Biuletyn Informacyjny 12/2005

Biuletyn Informacyjny 12/2005 Warszawa, czerwiec 200

Na podstawie materia ów NBP opracowano w Departamencie Statystyki Wed ug stanu na dzieƒ 13.02.200 r. Projekt graficzny: Oliwka s.c. Zdj cie na ok adce: Corbis/Free Sk ad i druk: Drukarnia NBP Wyda : Narodowy Bank Polski Departament Komunikacji Spo ecznej 00-919 Warszawa, ul. Âwi tokrzyska 11/21 Telefon 022 53 23 35 Fax 022 53 13 21 www.nbp.pl Copyright Narodowy Bank Polski, 200 ISSN 1230-0020

Spis treêci 1. Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju........................... 5 1.1. Produkcja sprzedana przemys u............................................. 5 1.2. Poziom cen............................................................ 1.3. Rynek pracy........................................................... 8 1.4. Wynagrodzenia i Êwiadczenia spo eczne...................................... 10 1.5. Bud et paƒstwa....................................................... 11 2. Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji.......................... 13 2.1. Struktura poda y pieniàdza............................................... 13 2.2. Zobowiàzania wobec pozosta ych sektorów krajowych........................... 15 2.3. Czynniki kreacji pieniàdza................................................ 17 2.3.1. Kredyty, po yczki i inne nale noêci od sektorów krajowych.................... 17 2.3.2. Zad u enia netto instytucji rzàdowych szczebla centralnego................... 20 2.3.3. Aktywa zagraniczne netto........................................... 21 3. Polityka monetarna banku centralnego......................... 23 3.1. Stopy procentowe...................................................... 23 3.2. Rezerwy obowiàzkowe.................................................. 24 3.3. Kursy walutowe....................................................... 24 3.4. Rynek pierwotny bonów skarbowych........................................ 2 3.5. Operacje otwartego rynku................................................ 27 4. Bilans p atniczy za kwarta 2005 r............................ 30 Synteza................................................................. 30 4.1. Rachunek bie àcy...................................................... 32 4.1.1. Deficyt rachunku bie àcego.......................................... 32 4.1.2. Ni szy deficyt obrotów towarowych.................................... 33 4.1.3. Obroty handlu zagranicznego wed ug statystyki rzeczowej.................... 34 4.2.3.1. Wzrost eksportu towarów..................................... 34 4.2.3.2. Wzrost importu towarów...................................... 35 4.1.4. Poprawa salda us ug............................................... 3 4.1.4.1. Podró e zagraniczne......................................... 37 4.1.4.2. Us ugi transportowe......................................... 38 4.1.4.3. Pozosta e us ugi............................................ 38 4.1.5. Zmniejszenie ujemnego salda dochodów................................. 38 4.1.. Wzrost dodatniego salda transferów bie àcych............................ 40 4.2. Rachunek kapita owy.................................................... 41 4.3. Rachunek finansowy.................................................... 42 4.3.1. Inwestycje nierezydentów w Polsce..................................... 42 4.3.1.1. Zwi kszony nap yw zagranicznych inwestycji bezpoêrednich............. 43 4.3.1.2. Zmniejszony nap yw kapita u portfelowego......................... 44 4.3.1.3. Nap yw pozosta ych inwestycji zagranicznych....................... 45 4.3.2. Inwestycje rezydentów za granicà...................................... 4 4.3.2.1. Wzrost inwestycji rezydentów za granicà.......................... 4 4.3.3. Pochodne instrumenty finansowe...................................... 47 4.4. Oficjalne aktywa rezerwowe.............................................. 48 4.5. Wzrost zad u enia zagranicznego.......................................... 49 3

4.5.1. Wzrost zad u enia zagranicznego ogó em................................ 49 4.5.2. Wzrost zad u enia zagranicznego sektora rzàdowego........................ 50 4.5.3. Wzrost zad u enia zagranicznego sektora przedsi biorstw.................... 51 4.5.4. Wzrost zad u enia zagranicznego sektora bankowego....................... 52 4.5.5. Spadek zad u enia zagranicznego NBP.................................. 53 4.5.. Obs uga zad u enia zagranicznego..................................... 53 4.5.7. Wybrane wskaêniki zad u enia zagranicznego............................. 53 5. Najwa niejsze decyzje Rady Polityki Pieni nej.................... 55. Aneks statystyczny........................................ 5.1. Tabele.............................................................. 57.2. Wykresy............................................................ 100.3. Szeregi czasowe pozbawione wahaƒ sezonowych.............................. 105.4. Uwagi metodyczne.................................................... 114 4

Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju 1 Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju 1 Tabela 1.0. Wybrane kategorie sfery realnej (w %) Wyszczególnienie Przyrost w miesiàcu I Przyrost w 2005 Produkcja sprzedana przemys u 1,3-0,2-1,7. Ceny towarów i us ug konsumpcyjnych 0,4-0,2-0,2 0,7 Ceny produkcji sprzedanej przemys u -0,1 0,1-0,4 0,5 Ceny produkcji budowlano-monta owej 0,1 0,1 0,1 2,2 Przeci tne zatrudnienie w sektorze przedsi biorstw 0,2 0,1-0,1. Przeci tne miesi czne wynagrodzenie nominalne brutto w sektorze przedsi biorstw 2,2 5,5 4,2. Przeci tna miesi czna nominalna emerytura i renta z pozarolniczego systemu ubezpieczeƒ spo ecznych brutto 0,1 0,0-0,2. * Dane niepublikowane przez GUS. èród o: dane GUS. 1.1. Produkcja sprzedana przemys u W ostatnim kwartale 2005 r. nastàpi wyraêny wzrost produkcji przemys owej do poziomu 9,2% w uj ciu rocznym na koniec grudnia, tj. o 3,7 pkt. proc. wi cej ni trzy miesiàce wczeêniej, i o 2,8 pkt. proc. wi cej ni na koniec 2004 r. Po wyeliminowaniu wp ywu czynników o charakterze sezonowym wzrost by jeszcze wy szy i wyniós 13,3%. W ca ym 2005 r. produkcja sprzedana przemys u by a Êrednio o 4% wy sza ni rok wczeêniej, przy czym tempo wzrostu od poczàtku roku odznacza o si znacznà progresjà od 0,7% w I kwartale do 8,3% w kwartale. Ni sza dynamika w pierwszym pó roczu wynika a z wysokiej produkcji przed rokiem, szczególnie w okresie bezpoêrednio poprzedzajàcym przystàpienie Polski do Unii Europejskiej. Lokomotywà wzrostu produkcji by przemys przetwórczy. WartoÊç sprzeda y wyrobów tej sekcji zwi kszy a si w 2005 r. o 4,3%. W przedsi biorstwach wytwarzajàcych i zaopatrujàcych w energi elektrycznà, gaz, wod sprzeda by a wy sza o 3,8%, natomiast w górnictwie i kopalnictwie nastàpi jej spadek o 0,2%. W stosunku do 2004 r. wzrost sprzeda y odnotowano w 19 dzia ach przemys u (spoêród 29), majàcych blisko 80% udzia u w ca oêci produkcji sprzedanej. W sekcji przetwórstwo przemys owe najwi kszy przyrost sprzeda y wystàpi w przedsi biorstwach produkujàcych g ównie dobra inwestycyjne (o 8%). Wzrost wykaza y równie jednostki wytwarzajàce dobra konsumpcyjne trwa e (o 7%), nietrwa e (o 4%) oraz zaopatrzeniowe (o ok. 4%). Zmniejszy a si natomiast (o ok. 2%) sprzeda dóbr zwiàzanych z energià. Wzrost sprzeda y osiàgn y prawie wszystkie dzia y o znaczàcym udziale w zatrudnieniu w przemyêle przetwórczym, g ównie charakteryzujàce si wysokà dynamikà eksportu, m.in. producenci maszyn i urzàdzeƒ (wzrost o 17,8%), wyrobów z metali (o 10,9%), wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych (o 9,1%). Wzrost odnotowa y równie przedsi biorstwa wytwarzajàce artyku y spo ywcze i napoje (o 5%), wyroby z pozosta ych surowców niemetalicznych (o 4%), pojazdy samochodowe, przyczepy i naczepy (o 2,8%) oraz meble (o 2,%). Spad a natomiast (o 10,3%) produkcja odzie owa i futrzarska. BIULETYN INFORMACYJNY 12/2005 5

Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju 1 Wykres 1.1.1. Produkcja sprzedana przemys u (analogiczny okres poprzedniego roku = 100) 113 111 109 107 105 103 101 99 97 95 93 91 89 % I I 2004 2005 I I Produkcja sprzedana przemys u ogó em Przetwórstwo przemys owe Górnictwo i kopalnictwo Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektrycznà, gaz, wod èród o: dane GUS. WydajnoÊç pracy w 2005 r. by a o 2,9% wy sza ni w rok wczeêniej, przy wy szym o 1,1% przeci tnym zatrudnieniu. Du y wzrost wydajnoêci pracy odnotowano m.in. przy produkcji maszyn i urzàdzeƒ oraz przy wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energi elektrycznà, gaz i wod. Budownictwo Miniony rok by korzystny dla przedsi biorstw budowlanych, które przez wi kszoêç miesi cy wykazywa y wy sze roczne tempo przyrostu produkcji ni przedsi biorstwa przemys owe. Tendencja ta uleg a zmianie dopiero w ostatnim kwartale. Produkcja budowlano-monta- owa na koniec grudnia ub.r. wzros a o 8,3% w uj ciu rocznym. Po uwzgl dnieniu wp ywu zmian o charakterze sezonowym wzrost wyniós 10,%. W sumie w 2005 r. produkcja budowlano-monta owa, zrealizowana na terenie kraju przez przedsi biorstwa budowlane o liczbie pracujàcych powy ej 9 osób by a o 7,4% wy sza ni w poprzednim roku. Dobre wyniki osiàgn y zarówno przedsi biorstwa prowadzàce roboty o charakterze inwestycyjnym (wzrost o 7,%), jak i remontowym (wzrost o 7%). Powy ej przeci tnej wzros a sprzeda robót w grupie przedsi biorstw wykonujàcych prace budowlane wykoƒczeniowe (o 9,%), w przedsi biorstwach wznoszàcych budynki i budowle oraz prowadzàcych prace in ynieryjne làdowe i wodne (o 7,8%). Spadek produkcji wystàpi w przedsi biorstwach wykonujàcych instalacje budowlane, co wynika o z pogorszenia wyników podmiotów zajmujàcych si instalacjami elektrycznymi (o ok. 13%). Wy szà sprzeda odnotowa y jednostki wykonujàce pozosta e instalacje (o ok. 8%), instalacje cieplne (o ok. %) oraz prace izolacyjne (o ok. 2%). W perspektywie d ugoterminowej, dobrze rokuje na przysz oêç rosnàce od poczàtku roku z ka dym kwarta em tempo produkcji w przedsi biorstwach przygotowujàcych teren pod budow (przyrost o 84,1% wobec 5,8% po I pó roczu). W 2005 r., wy szy ni przed rokiem by udzia budynków niemieszkalnych (wzrost z 31,2% do 32,5%) oraz budynków mieszkalnych (z 45,2% do 4,4%); zmniejszy si natomiast z 54,8% do 53,% udzia obiektów in ynierii làdowej i wodnej. 1.2. Poziom cen Dobrym wynikom produkcyjnym przemys u w 2005 r. towarzyszy niski poziom rocznego wskaênika wzrostu cen produkcji sprzedanej (PPI), który okresowo, mi dzy sierpniem a listopadem, osiàgnà wartoêç ujemnà. W grudniu ceny nieznacznie wzros y (o 0,5% w uj ciu N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju rocznym), co wynika o m.in. ze wzrostu cen w górnictwie i kopalnictwie (o 9,2%), spowodowany g ównie wy szymi cenami w górnictwie rud metali (o 47,4%). W przetwórstwie przemys owym nastàpi spadek cen (o 0,8%), a produkcja przedsi biorstw wytwarzajàcych i zaopatrujàcych w energi elektrycznà, gaz i wod zdro a a o 5,1%. Utrzymaniu wskaênika PPI na stabilnym, niskim poziomie sprzyja a umiarkowana dynamika popytu krajowego oraz rosnàcy kurs z otego, który kompensowa wp yw wysokich cen ropy. 1 WÊród dzia ów przetwórstwa przemys owego, majàcego najwi kszy wp yw na wartoêç wskaênika PPI, odnotowano spadek cen produkcji wi kszoêci dzia ów, liczàcych si pod wzgl dem zatrudnienia. Obni ki cen dotyczy y produkcji wyrobów z pozosta ych surowców niemetalicznych (o 3%), artyku ów spo ywczych i napojów (o 2,7%), produkcji w ókienniczej (o 2,%), produkcji maszyn i urzàdzeƒ (o 1,9%), pojazdów samochodowych, przyczep i naczep (o 1,5%), wyrobów z metali (o 1,8%), wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych (o 0,8%) oraz mebli i pozosta ej dzia alnoêci produkcyjnej (o 1,4%). Wzros y natomiast ceny produkcji koksu i produktów rafinacji ropy naftowej (o 1,7%), pozosta ego sprz tu transportowego (o 4,5%), produkcji wyrobów tytoniowych (o 1,%), maszyn i aparatury elektrycznej (o 1,5%) oraz skór wyprawionych i wyrobów z nich (o 1,3%). W ca ym 2005 r. utrzymywa a si tendencja wy szego wzrostu cen w budownictwie w porównaniu z cenami w przemyêle. Wzrost cen produkcji budowlano-monta owej od lipca do grudnia ub.r. pozostawa na niezmienionym poziomie 2,3% w skali roku. W porównaniu z koƒcem 2004 r., najbardziej podro a y koszty wynajmu sprz tu budowlanego i burzàcego z obs ugà operatorskà (o,0%). Wzros y równie ceny wykonywania robót budowlanych wykoƒczeniowych (o 4,8%), prac w zakresie instalacji budowlanych (o 4,2%), przygotowania terenu pod budow (o 3,2%) oraz wznoszenia obiektów budowlanych; in ynierii làdowej i wodnej (o 1,9%). W ostatnim kwartale 2005 r. nastàpi wyraêny spadek tempa inflacji, mierzonej 12-miesi cznym wskaênikiem cen towarów i us ug konsumpcyjnych (CPI), który ukszta towa si wyraênie poni ej dolnej granicy odchyleƒ od celu inflacyjnego. W porównaniu z koƒcem poprzedniego kwarta- u ceny obni y y si o 1,1 pkt. proc. do poziomu 0,7%. Spadek wskaênika CPI wynika g ównie z ni szych cen ywnoêci oraz obni enia si tempa wzrostu cen paliw. Na koniec ub.r. ywnoêç i napoje bezalkoholowe, stanowiàce blisko 27% ogó u wydatków konsumpcyjnych ludnoêci, by y o 1,3% taƒsze ni rok wczeêniej, na co z o y si przede wszystkim spadek cen mi sa (o 5,8%). Potania a zarówno wieprzowina (o 8,4%), jak te drób (o 15,5%). Do spadku cen ywnoêci przyczyni y si m.in. restrykcje, które dotkn y eksporterów krajowych, w wyniku decyzji w adz rosyjskich o wstrzymaniu od listopada ub.r. eksportu polskiego mi sa i pro- Wykres 1.2.1. Wskaêniki cen produkcji sprzedanej przemys u (analogiczny okres poprzedniego roku = 100) % 120 115 110 105 100 95 I I I I 2004 2005 Produkcja sprzedana przemys u ogó em Przetwórstwo przemys owe Górnictwo i kopalnictwo Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektrycznà, gaz, wod Produkcja budowlano-monta owa BIULETYN INFORMACYJNY 12/2005 7

Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju 1 Wykres 1.2.2. Wskaêniki cen wybranych grup towarów i us ug konsumpcyjnych (analogiczny okres poprzedniego roku = 100) 111 109 107 105 103 101 99 97 95 93 91 % I I 2004 2005 Towary i us ugi konsumpcyjne ogó em Odzie i obuwie Transport ywnoêç i napoje bezalkoholowe I I U ytkowanie mieszkania i noêniki energii àcznoêç Napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe Opieka zdrowotna dukcji roêlinnej na tamtejszy rynek. Dodatkowo, problemy producentów mi sa drobiowego pog bi y informacje o rozprzestrzenianiu si epidemii ptasiej grypy. WÊród pozosta ych towarów ywnoêciowych najbardziej potania cukier (o 11,9%), co z kolei prze o y o si na obni k cen artyku ów w grupie cukier, d em, miód, czekolada i wyroby cukiernicze (o 3,9%). Nale y zaznaczyç, e rok wczeêniej wskaênik wzrostu cen cukru osiàgnà poziom 7,1%. Do nielicznych artyku ów ywnoêciowych, które podro a y w porównaniu z grudniem 2004 r. nale a y warzywa i owoce (wzrost odpowiednio o 7,7% i 5,%). W kwartale ub.r. obserwowano wyraêne spowalnianie wzrostu cen towarów i us ug w zakresie transportu (z 7,2% do 2,3%) stanowiàcym 8,8% udzia u w wydatkach konsumpcyjnych ludnoêci. W najwi kszym stopniu zdro a a eksploatacja prywatnych Êrodków transportu (o 5,2%), w tym koszty paliwa (o,4%) wzros y zw aszcza ceny gazu ciek ego (o 11,1%) i benzyn silnikowych (o 5,%). Us ugi transportowe zdro a y o 3,4%, w tym przewozy autobusowe o 3,3%. Nie zmieni y si natomiast ceny przejazdów kolejowych. Podwy ki w zakresie transportu cz Êciowo z agodzi spadek cen samochodów osobowych (o,8%). Wyraênie powy ej wskaênika CPI wzros y koszty u ytkowania mieszkania i noêniki energii (o 3,4%). Op aty za noêniki energii podniesiono o 4,5%. Najbardziej zdro a gaz (o 11,3%) oraz energia elektryczna (o 3,4%). Relatywnie niewiele podro a opa i energia cieplna (odpowiednio o 2,9% i 2,2%). Za najem mieszkania trzeba by o zap aciç o 3,7% wi cej ni rok wczeêniej. Towary i us ugi zwiàzane z wyposa eniem mieszkania i prowadzeniem gospodarstwa domowego zdro a y o 0,3%. Z pozosta ych liczàcych si grup towarów i us ug, powy ej przeci tnego wskaênika CPI podro a y napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe oraz us ugi w zakresie opieki zdrowotnej (o 2,8 %). Taƒsze by y zaê us ugi w zakresie àcznoêci (o 0,%) oraz odzie i obuwie (o,2%). Wzrost cen wed ug zharmonizowanego wskaênika cen konsumpcyjnych (HICP) obliczonego metodà Êredniej ruchomej w okresie styczeƒ grudzieƒ 2005 r. w stosunku do analogicznego okresu 2004 r. wyniós 2,2%, wobec 2,1% Êredniorocznego wzrostu cen towarów i us ug konsumpcyjnych. 1.3. Rynek pracy W 2005 r. nastàpi a wyraêna poprawa sytuacji na rynku pracy. Po raz pierwszy od siedmiu lat odnotowano wzrost przeci tnego zatrudnienia w sektorze przedsi biorstw, które wynios o 4.773,4 tys. osób o blisko 90 tys. wi cej ni w 2004 r. (o 1,9%). 8 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju W przetwórstwie przemys owym przyrost miejsc pracy wyniós 2,1%. Redukcja zatrudnienia dotkn a przedsi biorstwa wytwarzajàce i zaopatrujàce w energi elektrycznà, gaz i wod (spadek o 3,8%) oraz górnictwo (spadek o 3,%). Najwy sze tempo przyrostu nowych miejsc pracy wystàpi o poza przemys em w handlu i naprawach. Pi cioprocentowy przyrost zatrudnienia w przedsi biorstwach handlowych i wykonujàcych naprawy oznacza o ponad 40 tys. nowych miejsc pracy w przybli eniu tyle, o ile wzros o zatrudnienie w przetwórstwie przemys owym, b dàcym najwi kszym pracodawcà na krajowym rynku pracy. 1 W dzia ach przetwórstwa przemys owego o znaczàcym udziale w zatrudnieniu 1, wzrost miejsc pracy powy ej przeci tnej dla tej sekcji wystàpi m.in. przy produkcji wyrobów z metali (o 7,9%), pojazdów samochodowych, przyczep i naczep (o 7,4%), wyrobów gumowych iztworzyw sztucznych (o,3%), mebli, pozosta ej dzia alnoêci produkcyjnej (o 4,%), a tak- e przy produkcji maszyn i urzàdzeƒ (o 2,9%). Zatrudnienie wzros o g ównie w dzia ach charakteryzujàcych si wysokim przyrostem sprzeda y. Spadek miejsc pracy odnotowano w przedsi biorstwach z bran y odzie owej i futrzarskiej (o 4,5%) oraz produkujàcych artyku y spo ywcze i napoje (o 0,3%) Poza przemys em, zatrudnienie wzros o w handlu i naprawach (o 5%), w hotelarstwie (o 4,4%), przy obs udze nieruchomoêci i firm (o 3,%). Mniej pracowników by o natomiast zatrudnionych w przedsi biorstwach nale àcych do sekcji transport, gospodarka magazynowa i àcznoêç oraz w budownictwie (o 0,2%). Na koniec ub.r. w urz dach pracy zarejestrowanych by o 2773 tys. osób bezrobotnych, tj. o 22, tys. mniej ni przed rokiem. Stopa bezrobocia spad a w okresie 12 miesi cy o 1,4 pkt. proc. do poziomu 17,%. W 2005 r. nap yw do bezrobocia by mniejszy ni odp yw. Z ewidencji bezrobotnych wyrejestrowano 3.019,8 tys. osób, tj. o 159, tys. wi cej ni w 2004 r. Liczba nowo zarejestrowanych bezrobotnych w urz dach pracy wynios a 2.793,2 tys. osób, tj. o 109,1 tys. wi cej ni przed rokiem. Stosunkowo wysoki wzrost nowych rejestracji wystàpi w pó roczu. WÊród nowo zarejestrowanych nadal najwi kszà grup stanowi y osoby rejestrujàce si po raz kolejny. Ich udzia w liczbie Wykres 1.3.1. Liczba bezrobotnych i stopa bezrobocia tys. osób 3.100 3.000 2.900 2.800 % 20.0 19.5 19.0 18.5 18.0 17.5 2.700 I I 2004 2005 I I 17.0 Bezrobotni ogó em Stopa bezrobocia 1 Pod uwag wzi to dzia y przetwórstwa przemys owego, w których przeci tne zatrudnienie wynios o powy ej 100 tys. osób. Na koniec 2005 r. kryterium to spe nia y nast pujàce dzia y: produkcja artyku ów spo ywczych i napojów 391 tys. zatrudnionych; produkcja odzie y i wyrobów futrzarskich 12 tys.; produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych 119 tys.; produkcja wyrobów z pozosta ych surowców niemetalicznych 111 tys.; produkcja wyrobów z metali 180 tys.; produkcja maszyn i urzàdzeƒ 18 tys.; produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep 104 tys.; produkcja mebli i pozosta ej dzia alnoêci produkcyjnej 152 tys. W przedsi biorstwach skupionych w wymienionych dzia ach pracowa o ponad % zatrudnionych w przetwórstwie przemys owym. BIULETYN INFORMACYJNY 12/2005 9

Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju 1 nowych rejestracji stanowi 7,2%. Nadal bezrobocie dotyka o przede wszystkim ludzi m odych. WÊród bezrobotnych ponad 50% stanowi y osoby poni ej 35 roku ycia. Pod wzgl dem wykszta cenia najliczniejszà grupà wêród bezrobotnych by y osoby z wykszta ceniem zasadniczym zawodowym (32,%) oraz z wykszta ceniem gimnazjalnym lub ni szym (32,4%). Udzia bezrobotnych z wykszta ceniem wy szym wyniós 5,5%. Bez prawa do zasi ku na koniec grudnia 2005 r. pozostawa o 2.398,7 tys. osób, a ich udzia w ogólnej liczbie bezrobotnych zwi kszy si w porównaniu z koƒcem 2004 r. z 85,8% do 8,5%. W 2005 r. do urz dów pracy zg oszono 885,2 tys. ofert zatrudnienia, tj. o 91,3 tys. wi cej ni w poprzednim roku. 1.4. Wynagrodzenia i Êwiadczenia spo eczne Przeci tne miesi czne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsi biorstw w 2005 r. wynios o 2.51 z i by o o 3,2% wy sze ni rok wczeêniej. Po uwzgl dnieniu inflacji, p ace realne wzros y o 1,2%. WÊród wszystkich sekcji przemys u najwy sze wynagrodzenia otrzymywali zatrudnieni w przedsi biorstwach górniczych. Ich zarobki by y o 1.883 z wy sze od przeci tnej w sektorze przedsi biorstw. W porównaniu z 2004 r. p ace w tej sekcji wzros y o 7,8%, czemu towarzyszy a poprawa wydajnoêci pracy niewielki spadek produkcji zosta osiàgni ty przy 3,-procentowej redukcji zatrudnienia. Wy szy ni przeci tny wzrost p ac odnotowano tak e w przedsi biorstwach wytwarzajàcych i zaopatrujàcych w energi elektrycznà, gaz, wod (o 4,5%). Zarobki w tej sekcji przewy sza y Êrednià w przedsi biorstwach o 85 z. Gorzej ni przeci tnie op acani byli pracownicy przetwórstwa przemys owego. Ich p ace, ni sze od Êredniej o 225 z, by y jednak o 2,8% wy sze ni rok wczeêniej. W wi kszoêci dzia ów tej sekcji, o znaczàcym udziale w zatrudnieniu, nastàpi wzrost zarobków, jednak poza przedsi biorstwami produkujàcymi maszyny i urzàdzenia (wzrost p ac o 5%), w pozosta ych dzia ach przyrost wynagrodzeƒ by umiarkowany (nie przekroczy 3%). Najwy szy wzrost p ac odnotowano w przy produkcji koksu i produktów rafinacji ropy naftowej (o,1%). Zarobki w tym dziale by y najwy sze w ca ym przemyêle o 2.11 z przewy sza y Êrednià w przedsi biorstwach. Utrzymujàca si przez ca y ubieg y rok dobra koniunktura w budownictwie znalaz a wyraêne prze o enie na wysokoêç zarobków w tej bran y, które wzros y o 5,5%. Ârednia p aca w przedsi biorstwach budowlanych by a jednak o blisko 200 z ni sza ani eli w przedsi biorstwach przemys owych. Z poza przemys owych sekcji przedsi biorstw, wzrost wynagrodzeƒ powy ej wskaênika inflacji wystàpi we wszystkich sekcjach zwiàzanych z dzia alnoêcià us ugowà oraz w przedsi biorstwach transportowych. W jednostkach obs ugujàcych nieruchomoêci i firmy p ace wzros y o 5,3%, w hotelarstwie i restauracjach o 3,3%, w handlu i naprawach o 1,2%, oraz w przedsi biorstwach skupionych w sekcji transport, gospodarka magazynowa i àcznoêç o 2,7%. W 2005 r. utrzymywa a si wysoka ró nica pomi dzy przeci tnym miesi cznym wynagrodzeniem brutto w sektorze publicznym i prywatnym. W sektorze publicznym wynios o ono 3.011 z (wzrost o 5,4%), wobec 2.388 z w sektorze prywatnym (wzrost o 2,9%). Relacja przeci tnego wynagrodzenia brutto w sektorze prywatnym do przeci tnej p acy w sektorze publicznym obni y a si w 2005 r. z 81,2% do 79,3%. Przeci tna miesi czna emerytura i renta brutto z pozarolniczego systemu ubezpieczeƒ spo ecznych w 2005 r. ukszta towa a si na poziomie 1.171 z, i by a o 2,% wy sza ni w roku poprzednim. Jej si a nabywcza wzros a w tym okresie o 0,3%. 10 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju Wykres 1.4.1. Wynagrodzenia i Êwiadczenia spo eczne z 2.800 2.750 2.700 2.50 2.00 2.550 2.500 2.450 2.400 2.350 I I 2004 2005 I I z 1.185 1.180 1.175 1.170 1.15 1.10 1.155 1.150 1.145 1 Przeci tne wynagrodzenie brutto w przemyêle (lewa skala) Przeci tna miesi czna emerytura i renta z pozarolniczego systemu ubezpieczeƒ spo ecznych (prawa skala) Przeci tna miesi czna emerytura i renta brutto rolników indywidualnych wynios a 758 z, i by a o 1,4% wy sza ni w 2004 r. Jej si a nabywcza zmniejszy a si w tym okresie o 0,9%, W 2005 r. wyp acono 2.258,5 mln z z tytu u zasi ków dla bezrobotnych 2 (o 12,7% mniej ni przed rokiem) oraz 5.429 mln z z tytu u zasi ków i Êwiadczeƒ przedemerytalnych (spadek o 7,5%). 1.5. Bud et paƒstwa Tabela 1.5.1. Szacunkowe wykonanie bud etu paƒstwa za okres styczeƒ grudzieƒ 2005 r. I 2005 I 2004 Ustawa bud etowa % realizacji I Wyszczególnienie na 2005 r. Wykonanie ustawy 2004 Struktura bud etowej = 100 w mln z w % 1. DOCHODY 174.703,7 179.801, 102,9 115,1 100,0 100,0 z tego : podatki poêrednie 11.980,7 115.825, 99,0 114,7 4,4 4, podatek dochodowy od osób prawnych 14.90, 15.742,3 107,2 120,4 8,8 8,4 podatek dochodowy od osób fizycznych 23.14, 24.525, 103,9 114,0 13, 13,8 dochody paƒstwowych jednostek bud etowych 13.247,0 1.37,8 123, 113,3 9,1 9,2 w tym: wp ywy z c a 1.557,8 1.270, 81, 55,7 0,7 1,5 pozosta e dochody.170,8 7.331,3 118,8 117,1 4,1 4,0 w tym: wp aty z zysku NBP 4.2,1 4.18,0 90,1 102,7 2,3 2, 2. WYDATKI 209.703,7 208.30,8 99,4 105,4 100,0 100,0 w tym : obs uga d ugu krajowego 21.32,0 21.28,5 99,8 115,5 10,2 9,3 obs uga zad u enia zagranicznego 3.727,5 3.89,7 99,0 89,1 1,8 2,1 dot. dla funduszu emerytalno-rentowego 14.710,0 14.710,0 100,0 97,2 7,1 7,7 dot. dla Funduszu Ubezpieczeƒ Spo ecznych 20.112,1 20.112,1 100,0 87, 9,7 11, subwencje ogólne dla jednostek samorzàdu terytorialnego 32.48,7 32.48,7 100,0 103,5 15, 15,9 3. DEFICYT -35.000,0-28.559,2 81, 9,0 x x 4. FINANSOWANIE DEFICYTU èród a krajowe 31.570,1 1.528,7 52,4 43,2 x x èród a zagraniczne 3.429,9 12.030,5 350,8 385,0 x x èród o: dane Ministerstwa Finansów. 2 Kwota brutto bez sk adki na ubezpieczenie spo eczne. BIULETYN INFORMACYJNY 12/2005 11

Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju 1 W 2005 r. dochody bud etu paƒstwa wynios y 179,8 mld z i by y o 15,1% wy sze ni przed rokiem. W porównaniu z 2004 r. wy sze wp ywy odnotowano po stronie podatków poêrednich (o 14,7%), podatków dochodowych od osób fizycznych (o 14%) i prawnych (o 20,4%). W sumie z tych êróde pochodzi o blisko 87% dochodów bud etowych. Do wzrostu dochodów przyczyni y si tak e wysokie wp ywy z dywidend i wp at z zysku od przedsi biorstw paƒstwowych i spó ek Skarbu Paƒstwa. Dochody jednostek bud etowych wzros y o 13,3%, a ich udzia w àcznej kwocie dochodów wyniós 9,1%. Spad y natomiast wp ywy z c a (o 44,3%). W omawianym okresie wzros y wydatki bud etu paƒstwa. Wynios y one 208,4 mld z o 5,4% wi cej ni przed rokiem. Wydatkowano 99,4% zaplanowanej na ten rok kwoty. Ni sze od planowanych wydatki by y g ównie efektem oszcz dnoêci w kosztach obs ugi zad u enia zagranicznego, spowodowane wysokà aprecjacjà z otego. W 2005 r. w ca oêci zosta y rozdysponowane dotacje na Fundusz Ubezpieczeƒ Spo ecznych oraz fundusz emerytalno-rentowy. Wydatki na te cele wynios y 34,8 mld z o 11,8% mniej ni rok wczeêniej, co wynika o m.in. z braku waloryzacji tych Êwiadczeƒ w 2005 r. oraz ze spadku liczby osób uprawnionych do pobierania rent z tytu u niezdolnoêci do pracy. Znaczàcà pozycjà po stronie wydatków by y subwencje dla jednostek samorzàdu terytorialnego, na które ze Êrodków bud etowych przeznaczono 32,5 mld z (wzrost o 3,5%). W sumie ni sze od zak adanych o 0, pkt. proc. wydatki bud etu paƒstwa przy wy szych o 2,9 pkt. proc. wp ywach pozwoli y na zrealizowanie ustawy przy luce bud etowej wynoszàcej 28, mld z o 18,4 pkt. proc. mniej od planowanej w ustawie bud etowej. By to najlepszy wynik bud etu paƒstwa odnotowany w ciàgu ostatnich czterech lat. Wed ug wst pnych danych Ministerstwa Finansów, w 2005 r. deficyt bud etu paƒstwa stanowi 3% PKB wobec 4,5% PKB w 2004 r. Wi kszoêç deficytu zosta a sfinansowana Êrodkami pochodzàcymi ze êróde krajowych, które stanowi y 57,9% ogólnej sumy deficytu bud etowego. 12 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji 2 Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji 3 2 2.1. Struktura poda y pieniàdza 4 W 2005 r. nastàpi o przyspieszenie wzrostu poda y pieniàdza M3, którego wolumen zwi kszy si o 38,9 mld z (10,4%) do 412,3 mld z tabela 2.1.1. W porównaniu z poprzednim rokiem, przyrost by wy szy o 8,5 mld z, a Êrednioroczne tempo wzros o o 2,8 pkt. proc. do 10,8% 5 wykres 2.1.1. Po oczyszczeniu zmian nominalnych agregatu M3 z wp ywu zmian nietransakcyjnych, wynikajàcych z wp ywu ró nic kursowych na walutowe komponenty pieniàdza przyrosty roczne w 2004 r. i 2005 r. by y podobne. Wysoka aprecjacja z otego w stosunku do dolara amerykaƒskiego i euro w 2004 r. spowodowa a obni enie wartoêci walutowych komponentów M3 o blisko 9 mld z. W ubieg ym roku znaczenie ró nic kursowych by o wyraênie mniejsze. Wprawdzie z oty wzmocni si o 5,3% w stosunku do euro, ale jednoczeênie uleg deprecjacji o 8,3% w stosunku do dolara amerykaƒskiego, który w strukturze bankowych depozytów walutowych nadal stanowi pokaêny 44-procentowy udzia. W rezultacie spowodowa o to niewielki wzrost wartoêci walutowych komponentów M3 o 0,4 mld z. Tabela 2.1.1. Poda pieniàdza Wyszczególnienie Stan na 31 2005 r. Zmiana w kwartale Zmiana do analogicznego okresu poprzedniego roku w mld z % w mld z % 1. PIENIÑDZ GOTÓWKOWY W OBIEGU (POZA KASAMI BANKÓW) 57,2 1,8 3,3,4 12,7 2. Depozyty i inne zobowiàzania bie àce 150,9 13,7 10,0 25,8 20,. PIENIÑDZ M1(1+2) 208,0 15,5 8,1 32,2 18,3 3. Depozyty i inne zobowiàzania z terminem pierwotnym do 2 lat (w àcznie) i zablokowane 194,4-3,5-1,8 3,9 2,0 4. Operacje z przyrzeczeniem odkupu 9,7 0,1 0,8 3,9,2 5. D u ne papiery wartoêciowe z terminem pierwotnym do 2 lat (w àcznie) 0,2-0,7-81,2-1,0-8,0. PIENIÑDZ M3 (1+2+3+4+5) 412,3 11,4 2,8 38,9 10,4 3 W rozdziale 2, w zakresie komponentów pieniàdza i czynników jego kreacji, do sektorów krajowych zaliczono niemonetarne instytucje finansowe, podmioty sektora niefinansowego, instytucje samorzàdowe oraz fundusze ubezpieczeƒ spo ecznych. 4 Od poczàtku 2005 r., w ramach prac nad harmonizacjà sprawozdawczoêci w Europejskim Systemie Banków Centralnych (ESBC), w Narodowym Banku Polskim nastàpi y zmiany w kwalifikacji podmiotów sektora monetarnych instytucji finansowych (MIF), których dane bilansowe stanowià podstaw budowy agregatów monetarnych. Sektor ten od stycznia ub.r. tworzà oprócz banków dzia ajàcych w Polsce oraz rezydujàcych w naszym kraju oddzia ów instytucji kredytowych i oddzia ów banków zagranicznych tak e spó dzielcze kasy oszcz dnoêciowo-kredytowe (SKOK). Równie od stycznia 2005 r. z sektora monetarnych instytucji finansowych wy àczono instytucje bankowe, które og osi y upad oêç bàdê sà likwidowane lub w organizacji. Wprowadzenie powy szych zmian definicyjnych mia o istotny wp yw na wielkoêç przyrostu pieniàdza M3 oraz czynników jego kreacji. W zwiàzku z powy szym, dla zapewnienia porównywalnoêci danych, szeregi czasowe dotyczàce komponentów pieniàdza i czynników jego kreacji zosta y uzupe nione o dane uzyskane ze SKOK-ów za okres od grudnia 2003 r. do grudnia 2004 r. 5 Ârednioroczne tempo obliczono na podstawie Êredniej harmonicznej. Wp yw zmian kursowych zosta obliczany na podstawie 7 walut: euro, dolar amerykaƒski, frank szwajcarski, korona duƒska, korona szwedzka, funt szterling, jen japoƒski. W przypadku zobowiàzaƒ wobec i nale noêci od sektorów krajowych trzy pierwsze waluty stanowià odpowiednio ok. 97% i 99% w strukturze walutowej. BIULETYN INFORMACYJNY 12/2005 13

Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji Wykres 2.1.1. Udzia gotówki poza kasami banków i zobowiàzaƒ bie àcych pozosta ych sektorów krajowych w agregacie M3 na tle 12-miesi cznych zmian procentowych pieniàdza M1 i M3 14 % 12 2 10 8 4 2 0-2 I I I I I I I I I I I I 2003 2004 2005 Pieniàdz M3 Ârednia roczna Wykres 2.1.2. Udzia gotówki poza kasami banków i zobowiàzaƒ bie àcych sektorów krajowych w agregacie M3 na tle 12-miesi cznych zmian procentowych pieniàdza M1 i M3-M1 Zmiana w % Udzia w % 25 52 20 15 10 5 0-5 -10-15 I I I I I I I I I I I 2002 2003 2004 2005 I M1 M3-M1 Udzia gotówki i zobowiàzaƒ bie àcych w M3 50 48 4 44 42 40 Wykres 2.1.3. Udzia gotówki poza kasami banków w agregacie M1 % 3 35 34 33 32 31 30 29 28 27 I I I I I I I I I I I 2002 2003 2004 2005 I W okresie styczeƒ grudzieƒ 2005 r. roczne tempo poda y pieniàdza M3 zwi kszy o si z 8,9% do 10,4%. Szczególnie szybko ros y sk adniki o wysokim stopniu p ynnoêci, wchodzàcych w sk ad agregatu M1 (z 11,2% do 18,3%). Spad o natomiast tempo przyrostu agregatu M3-M1 (z,9% do 3,4%) wykres 2.1.2. WÊród komponentów wàskiego pieniàdza M1, zobowiàzania bie àce wobec sektorów krajowych zwi kszy y si o 25,8 mld z (20,%), a gotówka w obiegu poza kasami banków o,4 mld z (12,7%). Depozyty terminowe do 2 lat w àcznie, nale àce do szerszego pieniàdza (M3-M1), wzros y o 3,9 mld z (2%). W rezultacie, stopieƒ p ynnoêci pieniàdza M3, mierzony udzia em gotówki i zobowiàzaƒ bie àcych w pieniàdzu M3 zwi kszy si w okresie 12 miesi cy ub.r. z 47,1% do 50,5%. 14 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji Na koniec 2005 r. stopieƒ p ynnoêci pasywów w ramach pieniàdza M1 wykres 2.1.3., mierzony udzia em gotówki w obiegu poza kasami banków w pieniàdzu M1, ukszta towa si na poziomie 27,5% o 1,4 pkt. proc. ni szym ni na koniec 2004 r. WartoÊç tego wskaênika charakteryzowa a si du ymi fluktuacjami, w kwietniu i w lipcu oscylujàc wokó poziomu 30%. 2.2. Zobowiàzania wobec sektorów krajowych 2 Depozyty i inne zobowiàzania 7 zaliczane do pieniàdza M3 wzros y w 2005 r. o 29,7 mld z (9,4%) i osiàgn y poziom 345,3 mld z tabela 2.2.1. Stan depozytów przedsi biorstw zwi kszy si o 14,3 mld z (1,8%), o 3,9 mld z (2,1%) wzros y depozyty osób prywatnych, o 3,8 mld z (33,2%) niemonetarnych instytucji finansowych 8 oraz o 2,4 mld z (21%) instytucji samorzàdowych. O wysokim przyroêcie depozytów przedsi biorstw zadecydowa y dobre wyniki produkcji sprzedanej w drugiej po owie roku. W sumie w okresie lipiec grudzieƒ 2005 r. Êrodki tego sektora na kontach bankowych zwi kszy y si 13,5 mld z. Po okresie wyhamowania wysokiego tempa wzrostu w kwartale ub.r., od wrzeêniu do listopada 12-miesi czny wskaênik zmian tej kategorii utrzymywa si powy ej poziomu 20%. Spadek na koniec roku do 1,8% wynika z wysokiej bazy w grudniu 2004 r., kiedy to miesi czny przyrost depozytów przedsi biorstw by o 1,7 mld wy szy ni w grudniu 2005 r. G ównym deponentem Êrodków na rachunkach bankowych by sektor prywatny. Depozyty przedsi biorstw prywatnych zaliczane do pieniàdza M3 zwi kszy y si o 12,7 mld z (18,4%), podczas gdy przedsi biorstw paƒstwowych wzros y o 1, mld z (10%). Wy szy przyrost ni w przypadku przedsi biorstw paƒstwowych wykazali tak e przedsi biorcy indywidualni 9, których depozyty zwi kszy y si o 2,3 mld z (20,7%). Po trzech kolejnych latach spadku wolumenu depozytów osób prywatnych, w minionym roku zjawisko to zosta a zahamowane. Wzrostowi oszcz dnoêci towarzyszy y jednak istotne zmiany stopnia ich p ynnoêci. Po redukcji Êrodków na kontach bie àcych w 2004 r. (o 0, mld z ), w minionym roku ponownie wzros o zainteresowanie osób prywatnych utrzymywaniem sald na tych rachunkach. W ca ym 2005 r. przyrost depozytów bie àcych wyniós 9,5 mld z (20,2%). Spad y natomiast o 5, mld z (4,1%) oszcz dnoêci ulokowane na okres do 2 lat w àcznie. Tak du a redukcja depozy- Tabela 2.2.1. Zobowiàzania wobec sektorów krajowych zaliczane do pieniàdza M3 Wyszczególnienie Stan na 31 2005 Zmiana w kwartale Zmiana do analogicznego okresu poprzedniego roku w mld z % w mld z % Depozyty i inne zobowiàzania zaliczane do pieniàdza M3 345,3 10,2 3,0 29,7 9,4 Gospodarstwa domowe 203,5 3,7 1,8 7,0 3, w tym osoby prywatne 18, 0,5 0,2 3,9 2,1 Niemonetarne instytucje finansowe 15,2 1, 11,7 3,8 33,2 Przedsi biorstwa 99,4,4,9 14,3 1,8 Instytucje niekomercyjne dzia ajàce na rzecz gospodarstw domowych 9,7 0,1 0,8 0,8 8, Instytucje samorzàdowe 13,7-2,2-13,7 2,4 21,0 Fundusze ubezpieczeƒ spo ecznych 3,8 0, 18,5 1,4 58,1 7 Depozyty bie àce, z terminem pierwotnym do 2 lat (w àcznie), zablokowane oraz depozyty z okresem wypowiedzenia do 3 miesi cy w àcznie stanowià 99% zobowiàzaƒ wobec sektorów krajowych zaliczanych do pieniàdza M3. 8 Sektor niemonetarnych instytucji finansowych obejmuje niemonetarne instytucje finansowe, instytucje samorzàdowe oraz fundusze ubezpieczeƒ spo ecznych. 9 Jednostki zatrudniajàce do 9 osób, w statystyce bankowej stanowià one podsektor gospodarstw domowych. BIULETYN INFORMACYJNY 12/2005 15

Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji Tabela 2.2.2. Aktywa finansowe gospodarstw domowych 11 Wyszczególnienie 30 2005 31 2004 Zmiany od 31 2004 do 31 2005 2 stan w mld z struktura % stan w mld z struktura % w mld z % 1. Depozyty bankowe 1 218,4 54,9 207,2 58,7 11,2 5,4 3. Aktywa funduszy inwestycyjnych 2 57,8 14,5 34,5 9,8 23,3 7,5 4. Zak ad ubezpieczeƒ na ycie 3, 4 42, 10,7 35,3 10,0 7,4 20,9 5. WartoÊç depozytów w SKOK 5,0 1,3 3,9 1,1 1,1 27,0. Obligacje skarbowe 5 15,2 3,8 17,0 4,8-1,8-10,5 7. Bony skarbowe 1, 0,4 3,4 1,0-1,7-50,9 8. Gotówka w obiegu (bez kas banków) 57,2 14,4 50,8 14,4,4 12, 9. Obligacje bankowe 0,2 0,0 1,2 0,3-1,0-8,3 OGÓ EM (poz. 1-9) 398,0 100,0 353,2 100,0 44,8 12,7 1 Wraz z depozytami powy ej 2 lat oraz z okresem wypowiedzenia powy ej 3 miesi cy niezaliczanych do pieniàdza M3. 2 Nie uwzgl dniono danych z funduszy, o których wiadomo, e skierowane sà tylko do osób prawnych. 3 Przyj to wartoêç rezerw techniczno-ubezpieczeniowych na ycie ( àcznie z rezerwami, gdy ryzyko lokaty ponosi ubezpieczajàcy). 4 Szacunek Departamentu Statystyki NBP. 5 Dane Ministerstwa Finansów. Przyj to za o enie, e ca oêç gotówki na rynku jest w posiadaniu gospodarstw domowych. tów terminowych wynika a z przesuni cia Êrodków na rachunki powy ej 2 lat niezaliczane do agregatu M3, które zwi kszy y si o 4,9 mld z (34,3%). Zjawisko to zwiàzane by o z wprowadzeniem produktu bankowego, o charakterze oszcz dnoêciowym, bez okreêlenia w umowie daty zapadalno- Êci lokaty. Oprocentowanie tej lokaty w przybli eniu odpowiada o oprocentowaniu 12-miesi cznym depozytom terminowym 10. Niskie zainteresowanie inwestorów indywidualnych bankowymi lokatami terminowymi, wynika o przede wszystkim z obni enia si ich dochodowoêci. W okresie styczeƒ grudzieƒ 2005 r. Êrednie wa one oprocentowanie w najwi kszych bankach spad o z 3,8% do 2,8%. JednoczeÊnie wzros a konkurencja ze strony innych, pozabankowych form oszcz dzania. W ubieg ym roku nastàpi niespotykany do tej pory boom na jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, których aktywa powi kszy y si w tym okresie o 23,3 mld z (7,5%) tabela 2.2.2. Prawdopodobnie, cz Êç tych Êrodków wyp yn a z depozytów bankowych, m.in. po okresie zapadni cia lokat antypodatkowych. Takim decyzjom inwestycyjnym, oprócz niskiej dochodowoêci lokat terminowych, sprzyja y dobre wyniki funduszy, z których niektóre wykaza y zyski przekraczajàce 30% w skali rocznej. Wysoka dochodowoêç jednostek uczestnictwa w funduszach wynika- a z hossy na gie dzie oraz na rynku obligacji. Korzystna sytuacja na parkiecie powoduje wzrost wyceny jednostek funduszy, co daje mo liwoêç wykazania cz sto dwucyfrowych stóp zwrotu, które z kolei pomagajà przyciàgnàç nowych inwestorów. Ârednia wartoêç akcji na Gie dzie Papierów WartoÊciowych w Warszawie, mierzona zmianami indeksu WIG, wzros a w minionym roku o 33,7%. Wi kszoêç oszcz dnoêci gospodarstw domowych wp yn a do funduszy zwiàzanych z du ymi bankami, w ramach grup kapita owych. Banki w takiej sytuacji zarabiajà na prowizjach oraz op atach za zarzàdzanie. Obserwowana realokacja aktywów finansowych gospodarstw domowych w kierunku pozabankowych form oszcz dzania jest procesem charakterystycznym dla krajów rozwini tych. Depozyty bankowe cz sto stanowià etap poêredni dla inwestora indywidualnego, majàcego dost p do ograniczonej informacji, istotnej z punktu widzenia zarzàdzania portfelem. Lokowanie oszcz dnoêci w funduszach inwestycyjnych oprócz tego, e w znacznym stopniu rozwiàzuje ten problem, pozwala równie zdywersyfikowaç ryzyko inwestycyjne przy stosunkowo niskich kosztach prowizji. 10 Brak okreêlenia w umowie daty zapadalnoêci lokaty, dawa przes anki bankom do zaksi gowania przyj tych Êrodków w pozycji depozyty powy ej 2 lat. Produkt ten jest obecnie przedmiotem analizy w Departamencie Statystyki NBP pod kàtem badania jego rzeczywistej p ynnoêci i ewentualnego w àczenia do szerokiego pieniàdza. 11 Zestawienie nie obejmuje udzia u akcji przedsi biorstw gie dowych, ze wzgl du na trudnoêç precyzyjnego oszacowania ich wielkoêci w portfelu aktywów finansowych gospodarstw domowych. 1 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji 2.3. Czynniki kreacji pieniàdza G ównymi czynnikami kreacji pieniàdza w 2005 r. by y nale noêci (wraz z papierami wartoêciowymi) od sektorów krajowych, które wzros y o 30,5 mld z (11,2%) oraz aktywa zagraniczne netto wzrost o 27, mld z (19,3%). W kierunku obni enia zasobów pieni nych na rynku oddzia ywa zaê spadek o mld z (8,7%) zad u enia netto instytucji rzàdowych szczebla centralnego. Zmiany poszczególnych pozycji kreujàcych pieniàdz prezentuje tabela 2.3.1. 2 Tabela 2.3.1. Czynniki kreacji pieniàdza Wyszczególnienie Stan na 31 2005 r. Zmiana w kwartale Zmiana do analogicznego okresu poprzedniego roku w mld z % w mld z % Poda pieniàdza M3 412,3 11,4 2,8 38,9 10,4 Czynniki kreacji: 1. Aktywa zagraniczne netto 170,5-2,4-1,4 27, 19,3 2. Nale noêci w àcznie z papierami wartoêciowymi 303,3 7,3 2,5 30,5 11,2 3. Zad u enie netto instytucji rzàdowych szczebla centralnego 3,4,2 10,8 -,0-8,7 4. D ugoterminowe zobowiàzania finansowe 118,1-1,0-0,8 9,1 8,3 5. Aktywa trwa e (bez aktywów finansowych) 33,1 0, 1,9 1,2 3,7. Saldo pozosta ych pozycji netto -39,8-1,3 3,5-5,2 15,0 2.3.1. Kredyty, po yczki i inne nale noêci 12 od sektorów krajowych Kredyty i po yczki i inne nale noêci monetarnych instytucji finansowych (MIF) sektora bankowego i spó dzielczych kas oszcz dnoêciowo-kredytowych (SKOK) wzros y w okresie styczeƒ- grudzieƒ ub.r. o 31, mld z (12,1%) do poziomu 292,7 mld z. Uwzgl dniajàc wp yw zmian kursowych, wzrost by wy szy o 2,8 mld z 13. Zmiany kursowe najwi kszy wp yw wywar y na wielkoêç zad u enia osób prywatnych i przedsi biorstw, obni ajàc wartoêç nale noêci od wymienionych sektorów odpowiednio o 1,4 mld z i 1,1 mld z. Piàty rok z rz du najszybciej z wszystkich sektorów krajowych ros o zad u enie gospodarstw domowych, a w szczególnoêci osób prywatnych 14, których d ug zwi kszy si o 24,4 mld z Tabela 2.3.1.1. Kredyty, po yczki i inne nale noêci od sektorów krajowych Wyszczególnienie Stan na 31 2005 r. Zmiana w kwartale Zmiana do analogicznego okresu poprzedniego roku w mld z % w mld z % Kredyty, po yczki i inne nale noêci 292,7,5 2,3 31, 12,1 Gospodarstwa domowe 141,3 7, 5,7 2,3 22,8 w tym osoby prywatne 111,9 7,7 7,4 24,4 27,8 Niemonetarne instytucje finansowe 11,4-0,1-1,2 1,3 12,7 Przedsi biorstwa 122,8-1,2-1,0 3,3 2,8 Instytucje niekomercyjne dzia ajàce na rzecz gospodarstw domowych 0,8 0,0-0,4 0,1 1,9 Instytucje samorzàdowe 11,9 1,5 14,8 0,8 7,7 Fundusze ubezpieczeƒ spo ecznych 4, -1,3-22,4-0,3-5,2 12 Inne nale noêci obejmujà g ównie skupione wierzytelnoêci i zrealizowane gwarancje i por czenia. Nie zawierajà natomiast odsetek zapad ych i nale noêci z tytu u papierów wartoêciowych. 13 Kierunek zmian kursowych by przeciwny ni w przypadku komponentów pieniàdza. Ró nica ta wynika a z odmiennych struktur walutowych. W depozytach walutowych sektorów krajowych udzia dolara amerykaƒskiego stanowi 44%, podczas gdy w kredytach 12%. Spadek wartoêci kredytów denominowanych w euro i frankach szwajcarskich, w wyniku deprecjacji tych walut w stosunku do z otego, zosta tylko cz Êciowo zrównowa ony przyrostem kredytów dolarowych w wyniku aprecjacji waluty amerykaƒskiej. 14 Sektor gospodarstw domowych obejmuje osoby prywatne, rolników indywidualnych oraz przedsi biorców indywidualnych. BIULETYN INFORMACYJNY 12/2005 17

Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji (27,8%). Nale noêci od przedsi biorstw wzros y o 3,3 mld z (2,8%), a od niemonetarnych instytucji finansowych o 1,3 mld z (12,7%) tabela 2.3.1.1. Kredyty i po yczki bankowe dla przedsi biorstw 2 W 2005 r. nastàpi o umiarkowane o ywienie na rynku kredytowym przedsi biorstw, chocia w drugiej po owie roku banki odnotowa y wzrost popytu g ównie na kredyty inwestycyjne. W maju po ponad rocznej przerwie wskaênik 12-miesi cznych zmian tej kategorii ponownie osiàgnà wartoêç dodatnià. Poza kredytami operacyjnymi, dodatnie tempo wzrostu znamionowa o wszystkie znaczàce w strukturze rodzaje kredytów. Ca kowity przyrost zad u enia przedsi biorstw w bankach wyniós w minionym roku 3 mld z (2,%), co wskazywa oby na wyraêny wzrost ich aktywnoêci kredytowej, szczególnie w kontekêcie spadku tej kategorii o 4,4 mld z rok wczeêniej. Nale y jednak pami taç, e 2004 r. w efekcie silnej aprecjacji z otego w stosunku do wszystkich g ównych walut, wartoêç nale no- Êci od tego sektora spad a o ponad 5 mld z, podczas gdy w ub.r. wp yw zmian kursowych by znaczàco mniejszy. Jednym z czynników hamujàcych wzrost popytu na kredyty by y wystarczajàce Êrodki w asne przedsi biorstw. Ich depozyty w bankach osiàgn y na koniec roku stan blisko 100 mld z 15. Dobre wyniki produkcyjne, szczególnie w pó roczu, powodowa y, e podmioty gospodarcze w du ym stopniu by y uniezale nione od zewn trznych êróde finansowania. Fakt ten potwierdzajà równie badania ankietowe 1, wskazujàce na dominujàcà rol funduszy w asnych w finansowaniu nowych inwestycji. W kwartale ub.r. udzia przedsi biorców planujàcych pokryç wydatki inwestycyjne Êrodkami w asnymi stanowi 43,4% i by wy szy w porównaniu z tym samym okresem poprzedniego roku o 0,5 pkt. proc. RównoczeÊnie co warto odnotowaç wzrós tak e odsetek przedsi biorców deklarujàcych ch ç wykorzystania na ten cel Êrodków kredytowych z 29,5% do 31,9%. Deklaracje inwestorów znajdujà odzwierciedlenie w bilansach banków. Wzrost aktywnoêci podmiotów gospodarczych wystàpi na rynku zad u enia d ugoterminowego. Stan kredytów inwestycyjnych i kredytów na nieruchomoêci wzrós w ub.r. o 3,7 mld z (7,4%), a po korekcie wp ywu kursu walutowego o 4,4 mld z. W kategorii kredytów d ugoterminowych, banki odnotowa y nieznacznie silniejszy wzrost popytu w sektorze du ych przedsi biorstw. Dobra sytuacja p ynnoêciowa podmiotów gospodarczych powodowa a niskie zapotrzebowanie z ich strony na kredyty o charakterze bie àcym 17, których stan zwi kszy si o 0,3 mld z (0,5%). Wykres 2.3.1.1. 12-miesi czne zmiany nale noêci od przedsi biorstw z tytu u kredytów i po yczek 40 35 30 25 20 15 10 5 0-5 -10-15 % I I I I I I 2003 2004 2005 Ogó em W rachunku bie àcym Na inwestycje Operacyjne I I NieruchomoÊci 15 Depozyty zaliczane do agregatu M3. 1 Wst pna informacja o kondycji sektora przedsi biorstw ze szczególnym uwzgl dnieniem stanu koniunktury w kwartale 2005 r. Departament Analiz Makroekonomicznych i Strukturalnych NBP. (Dost pne na stronie www.nbp.pl). 17 Suma kredytów w rachunku bie àcym i kredytów operacyjnych. 18 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji W drugiej cz Êci roku banki utrzymywa y poziom mar kredytowych na niezmienionym poziomie. W rezultacie oprocentowanie kredytów mala o w tempie zbli onym do obni ek stóp NBP. Wyniki badaƒ ankietowych wskazujà, e podmioty gospodarcze nie postrzega y kosztów kredytu jako istotnej bariery dla rozwoju dzia alnoêci przedsi biorczej. W ostatnim kwartale ub.r. tylko 2,% ankietowanych wymieni o ten czynnik jako znaczàcà barier (,4% przed rokiem), a 2,9% skar y o si na trudnoêci z uzyskaniem kredytu. WÊród najwi kszych barier rozwojowych wymieniano przede wszystkim zmiennoêç kursów walutowych, rosnàcà konkurencj oraz niski popyt. Istotnym uzupe nieniem krajowych êróde finansowania przedsi biorstw w 2005 r. by y kredyty zagraniczne. W okresie 3 kwarta ów minionego roku zad u enie zagraniczne przedsi biorstw wzros o o blisko 3 mld euro do poziomu 43,9 mld euro. Wi kszoêç stanowi y kredyty od inwestorów bezpoêrednich oraz pozosta e kredyty (niehandlowe). Z mo liwoêci finansowania zagranicznego korzysta y przede wszystkim podmioty o silnej pozycji na rynku, posiadajàce inwestora zagranicznego, co u atwia o im dost p do zagranicznych rynków finansowych. 2 Kredyty i po yczki bankowe dla osób prywatnych W minionym roku wartoêç zad u enia osób prywatnych z tytu u kredytów i po yczek wzros a nominalnie o 24,4 mld z, a 12-miesi czne tempo ich przyrostu osiàgn o najwy szy poziom z dotychczas notowanych (29,4%), nie liczàc zdarzeƒ nieregularnych, zwiàzanych z krótkoterminowym kredytowaniem zakupów akcji prywatyzowanych przedsi biorstw. Osoby prywatne wykorzystywa y Êrodki z kredytów bankowych g ównie do finansowania wydatków mieszkaniowych. WartoÊç kredytów na ten cel zwi kszy a si o 14, mld z (40,8%). Rozwojowi rynku kredytów mieszkaniowych sprzyja a du a konkurencja ze strony banków, stosowanie zabezpieczeƒ hipotecznych, perspektywa dalszego wzrostu cen nieruchomoêci szczególnie w najwi kszych aglomeracjach miejskich, przewidywany wzrost podatku AT na nowe mieszkania, a przede wszystkim poprawa sytuacji ekonomicznej gospodarstw domowych. Kredyty mieszkaniowe mia y zdecydowanie najwi ksze znaczenie w strukturze portfela kredytowego osób prywatnych. Od poczàtku roku ich udzia zwi kszy si z 43,1% do 4,9%. WÊród nich blisko 2/3 stanowi o zad u enie denominowane w walutach obcych. W 2005 r. ich wzrost wyniós 11,8 mld z. Banki udziela y g ównie kredyty we frankach szwajcarskich. Spad a natomiast o ok. 1,4 mld z wartoêç kredytów udzielanych w euro oraz o 0,3 mld z kredytów dolarowych. Charakterystycznà cechà rynku walutowych kredytów mieszkaniowych jest wysoki stopieƒ ich koncentracji. Pi ç pierwszych banków w rankingu posiada o ok. 75% udzia u w rynku, a dziesi ç pierwszych blisko 90%. Pomimo wzrostu konkurencji, walk o klienta do tej pory wygrywajà banki, b dàce w stanie zapewniç sobie wystarczajà p ynnoêç walutowà do obs ugi kredytów, przede wszystkim do zrównowa enia pozycji walutowej. Wi kszoêç kredytobiorców decydowa a si na kredyty we frankach szwajcarskich ze wzgl du na atrakcyjne oprocentowanie ich raty by y Êrednio o 25 40% ni sze ni od kredytów z otowych, oraz ze wzgl du na powszechne przekonanie o stabilnoêci waluty szwajcarskiej. Poza kredytami na cele mieszkaniowe, banki odnotowa y wysoki popyt na kredyty konsumpcyjne wi kszoêci z otowe, obejmujàce kredyty w rachunku bie àcym, kredyty zwiàzane z funkcjonowaniem kart kredytowych, na zakupy w systemie sprzeda y ratalnej oraz pozosta e g ównie kredyty samochodowe, gotówkowe i sezonowe. Ich wysoki przyrost w 2005 r. o 10,2 mld z (19%) wskazuje na stopniowà odbudow popytu konsumpcyjnego, pomimo utrzymujàcego si ich wysokiego oprocentowanie powy ej 15% w skali rocznej. Wed ug badaƒ ankietowych 18, wi kszoêç po yczonych Êrodków zosta a wykorzystana na finansowanie dóbr sta ego u ytku. Jednà z przyczyn wysokiego popytu na kredyty konsumpcyjne, by o z agodzenie kryteriów ich przyznawania. Banki, które z agodzi y kryteria najcz Êciej wyd u a y maksymalny okres kredytowania, zwi ksza y maksymalnà kwot kredytu oraz zmniejsza y mar kredytowà. 18 Sytuacja na rynku kredytowym w kwartale 2005 r. Departament Systemu Finansowego NBP. Dost pne na stronie www.nbp.pl. BIULETYN INFORMACYJNY 12/2005 19