Teresa Pakulska, Małgorzata Poniatowska Jaksch Korporacje transnarodowe a globalne pozyskiwanie zasobów Przedsiębiorstwo współczesne, SGH, Warszawa 2009, s. 253 Tytuł: KORPORACJE TRANSNARODOWE A GLOBALNE POZYSKIWANIE ZASOBÓW Autor: Teresa Pakulska, Małgorzata Poniatowska-Jaksch, ISBN: 978-83-7378-453-6 Seria wydawnicza: Współczesne Przedsiębiorstwo Rok wydania: 2009 Oprawa: twarda Format:B5 Liczba stron: 253 Wydawnictwo: Oficyna Wydawnicza SGH Recenzje "(...) Praca obejmuje aktualne i ważne zagadnienia związane z aktywnością grupy przedsiębiorstw wiodących w globalnej działalności gospodarczej - korporacji transnarodowych (KTN). Rozważania zostały zakrojone szeroko, gdyż ujmują aktywność KTN na tle przemian w gospodarce światowej, a nawet szerzej - zmian w paradygmacie rozwoju gospodarczego. Główne zagadnienie - globalne pozyskiwanie zasobów przez KTN - należy uznać za bardzo istotne i zasługujące na pogłębioną analizę, zarówno ze względu na jej znaczenie dla samych KTN, jak i dla ich międzynarodowego otoczenia, zwłaszcza dla gospodarek goszczących korporacje (ich zagraniczne inwestycje, filie, wspólne przedsięwzięcia)." z recenzji prof. dr hab. Anny Zorskiej
"(...) Praca pod każdym względem, zarówno merytorycznym, jak i formalnym, zasługuje na bardzo wysoką ocenę. Cechuje ją przede wszystkim: - trafny wybór niezwykle aktualnego tematu - bardzo udane syntetyczne ujęcie badanego tematu; uważam, że tylko przyjęta przez Autorki metoda kompleksowego podejścia do kwestii globalnego pozyskiwania zasobów pozwala na zrozumienie istoty ekonomicznej, społecznej, politycznej tego kluczowego zagadnienia i szukanie dróg jego rozwiązania. (...) Bardzo interesujące są zastosowane w pracy rozwiązania formalne w odniesieniu do jej struktury (...), które m.in. pozwalają na traktowanie pracy jako doskonałego podręcznika akademickiego." z recenzji prof. dr hab. Krystyny Michałowskiej-Gorywody Wstęp Przemiany, które dokonały się na przełomie XX i XXI w., mające swe źródła w rewolucji informacyjnej i postępującej liberalizacji gospodarki, sprzyjały upowszechnieniu się globalnego kapitalizmu. Wpłynęło to na zakres i możliwości działania poszczególnych uczestników - głównych "aktorów" (przedsiębiorstwa międzynarodowe, państwa, organizacje międzynarodowe) w gospodarce światowej. Otwieranie gospodarek krajowych i propagowanie idei wolnego handlu sprzyja rozszerzeniu możliwości działania przedsiębiorstw, zapewniając im prawie nieograniczony dostęp do zasobów i/lub czynników produkcji. Dotychczas wiele ograniczeń wiążących się z pozyskiwaniem zasobów w poszczególnych rejonach świata utożsamiano z barierami w mobilności niektórych zasobów (np. ludzkich), brakiem własnych środków na podjęcie działalności (np. eksploatacji zasobów naturalnych) czy nieopłacalnością realizacji inwestycji w skali lokalnej. Postęp technologiczny z liberalizacją gospodarki daje przedsiębiorstwom nowe możliwości globalnego pozyskiwania zasobów. Nabiera znaczenia zjawisko nazywane global resourcing. Niestety w Polsce nie prowadzi się badań na ten temat1, z tego powodu nie ma też odpowiedniej polskiej terminologii. W ujęciu podmiotowym odnosi się ono do przedsiębiorstwa, w ujęciu przedmiotowym zaś do globalnego (w rzeczywistości często jednak międzynarodowego) pozyskiwania zasobów i/ bądź czynników wytwórczych niezbędnych przedsiębiorstwu do realizacji przyjętej strategii rozwoju. Innymi słowy, w ujęciu mikroekonomicznym global resourcing nie jest rozpatrywany jako międzynarodowe przepływy dóbr i usług (wymiana handlowa), ale jako pozyskanie przez korporację transnarodową (KTN) własności czynników i zdolności wytwórczych za granicą lub pozyskanie dostępu do tychże zasobów/zdolności. Otrzymanie dostępu oznacza, że właścicielem zasobów/zdolności pozostaje inna firma (zagraniczna), a KTN jedynie może z nich korzystać. Zważywszy na międzynarodowy charakter działalności, głównymi aktorami" w tym procesie są duże korporacje transnarodowe. W rozważaniach na temat global resourcingu najwięcej miejsca poświęca się globalnemu pozyskiwaniu przez przedsiębiorstwa zasobów ludzkich - jest to wąskie ujęcie tego problemu. Wynika to z przekonania, że w globalnym pozyskiwaniu zasobów, niezależnie od rodzaju zasobów i osiąganej przewagi konkurencyjnej, coraz większą rolę przypisuje się szeroko rozumianemu czynnikowi wiedzy, który dla wielu korporacji transnarodowych staje się zasobem strategicznym, warunkującym proces globalnego pozyskiwania zasobów, i czynnikiem przyśpieszającym rozwój. Naszym zdaniem, do analizowanego zjawiska można podejść szerzej, tj. uwzględniając wszystkie kategorie zasobów lub czynników wytwórczych. Zawarta w tej pracy propozycja odnosi się do tej kategorii zasobów, które w największym stopniu korespondują z przejawami współczesnego procesu globalizacji. Zalicza się do nich, poza zasobami ludzkimi, także zasoby: wiedzy, naturalne, kapitałowe oraz kulturowe. Szczególne miejsce przypisuje się kapitałowi, który stanowi zasób charakteryzujący się dużą mobilnością, przez co stwarza warunki do uruchomienia" pozostałych zasobów w innych regionach świata niż pierwotne" miejsce jego pochodzenia. Próba takiego ujęcia problemu została podjęta w niniejszym opracowaniu. Global resourcing jest procesem złożonym, który ma swoje konsekwencje zarówno o charakterze mikroekonomicznym, jak i makroekonomicznym. Mamy bowiem do czynienia z podążaniem zasobów pozakapitałowych za kapitałem, a z drugiej strony - z migracją kapitału do miejsc o korzystnych czynnikach
wytwórczych. To powoduje, że uwarunkowania, jak i następstwa rozwoju global resourcingu są zróżnicowane, zarówno z punktu widzenia przedsiębiorstw o różnym ukierunkowaniu inwestycyjnym (poszukujących zasobów naturalnych, rynków, wzrostu efektywności czy aktywów strategicznych), stosujących różne strategie rozwoju, jak i państw. Te ostatnie charakteryzują się odmiennymi typami rozwoju (co jest powiązane z ich "ścieżką rozwoju" - path dependence), a co znajduje odzwierciedlenie w niejednakowych uwarunkowaniach napływu kapitału, w tym też w dostępie do poszczególnych zasobów. Siła przetargowa państwa w zakresie?udostępniania" zasobów ma pewne ograniczenia, m.in. o charakterze instytucjonalnym, lecz wiele z nich jest konsekwencją osiągniętego poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego. Złożoność tej problematyki uzasadnia interdyscyplinarne podejście w rozpoznaniu tego procesu. Głównym celem opracowania jest identyfikacja procesu global resourcingu w ujęciu mikro- (przedsiębiorstwo) i makroekonomicznym (państwo) w warunkach postępującej globalizacji i ukierunkowania nowego paradygmatu na rozwój zrównoważony na przykładzie działalności korporacji transnarodowych. Połączenie ujęcia mikro- i makroekonomicznego wynika z przekonania, że w wyniku umiędzynarodowienia rynek światowy przestaje być jedynie zbiorem rynków krajowych, stając się globalnym rynkiem produktów, na którym głównymi podmiotami i beneficjentami są korporacje transnarodowe. Te ostatnie odgrywają kluczową rolę w koordynacji gospodarki światowej. Prezentacja zjawiska w różnych skalach taksonomicznych (mikro, mezo, makro), tj. przyjęcie podejścia holistycznego jako metody badawczej, wpisuje się zarazem w założenia nowego paradygmatu rozwoju. Zasygnalizowana złożoność problematyki składającej się na proces global resourcingu znalazła odzwierciedlenie w tematyce kolejnych rozdziałów, w których skoncentrowano się na: Pokazaniu przyczyn, kierunku przebiegu i niektórych konsekwencji procesu umiędzynarodowienia gospodarki światowej w kontekście niejednoznacznego jego oddziaływania na rozwój global resourcingu i roli korporacji transnarodowych. Charakterystyce zasobów i przyczyn ich alokacji w ujęciu teoretycznym. Określeniu, które zasoby można pozyskiwać globalnie i na czym polega globalne pozyskiwanie zasobów (w szerszym i węższym ujęciu). Próbie określenia czynników rzutujących na miejsce KTN w gospodarce światowej z punktu widzenia możliwości pozyskiwania zasobów. Do znaczących w tym zakresie zalicza się: specyfikę, strategię strukturę organizacyjną oraz ukierunkowanie inwestycyjne, a także tzw. elementy przetargowe pomiędzy KTN a władzami kraju goszczącego. Uznanie zasobów wewnętrznych przedsiębiorstwa i jego możliwości zewnętrznych za równorzędne w kształtowaniu pozycji KTN w globalnym pozyskiwaniu zasobów stanowi zarazem jedną z prób łączenia mikro- i makroekonomicznego ujęcia globalnego pozyskiwania zasobów. Identyfikacji czynników wpływających na zmianę przestrzennej konfiguracji działalności KTN w świetle działań tego typu przedsiębiorstw ukierunkowanych na globalne pozyskiwanie zasobów w różnych skalach przestrzennych - świat, państwo, region niższego stopnia taksonomicznego; struktury klastrowe. Z jednej strony wzrost mobilności czynników lokalizacyjnych sprawia, że należy je analizować, tak jak rynek, w ujęciu dynamicznym. Na decyzje lokalizacyjne KTN duży wpływ wywierają także zmiany w ich makrootoczeniu, które w istotny sposób przyczyniają się do wzrostu możliwości globalnego pozyskiwania czynników produkcji, zwłaszcza zasobów pracy i wiedzy. Z drugiej strony zaś, geograficzna konfiguracja działalności przedsiębiorstwa nie jest zjawiskiem stałym - to efekt postępującej fragmentaryzacji działalności przedsiębiorstw, której celem jest poprawa efektywności działania. Wskazaniu wpływu społeczno-środowiskowych aspektów rozwoju gospodarczego (presja społeczna poprzez konsumpcję, wymogi zrównoważonego rozwoju, wzrost społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw itp.) na przestrzenną alokację wykorzystywanych zasobów. Zmiany, jakie dokonały się w gospodarce światowej w związku ze wzrostem przepływów kapitałowych i upowszechnianiem się ich form, a w konsekwencji przeobrażenia w wykorzystaniu zasobów i ich alokacji niosą bowiem obok korzyści wiele zagrożeń natury środowiskowej i społecznej (zarówno w państwach eksportujących, jak i importujących kapitał). Próbie odpowiedzi na pytania: Czy współcześnie w świetle zachodzących procesów globalnych można mówić o nowym paradygmacie rozwoju? Jeśli tak, to czy jest on czynnikiem modyfikującym proces globalizacji? Czy można sterować globalizacją i w jakim kierunku ją reformować? Jaki jest wpływ rozwiązań instytucjonalnych na zakres i geograficzne kierunki globalnego pozyskiwania zasobów przez przedsiębiorstwa międzynarodowe w kontekście rozwoju gospodarek krajowych?
Układ opracowania realizuje drugi z podstawowych jego celów, tj. przygotowanie materiału dydaktycznego kierowanego głównie do studentów studiów podyplomowych i doktoranckich. Praca składa się z części teoretycznej i faktograficznej. Część teoretyczna zawiera treści wprowadzające do określonej problematyki, pokazujące jej złożoność i implikacje z punktu widzenia realizacji celu głównego oraz podporządkowanych mu celów cząstkowych realizowanych w poszczególnych rozdziałach. Faktycznej egzemplifikacji zagadnień teoretycznych służy prezentacja wątku faktograficznego w dwóch ujęciach. Pierwsze z nich, nazwane FAKTY I OPINIE, ma na celu przedstawienie przestrzennych aspektów zjawiska omawianego w treści głównej i stanowi jego egzemplifikację. Natomiast tzw. BOX - Studium przypadku prezentuje zjawiska, zazwyczaj abstrahując od ich przestrzennych aspektów. Takie podejście znajduje odzwierciedlenie w poszczególnych rozdziałach pracy, obejmujących następujące części: 1) wprowadzenie - zainteresowanie tematem, pokazanie złożoności problemu i braku jednoznaczności w jego rozwiązaniu; 2) treść główna - ujęcie teoretyczne prezentowanych zagadnień, w ramach którego podejmowano też próbę systematyzacji pojęć, a niekiedy wręcz ich zdefiniowania; 3) "FAKTY I OPINIE" - egzemplifikacja opisywanych prawidłowości w ujęciu przestrzennym z zastosowaniem różnych form prezentacji graficznej (tabele, wykresy, mapy); 4) "BOX - Studium przypadku"; 5) "Zapamiętaj, że..." - konkluzja, wskazanie najważniejszych prawidłowości prezentowanych w treści głównej; 6) pytania: a) sprawdzające zrozumienie tematu, z komentarzem, b) pytania problemowe; ich celem jest ułatwienie autoweryfikacji wiedzy zaprezentowanej w treści głównej. Zważywszy na złożoność i różnorodność podejmowanej problematyki, opracowanie wzbogacono o załączony słownik kluczowych pojęć.
Spis treści Wstęp 1. Globalizacja u progu XXI w. 1.1. Przyczyna i cechy globalizacji XX/XXI 1.2. Spowolnienie procesu umiędzynarodowienia gospodarki światowej 1.3. KTN w gospodarce globalnej 2. Global resourcing 2.1. Zasoby 2.2. Alokacja zasobów - aspekty teoretyczne 2.3. Istota global resourcing 3. Zasoby w strategii KTN - wybrane aspekty 3.1. Specyfika korporacji transnarodowej 3.2. Ukierunkowanie inwestorów 3.3. KTN a zasoby gospodarek krajowych 4. Geograficzna konfiguracja działalności KTN 4.1. BIZ na świecie 4.2. Uwarunkowania lokalizacyjne 4.3. Zasoby ludzkie i zasoby wiedzy jako czynniki lokalizacji w procesie globalizacji 4.4. Klastry 5. Nowe oczekiwania społeczne wobec kapitału 5.1. Kontrowersje wokół funkcjonowania międzynarodowego systemu finansowego 5.2. Społeczna rola konsumpcji w globalizującej się gospodarce 5.3. Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw a globalne pozyskiwanie zasobów 6. Zasoby w nowym paradygmacie 6.1. Nowy paradygmat rozwoju gospodarczego 6.2. Zasoby w reformowanym procesie globalizacji - konsekwencje dla gospodarek krajowych Słownik Literatura Spis rysunków Spis tabel