Przedszkola dwuzmianowe

OPUBLIKOWANO: 7 GRUDNIA 2016 Przedszkola dwuzmianowe Opracował: Marcin Majchrzak, radca prawny, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie Podstawa prawna: Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 2156 ze zm.), Ustawa z dnia 29 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r. poz. 35 ze zm.), Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2003 r. Nr 6 poz. 69 ze zm.), Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 6 sierpnia 2015 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (Dz.U. z 2015 r. poz. 1214), Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2015 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz.U. z 2015 r. poz. 1270), Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1379), Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1666), Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 902), Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz.U. z 2001 r. Nr 61 poz. 624 ze zm.). Polski system oświaty od niepamiętnych czasów boryka się z problemem zapewnienia miejsc w placówkach oświaty w okresach wyżu demograficznego. Chociaż obecnie nie można mówić o takiej liczbie dzieci, z jaką przedszkola i szkoły miały do czynienia w latach 80. XX w., to od kilku lat można spotkać się z powrotem do zapomnianego od pewnego czasu sposobu funkcjonowania placówek oświaty dwuzmianowości. Zagadnienie to dotyczy również przedszkoli, w przypadku których nałożył się dodatkowo problem w postaci cofnięcia reformy obniżającej wiek rozpoczęcia obowiązku szkolnego. Praca w trybie dwóch zmian okazuje się jednak często dobrym rozwiązaniem dla tych rodziców, którzy pracują w późniejszych godzinach i normalnie nie mieliby możliwości zapewnienia opieki dla swoich dzieci. Czy przepisy prawa dopuszczają możliwość organizowania pracy przedszkoli w systemie dwóch zmian? Dwuzmianowość a system oświaty Na wstępie należy przypomnieć, że zakładanie i prowadzenie przedszkoli publicznych należy do

zadań własnych gmin. To gmina ma w taki sposób zorganizować prace prowadzonych przez siebie przedszkoli, by zapewnić im prawidłowe warunki do działania w tym w zakresie bezpieczeństwa i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki. Zgodnie z art. 14 Ustawy z dnia 29 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw w latach szkolnych 2016/2017 2018/2019 sieć publicznych i niepublicznych przedszkoli oraz innych form wychowania przedszkolnego powinna zapewniać zamieszkałym na obszarze gminy: 1. dzieciom objętym obowiązkiem rocznego przygotowania przedszkolnego możliwość spełniania tego obowiązku, 2. dzieciom cztero- i pięcioletnim, a od 1 września 2017 r. także dzieciom trzyletnim, możliwość realizowania wychowania przedszkolnego. Aktualnie obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego dotyczy dzieci w wieku sześciu lat, a zapewnienie warunków do spełniania tego obowiązku jest zadaniem własnym gminy. Ponadto, zgodnie z art. 14 ust. 4b Ustawy o systemie oświaty, jeżeli liczba dzieci, którym gmina ma obowiązek zapewnić możliwość korzystania z wychowania przedszkolnego, zamieszkałych na obszarze danej gminy, zgłoszonych podczas rekrutacji do publicznego lub niepublicznego przedszkola bądź publicznej lub niepublicznej innej formy wychowania przedszkolnego, przewyższa liczbę miejsc w tym przedszkolu lub innej formie wychowania przedszkolnego, dyrektor przedszkola (bądź szkoły w przypadku innej formy wychowania przedszkolnego prowadzonej przez gminę) informuje o nieprzyjęciu dziecka do przedszkola lub innej formy wychowania przedszkolnego wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Następnie wójt (burmistrz, prezydent miasta) jest obowiązany pisemnie wskazać rodzicom inne przedszkole lub inną formę wychowania przedszkolnego, które mogłoby przyjąć ich dziecko. Przy czym czas pracy wskazanego przedszkola lub innej formy wychowania przedszkolnego powinien być zbliżony do czasu pracy placówki, o przyjęcie do której ubiegali się rodzice. Ważne wnioski Z powyższych przepisów płynie kilka wniosków: 1. gminy, jako podmioty odpowiedzialne za zapewnienie sześciolatkom możliwości odbycia rocznego przygotowania przedszkolnego, a także zapewnienie możliwości korzystania z wychowania przedszkolnego dla cztero- i pięciolatków, mogą mieć istotne problemy z zagwarantowaniem miejsca dla wszystkich dzieci, dlatego powinny być zainteresowane takimi rozwiązaniami organizacyjnymi, które nie tylko zagwarantują możliwość realizowania rocznego przygotowania przedszkolnego, ale także zapewnią możliwość korzystania z wychowania przedszkolnego dla pozostałych dzieci na terenie danej gminy, 2. mimo że aktualnie dzieci trzyletnie nie muszą mieć zapewnionej możliwości korzystania z wychowania przedszkolnego, gminy muszą brać pod uwagę, że już za rok również dla tych dzieci powinno znaleźć się miejsce w przedszkolu, 3. przepisy nie określają, w jakich konkretnie godzinach powinny funkcjonować oddziały przedszkolne, dlatego gminy powinny uwzględniać zapotrzebowanie społeczne w tym zakresie i konieczność przyjęcia takiego rozwiązania organizacyjnego, które pozwoli zagwarantować miejsce w przedszkolach na terenie gminy jak największej liczbie dzieci.

Wydaje się zatem, że z systemowego punktu widzenia nie ma przeciwwskazań, by gminy, uwzględniając zapotrzebowanie rodziców i konieczność zapewnienia miejsc dla dzieci odbywających roczne przygotowanie przedszkolne, a także dla powiększającej się liczby dzieci korzystających z wychowania przedszkolnego, wdrażały dwuzmianowy tryb pracy przedszkoli. Rozwiązanie to może mieć duże znaczenie w mniejszych gminach, o małej liczbie przedszkoli czy niemających rozbudowanej siatki przedszkoli niepublicznych. Wydaje się, że korzystniejsze będzie utworzenie przedszkoli dwuzmianowych niż zmuszanie mieszkańców do wysyłania dzieci do przedszkoli znajdujących się w innych gminach. Oczywiście najlepszym rozwiązaniem byłoby utworzenie nowych przedszkoli, jednakże ograniczone środki finansowe mogą sprawić, że organ prowadzący będzie musiał poszukiwać alternatywnych rozwiązań organizacyjnych. Tworząc przedszkola dwuzmianowe, należy jednak pamiętać o pewnych regulacjach prawnych, które powinny być uwzględniane przy reorganizacji pracy placówki, tak aby dwuzmianowe przedszkole nie naruszało przepisów odnoszących się do sposobu prowadzenia wychowania przedszkolnego czy zatrudniania pracowników. Spełnienie odpowiednich warunków lokalowych i wyposażenia Pierwszą rzeczą, na którą należy zwrócić uwagę, rozstrzygając możliwość utworzenia przedszkola dwuzmianowego, jest przegląd warunków lokalowych i wyposażenia oddanego do dyspozycji przedszkola. Innymi słowy, czy placówka dysponuje infrastrukturą pozwalającą na prawidłowe funkcjonowanie obok siebie oddziałów przedszkolnych działających w różnych godzinach. Nie jest to rzecz bez znaczenia, ponieważ kuratorzy oświaty, badając pracę przedszkoli dwuzmianowych, dopatrują się najczęściej nieprawidłowości właśnie w tym zakresie. Sygnały o nieprawidłowościach mogą też pochodzić od rodziców, niezadowolonych ze zmiany trybu pracy przedszkola. Ważne jest zadbanie, by przedszkole dwuzmianowe spełniało wymogi stawiane w Rozporządzeniu w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach. Zgodnie z 1 tego aktu prawnego dyrektor powinien zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pobytu w przedszkolu. Przykład Jako przykładowe naruszenie w zakresie dotyczącym prowadzenia bezpiecznych i higienicznych zajęć można wskazać następujący przypadek. W przedszkolu funkcjonują trzy oddziały, natomiast w budynku znajdują się wyłącznie dwie sale zajęć. W związku z tym zapadła decyzja o organizacji zajęć wychowania przedszkolnego w systemie dwuzmianowym. Jedna z sal została przedzielona rozsuwaną ścianą na dwie części, dzięki czemu powstały dwa niewielkie pomieszczenia, w których prowadzono zajęcia dla dwóch grup liczących w sumie 45 dzieci. Pierwsza sala miała powierzchnię 27 m 2, a druga 19 m 2. W mniejszej sali dzieci nie miały jednak miejsca na zabawę, brak było w niej również właściwej wentylacji. Dyrektor starał się poprawić warunki lokalowe przez rotacyjną zmianę sal każda grupa miała zajęcia przez określoną liczbę dni w dużej, średniej i małej sali. Planowano także podjąć działania mające na celu wykorzystanie jednej z dwóch szatni na miejsce zabaw dla grup dzieci z najmniejszych sal. Wprowadzenie dwuzmianowej organizacji pracy przedszkola spowodowało niezadowolenie rodziców. Jeden z nich zgłosił swoje zastrzeżenia do kuratorium oświaty, które w rezultacie przeprowadziło w placówce doraźną kontrolę. W efekcie przeprowadzonej kontroli stwierdzone zostały uchybienia polegające na niezapewnieniu dzieciom bezpiecznych i higienicznych warunków pobytu. Poza tym kurator nie zakwestionował samej

możliwości funkcjonowania przedszkola na zasadzie dwuzmianowości, polecił jedynie polepszenie sytuacji w zakresie zapewnienia dzieciom pomieszczeń zapewniających im bezpieczny i higieniczny udział w zajęciach wychowania przedszkolnego. Warto również podkreślić, że przedszkole po wprowadzeniu dwuzmianowej organizacji pracy powinno spełniać wymagania stawiane w Rozporządzeniu w sprawie wymagań wobec szkół i placówek. Wymagania te stanowią następnie punkt odniesienia do prowadzonej w placówce ewaluacji zewnętrznej zgodnie z 6 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2015 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz.U. z 2015 r. poz. 1270). Przykładowo, zgodnie z wymaganiem 3: 1. dzieci powinny nabywać wiadomości i umiejętności określone w podstawie programowej i wykorzystywać je w zabawie i w sytuacjach zadaniowych, 2. podstawa programowa powinna być realizowana z wykorzystaniem zalecanych warunków i sposobów jej realizacji, 3. w przedszkolu należy monitorować i analizować osiągnięcia każdego dziecka, z uwzględnieniem jego możliwości rozwojowych, a także formułować i wdrażać wnioski z tych analiz. Realizacja podstawy programowej wychowania przedszkolnego Brak możliwości realizowania w sposób poprawny podstawy programowej wychowania przedszkolnego jest kolejnym zarzutem, który bywa stawiany przedszkolom dwuzmianowym przez kuratorów oświaty. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2 uso. przedszkolem publicznym jest przedszkole, które: 1. realizuje programy wychowania przedszkolnego uwzględniające podstawę programową wychowania przedszkolnego, 2. zapewnia bezpłatne nauczanie, wychowanie i opiekę w czasie ustalonym przez organ prowadzący, nie krótszym niż pięć godzin dziennie. Natomiast w zalecanych warunkach i sposobie realizacji podstawy programowej wychowania przedszkolnego wskazuje się następujące proporcje zagospodarowania czasu przebywania w przedszkolu w rozliczeniu tygodniowym: 1. co najmniej jedną piątą czasu należy przeznaczyć na zabawę (w tym czasie dzieci bawią się swobodnie, przy niewielkim udziale nauczyciela), 2. co najmniej jedną piątą czasu (w przypadku młodszych dzieci jedną czwartą czasu) dzieci spędzają w ogrodzie przedszkolnym, na boisku, w parku itp. (organizowane są tam gry i zabawy ruchowe, zajęcia sportowe, obserwacje przyrodnicze, prace gospodarcze, porządkowe i ogrodnicze itd.), 3. co najmniej jedną piątą czasu (w przypadku młodszych dzieci nie więcej niż jedną piątą

czasu) zajmują różnego typu zajęcia dydaktyczne, realizowane według programu wychowania przedszkolnego, 4. pozostały czas przeznacza się, odpowiednio do potrzeb, na realizację: 1. dowolnie wybranych przez nauczyciela czynności (z tym, że w tej puli czasu mieszczą się czynności opiekuńcze, samoobsługowe, organizacyjne), 2. pomocy psychologiczno-pedagogicznej, 3. zajęć rewalidacyjnych dla dzieci niepełnosprawnych. Przedszkole podejmujące pracę w trybie dwuzmianowym powinno mieć zatem na uwadze, by przyjęte w nim rozwiązania organizacyjne nie zakłóciły poprawności realizowania podstawy programowej wychowania przedszkolnego. Czas pracy nauczycieli i pracowników niepedagogicznych Spośród istotnych kwestii, na które należy zwrócić uwagę, planując dwuzmianową organizację pracy przedszkola, jest czas pracy pracowników. Należy pamiętać, aby dwuzmianowa organizacja pracy nie naruszyła obowiązującego pracowników wymiaru czasu pracy. W przypadku nauczycieli będą to oczywiście przepisy określające nie tylko wymiar pensum (22 godziny w przypadku nauczycieli pracujących z grupami dzieci sześcioletnich i 25 godzin w przypadku pozostałych nauczycieli przedszkoli), ale także ogólny czas pracy, wynoszący 40 godzin na tydzień (art. 42 ust. 1 i 3 Karty nauczyciela). Pracowników niepedagogicznych w przedszkolach publicznych obowiązuje wymiar czasu pracy wskazany w art. 129 1 Kodeksu pracy, a także przepisy szczególne odnoszące się do wykonywania godzin nadliczbowych art. 42 Ustawy o pracownikach samorządowych. Należy również mieć na uwadze przepisy określające wymiar minimalnych dobowych i tygodniowych norm wypoczynku określonych w art. 132 i 133 k.p. Dostosowanie dokumentacji przedszkola do zmienionego sposobu działania Bardzo ważną kwestią z prawnego punktu widzenia podczas reorganizacji pracy przedszkola na tryb dwuzmianowy jest dostosowanie do niego dokumentacji, w tym przede wszystkim arkusza organizacyjnego i statutu. Zgodnie z 8 ust. 2 pkt 1 ramowego statutu przedszkola publicznego arkusz organizacyjny przedszkola określa w szczególności m.in. czas pracy poszczególnych oddziałów. Natomiast zgodnie z 9 ust. 1 ramowego statutu organizację pracy przedszkola określa ramowy rozkład dnia ustalony przez dyrektora przedszkola na wniosek rady pedagogicznej, z uwzględnieniem zasad ochrony zdrowia i higieny pracy, dopuszczalnych limitów określających liczebność oddziałów przedszkolnych, a także oczekiwań rodziców (prawnych opiekunów). Na podstawie ramowego rozkładu dnia nauczyciel (nauczyciele), któremu powierzono opiekę nad danym oddziałem, ustala dla tego oddziału szczegółowy rozkład dnia, z uwzględnieniem potrzeb i zainteresowań dzieci ( 9 ust. 2). Z kolei zgodnie z 10 ust. 2 pkt 1 ramowego statutu przedszkola publicznego statut powinien określać m.in. dzienny czas pracy przedszkola ustalony przez organ prowadzący na wniosek dyrektora placówki i rady przedszkola, w tym czas przeznaczony na realizację podstawy programowej wychowania przedszkolnego, nie krótszy niż pięć godzin dziennie. Dobrym pomysłem będzie również przeanalizowanie statutu pod kątem

zgodności jego pozostałych zapisów z dwuzmianową organizacją pracy. Przedszkola niepubliczne Przepisy prawa nie stwarzają obecnie barier, aby dwuzmianowy system pracy został wprowadzony również w przedszkolach niepublicznych. Rozwiązanie takie może poszerzyć jego ofertę, jednocześnie umożliwiając rodzicom zapewnienie opieki nad ich dziećmi także w późniejszych porach dnia. Przedszkola niepubliczne muszą jednak pamiętać o konieczności przestrzegania ogółu przepisów regulujących zasady organizacji wychowania przedszkolnego, w tym zwłaszcza odnoszących się do bezpiecznego i higienicznego sprawowania opieki i prowadzenia zajęć, realizacji podstawy programowej wychowania przedszkolnego czy prawidłowego zatrudniania pracowników w zmienionych warunkach pracy.