Bezradność intelektualna w szkole Aneta Brzezicka i Sylwia Bedyńska Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej Instytut Psychologii PAN
Czy problem bezradności intelektualnej dotyczy polskich szkół? Program Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów OECD PISA Rozwijanie umiejętności samodzielnego myślenia, rozumowania naukowego, modelowania i rozumowania matematycznego, formułowania hipotez, zwięzłego zapisania wniosków, dostrzegania alternatywnych rozwiązań problemu, stanowi piętę achillesową polskiej oświaty System kształcenia promujący odtwórcze podejście do przyswajania wiedzy, bez nacisku na rozwój różnych form myślenia (rozumowania) to doskonała pożywka dla syndromu bezradności intelektualnej www.ifispan.waw.pl/ifis/badania/program_pisa/
Kiedy uczniowie opowiadają dyrdymały - ćwiczenie
Uczniowskie strategie przetrwalnikowe Unikanie wzroku nauczyciela Bezmyślne potakiwanie Ściągawki, podpowiedzi Słowotok Udawanie (choroby), kłamstwo (na temat np. pogrzebu)
Symptomy bezradności intelektualnej (wyczerpanie poznawcze) Emocjonalne: złość, smutek, zniechęcenie, przygnębienie, brak radości z uczenia się przedmiotu Motywacyjne: zanik motywacji wewnętrznej (nie lubię tego przedmiotu) Poznawcze: mniejsza liczba generowanych pomysłów jak rozwiązać zadanie, odczucie pustki w głowie, niepewność co do rozwiązania sytuacyjne zawieszenie się myślenia
Wyuczona bezradność.. początki Martin Seligman i współpracownicy (lata 70 XX wieku) Eksperymenty z klatką na psach Przypadkowe odkrycie psiej bezmyślności i trudności w jej pokonaniu
Wyuczona bezradność Wyuczona bezradność (learned helplessness) to utrwalenie przekonań o braku związku przyczynowego między własnym działaniem (reakcją), a jego konsekwencjami (wzmocnieniem) Uprzedni kontakt z nierozwiązywalną (niekontrolowalną) sytuacją prowadzi do pojawienia się (w nowej sytuacji zadaniowej) deficytów: Poznawczych (oczekiwanie braku kontroli) Motywacyjnych (spadek zainteresowania i zaangażowania) Emocjonalnych (obniżenie nastroju)
Bezradność intelektualna - poczucie braku kontroli Wypalenie zawodowe ( nie rozumiem co mam robić, żeby byli ze mnie zadowoleni ) Bezrobocie ( nie wiem jakie mam spełniać warunki, żeby dostać pracę ; nawet jak na głowie stanę, to i tak nic się nie zmieni ) Depresja ( te myśli same przychodzą mi do głowy i nie mogę ich odsunąć )
Bezradność - przyczyny Uczenie się braku zależności między własnym działaniem a otrzymywanym rezultatem zostało nazwane treningiem bezradności Powtarzające się sytuacje treningu bezradności prowadzić mogą nie tylko do zaniku inicjatywy (bezrobotni), ale także do rozwinięcia się depresji Pesymistyczny styl wyjaśniania zdarzeń jako czynnik ryzyka dla wystąpienia wyuczonej bezradności trudności w działaniu przypisujemy czynnikom stałym, wewnętrznym i ogólnym, np. brakowi zdolności
Trening bezradności - przykład
Warunek 1 r Tak
Warunek 1 r Nie
Warunek 1 r Tak
Wybierz odpowiedź 1. Litera r 2. Brak litery r 3. Mały trójkąt 4. Biały trójkąt 5. Szary trójkąt
Warunek 2 r Tak
Warunek 2 r Nie
Warunek 2 r Nie
Wybierz odpowiedź 1. Litera r 2. Brak litery r 3. Mały trójkąt 4. Duży trójkąt 5. Biały trójkąt 6. Szary trójkąt
Trening bezradności Zadania z warunku 1 są rozwiązywalne. W warunku 2 mimo intensywnego wysiłku nie można znaleźć rozwiązania. Osoba badane nie wie, że zadania są nierozwiązywalne co powoduje, że testuje hipotezy intensywnie ale bez zysku poznawczego w postaci znalezienia rozwiązania.
Informacyjny model wyuczonej bezradności (Kofta i Sędek, 1983) Kluczowe dla powstania syndromu wyuczonej bezradności brak postępu poznawczego w rozwiązywaniu problemu pomimo intensywnego wysiłku intelektualnego (a nie jedynie dostrzeżenie braku zależności między reakcją i wzmocnieniem) Przedłużające się walenie głową w mur doprowadza do wyczerpania poznawczego Wyczerpanie = demobilizacja poznawcza Pogorszenie wykonywania złożonych zadań ( pustka w głowie ) Zanik kreatywności, generowania nowych sposobów rozwiązania zadania Zanik motywacji wewnętrznej
Bezradność intelektualna w szkole Model Kofty i Sędka w zastosowaniu do warunków szkolnych postuluje, że także w trakcie lekcji może odbywać się trening bezradności Wtedy gdy uczeń ponawia wysiłki mające na celu opanowanie nowego materiału, lecz jest to bezoowocne Jeśli uczeń w pewnym momencie swojej kariery szkolnej zostanie zniechęcony do aktywnego i twórczego myślenia w danym obszarze wiedzy może to być przyczyną częściowego (swoistego) ogłupienia (Sędek, 1995)
Błędne koło bezradności Wyczulenie na sygnały niezrozumienia, zadawanie pytań wymagających manipulacji wiedzą a nie jej odtwarzania, promowanie myślenia itp. Nowy, trudny materiał Sposób podawania nowej wiedzy, aktywne strategie przyswajania wiedzy Zmotywowany uczeń próbuje zrozumieć Brak wsparcia ze strony nauczyciela/ bliskich Brak zrozumienia materiału Uczeń o pesymistycznym stylu wyjaśniania Nie umiem, bo nie mam zdolności Brak motywacji do dalszej nauki, stosowanie strategii obronnych Uczeń o optymistycznym stylu wyjaśniania Nie umiem, ale się nauczę Kolejny materiał, nawet prosty, trudny do przyswojenia
Uczeń bezradny intelektualnie leń? Uczeń bezradny intelektualnie Nie tyle opanowuje materiał wolniej niż uczniowie osiągający dobre wyniki w danym przedmiocie Co przestaje używać swoich normalnych możliwości poznawczych do rozwiązywania problemów w danej dziedzinie
Jak rozpoznać ucznia bezradnego intelektualnie Jeśli uczeń: Nie zna odpowiedzi na pytanie, w którym miesiącu wybuchło Powstanie Listopadowe Bez wahania podaje na fizyce jako prawidłową odpowiedź ujemy czas Zgaduje podczas odpowiedzi Wiernie odtwarza materiał (bez jego zrozumienia) Osiąga znacznie gorsze wyniki z jednego przedmiotu (np. matematyki) Prawdopodobnie cierpi na syndrom parcjalnej bezradności intelektualnej
Bezradność jak ją zmierzyć? Skala Bezradności Intelektualnej (Sędek, 1995)
Czy bezradny z polskiego jest też bezradny z matematyki? Bezradność z fizyki Bezradność z polskiego Bezradność z matematyki Bezradność z fizyki.36*.09..14
Bezradność intelektualna jako predyktor osiągnięć szkolnych Bezradność intelektualna.74 ***.64 *** Poczucie zagrożenia -.47 *** -.11 -.10 -.28 ** Osiągnięcia.65 f.24 *.65 f.57 *** D Matematyka Polski Oceny Test E E
Rola stylów nauczania Nauczyciel ważna postać
Jak zapobiegać? Promowanie rozumienia Zakaz wkuwania Uważna obserwacja i wychwytywanie symptomów bezradności Zachęcanie do aktywnych strategii przyswajania wiedzy Pytania w trakcie wykładu Samodzielne studiowanie zagadnienia Prośby o dodatkowe tłumaczenie (koledzy, rodzice)
Skala Promowania Rozumienia przez Nauczyciela Przykładowe pozycje w trakcie wprowadzania materiału Uczula na miejsca, w których łatwo o pomyłkę, błąd w interpretacji Przy wprowadzaniu nowych pojęć dokładnie je tłumaczy Wspólnie z uczniami analizuje błędy popełniane przy początkowych próbach opanowania materiału Pozwala na przerywanie, zadawanie pytań
Przy odpytywaniu Nauczyciel Wymaga samodzielnego myślenia, Nie promuje dosłownego odtwarzania materiału Prosi, by uczeń własnymi słowami przekazał, co rozumie przez dane pojęcie lub określenie
Styl nauczania a symptomy bezradności intelektualnej Styl nauczania bezradność Promowanie rozumienia Stymulacja kreatywnego myślenia: Stymulacja aktywności ucznia Matematy ka -.75*** -.74** -.65** -.68** Polski -.62* -.57* -.71** -.63* Sprawdzanie zrozumienia Pozwalanie uczniom na wygłaszanie własnych opinii -.69** -.51* n.s n.s.
Poziom bezradności intelektualnej (średnia klasowa) Każdy nauczyciel świetny jest? W swoim mniemaniu 72 Współczynnik R correlation: korelacji r =,69; p < 0.01 (n=14 nauczycieli T eachers) Intellectual Helplessness Scale (classes' means) 66 60 54 48 42 0 2 4 6 8 10 12 14 16 Promowanie rozumienie "Promotion of Understanding" Różnice Diff. between w ocenie T eachers nauczyciela Self-Evaluations pomiędzy and uczniami Students i Evaluations nauczycielem
Super robota