Mikro i makroekonomia integracji europejskiej Spotkanie 1 Katarzyna Śledziewska Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego
Informacje ogólne dot. zajęć Kontakt z wykładowcą Forma - część slajdy, część z notatek!!! Jedynie slajdy dostępne na stornie. Wykładowca nie wyraża zgody na nagrywanie, na robienie zdjęć itd..
Cel i plan, spotkanie 1 Definicja integracji gospodarczej Etapy integracji gospodarczej WTO a integracja gospodarcza Przedstawienie rozwoju integracji gospodarczej na świecie Ugrupowania integracyjne: regionalne umowy handlowe (Regional Trade Agreements RTAs) najpopularniejsza forma regulowania współpracy gospodarczej
Integracja gospodarcza Dynamiczny proces polegający na dobrowolnym zacieśnianiu współpracy ekonomicznej, przez co najmniej dwa niepodległe kraje, poprzez stopniową eliminację barier ograniczających współpracę gospodarczą. Zakładamy jednocześnie, że integrujące państwa są suwerenne i jednocześnie w integrujących się państwach działają mechanizmy rynkowe.
World Trade Organisation (WTO), organizacja międzynarodowa siedziba w Genewie kontynuacja Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT) powołana w 1994 w Marakeszu (Maroko) http://www.wto.org/ GATT wszedł w życie 1 stycznia 1948 roku podstawa prawną wielostronnego systemu współpracy handlowej Zasady: klauzula najwyższego uprzywilejowania (KNU), narodowe traktowanie.
WTO Klauzula Największego Uprzywilejowania (ang. MFN Most Favoured Nation clause) preferencja przyznana jednemu krajowi musi być rozciągnięta na wszystkich członków WTO. Traktowanie narodowe (ang. National Treatment) podatki i inne opłaty oraz przepisy krajowe nie powinny być stosowane wobec produktów importowanych i krajowych, tak aby stwarzać ochronę produkcji krajowej. Listy koncesyjne (ang. Schedules of concessions) całość zobowiązań członków WTO przyjętych w ramach danej Rundy Negocjacyjnej dotyczących obniżek taryf celnych, wraz z okresami ich implementacji, oraz kontyngentów taryfowych. muszą być bezwzględnie przestrzegane przez członków WTO stwarza całkowitą przejrzystość daje pełną informację na temat poziomu stawek celnych członków i perspektyw ich obniżania
Rundy W ramach WTO odbywają się kilkuletnie rundy negocjacji mają na celu liberalizację handlu światowego i ew. wzmocnienie systemu WTO. Runda Rozwojowa Doha lub Nowa Runda (ang. Doha Development Agenda DDA). Główne obszary negocjacyjne Nowej Rundy to: rolnictwo dostęp do rynku, dopłaty do eksportu, wsparcie wewnętrzne sektora rolnego dostęp do rynku dla towarów nierolnych (NAMA), handel usługami, zasady WTO, ochrona praw własności intelektualnej (TRIPS), r rozstrzyganie sporów, handel a środowisko, implementacja (realizacja porozumień WTO) ułatwienia w handlu.
Rundy GATT a cła USA
Runda Urugwajska a cła USA i UE
WTO i dyskryminacyjne umowy Artykuł XXIV GATT Article XXIV: Territorial Application Frontier Traffic Customs Unions and Free-trade Areas Enabling Clause GATT (Klauzula przyzwalająca) dotyczy krajów rozwijających się tekst GATT z roku 1979 decyzja pozwalająca na powstawanie preferencyjnych umów handlowych pomiędzy krajami rozwijającymi się GATS Article V określa warunki potrzebne do spełnienia przy dyskryminacyjnej liberalizacji usług
Unia monetarna Preferencyjny układ handlowy Strefa wolnego handlu Wzajemne znoszenie ceł Unia celna Wprowadzenie wspólnej zewnętrznej taryfy celnej Wspólny rynek Wprowadzenie swobodny przepływu kapitału i siły roboczej Unia gospodarcza Wspólne polityki gospodarcze i współpraca w ramach polityki fiskalnej i monetarnej Wspólna polityka monetarna, usztywnienie kursów, pełna wymienialność walut Liberalizacja handlu
Preferencyjny układ handlowy (preferential trade area) powstaje, gdy częściowo, pomiędzy dwoma krajami lub też w obrębie grupy państw, zniesione zostają ograniczenia w handlu takie jak bariery celne czy ograniczenia ilościowe
Preferencyjny układ handlowy Średnie cła 10% C Średnie cła 15% A B Średnie cła 5%
Preferencyjne porozumienia handlowe RTA Name ASEAN - China (G) Asia Pacific Trade Agreement (APTA) Asia Pacific Trade Agreement (APTA) - Accession of China Chile - India Economic Cooperation Organization (ECO) Global System of Trade Preferences among Developing Countries (GSTP) Lao People's Democratic Republic - Thailand Latin American Integration Association (LAIA) Melanesian Spearhead Group (MSG) Protocol on Trade Negotiations (PTN) South Asian Preferential Trade Arrangement (SAPTA) South Pacific Regional Trade and Economic Cooperation Agreement (SPARTECA) Date of entry into force 01-Jul-2003 17-Jun-1976 01-Jan-2002 17-Aug-2007 17-Feb-1992 19-Apr-1989 20-Jun-1991 18-mar-81 01-Jan-1994 11-Feb-1973 07-Dec-1995 01-Jan-1981
Strefa wolnego handlu (free-trade area, FTA) powstaje, gdy zostają całkowicie zniesione bariery celne i ograniczenia ilościowe pomiędzy dwoma krajami lub też w obrębie grupy państw. Przepływ produktów wytworzonych na terenie strefy jest całkowicie wolny, ale każdy kraj może stosować własną taryfę celną w stosunku do państw pozostających poza ugrupowaniem.
Strefa wolnego handlu Średnie cła 10% C Średnie cła 15% A B Brak ceł
Strefy wolnego handlu, umowy wielostronne
Strefy wolnego handlu zawierane na podstawie Klauzuli Przyzwalającej RTA Name India - Bhutan ASEAN Free Trade Area (AFTA) India - Sri Lanka Pacific Island Countries Trade Agreement (PICTA) Pakistan - Sri Lanka Common Market for Eastern and Southern Africa (COMESA) South Asian Free Trade Agreement (SAFTA) Egypt - Turkey Date of entry into force 29-Jul-2006 28-Jan-1992 15-Dec-2001 13-Apr-2003 12-Jun-2005 08-Dec-1994 01-Jan-2006 01-mar-07
Przykłady stref wolnego handlu zawieranych na podstawie art. XXIV GATT RTA Name Armenia - Kazakhstan Armenia - Moldova Armenia - Russian Federation Armenia - Turkmenistan Armenia - Ukraine Australia - New Zealand (ANZCERTA) (G) Australia - Papua New Guinea (PATCRA) Canada - Costa Rica Canada - EFTA Canada - Israel Central European Free Trade Agreement (CEFTA) - Accession of Croatia Central European Free Trade Agreement (CEFTA) 2006 Chile - China Common Economic Zone Commonwealth of Independent States (CIS) EC - Algeria EC - Bosnia and Herzegovina EC - Cameroon EC - Côte d'ivoire EC - Egypt EC - Faroe Islands EC - Iceland EC - Israel EC - Jordan EC - Lebanon EC - Montenegro EC - Morocco EC - Norway Date of entry into force 25-Dec-2001 21-Dec-1995 25-mar-93 07-Jul-1996 18-Dec-1996 01-Jan-1983 01-Feb-1977 01-Nov-2002 01-Jul-2009 01-Jan-1997 01-mar-03 01-May-2007 01-Oct-2006 20-May-2004 30-Dec-1994 01-Sep-2005 01-Jul-2008 01-Oct-2009 01-Jan-2009 01-Jun-2004 01-Jan-1997 01-Apr-1973 01-Jun-2000 01-May-2002 01-mar-03 01-Jan-2008 01-mar-00 01-Jul-1973
Unia celna (the customs union, CU) jest etapem, w ramach którego zostają zniesione bariery celne, kontyngenty, ograniczenia ilościowe oraz bariery pozataryfowe w stosunku do wszystkich towarów i usług oraz wprowadzona zostaje wspólna taryfa celna w stosunku do państw trzecich
Unia celna C Wspólne cła A B Brak ceł
Unie celne, umowy wielostronne i bilateralne
Unie celne na świecie RTA Name Andean Community (CAN) CARICOM (G) Central American Common Market (CACM) East African Community (EAC) EC - Andorra EC - Turkey EC (10) Enlargement EC (12) Enlargement EC (9) Enlargement Economic and Monetary Community of Central Africa (CEMAC) Economic Community of West African States (ECOWAS) Eurasian Economic Community (EAEC) Gulf Cooperation Council (GCC) MERCOSUR (G) Southern African Customs Union (SACU) West African Economic and Monetary Union (WAEMU) Date of entry into force 25-May-1988 01-Aug-1973 12-Oct-1961 07-Jul-2000 01-Jul-1991 01-Jan-1996 01-Jan-1981 01-Jan-1986 01-Jan-1973 24-Jun-1999 24-Jul-1993 08-Oct-1997 01-Jan-2003 29-Nov-1991 15-Jul-2004 01-Jan-2000
Wspólny rynek (the common market, CM) jest etapem, w którym poza swobodnym przepływem dóbr wprowadza się również swobodę przepływu usług, kapitału i siły roboczej. Taka definicja nie określa stosunków z państwami trzecimi.
Unia gospodarcza (the economic union,, EU) wprowadza nie tylko cztery swobody ale również wysoki stopień koordynacji a nawet unifikacji najważniejszych obszarów polityki gospodarczej, regulacji rynkowych jak również polityk makroekonomicznych.
Podziały/etapy według WTO PTA preferencyjna umowa handlowa (KP) FTA strefa wolnego handlu (art. XXIV GATT) FTA&EIA strefa wolnego handlu plus umowa o integracji gospodarczej (art. XXIV GATT i art. V GATS) CU unia celna (art. XXIV GATT) CU&EIA unia celna rozszerzona o integrację gospodarczą (art. XXIV GATT i art. V GATS)
Przykłady stref wolnego handlu zawieranych na podstawie art. XXIV GATT i rozszerzone o art. V GATS RTA Name Australia - Chile Brunei Darussalam - Japan Canada - Chile Canada - Peru Chile - Colombia Chile - Costa Rica (Central America) Chile - El Salvador (Central America) Chile - Japan Chile - Mexico China - Hong Kong, China China - Macao, China China - New Zealand China - Singapore Costa Rica - Mexico Dominican Republic - Central America - United States Free Trade Agreement (CAFTA-DR) EC - Albania EC - CARIFORUM States EPA EC - Chile EC - Croatia EC - Former Yugoslav Republic of Macedonia EC - Mexico EFTA - Chile EFTA - Korea, Republic of EFTA - Mexico EFTA - Singapore El Salvador - Mexico Guatemala - Mexico Honduras - Mexico Iceland - Faroe Islands Date of entry into force 06-mar-09 31-Jul-2008 05-Jul-1997 01-Aug-2009 08-May-2009 15-Feb-2002 01-Jun-2002 03-Sep-2007 01-Aug-1999 01-Jan-2004 01-Jan-2004 01-Oct-2008 01-Jan-2009 01-Jan-1995 01-mar-06 01-Dec-2006(G) 01-Apr-2009(S) 01-Nov-2008 01-Feb-2003(G) 01-Mar-2005(S) 01-Mar-2002(G) 01-Feb-2005(S) 01-Jun-2001(G) 01-Apr-2004(S) 01-Jul-2000(G) 01-Oct-2000(S) 01-Dec-2004 01-Sep-2006 01-Jul-2001 01-Jan-2003 15-mar-01 15-mar-01 01-Jun-2001 01-Nov-2006
Unie celne rozszerzone o art. V GATS EC (15) Enlargement EC (25) Enlargement EC (27) Enlargement EC Treaty RTA Name Date of entry into force 01-Jan-1995 01-May-2004 01-Jan-2007 01-Jan-1958
Unia monetarna (the monetary union, MU) powstaje gdy zostają całkowicie usztywnione kursy walut członkowskich względem siebie, wprowadzona całkowita wymienialność oraz pełna integracja rynków finansowych. Wymaga to wysokiego stopnia integracji polityk makroekonomicznych i prowadzenia wspólnej polityki monetarnej.
Ewolucja integracji gospodarczej w ramach WE 1951 - podpisanie Traktatu o EWWiS 1952 - wejście w życie EWWiS 1957 - podpisanie Traktatów o EWG i EURATOM 1958 - wejście w życie EWG i EURATOM państwa założycielskie: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy, Włochy 1973 - wejście Danii, Irlandii i Wielkiej Brytanii 1968 - unia celna 1979 - utworzenie Europejskiego systemu Monetarnego 1981 - wejście Grecji 1986 - wejscie Hiszpanii i Portugalii 1987 - Jednolity Akt Europejski 1992 - popisanie Traktatu o Unii Europejskiej 1995 - wejście Austrii, Finlandii, Szwecji 1997 - traktat Amsterdamski 1993 - wspólny rynek (Jednolity Rynek Wewnętrzny 1999 - unia monetarna (Unia Gospodarczo- Walutowa)
Podziały/etapy według WTO PTA preferencyjna umowa handlowa (KP) FTA strefa wolnego handlu (art. XXIV GATT) FTA&EIA strefa wolnego handlu plus umowa o integracji gospodarczej (art. XXIV GATT i art. V GATS) CU unia celna (art. XXIV GATT) CU&EIA unia celna rozszerzona o integrację gospodarczą (art. XXIV GATT i art. V GATS)
Artykuł XXIV WTO Par.4 cele unii celnej ułatwienie handlu pomiędzy terytoriami tworzącymi ugrupowanie, a nie wznoszenie barier wobec handlu z innymi układającymi się stronami Par. 8 definicja Par. 5 zniesienie ceł i innych restrykcyjnych regulacji handlowych w stosunku do praktycznie biorąc całej wymiany. Kraje winny stosować w zasadzie te same cła i inne regulacje handlowe w stosunku do krajów trzecich tworzenie wspólnej taryfy celnej nie może naruszać koncesji handlowych krajów trzecich. cła i inne środki handlowe w wymianie z innymi członkami GATT nie mogą być w całości wyższe lub bardziej restrykcyjne niż poziom ceł i rozmiary przepisów handlowych przed utworzeniem Par. 7 wymogi przejrzystości. Zawarte porozumienie musi być niezwłocznie notyfikowane z innymi członkami WTO Zbadanie zgodności nowo utworzonego porozumienia z art. XXIV grupa robocza (akceptacja, 2/3 głosów)
Kontrowersje Par.8: praktycznie biorąc całej wymiany WTO przyznaje, że brak kryterium EU - 90% handlu i znaczący sektor nie powinien być pominięty. Ale jak mierzyć? Faktyczny handel czy potencjalny? 1996 Komitet do Regionalnych Umów Handlowych badanie umów handlowych i ich wpływu na multilateralny system handlowy brak konsensusu brak raportów
Kontrowersje Spaghetti, za dużo umów, system stał się niejasny 10 lipca 2006, nowy mechanizm przejrzystości new WTO transparency mechanism http://www.wto.org/english/news_e/news06_e/job06_59rev5_e.doc
Dylemat Czy ugrupowania integracyjne (regionalne umowy handlowe) pomagają czy utrudniają funkcjonowanie WTO (multilateralny system handlowy) System multilateralny może zostać podzielony na dyskryminacyjne bloki handlowe Ugrupowania są krokiem pośrednim w dążeniu do globalnej liberalizacji handlu Dlaczego WTO zgadza się na RTAs? Wciąż wzrasta handel światowy. Nie spada handel państw pozostających poza procesami integracyjnymi
Ugrupowania regionalne notyfikowane przez WTO, aktywne i nieaktywne, lata 1948-2009 www.wto.org data wejścia październik 2009
Podziały/etapy według WTO PTA preferencyjna umowa handlowa (KP) FTA strefa wolnego handlu (art. XXIV GATT) FTA&EIA strefa wolnego handlu plus umowa o integracji gospodarczej (art. XXIV GATT i art. V GATS) CU unia celna (art. XXIV GATT) CU&EIA unia celna rozszerzona o integrację gospodarczą (art. XXIV GATT i art. V GATS)
Ugrupowania regionalne zatwierdzone przez GATT/WTO w w roku 2010 według podstawy prawnej zawieranych umów Modyfikacje porozumień (akcesje) Nowe porozumienia Razem GATT Art. XXIV (FTA) 2 156 158 GATT Art. XXIV (CU) 6 9 15 Klauzula Przyzwalająca 1 30 31 GATS Art. V 3 79 82 Razem 12 274 286
Udział w umowach dot. handlu dobrami, dane do końca 2006 roku Źródło: http://www.wto.org/english/res_e/booksp_e/discussion_papers12a_e.pdf
Planowane umowy, dot. dóbr Źródło: http://www.wto.org/english/res_e/booksp_e/discussion_papers12a_e.pdf
Udział w umowach dot. usług, ug, do końca 2006 roku Źródło: http://www.wto.org/english/res_e/booksp_e/discussion_papers12a_e.pdf
Planowane umowy, dot. usług ug Źródło: http://www.wto.org/english/res_e/booksp_e/discussion_papers12a_e.pdf
Międzyregionalne umowy handlowe na świecie Źródło: http://www.wto.org/english/res_e/booksp_e/discussion_papers12a_e.pdf
Trzy fale regionalizmu I fala, początki GATT USA nie korzysta Wspólnoty Europejskie, EFTA Inne ugrupowania: South Africa - Southern Rhodesia Customs Union Arab Common Market El Salvador - Nicaragua Free Trade Area Central American Free Trade Area African Common Market Borneo Free Trade Area South Africa - Southern Rhodesia Customs Union Latin American Free Trade Area (LAFTA) Przetrwają WE i EFTA
Liczba porozumień regionalnych zatwierdzonych przez GATT/WTO w latach 1948-1983 1983 250 200 150 100 50 0 1948 1952 1956 1960 1964 1968 1972 1976 1980 1984 1988 1992 1996 2000 2004 2008
Pierwsza fala regionalizacji, umowy nieaktywne Nazwa ugrupowania South Africa - Southern Rhodesia Customs Union El Salvador - Nicaragua Free Trade Area Central American Free Trade Area Latin American Free Trade Area (LAFTA) Wejście w życie 01-kwi-49 21-sie-51 02-cze-59 02-cze-61 Finland-European Free Trade Association (FINEFTA) 26-cze-61 Borneo Free Trade Area 01-sty-62 Ghana - Upper Volta Trade Agreement 09-maj-62 Equatorial Customs Union - Cameroon Association 01-lip-62 African Common Market 01-cze-63 Yaoundé I 01-sty-64 Arab Common Market 30-kwi-64 Tripartite Agreement 01-kwi-68 Caribbean Free Trade Association (CARIFTA) 01-maj-68 Arusha Agreement 01-sty-71 Yaoundé II 01-sty-71 Finland - Bulgaria 01-sty-75 Finland - Czechoslovakia Agreement 01-sty-75 Finland - Hungary Agreement 01-sty-75 Finland - German Democratic Republic Agreement 01-lip-75 First Convention of Lomé 01-kwi-76 Finland - Poland Agreement 01-kwi-78 EFTA - Spain Agreement 01-maj-80 Second Convention of Lomé 01-sty-81
Pierwsza fala regionalizacji, umowy aktywne Nazwa umowy Australia - New Zealand (ANZCERTA) (G) Latin American Integration Association (LAIA) South Pacific Regional Trade and Economic Cooperation Agreement (SPARTECA) Australia - Papua New Guinea (PATCRA) Asia Pacific Trade Agreement (APTA) CARICOM (G) EC (9) Enlargement EC Overseas Countries and Territories (OCT) EFTA accession of Iceland Central American Common Market (CACM) EFTA (Stockholm Convention) (G) EC Treaty Data wejścia z życie 01-Jan-1983 18-mar-81 01-Jan-1981 01-Feb-1977 17-Jun-1976 01-Aug-1973 01-Jan-1973 01-Jan-1971 01-mar-70 12-Oct-1961 03-May-1960 01-Jan-1958
Trzy fale regionalizmu Druga fala, lata osiemdziesiąte Odrodzenie regionalizmu Włączenie się USA: FTA z Izraelem, Kanadą, rozpoczęcie negocjacji z Meksykiem NAFTA Europa 1992 pogłębianie procesów integracji WE & CEE Latin American Integration Association (LAIA) Australia - New Zealand (ANZCERTA) Andean Community (CAN) Southern Common Market (MERCOSUR) ASEAN Free Trade Area (AFTA)
Liczba porozumień regionalnych zatwierdzonych przez GATT/WTO w latach 1948-1995 1995 250 200 150 100 50 0 1948 1952 1956 1960 1964 1968 1972 1976 1980 1984 1988 1992 1996 2000 2004 2008
Druga fala regionalizacji, umowy aktywne Nazwa umowy Commonwealth of Independent States (CIS) Common Market for Eastern and Southern Africa (COMESA) Melanesian Spearhead Group (MSG) North American Free Trade Agreement (NAFTA) Economic Community of West African States (ECOWAS) Economic Cooperation Organization (ECO) ASEAN Free Trade Area (AFTA) MERCOSUR (G) Global System of Trade Preferences among Developing Countries (GSTP) Andean Community (CAN) EC (12) Enlargement Data wejścia z życie 30-Dec-1994 08-Dec-1994 01-Jan-1994 01-Jan-1994 24-Jul-1993 17-Feb-1992 28-Jan-1992 29-Nov-1991 19-Apr-1989 25-May-1988 01-Jan-1986
Procesy integracyjne w Europie w latach 60. Utworzenie unii celnej ej w ramach WE i strefy wolnego handlu przez EFTA IS EFTA-7 NL B D L N F I WE-6 UK DK S FIN IRL P CH A E GR
Europejskie bloki handlowe
Trzy fale regionalizmu Trzecia fala, moda czy efekt domina? Nasilenie się procesu regionalizacji Zmiana charakteru: międzyregionalne umowy, coraz więcej bilateralnych Obecnie 286 ugrupowań Prawie każde państwo członkowskie WTO uczestniczy w przynajmniej jednym porozumieniu o charakterze regionalnym. Powstanie mało przejrzystego systemu powiązań gospodarczych Niestety stosowanie różnych preferencyjnych reguł pochodzenia
Liczba porozumień regionalnych zatwierdzonych przez GATT/WTO w latach 1948-2008 250 200 150 100 50 0 1948 1952 1956 1960 1964 1968 1972 1976 1980 1984 1988 1992 1996 2000 2004 2008
Trzecia fala regionalizacji, ostatnio zawarte umowy Nazwa umowy EC - Cameroon Japan - Viet Nam Japan - Switzerland Canada - Peru Peru - Singapore Canada - EFTA Chile - Colombia Australia - Chile US - Peru China - Singapore EC - Côte d'ivoire US - Oman Japan - Philippines Panama - Costa Rica (Central America) EC - CARIFORUM States EPA Turkey - Georgia China - New Zealand Brunei Darussalam - Japan EC - Bosnia and Herzegovina Japan - Indonesia EFTA - SACU Turkey - Albania Panama - Chile EC - Montenegro Nicaragua and the Separate Customs Territory of Taiwan, Penghu, Kinmen and Matsu Pakistan - Malaysia Data wejścia w życie 01-Oct-2009 01-Oct-2009 01-Sep-2009 01-Aug-2009 01-Aug-2009 01-Jul-2009 08-May-2009 06-mar-09 01-Feb-2009 01-Jan-2009 01-Jan-2009 01-Jan-2009 11-Dec-2008 23-Nov-2008 01-Nov-2008 01-Nov-2008 01-Oct-2008 31-Jul-2008 01-Jul-2008 01-Jul-2008 01-May-2008 01-May-2008 07-mar-08 01-Jan-2008 01-Jan-2008 01-Jan-2008
Ameryka Północna Type extra intra Suma końcowa FTA 6 6 FTA & EIA 20 1 21 PTA 3 3 Suma końcowa 29 1 30 Europa Type extra intra Suma końcowa CU 2 2 CU & EIA 7 7 EIA 2 2 FTA 31 18 49 FTA & EIA 8 4 12 PTA 3 3 Suma końcowa 42 33 75 Azja Type extra intra Suma końcowa EIA 1 1 FTA 2 1 3 FTA & EIA 20 11 31 PTA 4 2 6 Suma końcowa 26 15 41
Wewnątrz i między regionalne umowy w Europie Źródło: http://www.wto.org/english/res_e/booksp_e/discussion_papers12a_e.pdf
Wewnątrz regionalne umowy w Amerykach Źródło: http://www.wto.org/english/res_e/booksp_e/discussion_papers12a_e.pdf
Między regionalne umowy Ameryk Źródło: http://www.wto.org/english/res_e/booksp_e/discussion_papers12a_e.pdf
Wewnątrz regionalne umowy w Azji i Australii Źródło: http://www.wto.org/english/res_e/booksp_e/discussion_papers12a_e.pdf
Między regionalne umowy Azji i Australii Źródło: http://www.wto.org/english/res_e/booksp_e/discussion_papers12a_e.pdf
Wewnątrz regionalne umowy w Afryce Źródło: http://www.wto.org/english/res_e/booksp_e/discussion_papers12a_e.pdf
Między regionalne umowy Afryki Źródło: http://www.wto.org/english/res_e/booksp_e/discussion_papers12a_e.pdf
Przyszłość układów Źródło: http://www.wto.org/english/res_e/booksp_e/discussion_papers12a_e.pdf