Shadow banking Dobiesław Tymoczko Warszawa, 15 listopada 2012 r. Z. Pozsar i in.: pośrednictwo finansowe, które jest związane z dokonywaniem transformacji terminów zapadalności oraz płynności bez jednoczesnego dostępu do środków banku centralnego lub systemu gwarancji państwowych Wg W. Buitera do sektora shadow banking moŝna zaliczyć wiele instytucji o wysokim poziomie dźwigni finansowej, które udzielają poŝyczek na długie terminy i pozyskują środki na krótkie terminy; instytucje te działają przy tym na rynkach o wysokiej płynności, które mogą ją jednak szybko utracić w sytuacji wystąpienia zaburzeń na światowych rynkach finansowych 2 1
Rada Stabilności Finansowej zdefiniowała pojęcie shadow banking jako system pośrednictwa kredytowego, który obejmuje podmioty i działania poza regularnym systemem bankowym. Według FSB do tego systemu moŝna zaliczyć następujące podmioty: przyjmujące środki finansowe (działalność o charakterze zbliŝonym do gromadzenia depozytów), dokonujące transformacji terminów zapadalności lub transformacji płynności, zajmujące się transferem ryzyka kredytowego, stosujące bezpośrednią lub pośrednią dźwignię finansową. 3 Według szacunków Rady Stabilnosci Finansowej (Financial Stability Board ) aktywa globalnego równoległego systemu bankowego wzrosły z 27 bln USD w 2002 r. do 60 bln USD w 2007 r. (ten sam poziom w 2010 r.) Jest to połowa aktywów tradycyjnego systemu bankowego i 30% globalnego systemu finansowego 4 2
Aktywa światowego systemu finansowego w latach 1990-2010 bln USD 220 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 155 179 55 202 45 53 52 114 49 49 42 36 35 72 28 30 32 37 41 54 17 24 25 11 14 15 16 16 15 11 14 16 11 9 13 6 2 3 22 24 31 38 40 43 45 47 49 1990 1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 65 175 34 201 48 212 54 Rynek akcji Papiery dłużne pozostałych sektorów Papiery dłużne sektora publicznego Kredyty poddane sekurytyzacji Kredyty niepoddane sekurytyzacji Źródło: McKinsey Global Institute, Mapping Global Capital Markets, 2011. 5 Aktywa sektora bankowego w strefie euro, Stanach Zjednoczonych i w Polsce 35000 mld euro mld euro 350 30000 300 25000 250 20000 200 15000 150 10000 100 5000 50 0 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 Stany Zjednoczone (lewa oś) Strefa euro (lewa oś) Polska (prawa oś) 0 Źródło: FED, ECB, NBP. 6 3
Relacja kredytów do depozytów wobec sektorów innych niŝ MIF i sektor rządowy 350% 300% 250% 200% 150% 100% 50% 0% Dania Szwecja Łotwa Grecja Finlandia Estonia Słowenia Irlandia Litwa Węgry Włochy Holandia Portugalia Cypr Rumunia Hiszpania Francja Polska EU 27 Bułgaria Austria STREFA EURO Wielka Brytania Słowacja Niemcy Malta Czechy Belgia Luksemburg 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 H1 Źródło: ECB. 7 Delewarowanie Wybuch globalnego kryzysu finansowego przyczynił się do gwałtownego ograniczenia dostępności tego rodzaju finansowania: wzrost awersji do ryzyka, zmniejszenie limitów kredytowych nakładanych na siebie przez banki oraz związany z tym spadek płynności rynku niezabezpieczonych depozytów międzybankowych zmusiły banki do istotnego ograniczenia akcji kredytowej. 8 4
The tower of Basel (1) A. Haldane Pierwsza Umowa Bazylejska (Bazylea I, 1988), stanowiąca fundament dla dzisiejszych ram regulacyjnych dotyczących banków międzynarodowych, miała jedynie 30 stron Bazylea II miała 347 stron Bazylea III zawiera już 616 stron (!) Jeszcze bardziej imponujący jest wzrost objętości tych regulacji po tłumaczeniu i dostosowaniu do porządku prawnego implementujących je państw 9 The tower of Basel (2) 30-stronicowa Bazylea I po przetłumaczeniu w Stanach Zjednoczonych obejmowała 18 stron, a w Wielkiej Brytanii 13. Bazylea III rozrosła się już do 1 tys. stron w obu krajach Umowy Bazylejskie nie były wyjątkiem. Podczas gdy Glass Steagal Act z 1933 r. miał tylko 37 stron, to Dodd-Frank Act z 2010 r. ma 848 stron. Po skodyfikowaniu ok. 1/3 wymaganych aktów wykonawczych, dokument ten zwiększył swoją objętość o 8843 strony. Oznacza to, że całość Dodd-Frank Act może przekroczyć 30 tys. stron. Raj dla firm konsultingowych i prawników, ale czy bezpieczeństwo dla klientów instytucji finansowych? 10 5
Rozrost instytucji nadzorczych W 1980 r. w Wielkiej Brytanii na 1 pracownika nadzoru przypadało 11 tys. osób zatrudnionych w krajowym sektorze finansowym. W 2011 r. już tylko 300 Liczba zatrudnionych w instytucjach nadzorujących sektor finansowy w Wielkiej Brytanii oraz liczba zatrudnionych w tym sektorze. Źródło: A. Haldane, The dog and the frisbee, wystąpienie w Jackson Hole 31 sierpnia 2012 r. podczas sympozjum organizowanego przez Federal Reserve Bank of Kansas City pt. The changing Policy Landscape. 11 Shadow banking w rozumieniu KE (1) W marcu 2012 r. Komisja Europejska opublikowała Zieloną Księgę dotyczącą shadow banking i rozpoczęła konsultacje społeczne, w wyniku których ma zostać opracowana strategia uregulowania tego sektora w UE. KE w Zielonej Księdze posługuje się definicją shadow banking zaproponowaną przez Radę Stabilności Finansowej. Pod tym pojęciem rozumie się system pośrednictwa finansowego, którego uczestnikami są podmioty spoza regularnego systemu bankowego. Podmioty te dokonują transferu ryzyka kredytowego, płynności oraz terminów zapadalności, korzystając przy tym z dźwigni finansowej. Ponadto shadow banking obejmuje sekurytyzację, pożyczki papierów wartościowych oraz operacje repo. 12 6
Shadow banking w rozumieniu KE (2) Według KE shadow banking może być korzystny dla systemu finansowego, m.in. dzięki dostarczeniu inwestorom alternatywy w stosunku do usług bankowych. Shadow banking może jednak kreować określone rodzaje ryzyka o charakterze systemowym, dlatego konieczna jest dyskusja na ten temat oraz rozważenie sposobów oraz możliwości uregulowania tego sektora. 13 Shadow banking w Polsce Niektóre obszary uznawane na świecie za shadow banking nie są rozwinięte w polskim systemie finansowym (np. pożyczki papierów wartościowych czy sekurytyzacja). Niemniej można wyróżnić instytucje, które z ekonomicznego punktu widzenia oferują te same lub podobne usługi, co banki. Na podstawie takiego kryterium można wyodrębnić dwa główne rodzaje podmiotów shadow banking działających w Polsce: 1. Podmioty przyjmujące depozyty, 2. Podmioty udzielające pożyczek. 14 7
Shadow banking w Polsce Możliwe działania zaradcze: 1. W przypadku podmiotów wykonujących działalność inną niż deklarowana, o charakterze zbliżonym do działalności bankowej skuteczne egzekwowanie istniejącego prawa. 2. W przypadku podmiotów świadczących usługi pożyczkowe i działających zgodnie z prawem wiele możliwości (np. wprowadzenie publicznego rejestru, licencjonowanie, objęcie nadzorem). 3. Możliwe działania ograniczające problem społeczny (np. nieważność umów, w których całkowity koszt przekracza x%) 15 8