OCENA RYZYKA W UBEZPIECZENIACH NA ŻYCIE Aleksandra Wojnarowska Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie Streszczenie Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie procesu oceny ryzyka (underwritingu) w ubezpieczeniach na życie, stosowanego przez towarzystwa ubezpieczeniowe. Underwiting określa całość czynności wykonywanych w celu oszacowania, zaakceptowania na odpowiednich warunkach bądź odrzucenie ryzyka ubezpieczeniowego. Ocena ryzyka ubezpieczeniowego to podstawowy element zawierania umowy ubezpieczenia. Undewriting ma na celu przede wszystkim ograniczanie zjawiska antyselekcji (selekcji negatywnej) wnioskodawców. Wstęp Zdefiniowanie ryzyka jest niezwykle trudne, a podanie jego jednoznacznej definicji wręcz niemożliwe. Najogólniej ryzyko opisuje się jako niepewność co do nastąpienia określonego zdarzenia w warunkach istnienia dwóch lub większej liczby możliwości 1. W procesie zarządzania ryzykiem ubezpieczeniowym można wyróżnić następujące etapy: - identyfikacja ryzyka ubezpieczeniowego, - ocena i pomiar ryzyka ubezpieczeniowego, - transfer ryzyka i ubezpieczenie, - finansowanie ryzyka i ubezpieczenie, - kontrola ryzyka ubezpieczeniowego 2. 1 W. Ronka-Chmielowiec, Ryzyko jako przedmiot ubezpieczenia, [w;] W. Ronka-Chmielowiec (red.), Ubezpieczenia. Rynek i ryzyko, PWE, Warszawa 2002, s. 133-134. www.think.wsiz.rzeszow.pl, ISSN 2082-1107, Nr 3 (15) 2013, s. 79-90
Po identyfikacji i klasyfikacji ryzyka ubezpieczeniowego ważnym zagadaniem jest jego ocena oraz jego pomiar, które są przedmiotem niniejszego artykułu. Ocena ryzyka nazywana dziś underwritingiem jest jedną z najważniejszych funkcji realizowanych w towarzystwach ubezpieczeniowych. Jego znaczenie, wynika z tego że to właśnie na etapie undrwitingu następuje modelowanie podstawowych parametrów przebiegu ubezpieczenia w przyszłości. Stąd, akceptacja niewłaściwych ryzyk, czy ich błędna klasyfikacja wiąże się z pogorszeniem wyników finansowych ubezpieczenia. Niezwykle istotne znaczenie ma to w sektorze ubezpieczeń na życie, ponieważ mają one charakter długoterminowy. Zawarte niewłaściwe umowy ubezpieczeniowe nie mogą być jednostronnie wypowiedziane przez zakład ubezpieczeń oznacza to, iż mogą one przez długi okres czasu oddziaływać niekorzystnie na jego sytuację ekonomiczną. Należy podkreślić, że zagwarantowanie właściwego procesu oceny ryzyka tworzy warunki do osiągania korzystnych wyników działalności ubezpieczeniowej. Największą grupę zdarzeń objętych ubezpieczeniem na życie stanowi śmierć naturalna. Szacuje się je w sposób tradycyjny, czyli na podstawie tablic trwania życia, bądź zwanymi inaczej tablicami wymieralności. Zawiera się w nich dane dotyczące przeciętnego prawdopodobieństwa zgonu dla określonego kraju 3. 1. Pojęcie i przedmiot umowy ubezpieczenia na życie Zgodnie z art. 829 k.c. (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) ubezpieczenie życiowe może dotyczyć śmierci osoby ubezpieczonej lub dożycia przez nią określonego wieku, bądź uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia, czy śmierci wskutek nieszczęśliwego wypadku. W Polsce wszystkie ubezpieczenia, w tym również ubezpieczenia na życie, dochodzą do skutku w momencie zawarcia umowy ubezpieczenia. Podstawowe regulacje dotyczące jej przedmiotu, zakresu, celu, stron czy praw i obowiązków zawarte są w obowiązującym kodeksie cywilnym. Zgodnie z art. 805 k.c. w zawartej umowie ubezpieczenia na życie zakład zobowiązuje się spełnić umówione świadczenie w postaci sumy pieniężnej, renty lub inne w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej, a ubezpieczający zobowiązuje się do zapłacenia składki. Wypadek musi posiadać pewne cechy, a za tym musi być to zdarzenie przyszłe, niepewne, niezależne od woli ubezpieczającego i prawne 4. 2 Tamże, s. 141. 3 Tamże, s.145-146. 4 I. Kwiecień, Analiza kontraktu ubezpieczeniowego, [w:] W. Ronka-Chmielowiec (red.), Ubezpieczenia. Rynek, dz. cyt., s. 70. 80
Rysunek 1. Podmioty stosunku prawnego ubezpieczenia na życie. Źródło: J. Monkiewicz, Podstawy ubezpieczeń. Tom 2 Produkty., Wyd. Poltext, Warszawa 2001, s. 49 Stronami umowy ubezpieczenia na życie są zakład ubezpieczeń, tak więc ubezpieczyciel i ubezpieczający. W stosunku ubezpieczenia na życie występują również dwa podmioty tj. ubezpieczony i uposażony. Ubezpieczony to osoba fizyczna, której dobra osobiste są przedmiotem ochrony z tytułu umowy ubezpieczenia, natomiast uposażony to osoba, która ma prawo do otrzymania świadczenia na wypadek śmierci osoby ubezpieczonej 5. Zawarcie umowy ubezpieczenia na życie tworzy stosunek prawny ubezpieczenia na życie. W ubezpieczeniach na życie często występuje taka sytuacja, że ubezpieczający, ubezpieczony i uposażony to trzy różne osoby, albo sytuacja, gdzie występuje wiele osób uposażonych, czyli uprawnionych (rys. 1). Zawarcie umowy ubezpieczenia na życie regulują przepisy zawarte w Kodeksie cywilnym. Zgodnie z nimi podstawą zawarcia umowy jest pisemny wniosek osoby, która zmierza zawrzeć ubezpieczenie. Dowodem na przyjęcie oferty przez ubezpieczyciela jest wystawienie przez niego polisy ubezpieczeniowej. W momencie kiedy ubezpieczający otrzyma dokument ubezpieczenia (polisę, bądź certyfikat) umowa ubezpieczenia staje się zawarta. Zawarcie umowy ubezpieczenia nie jest równoznaczne z rozpoczęciem się biegu odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń, ponieważ zgodnie z art. 814 k.c. warunkiem powstania tej odpowiedzialności jest zapłacenie składki ubezpieczeniowej 6. 2. Cele i przedmiot procesu oceny ryzyka Ocena ryzyka jest jedną z podstawowych funkcji realizowanych w towarzystwie ubezpieczeniowym. To właśnie na etapie oceny ryzyka dokonuje się kształtowania podstawowych parametrów przebiegu ubezpieczenia w przyszłości. Błędna ich weryfikacja i akceptacja niewłaściwych ryzyk może prowadzić do pogorszenia wyników finansowych ubezpieczenia. Ocena ryzyka w ubezpieczeniach na życie zawiera zarówno czynniki ryzyka medyczne, jak i pozamedyczne (rys. 2). 5 Tamże, s. 71 6 J. Monkiewicz, Podstawy ubezpieczeń. Tom 2 Produkty, Wyd. Poltext, Warszawa 2001, s. 50-51. 81
Rysunek 2. Zarządzanie ryzykiem w ubezpieczeniach Źródło: http://www.ryzyko.pl, 03.09.2013 Do czynników ryzyka pozamedycznych zalicza się ryzyka zawodowe, pozazawodowe i finansowe (rys. 3). Rysunek 3. Rodzaje ryzyka w ubezpieczeniach na życie Źródło: J. Monkiewicz, Podstawy ubezpieczeń. Tom 2 Produkty., Wyd. Poltext, Warszawa 2001, s. 66. Ryzyko medyczne jest związane ze zdrowiem ubezpieczonego i kształtowane jest wiele czynników, w tym również przez czynniki biologiczne tj. wiek, styl życia, czynniki genetyczne czy zachowania. Ryzyko zawodowe obejmuje elementy, które są związane ze zwiększeniem prawdopodobieństwa zgonu związanego z miejscem pracy czy rodzajem wykonywanej pracy. Występowanie tego ryzyka jest losowo rozłożone pośród rozmaitych zawodów. Do czynników wpływających na występowanie 82
tego ryzyka zaliczyć można czynniki wpływające bezpośrednio na zdrowie człowieka (kurz, hałas), jak i oddziaływanie pośrednie (stres, pośpiech) 7. Ryzyko pozazawodowe wiąże się z czynnościami pozazawodowymi wykonywanymi przez ubezpieczonego w wolnym czasie. W ostatnim czasie warto zauważyć wzrost znaczenia tego typu ryzyka, co może wynikać z wydłużenia się czasu wolnego i popularyzacji czynnych form odpoczynku. Ryzyko finansowe w ubezpieczeniach na życie wiąże się z niebezpieczeństwem swojego rodzaju nadubezpieczenia. Nadubezpieczenie definiowane jest jako ubezpieczenie zbyt drogie w stosunku do dochodów rozporządzalnych ubezpieczającego, bądź nadmierne w stosunku do interesu ubezpieczeniowego 8. Ocena ryzyka w ubezpieczeniach na życie składa się z dwóch elementów składowych: - selekcji ryzyka, - klasyfikacji ryzyka. W ramach procesu selekcji ryzyka firma ubezpieczeniowa dokonuje oceny indywidualnych wniosków ubezpieczeniowych pod kątem reprezentowanego przez nich ryzyka w celu podjęcia decyzji o ich przyjęciu do ubezpieczenia bądź odrzucenia czy odroczenia. Odroczenie ma miejsce w sytuacji, gdy nie ma możliwości właściwej oceny ryzyka w rozpatrywanym momencie, a gdy możliwość taka może się pojawić w niedalekiej przyszłości. Podstawowym, a zarówno bezpośrednim celem procesu selekcji jest przeciwdziałanie procesowi niekorzystnej samoselekcji dokonywanej przez osoby chcące się ubezpieczyć. Drugim elementem składowym procesu oceny ryzyka jest klasyfikacja przyjętych wniosków ubezpieczeniowych do określonych klas ryzyka. Swoje bezpośrednie przełożenie ma to na zastosowanie taryfy składek. W trakcie klasyfikacji następuje przydział ubezpieczonego do grupy klientów reprezentujących zbliżone prawdopodobieństwo ryzyka 9. Bezpośrednim celem klasyfikacji ryzyka jest doprowadzenie do sytuacji, w której ubezpieczenie jest zawarte na warunkach i przy poziomie składki odzwierciedlającym stopień jego ryzyka. Początkowym etapem klasyfikacji klientów, a tym samym konstrukcji taryfy składek jest wyodrębnienie klasy (grupy) standardowej. Grupa ta będzie odzwierciedlała przeciętne ryzyko dla całego portfela ubezpieczonych, a osoby do niej zaliczone obciążone będą przeciętną składką. Grupa standardowa powinna być liczna i obejmować wystarczająco duży procent ubezpieczonych (ok. 90% ubezpieczonych). Wtedy zmniejszy się prawdopodobieństwo odchylenia od przeciętnego ryzyka oraz zmniejszą się koszty administracji portfelem ubezpieczeniowym 10. Obok klasy standardowej, niezbędne jest utworzenie klas substandardowych o podwyższonym ryzyku ubezpieczeniowym, jak również o podwyższonej składce ubezpieczeniowej. Konieczne jest, aby liczba tych klas gwarantowała zachowanie równowagi pomiędzy wymaganiami minimalnymi (wynikającymi 7 Tamże, s. 66-67. 8 Tamże, s. 67. 9 H. Jasiulewicz, Underwriting w ubezpieczeniach na życie, [w:] S. Ostatewicz (red.), Metody oceny i porządkowania ryzyka w ubezpieczeniach życiowych, Wyd. AE, Wrocław 2000, s.117. 10 Monkiewicz J., Podstawy ubezpieczeń, dz. cyt., s. 68-69. 83
z potrzeb technicznych) a maksymalną ich liczbą dla uniknięcia antyselekcji ryzyk oraz nadmiernych kosztów administracyjnych 11. Podsumowując, właściwa selekcja ryzyk przyjmowanych do ochrony jest podstawą efektywnej działalności ubezpieczeniowej. Ocena ryzyka, nazywana jest również underwriting. Zagadnienie procesu underwritingu wskazuje na fakt rozpatrywania jego przebiegu w postaci kolejnych faz (etapów) połączonych związkami przyczynowości (rys. 4). W każdej z faz underwritingu korzysta z różnych środków i metod. Rysunek 4. Narzędzia wspomagające w poszczególnych etapach underwritingu Źródło: P. Jedynak, Underwriting jako funkcja firmy ubezpieczeniowej, Wiadomości Ubezpieczeniowe, 2000, nr 3/4, s. 17. Chcąc zapewnić zgodność procesu oceny ryzyka z polityką underwritingową oraz audytowalność działań underwritera, towarzystwa ubezpieczeniowe wspierają ten proces poprzez wdrożenie rozwiązań informatycznych. Przykładem takiego systemu zaprojektowanego do obsługi ubezpieczeń na życie jest Comarch Underwriting 12. 11 Tamże, s. 69. 12 http://www.ubezpieczenia.comarch.pl, 22.07.2013. 84
3. System oceny ryzyka System oceny ryzyka w ubezpieczeniach na życie kształtowany jest przez postęp wiedzy w trzech obszarach: - medycyny klinicznej, - medycyny ubezpieczeniowej, - statystyki medycznej 13. Współczesna praktyka oceny ryzyka bazuje na kompleksowych badaniach kliniczno-aktuarialnych (etap kliniczno-biostatyczny). Jej istotę stanowi szerokie wykorzystanie statystyki medycznej oraz kompleksowych badań klinicznych wypełniających szczegółowe punkty zachodzących relacji. Jest to niezbędne dla uniknięcia szybkiej erozji uzyskiwanych wyników. Badania medyczne prowadzone w przeszłości są dziś już często już nieprzydatne do aktualnych warunków. Wynika to przede wszystkim z dynamicznych zmian w zasadach leczenia. Zatem konieczne staje się wykorzystywanie w większym stopniu badań prospektywnych oraz statystyk gromadzonych w specjalistycznych szpitalach i klinikach 14. 4. Czynniki ryzyka Istnieje wiele czynników wpływających na ryzyko zgonu ubezpieczonego. Podstawowym zadaniem w procesie oceny ryzyka jest ich prawidłowa identyfikacja, a następnie kwantyfikacja. Zgodnie z koncepcją pól zdrowia M. Lalonda, stan zdrowia każdej osoby jest uzależniony od czterech głównych czynników (rys. 5). Rysunek 5. Koncepcja pół zdrowia M. Lalonda Źródło: http://www.lepszezdrowie.info/edytorial3-profilaktyka.htm. 13 J. Monkiewicz, Podstawy ubezpieczeń, dz. cyt., s. 70. 14 Tamże, s. 71-72. 85
Wśród indywidulanych czynników ryzyka w ubezpieczeniach na życie, należy zauważyć, iż szczególne znaczenie ma wiek ubezpieczonego. Oczekiwana umieralność jest ściśle związana z tym właśnie czynnikiem. Tak więc wraz ze wzrostem wieku rośnie zarówno ryzyko zachorowań jak i zgonów. Bowiem wiek ubezpieczonego odgrywa kluczową rolę przy ustalaniu taryfy. Warto podkreślić, że zazwyczaj nie stanowi on kryterium selekcji wniosków do ubezpieczenia. Jedynie pewne przedziały wieku (osoby bardzo młode bądź w zaawansowanym wieku) są z reguły zamknięte dla ubezpieczenia 15. Drugim, również bardzo ważnym czynnikiem ryzyka wpływającym na umieralność jest płeć ubezpieczonego. Podobnie jak wiek nie stanowi on kryterium selekcji tylko klasyfikacji. Trzecim czynnikiem ryzyka są czynniki medyczne, tutaj należy zaliczyć w szczególności: - warunki fizyczne (wzrost, waga, system trawienny, nerwowy), - obciążenia zdrowotne zainteresowanego (ogólny stan zdrowia), - uwarunkowania rodzinne (obciążenia chorobowe, dożywany wiek) 16. Do pozostałych czynników ryzyka należy zaliczyć: - sposób spędzania wolnego czasu, - rodzaj wykonywanego zawodu, - uprawiane sporty 17. 5. Środki i metody oceny ryzyka Środki i metody oceny ryzyka powinny być przede wszystkim podporządkowane realizacji strategii ryzyka firmy. Ponadto powinny zależeć od ryzyka ubezpieczeniowego, które wiążą się z sumą ubezpieczenia i wiekiem ubezpieczonego. Stosowane przez zakłady ubezpieczeń środki i metody oceny ryzyka powinny spełniać podstawowe warunki: - mierzyć wpływ każdego czynnika ryzyka, - szacować łączny wpływ wszystkich czynników, - określać sprawiedliwe wyniki, - być względnie proste i tanie w użyciu 18. Do podstawowych środków oceny ryzyka stosowanych przez towarzystwa ubezpieczeń na życie należą: - ankiety medyczne, 15 Tamże, s. 72-73. 16 Tamże, s. 73-74. 17 Tamże, s. 74. 18 Tamże, s. 75. 86
- badania lekarskie, - testy medyczne. Ankieta medyczna jest jedną z najtańszych i najczęściej używanych środków w procesie oceny ryzyka. Składa się zwykle z trzech części: ogólnej, medycznej i końcowej. Ankiety ogólne przeznaczone są dla osób reprezentujących niskie ryzyko, zaś szczegółowe dla osób starszych. Badania lekarskie jako środek oceny ryzyka pojawiły się dość późno, bo dopiero na początku XX wieku. Wcześniej zamiast wizyty u lekarza stosowano wizytę w biurach towarzystw ubezpieczeniowych, gdzie pracownicy przeprowadzali wywiad z ubezpieczonymi. Testy medyczne są uzupełnieniem badań lekarskich i stosuje się je tylko wtedy gdy badania lekarskie nie dają jednoznacznej opinii na temat oceny ryzyka. Obejmują one badania np. analiz krwi, RTG klatki piersiowej, EKG itp. Informacje zgromadzone za pomocą różnych środków oceny podlegają przetworzeniu przy użyciu określonych metod. Do metod przetwarzania informacji na temat oceny ryzyka należą: 1. system numeryczny (pojawił się w praktyce ubezpieczeniowej w latach 20-tych bieżącego stulecia i opiera się on na trzech założeniach: - istnieje wiele czynników ryzyka wpływających na prawdopodobieństwa zgonu ubezpieczonego; - wpływ każdego z nich można ustalić statystycznie; - każdemu czynnikowi może być przypisana liczba mierząca jego wpływ na prawdopodobieństwo zgonu danej osoby); 2. metoda dodatku do wieku (ryzyko dodatkowego zgonu jest wyrażone jako stały dodatek do rzeczywistego wieku ubezpieczonego), 3. metoda dodatku do umieralności (oparta na podwyższeniu współczynnika śmiertelności o stałą wielkość dla ujęcia ryzyka dodatkowego) 19. 6. Proces oceny ryzyka i jego przebieg Proces oceny ryzyka odbywa się w trzech etapach: etap przedwstępny, wstępny i końcowy. Etap przedwstępny realizuje się przed otrzymaniem wniosku ubezpieczeniowego. Jego istotą jest określenie grupy klientów docelowych, którzy będą przedmiotem penetracji zakładu ubezpieczeń. Etap ten dokonuje się przy rynkowym pozycjonowaniu firmy. Etap wstępny to rzeczywisty moment rozpoczęcia procesu oceny. Dokonywany jest najpierw na etapie selekcji przez agenta, a następnie w trakcie spotkań z klientami. Stąd agenci odgrywają ważną role w procesie oceny ryzyka, bowiem muszą oni zadbać o poprawne wypełnienie ankiety przez potencjalnych klientów, a także o czytelne i wyczerpujące omówienie problemów zdrowotnych ubezpieczającego się. 19 Tamże, s. 75-78. 87
Końcowy etap, etap zasadniczy odbywa się z reguły w centrali towarzystwa ubezpieczeniowego. Polega on na sprawdzeniu ankiety oraz informacji uzyskanych od agenta, a następnie na wyszacowaniu ryzyka oraz ostatecznym ustaleniu składki ubezpieczeniowej. W przypadku pojawienia się jakichkolwiek wątpliwości mogą być zlecone badania lekarskie, testy medyczne, bądź skorzystanie z dodatkowych źródeł informacji o stanie zdrowia potencjalnego klienta 20. 7. Ocena ryzyka w ubezpieczeniach grupowych, a ocena ryzyka w ubezpieczeniach zdrowotnych Ocena ryzyka w ubezpieczeniach grupowych przebiega w zupełnie innym stopniu niż ocena ryzyka w ubezpieczeniach indywidualnych. W przypadku ubezpieczeń indywidualnych przedmiotem oceny jest indywidulany wnioskodawca, natomiast w ubezpieczeniach grupowych przedmiotem oceny jest grupa. Ocena ryzyka nie będzie tu obejmować cech poszczególnych członków grupy, lecz punktem odniesienia będzie ryzyko całej grupy 21. Podstawowym celem oceny ryzyka w ubezpieczeniach grupowych jest zapewnienie, że ubezpieczona grupa lub ich suma odpowiada standardom ryzyka. Ocena ryzyka odbywa się na podstawie określonych środków, takich jak informacji dostarczanych przez pracodawcę oraz deklaracji członków grupy. Przy ocenie ryzyka należy brać pod uwagę takie elementy jak: - charakter grupy, - poziom uczestnictwa, - rozkład wieku w grupie, - poziom ochrony ubezpieczeniowej, - rozmiar grupy, - ryzyko zawodowe 22. Przy ocenie charakteru grupy szczególne znaczenia ma ustalenie czy nie stworzono jej celowo dla zakupu pakietu ubezpieczeniowego. Ponieważ w takim przypadku prawdopodobieństwo antyselekcji będzie dość wysokie. Poziom uczestnictwa jest niezbędny dla zmniejszenia antyselekcji. Istotne jest, aby w programie ubezpieczeniowym uczestniczyła znaczna procentowo część grupy. Warto zauważyć, że im mniejsza grupa, tym poziom partycypacji jest wyższy. Rozkład wieku w grupie jest ważnym czynnikiem określającym poziom ryzyka, ponieważ brak szans naboru nowych, młodych członków powoduje wzrost średniego wieku grupy, a także poziomu jej szkodowości. Niezbędne więc jest, aby tworzona grupa miała charakter dynamiczny. 20 E. Stroiński, Ubezpieczenia na życie. Teoria i praktyka, Poltex, Warszawa 2004, s. 447. 21 Monkiewicz J., Podstawy ubezpieczeń, dz. cyt., s. 79. 22 Tamże, s. 80. 88
Kolejną kwestią wpływającą na ryzyko ubezpieczeniowe grupy jest wyrównany poziom ochrony ubezpieczeniowej stosowany przez członków grupy. Stosowanie standardów o wyższym poziomie wśród niektórych członków grupy może w konsekwencji prowadzić do hazardu moralnego 23. W przypadku małych grup (poniżej 10 osób) mogą być zastosowane odmienne procedury postępowania. Może to dotyczyć np. podwyższenia wymaganego poziomu partycypacji. Innym rozwiązaniem jest dokonywanie indywidualnej oceny ryzyka dla członków grupy 24. Ryzyko zawodowe, jako kolejny element przy ocenie ryzyka staje się niebezpieczne w przypadku jego kumulacji. Wówczas może być potrzebna podwyżka składek. Dla zmniejszenia negatywnej selekcji ryzyka oraz zmniejszenia hazardu duchowego 25 stosuje się wiele rozwiązań zabezpieczających, obejmują one w szczególności: - minimalne rozmiary grupy, - stosowanie okresu karencji, - stosowanie minimalnego okresu zatrudnienia 26. Ocena ryzyka w ubezpieczeniach zdrowotnych przebiega w sposób zbliżony jak ocena ryzyka w ubezpieczeniach na życie. W obydwu przypadkach stosowane są te same metody i narzędzia. Jednakże są pewne wyjątki, na które należy zwrócić uwagę. Podstawowym instrumentem oceny ryzyka w ubezpieczeniach zdrowotnych są tablice zachorowalności, natomiast w ubezpieczeniach na życie stosuje się tablice wymieralności 27. W ubezpieczeniach zdrowotnych duże znaczenie wśród czynników ryzyka ma zawód ubezpieczonego oraz antyselekcja i hazard duchowy. Rodzaj wykonywanego zawodu może wpływać na ryzyko zdrowotne, a jego poziom określany jest zarówno poprzez ryzyko wypadków jak i choroby. Antyselekcja jest szczególnie groźnym zjawiskiem w ubezpieczeniach na życie. Bowiem może się okazać, że wiele osób nabędzie ubezpieczenie zdrowotne będąc świadomym istnienia pewnych faktów, które wpływają na intensywność korzystania z ochrony ubezpieczeniowej. Informacje te mogą być nieznane zakładowi ubezpieczeń. Wypadki ubezpieczeniowe związane z ubezpieczeniami zdrowotnymi są subiektywne, oznacza to, że występuje tutaj duże ryzyko wystąpienia hazardu duchowego, którego końcowym efektem jest nadmierne korzystanie ze świadczeń z zakresu ochrony zdrowia 28. 23 Hazard moralny stanowi zespół warunków podmiotowych danej osoby, wyrażających się w negatywnych tendencjach charakterologicznych czy osobowościowych, takich jak nieuczciwość lub skłonność do defraudacji. Hazard moralny jest bardzo trudny do rozpoznania. Może jednak być eliminowany przez pewne środki prawne i techniczno-ubezpieczeniowe, np. regres ubezpieczeniowy, kary w postaci wzrostu składki za spowodowanie wypadku, rozwiązanie umowy. 24 Monkiewicz J., Podstawy ubezpieczeń, dz. cyt., s. 80. 25 Hazard duchowy jest związany z negatywną reakcją ubezpieczonego na fakt posiadania ochrony ubezpieczeniowej. 26 Monkiewicz J., Podstawy ubezpieczeń, dz. cyt., s.81. 27 Tamże, s.83. 28 Tamże. 89
Zakończenie Ryzyko to zjawisko nierozerwalnie związane z każdą formą aktywności, stąd też jest dziś obecne w życiu każdego człowieka. Ryzyko jak już wspomniano to pojęcie bardzo szerokie. Jednakże można je zinterpretować jako niepewność, którą da się zmierzyć. Odgrywa ono szczególną rolę w ubezpieczeniach, które bez niego nie mogłyby funkcjonować. Ocena ryzyka jak już wspomniano to jedna z podstawowych funkcji realizowanych w towarzystwie ubezpieczeń. Środki i metody oceny ryzyka powinny być przede wszystkim podporządkowane realizacji strategii ryzyka firmy. Ponadto powinny zależeć od ryzyka ubezpieczeniowego, które wiążą się z sumą ubezpieczenia i wiekiem ubezpieczonego. Każde towarzystwo ubezpieczeniowe dokonuje oceny ryzyka przed zawarciem umowy ubezpieczenia. Im wyższe jest ryzyko, tym wyższa jest składka, czyli cena za udzielenie ochrony. Pod uwagę bierze się wiele czynników, tj. wiek czy np. stan zdrowia przyszłego Ubezpieczonego. Często przekazane informacje weryfikowane są np. poprzez przeprowadzenie dodatkowych badań lekarskich. Należy również zauważyć, że ocena ryzyka w ubezpieczeniach grupowych przebiega w zupełnie inny sposób niż ocena ryzyka w ubezpieczeniach indywidualnych, natomiast Ocena ryzyka w ubezpieczeniach zdrowotnych przebiega w sposób zbliżony jak ocena ryzyka w ubezpieczeniach na życie. Bibliografia 1. http://www.lepszezdrowie.info/edytorial3-profilaktyka.htm 2. http://www.ryzyko.pl 3. http://www.ubezpieczenia.comarch.pl 4. Jasiulewicz H., Underwriting w ubezpieczeniach na życie, [w:] S. Ostatewicz (red.), Metody oceny i porządkowania ryzyka w ubezpieczeniach życiowych, Wyd. AE, Wrocław 2000, s.117. 5. Jedynak P., Underwriting jako funkcja firmy ubezpieczeniowej, Wiadomości Ubezpieczeniowe, 2000, nr 3/4 6. Kwiecień I., Analiza kontraktu ubezpieczeniowego, [w:] W. Ronka-Chmielowiec (red.), Ubezpieczenia. Rynek i ryzyko, PWE, Warszawa 2002 7. Monkiewicz J., Podstawy ubezpieczeń. Tom 2 Produkty, Wyd. Poltext, Warszawa 2001 8. Ronka-Chmielowiec W., Ryzyko jako przedmiot ubezpieczenia, [w;] W. Ronka-Chmielowiec (red.), Ubezpieczenia. Rynek i ryzyko, PWE, Warszawa 2002 9. Stroiński E., Ubezpieczenia na życie. Teoria i praktyka, Poltex, Warszawa 2004 90