badania morfologiczne, immunohistochemiczne i analiza naczyniowa and analysis of the vascularization



Podobne dokumenty
Czynniki ryzyka przerwania ciągłości torebki

UNIWERSYTET PRZYRODNICZY WE WROCŁAWIU WYDZIAŁ MEDYCYNY WETERYNARYJNEJ

GUZY PODŚCIELISKOWE PRZEWODU POKARMOWEGO. (Gastrointestinal Stromal Tumor (GIST)) Anna Nasierowska-Guttmejer, Katarzyna Guzińska-Ustynowicz

Pro-tumoral immune cell alterations in wild type and Shbdeficient mice in response to 4T1 breast carcinomas

Analiza mutacji genów EGFR, PIKCA i PTEN w nerwiaku zarodkowym

Obrazowanie kręgosłupa w badaniu TK i MR w różnych grupach wiekowych

Pracownia Patologii Ogólnej i Neuropatologii, Katedra Pielęgniarstwa, Gdański Uniwersytet Medyczny

Guzy zarodkowe jąder czego możemy dowiedzieć się od patologa?

Elżbieta Arłukowicz Streszczenie rozprawy doktorskiej

Lek.Marta Wojciechowska-Zdrojowy Katedra i Klinika Dermatologii, Wenerologii i Alergologii Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu

This copy is for personal use only - distribution prohibited.

USG Power Doppler jest użytecznym narzędziem pozwalającym na uwidocznienie wzmożonego przepływu naczyniowego w synovium będącego skutkiem zapalenia.

ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ I MASĄ CIAŁA RODZICÓW I DZIECI W DWÓCH RÓŻNYCH ŚRODOWISKACH

Nowotwory złośliwe u dzieci w 2005 roku

nowotwory Immunoekspresja nestyny w gwiaździaku włosowatokomórkowym i glioblastoma Nestin immunoexpression in pilocytic astrocytoma and glioblastoma

Wstęp Cele pracy Materiał i metody

Nowotwory złośliwe u dzieci w 2006 roku

STRESZCZENIE Słowa kluczowe: Wstęp Cel pracy

Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym

Ekspresja czynnika transkrypcyjnego SOX18 w gruczolakoraku jelita grubego

Wykazano wzrost ekspresji czynnika martwicy guza α w eksplanta ch naczyniówki i nabłonka barwnikowego siatkówki myszy poddanych fotokoagulacji w

NOWOTWORY JĄDRA (tumours of the testis)

(Carcinoma of the Adrenal Gland)

Materiał tkankowy opracowano z godnie z obowiązującymi standardami.

Guzy tylnej jamy czaszki w materiale Oddziału Neurochirurgii Dziecięcej w Poznaniu

Badania osobniczej promieniowrażliwości pacjentów poddawanych radioterapii. Andrzej Wójcik

Spojrzenie patologa na diagnostykę guzów neuroendokrynnych. Anna Nasierowska-Guttmejer Zakład Patomorfologii CSK MSW w Warszawie

Ewa Dudkiewicz. Analiza występowania nowotworów OUN u dzieci w Polsce w latach ROZPRAWA DOKTORSKA

Ewa Szczepulska-Wójcik 1, Renata Langfort 1, Kazimierz Roszkowski-Śliż 2

IMMUNOHISTOCHEMICZNA OCENA MERKERÓW PROLIFERACJI KOMÓRKOWEJ W RAKU JELITA GRUBEGO

Czyli inne mezenchymalne nowotwory przewodu pokarmowego JEŚLI NIE GIST TO CO?

Recenzja rozprawy doktorskiej lekarza Pawła Gajdzisa

MIĘDZYBŁONIAK OPŁUCNEJ (Malignant Pleural Mesothelioma) Renata Langfort

4.5. Joduria. Grupy wieku Płeć >60 Razem Min Max Min Max Min Max

starszych na półkuli zachodniej. Typową cechą choroby jest heterogenny przebieg

ZMIANY MIĘDZYPOKOLENIOWE WYBRANYCH CECH STUDENTEK PEDAGOGIKI UNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO W LATACH

Nowe możliwości diagnostyczne zmian nowotworowych szyjki macicy. Ewa Zembala-Nożyńska Zakład Patologii Nowotworów

Ocena immunologiczna i genetyczna białaczkowych komórek macierzystych

Ingrid Wenzel. Rozprawa doktorska. Promotor: dr hab. med. Dorota Dworakowska

Jakie informacje są potrzebne przed podjęciem decyzji o strategii leczenia? Punkt widzenia patologa

GRUCZOLAKOWŁÓKNIAK (fibroadenoma mammae) ZWYRODNIENIE WŁÓKNISTPTORBIELOWATE (mastopathia fibrocystica,morbus Kronig, morbus Reclus)

Immunologia komórkowa

Profil alergenowy i charakterystyka kliniczna dorosłych. pacjentów uczulonych na grzyby pleśniowe

Tab. 2. Charakterystyka zbadanej populacji w latach w grupach płci i wieku. Grupy wiekowe >60 r.

Ocena czynników rokowniczych w raku płaskonabłonkowym przełyku w materiale Kliniki Chirurgii Onkologicznej AM w Gdańsku doniesienie wstępne

Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego

ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS. WIELOLETNIA ZMIENNOŚĆ WYSTĘPOWANIA BURZ W SZCZECINIE, ŁODZI, KRAKOWIE I NA KASPROWYM WIERCHU W LATAm

Ocena ekspresji genu ABCG2 i białka oporności raka piersi (BCRP) jako potencjalnych czynników prognostycznych w raku jelita grubego

Ocena częstości występowania bólów głowy u osób chorych na padaczkę.

ahead of print], Impact Factor 1,426; punktacja MNiSW 20 pkt.). Przeanalizowane zostały dwie grupy chorych: w pierwszej znalazło się 441 chorych z

DIAGNOSTYKA ULTRASONOGRAFICZNA TARCZYCY. Michał Brzewski Anna Jakubowska Zakład Radiologii Pediatrycznej AM Warszawa

Ocena ekspresji genów proangiogennych w komórkach nowotworowych OVP-10 oraz transfektantach OVP-10/SHH i OVP-10/VEGF

Barbara Polaczek-Krupa. Zastosowanie analizy grubości siatkówki w okolicy plamki jako nowej metody w diagnostyce jaskry pierwotnej otwartego kąta

Podział tkanki mięśniowej w zależności od budowy i lokalizacji w organizmie

Podstawowe parametry oceny angiogenezy w złośliwych guzach germinalnych o lokalizacji pozaczaszkowej u dzieci

Warszawa, r.

RAK JAJOWODU (Carcinoma of the Fallopian Tube) Katarzyna Bednarek-Rajewska, Konstanty Korski, Jan Bręborowicz

Wskaźniki włóknienia nerek

Materiał i metody. Wyniki

STRESZCZENIE W JĘZYKU POLSKIM

Ocena roli badania zjawiska mimikry naczyniowej i gêstoœci mikronaczyñ w nowotworach z³oœliwych jajnika u kobiet

Machine Learning for Data Science (CS4786) Lecture 11. Spectral Embedding + Clustering

Angiogeneza w guzach z³oœliwych jajnika u kobiet po menopauzie: przydatnoœæ immunohistochemicznej oceny pericytów i gêstoœci mikronaczyñ

Rozprawa doktorska OCENA WYSTĘPOWANIA BIAŁKA CAŁKOWITEGO P53 I JEGO. Promotor: prof. dr hab. n. med. Tomasz Kręcick

Assessment of activity of nuclear antigen Ki 67 in benign, borderline and malignant tumors. Assessment of selected risk factors of ovarian cancer

ScienceDirect. journal homepage:

RAK WĄTROBOWOKOMÓRKOWY (hepatocellular carcinoma HCC) Barbara Górnicka

Ocena ekspresji cykliny E w rozrostach i raku błony śluzowej trzonu macicy u kobiet po menopauzie

1. Materiał chirurgiczny: brodawka Vatera, Ŝołądek, głowa trzustki, dwunastnica, przewód Ŝółciowy wspólny, pęcherzyk Ŝółciowy, inne (wymień)

Złośliwy nowotwór osłonek nerwów obwodowych współwystępujący z rakiem jasnokomórkowym nerki opis przypadku

Promotor: prof. dr hab. Katarzyna Bogunia-Kubik Promotor pomocniczy: dr inż. Agnieszka Chrobak

SPIS TREŚCI Przedmowa Mięsaki kości charakterystyka kliniczna i metody leczenia Objawy radiologiczne zmian nowotworowych kości Guzy z tkanki kostnej

Korelacja oznacza współwystępowanie, nie oznacza związku przyczynowo-skutkowego

Warto wiedzieć więcej o swojej chorobie, aby z nią walczyć

Ocena wpływu nasilenia objawów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej na masę ciała i BMI u dzieci i młodzieży

pierwszej było 79 chorych (64,75%). Byli to pacjenci z zapaleniem przełyku ale też chorzy z NERD oraz przepukliną rozworu przełykowego.

Nowotwory rejonu głowy i szyi trudności diagnostyczne

lek. Piotr Mazurek Katedra Chirurgii Urazowej, Klinika Chirurgii Urazowej i Chirurgii Ręki Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

RAK JAJNIKA (Carcinoma of the Ovary) Katarzyna Bednarek-Rajewska, Konstanty Korski, Jan Bręborowicz

NARODOWY PROGRAM ZWALCZANIA CHORÓB NOWOTWOROWYCH

Comparison of CD15, galectin-3 and HBME-1 expression in follicular thyroid neoplasms

STATYSTYCZNA ANALIZA ZALEŻNOŚCI POMIĘDZY OBRAZEM MORFOLOGICZNYM I ZMIANAMI CYTOGENETYCZNYMI W MIĘSAKACH TKANEK MIĘKKICH

lek. wet. Joanna Głodek Katedra Chirurgii i Rentgenologii z Kliniką Wydział Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytet Warmińsko Mazurski w Olsztynie

Zmiany zapalne w biopsji mięśnia

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 2005

Wybory samorządowe 2014 w poszukiwaniu anomalii statystycznych

Profilaktyka i leczenie czerniaka. Dr n. med. Jacek Calik

Ocena gęstości mikrounaczynienia (MVD) w raku płaskonabłonkowym krtani

Układ nerwowy. Centralny układ nerwowy Mózg Rdzeń kręgowy Obwodowy układ nerwowy Nerwy Zwoje Zakończenia nerwowe

Czy immunoterapia nowotworów ma racjonalne podłoże? Maciej Siedlar

VII. ŚWIADCZENIA MEDYCYNY NUKLEARNEJ. LP. Nazwa świadczenia gwarantowanego Warunki realizacji świadczeń

Akademia Morska w Szczecinie. Wydział Mechaniczny

Porównanie skuteczności i bezpieczeństwa schematów immunoterapii BeG w raku pęcherza moczowego

BADANIA RADIOLOGICZNE, TOMOGRAFIA KOMPUTEROWA, REZONANS MAGNETYCZNY W DIAGNOSTYCE

Ocena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją

Rozprawa na stopień naukowy doktora nauk medycznych w zakresie medycyny

Immunohistochemiczna metoda identyfikacji komórek CD133 + w glioblastoma Immunohistochemical identification methods of CD133 + cells in glioblastoma

Prof. dr hab.med. M.J.Mossakowski

Pytanie 3 W powyższym przypadku jeśli kielichy byłyby poszerzone przy miedniczce normalnej wielkości jakie byłoby najbardziej prawdopodobne

Marzena Woźniak Temat rozprawy: Ocena, monitorowanie i leczenie zakrzepicy żylnej w okresie ciąży i połogu Streszczenie

Transkrypt:

Ann. Acad. Med. Gedan., 2008, 38, 71 81 Rafał Pęksa¹, Ewa Iżycka-Świeszewska¹, Robert Rzepko¹, Edyta Szurowska² Osłoniaki nerwowe ośrodkowe i obwodowe badania morfologiczne, immunohistochemiczne i analiza naczyniowa Central and peripheral Schwannomas morphological and immunohistochemical study and analysis of the vascularization 1 Katedra i Zakład Patomorfologii AM w Gdańsku kierownik: dr hab. Kazimierz Jaśkiewicz, prof. nzw. 2 Katedra i Zakład Radiologii AM w Gdańsku kierownik: prof. dr Michał Studniarek Badania przeprowadzono na grupie 50 przypadków osłoniaków nerwowych o różnej lokalizacji. Analiza histologiczna i immunohistochemiczna grupy Schwannoma miała na celu charakterystykę i porównanie guzów centralnych i obwodowych oraz ich komponentów Antoni A i Antoni B. Drugą część badań stanowiła ocena morfologiczna i ilościowa unaczynienia nowotworów. Główne różnice pomiędzy nerwiakami osłonkowymi centralnymi i obwodowymi obejmują: ilość komponentu AB, częstość występowania ciałek Verocay a i typy zmian naczyniowych. We wszystkich guzach stwierdzono populację komórek CD34-pozytywnych, stanowiących część podścieliska nowotworowego. Odczyn GFAP w guzach centralnych był słabszy niż w niektórych guzach obwodowych. Komponenty AA i AB wykazują odmienny immunofenotyp i profil, który można podsumować w następujący sposób: AA: S-100(+++), CD34(-), GFAP(+/-), wysoki odsetek drobnych naczyń, a AB: S100(+), CD34(+), GFAP(-), odsetek drobnych naczyń (do 10 mikrometrów) poniżej 50%. Schwannoma (Neurilemmoma, Neurinoma) jest łagodnym nowotworem wywodzącym się z elementów osłonki nerwów obwodowych. Najczęstszą lokalizacją wewnątrzczaszkową tego guza jest nerw przedsionkowo-ślimakowy i rzadziej nerw trójdzielny. Guzy korzeni nerwów rdzeniowych są również dosyć częste [9, 13]. Obwodowe nerwiaki osłonkowe rozwijają się na przebiegu dużych i średnich nerwów, w szczególności kończyn i szyi. Ponadto mogą rosnąć podskórnie, w śródpiersiu tylnym oraz przestrzeni zaotrzewnowej. Nerwiaki narządów miąższowych są bardzo rzadkie [9, 13].

72 R. Pęksa i in. Nerwiaki osłonkowe składają się zazwyczaj z dwóch komponentów: Antoni A (AA) zawierającego gęsto upakowane komórki wrzecionowate oraz Antoni B (AB) o luźniejszym śluzowatym utkaniu. Ciekawym faktem jest to, że z komórek Schwanna mogą wywodzić się tak znacznie różniące się histologicznie składowe guza [9, 13]. W pracy przedstawiamy wyniki badań histologicznych i immunohistochemicznych grupy Schwannoma, mających na celu charakterystykę i porównanie guzów centralnych i obwodowych oraz ich komponentów Antoni A i Antoni B. Ponadto morfologicznie i ilościowo przeanalizowano unaczynienie nowotworów. Materiał i metody Badania przeprowadzono na 50 przypadkach nerwiaka osłonowego, utrwalonych w formalinie i zatopionych w parafinie, zdiagnozowanych w Zakładzie Patomorfologii AMG w latach 1998 2001. Guzy pochodziły od 28 kobiet i 22 mężczyzn, w wieku od 19 do 70 lat. U dwóch pacjentów rozpoznano nerwiakowłókniakowatość typu 2. Materiał obejmował 28 guzów centralnych, na które składało się 19 nerwiaków słuchowych i 9 guzów korzeni nerwów rdzeniowych. Grupa 22 nerwiaków obwodowych zawierała: 8 Schwannoma nerwów kończyn i szyi, 6 śródpiersia, 4 podskórne i 4 zaotrzewnowe. Nowotwory sklasyfikowano według zaleceń klasyfikacji guzów OUN wg WHO 2007 [9]. Badania morfologiczne wykonano na podstawie wycinków barwionych w HE. Oceniono półilościowo stosunek komponentów Antoni A (AA) i Antoni (AB), występowanie ciałek Verocaya oraz typ i częstość zmian naczyniowych. Uwzględniono następujące zmiany naczyniowe: szkliwienie, proliferację mikronaczyniową i telangiektazje. Badania immunohistochemiczne przeprowadzono w oparciu o odczyny z przeciwciałami monoklonalnymi przeciwko białkom S-100 (1:200), CD31 (1:20), CD34 (1:50) i GFAP (1:100) przy użyciu metody LSAB 2 (DAKO, Glostrup, Denmark). Charakterystykę ilościową łoża naczyniowego przeprowadzono z wykorzystaniem preparatów, w których naczynia krwionośne wyznakowano metodami immunohistochemicznymi, stosując przeciwciała przeciwko antygenowi CD31. Wykorzystując program do analizy obrazu (oprogramowanie MultiScan v5.10 firmy CSS), w zróżnicowanych fragmentach guza z największą liczbą naczyń (wysoką gęstością naczyniową) oznaczono liczbę i średnicę naczyń poniżej 100 mikrometrów. Pomiary wykonano w polach o powierzchni 0,4 mm 2 (x200, zdjęcia aparatem cyfrowym Cammedia), w każdym z nowotworów badano od 2 do 8 pól o łącznej powierzchni 0,8-3,2 mm 2. Na podstawie uzyskanych informacji dla każdego guza wyliczono gęstość naczyniową i odsetek drobnych naczyń poniżej 10 mikrometrów. Korelacje pomiędzy badanymi parametrami oznaczano przy zastosowaniu współczynnika Spearmana, różnice rozkładu wymienionych parametrów weryfikowano za pomocą testu U Manna Whitheya (dla wszystkich testów jako znamienną przyjęto wartość P<0,05). Wyniki Grupę guzów centralnych (28) stanowiło: 26 przypadków nerwiaka typu klasycznego, 1 komórkowy i 1 splotowaty. Średnica zmian wynosiła od 1 6 cm, z medianą 3 cm. Wśród

osłoniaki nerwowe 73 obwodowych nerwiaków (22) stwierdzono 16 o utkaniu klasycznym, 5 komórkowym i 1 typ ancient. Średnica guzów obwodowych wynosiła od 1,5 do 16 cm, z medianą 6 cm. We wszystkich przypadkach obecne było otorebkowanie guzów. Mikroskopowo nowotwory utworzone były z obszarów wrzecionowatych, wydłużonych komórek o pęczkowatych układach, z przynajmniej ogniskowym palisadowaniem jąder interpretowane jako układy Antoni A. W tych obszarach w części przypadków widoczne były ciałka Verocaya, pod postacią ogniskowych, podwójnych rzędów palisadowo ułożonych jąder komórkowych, otaczających kwasochłonne drobnowłókienkowe przestrzenie. Drugi komponent guzów Antoni B miał luźne, siateczkowe utkanie, utworzone z komórek o wielu wypustkach oraz miejscami licznych makrofagów (ryc. 1). W większości przypadków granice pomiędzy komponentami były dość ostre, czasem zaznaczone przez patologiczne naczynia. Ryc. 1. Komponent AA i AB w Schwannoma (20x) HE Fig. 1. Components AA and AB in Schwannoma. (20x) HE W guzach centralnych składowe AA i AB były reprezentowane w tych samych proporcjach, a ciałka Verocaya obserwowano w 6 przypadkach 21%. W guzach obwodowych ilość komponentu AA zależała od wielkości guza. W nowotworach do 5 cm dominowało utkanie AA, podczas gdy w guzach większych przeważało AB. W guzach typu obwodowego ciałka Verocaya obecne były w 10 przypadkach 45% przypadków. W badanej grupie nowotworów stwierdzono we wszystkich przypadkach, ze zmienną intensywnością szkliwienie naczyń, bardziej nasilone w komponencie AB. W składowej AA odnotowano większą liczebność małych i średnich naczyń. Dla AB typowe były większe zeszkliwiałe naczynia, telangiektazje i ogniskowa wewnątrznaczyniowa zakrzepica (ryc. 2). Proliferację naczyniową stwierdzono w 5 obwodowych i 10 centralnych guzach pod postacią

74 R. Pęksa i in. wałów naczyniowych lub struktur z wieloma światłami. Czasami zmiany te wykazywano na granicy pomiędzy komponentami AA AB guza. Ryc. 2. Małe i średnie naczynia dominujące w komponencie AA, 40x HE Fig. 2. Within component AA- small and medium- sized vessels dominated Analiza immunohistochemiczna Białko S-100 zostało wykazane we wszystkich guzach. Odczyny były cytoplazmatyczne i czasem jądrowe. Ekspresja S-100 w AA była bardziej intensywna niż w AB. Ekspresja CD-34 obecna była w komórkach śródbłonka i we wrzecionowatych komórkach wokół naczyń krwionośnych o różnym kalibrze, odczyn cytoplazmatyczny był wyraźny i silny. We wszystkich guzach stwierdzano podtorebkowo liczne komórki CD34- pozytywne. W 20 z centralnych guzów i w 13 z guzów obwodowych w komponencie AB uwidoczniono pozanaczyniowe komórki immunododatnie. Immunopozytywne komórki miały cienkie rozgałęzione wypustki, komórki gwiaździste lub były dwubiegunowe. W części guzów były to rozproszone komórki, w innych grupy komórek, a najrzadziej pola CD34- dodatnie (ryc. 3a i 3b). Cytoplazmatyczna ekspresja GFAP obecna była we wrzecionowatych komórkach lub w komórkach z krótkimi wypustkami w komponentach AA. W badanych guzach odczyny były zróżnicowane ilościowo i jakościowo. Pozytywny odczyn GFAP stwierdzono w 14 z 28 guzów centralnych (w 4 przypadkach w nielicznych komórkach) i w 10 z 22 guzów obwodowych (najintensywniejszy w guzach śródpiersia i zaotrzewnowych), ryc. 4a i 4b.

osłoniaki nerwowe 75 a) Ryc. 3. Immunopozytywne gwiaździste komórki CD-34 w składowej AB, a powiększenie 10x, b powiększenie 40x Fig. 3. Immunopositive for CD34 stellate cells present in component AB, a enlargement 10x, b enlargement 40x b)

76 R. Pęksa i in. a) Ryc. 4. Ekspresja GFAP a słaba w guzie śródpiersia (40x), b silna w guzie przestrzeni zaotrzewnowej, 20x Fig. 4. GFAP expression a weak in medisatinal tumor (40x), b intensive in tumor of retroperitoneum b) Ekspresja CD31 i badania ilościowe unaczynienia. CD31stwierdzano tylko w komórkach śródbłonka. Na podstawie tego odczynu w 30 przypadkach określono gęstość naczyniową w poszczególnych komponentach guza. Wahała się ona w bardzo szerokim zakresie od 16 do 271 naczyń/mm 2.

osłoniaki nerwowe 77 Również wyraźne różnice zaobserwowano, analizując rozkład średnicy naczyniowej, odsetek naczyń poniżej 10 mikrometrów wynosił od 28% do 84%. Stwierdzono jedynie niewielką dodatnią korelację pomiędzy badanymi parametrami (korelacja porządku rang Spearmana R=0,307; p=0,087 korelacja nieznamienna statystycznie), ryc. 5. Ryc. 6. Procent naczyń poniżej 10 µm w różnych komponentach histologicznych guza Fig. 6. Percentage of vessels below 10 µm in different histological components of tumor Ryc. 5. Korelacja pomiędzy gęstością naczyniową a liczbą naczyń poniżej 10 µm Fig. 5. Correlation between vascular density and number of vessels below 10 µm

78 R. Pęksa i in. Wykazano, że w nowotworach z dominującym utkaniem Antoni A większość naczyń (średnio 60%) to naczynia drobne poniżej 10 mikrometrów, podczas gdy tego typu naczynia w pozostałych guzach stanowią jedynie 48% wszystkich oznaczonych naczyń (różnica znamienna statystycznie, p=0,025; test U Manna-Whitneya), ryc. 6. Dyskusja Nerwiaki (Schwannoma) są łagodnymi nowotworami nerwów ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego. Osłonki nerwów składają się z kilku typów komórek komórek Schwanna, komórek onerwia (perineurium) oraz fibroblastów śródnerwia (endoneurium) [6, 13]. Proliferacja powyższych typów komórek w różnym składzie i proporcjach stanowi o różnorodności morfologicznej guzów pochodzenia osłonkowego. Nerwiaki utworzone są głównie z komórek Schwanna, jednakże w obrębie tego nowotworu obserwuje się zazwyczaj dwie składowe utkania Antoni A i Antoni B. AA utworzony jest z wrzecionowatych komórek Schwanna, a AB ma bardziej heterogenny skład [2, 9, 13]. W obrębie AA stwierdza się z różną częstością ciałka Verocaya oraz twory przypominające ciałka Meissnera [2, 9, 13]. Szerokie spektrum morfologiczne nerwiaków łączone jest także z potencjalnie dwukierunkowym fenotypem komórek Schwanna, który może być mielinizujący i niemielinizujący [9, 13]. Przewaga objętościowa składowych utkania może zależeć od średnicy guza, ze względu na zmiany wsteczne i metabolizm tkanki nowotworowej, ale też zależy od nerwu, z którego się wywodzi [2, 4, 13]. W naszym materiale AA stanowiło dominującą składową w guzach mniejszych i guzach korzeni rdzeniowych. Ciałka Verocaya były częstsze w zmianach obwodowych, niezależnie od średnicy nerwiaków. Podstawowym markerem immunohistochemicznym nerwiaków jest białko S-100 oraz wimentyna [4, 9, 13], ale opisywana jest także ekspresja GFAP oraz cytokeratyn [3, 4, 5]. Wyniki badań nad ekspresją GFAP w Schwannoma są rozbieżne [3, 4, 5]. Stwierdzono, że ekspresja GFAP zależy od lokalizacji guza i na przykład dotyczyła wszystkich analizowanych nerwiaków żołądka, 90% guzów zaotrzewnowych, podczas gdy w guzach kończynowych odnotowano ją tylko w 10 20% przypadków [1, 3, 4, 5]. Obecność białka GFAP w tkance nerwiaków została potwierdzona metodami molekularnymi [3]. W naszym materiale ekspresję GFAP stwierdzono w około 50% przypadków, ze zbliżoną częstością w guzach centralnych i obwodowych. Najsilniejsza ekspresja występowała w guzach śródpiersia i zaotrzewnowych. GFAP- dodatnie wrzecionowate lub nabłonkowate komórki obecne były tylko w komponencie AA, co pozostaje zgodne z opinią o zawartości kwaśnego białka włókien glejowych w komórkach Schwanna [3, 4, 7]. CD34 jest markerem immunohistochemicznym progenitorowych komórek krwiotwórczych oraz komórek śródbłonka [1, 15]. Odczynowość dla CD34 stwierdza się także w kilku typach nowotworów tkanek miękkich oraz prawidłowym nerwie w fibroblastach śródnerwia [6, 8, 15]. CD34- dodatnie komórki są liczne w nerwiakowłókniakach, w nerwiakach opisywane są ze zmienną częstością [1, 8, 15]. Niektórzy autorzy nie stwierdzili ekspresji CD34 [1], podczas gdy inne prace wykazują ją w większości przypadków w określonej populacji komórek [8, 15, 6]. Kalifa i wsp. [8] na podstawie podwójnego barwienia S-100/ CD34 zweryfikowali pochodzenie komórek CD34- dodatnich w nerwiakach, nie stwierdzając koekspresji. Najczęściej przyjmuje się, że CD34- pozytywne komórki nie są nowotworowe [6, 8, 7]. Nasze badania

osłoniaki nerwowe 79 także wskazują, że komórki te obecne są w warstwie podtorebkowej guzów i w większości przypadków w obrębie AB, stanowiąc relatywnie małą liczebnie populację. Uważamy, jak niektórzy autorzy [1, 6], że są to elementy podścieliska nowotworowego, a pod względem morfologii komórek i ich dystrybucji najbardziej odpowiadają fibroblastom śródnerwia. Radiologicznie Schwannoma są guzami, które w MRI mają wysoki sygnał w sekwencji T2 i wzmacniają się po kontraście jednolicie lub heterogennie [10, 13]. Obraz radiologiczny guzów zależy od stosunku ilościowego AA i AB oraz zmian wstecznych i charakteru oraz źródła unaczynienia [10]. Schober i wsp. [12] opisali, że w AA istnieje prawidłowa bariera naczyniowa, a w AB ujawnili wyższą przepuszczalność naczyń ze względu na dysfunkcję tej bariery. Autorzy ci odnieśli wyniki swych badań do zróżnicowanego unaczynienia AA i AB [12]. Nasze badania potwierdziły, że naczynia w obrębie AB wykazywały zmiany typu szkliwienia, poszerzenia światła, zakrzepicy i drobnych krwotoków. Ponadto ujawniliśmy proliferację naczyniową z tworzeniem wałów naczyniowych w 30% przypadków. W obrębie AA przeważały naczynia o zwykłej budowie morfologicznej. Gęstość naczyniowa jest jednym z najczęściej stosowanych parametrów do ilościowego opisu unaczynienia. Wielu autorów uważa, że jest to także miernik nasilenia angiogenezy w obrębie guza nowotworowego [11, 14]. W przedstawianej pracy oznaczono dodatkowo odsetek najdrobniejszych naczyń o średnicy poniżej 10 mikrometrów. Do pomiarów morfometrycznych zastosowanio metodykę opisaną przez Weidnera i wsp. [14] z późniejszymi modyfikacjami [11]. Prezentowane wyniki wykazały duże zróżnicowanie gęstości naczyniowej zarówno w grupie guzów zlokalizowanych centralnie, jak i w nerwiakach obwodowych. Gęstość naczyniowa w poszczególnych przypadkach wahała się w bardzo szerokim zakresie od 16 do 271 naczyń/mm 2. Również wyraźne różnice zaobserwowano, analizując rozkład średnicy naczyniowej, a szczególnie odsetek naczyń poniżej 10 mikrometrów (28% do 84%). Stwierdzono, że w nowotworach z dominującym utkaniem AA większość naczyń stanowiły naczynia drobne, podczas gdy mikronaczynia w pozostałych guzach stanowią mniejszość wszystkich oznaczonych naczyń. Podobne zróżnicowanie gęstości i rozkłady średnicy naczyniowej jak w przedstawianej grupie nerwiaków, opisywano w wielu guzach nowotworowych [11, 14]. Wydaje się, że taka heterogenność unaczynienia jest częstą cechą guzów nowotworowych o zróżnicowanej lokalizacji, ale też i biologii. W Schwannoma jednakże zróżnicowanie parametrów naczyniowych uwarunkowane jest dominującą składową utkania. Wnioski Główne różnice pomiędzy nerwiakami osłonkowymi centralnymi i obwodowymi obejmują: ilość komponentu AB, częstość występowania ciałek Verocaya i typy zmian naczyniowych. We wszystkich guzach stwierdzono populację komórek CD34- pozytywnych, stanowiących część podścieliska nowotworowego. Odczyn GFAP w guzach centralnych był słabszy niż w niektórych guzach obwodowych. Komponenty AA i AB wykazują odmienny immunofenotyp i profil, który można podsumować w następujący sposób: AA: S-100(+++), CD34(-), GFAP(+/-), wysoki odsetek drobnych naczyń, a AB: S100(+), CD34(+), GFAP(-), odsetek drobnych naczyń (do 10 mikrometrów) poniżej 50%.

80 R. Pęksa i in. Piśmiennictwo 1. Chaubal A., Paetau A., Zoltick P., Miettinen M.: CD34 immunoreactivity in nervous system tumors. Acta Neuropathol., 1994, 88, 454-8. 2. Eckermeier L., Pirsig W., Mueller D.: Histopathology of 30 nonoperated acoustic schwannomas. Arch. Otorhinolaryngol., 1979,222,1,:1-9. 3. Fanburg- Smith J., Majidi M., Miettinen M.: Keratin expression in schwannoma: a study of 115 retroperitoneal and 22 peripheral schwannomas. Mod. Pathol. 2006,19,115-21. 4. Gould V.E., Moll R., Moll I., Lee I., Schwechheimer K., Franke W.W.: The intermediate filament complement of the spectrum of nerve sheath neoplasms. Lab. Invest. 1986, 55, 4, 463-474. 5. Gray M.H., Rosenberg A.E., Dickersin G.R., Bhan A.K.: Glial. fibrillary acidic protein and keratin expression by benign and malignant nerve sheath tumors. Hum. Pathol. 1989, 20,1089-96. 6. Hirose T., Tani T., Shimada T., Ishizawa K., Shimada S., Sano T.: Immunohistochemical demonstration of EMA/Glut1- positive perineurial cells and CD34- positive fibroblastic cells in peripheral nerve sheath tumors. Mod. Pathol. 2003,16,293-8. 7. Kamiński M., Iżycka- Świeszewska E., Rzepko R., Karmoliński A.,Roszkiewicz A.,: Immunomorphological study of the central and peripheral Schwannomas. Virchows. Arch. 2001, 439,3, 467. 8. Khalifa M.A., Montgomery E.A., Ismiil N., Azumi N.: What are the CD34+ cells in benign peripheral nerve sheath tumors?- Am. J. Clin. Pathol. 2000,114,123-6. 9. Scheithauer B.W., Louis D.N., Hunter S., Woodruff J.M., Antonescu C.R.:Tumors of cranial and paraspinal nerves. Schwannoma. In: WHO Classification of Tumours of the Central Nervous System, Lyon IARC 2007, 152-155. 10. Matsunaga T., Kanzaki J., Hosoda Y.: Angiogenesis from the eight cranial nerve to vestibular schwannomas. Acta Otolaryngol. 1996, 116,1,52-8. 11. Rzepko R.: Angiogeneza w rakach niedrobnokomórkowych oskrzela i ich przerzutach do mózgu. Badania immunohistochemiczne i ilościowe. Ann. Acad. Med. Gedan.2002,32,65-73. 12. Schober R., Vogeley K.T., Urich H., Holsle E., Wechsler W.: Vascular permeability changes in tumours of the peripheral nervous system. Virchows Arch. A Pathol. Anat. Histopathol. 1992,420,1,59-64. 13. Swanson P.E., Scheithauer B.W., Wick M.R.:Peripheral nerve sheath neoplasms. Clinicopathologic and immunochemical observations. Pathol. Annu. 1995;30,Pt 2,1-82. 14. Weidner N., Semple J.P., Welch W.R., Folkman J.: Tumor angiogenesis and metastasis: correlation in invasive breast carcinoma. N. Engl. J. Med.1991, 324, 1-8. 15. Weiss S.W., Nickoloff B.J.: CD-34 is expressed by a distinctive cell population in peripheral nerve, nerve sheath tumors, and related lesion. Am. J. Surg. Pathol. 1993, 17,10,1039-45. R. Pęksa, E. Iżycka-Świeszewska, R. Rzepko, E. Szurowska Central and peripheral Schwannomas- morphological and immunohistochemical study and analysis of the vascularization Summary 50 cases of Schwannomas were studied for the differences between peripheral and central type tumors. There were 28 central and 22 peripheral cases. The morphological studies were performed in HE staining considering the ratio of Antoni A and Antoni B components, incidence of Verocay s bodies and vascularization of neoplasms. The immunophenotype was evaluated with the use of S-100, GFAP, CD31 and CD34 antibodies. CD31 antibody was used to assess vascular density. The obtained results were compared taking under consideration the localization of tumors (central vs peripheral) and AA and AB components. Results. In the central tumors AA and AB components were equally represented. In the peripheral cases AA component was more prevalent in smaller tumors, while in the bigger ones AB component was seen more frequently. Verocay s bodies were more frequently seen in the central tumors. The types of vascular changes in both components included: thick- wall hyalinized vessels, telangiectases, haemangiomas and microvascular proliferation. Hyalinization and telangiectases were more prominent within AB component. The vascular density in the examined cases ranged from 16 to 271 vessels/mm 2. The quantity of micro-

osłoniaki nerwowe 81 vessels with diameter below 10 µm ranged from 28% to 84% of all counted vessels with no relation to the localization of tumor. The majority of vessels (about 60%) were smaller than 10 µm within the tumors with predominance of AA, while in the other tumors this type of vessels was discernible less frequently (under 50%). These differences are statistically significant (p=0.025, U Man-Whitney test). There were no differences between central and peripheral tumors considering the frequency of vascular changes and vascular density. All tumors were S-100 positive, however its expression was more intense in AB areas. GFAP staining was present in AA areas in half of the cases and was particularly pronounced in the retroperitoneal tumors. CD34 expression was found in subcapsular regions within all tumors and within parenchymal cells only within AB component. Conclusions. Main histological differences between central and peripheral Schwannomas concern: the quantity of AB component, the frequency of Verocay s bodies and GFAP expression.. The components AA and AB show different immunophenotype, which can be summarized as: AA: S-100(+++), CD34(-), GFAP(+/-), high percentage small vessels; AB: S100(+), CD34(+), GFAP(-), percentage of small vessels below 50%. Adres: Rafał Pęksa Katedra i Zakład Patomorfologii AMG e-mail: rafalpeksa@amg.gda.pl