Opracowanie: Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Gospodarczych DELTA PARTNER. www.deltapartner.org.pl. Zespół redakcyjny:

1 1

Opracowanie: Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Gospodarczych DELTA PARTNER www.deltapartner.org.pl Zespół redakcyjny: Marcelina Gabryś, Roman Gruszczyk, Mateusz Werpachowski Kędzierzyn-Koźle 2014 Zintegrowane podejście terytorialne szansą rozwoju Kędzierzyńsko-Kozielskiego Subregionalnego Obszaru Funkcjonalnego Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2007-2013 Wnioskodawca: Kędzierzyn-Koźle nr umowy: DPT/BDG-II/POPT/85/13

Spis treści Wstęp... 5 1. Podstawa prawna dla podejścia zintegrowanego w rozwoju lokalnym... 7 2. Spójność z dokumentami planistycznymi i operacyjnymi... 9 3. Definicja obszaru wsparcia... 19 4. Syntetyczne ujęcie wyników diagnozy strategicznej... 26 5. Założenia rozwojowe KKSOF (cel nadrzędny, cele rozwojowe)... 36 5.1 Cele rozwojowe KKSOF... 36 5.2 Założenia Rozwojowe Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych KKSOF... 38 5.3 Priorytety i działania Strategii ZIT KKSOF... 39 6. Wymiar terytorialny wsparcia... 41 6.1 Zestawienie przedsięwzięć rozwojowych Programu ZIT Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego... 45 7. Założenia inwestycji zintegrowanych w Subregionie Kędzierzyńsko-Kozielskim... 64 7.1 Obszar ZIT 1 Gospodarka i rynek pracy... 64 PZ 1.1 Wzmocnienie potencjału inwestycyjnego poprzez uzbrojenie terenów inwestycyjnych... 66 PZ 1.2 Budowa zintegrowanego systemu transportowego... 69 PZ 1.3 Rozwój gospodarki społecznej... 71 7.2 Obszar ZIT 2 Zasoby naturalne i środowisko historyczne... 73 PZ 2.1 Centrum Pielgrzymkowo-Rekreacyjno-Turystyczne Góra Św. Anny... 76 PZ 2.2 Czyste powietrze... 78 PZ 2.3 Rozwój infrastruktury wodno-kanalizacyjnej... 80 PZ 2.4 Rozwój systemu bezpieczeństwa, ratownictwa i ochrony przeciwpowodziowej... 81 PZ 2.5 Produkt turystyczny system szlaków rowerowych... 83 PZ 2.6 Produkt turystyczny - dziedzictwo historii, przyrody, rekreacja... 84 PZ 2.7 Kultura wyrównywanie szans w dostępie do oferty kulturalnej... 86 7.3 Obszar ZIT 3 Usługi społeczne i ochrona zdrowia... 87 PZ 3.1 Rozwój subregionalnego sytemu opieki zdrowotnej... 90 PZ 3.2 Rozwój zaplecza nowoczesnej oświaty dopasowanej do potrzeb rynku pracy... 91 PZ 3.3 Profesjonalne usługi społeczne opieka nad osobami starszymi... 93 PZ 3.4 Profesjonalne usługi społeczne opieka nad dziećmi do lat 3... 94 3

PZ 3.5 Aktywny senior... 95 7.4 Rekomendacje w zakresie przygotowania projektów w formule zintegrowanej... 97 8. Zasady i tryb wyboru projektów przewidzianych do realizacji w formule zintegrowanej... 99 8.1 Opis podstawowych procedur zarządzania Programem ZIT... 99 8.1.1 Procedura przygotowania i zatwierdzania Programu ZIT... 99 8.1.2 Proces decyzyjny partnerstwa międzygminnego KKSOF... 100 8.1.3 Procedura przygotowania i zatwierdzania kryteriów wyboru operacji przedsięwzięć zintegrowanych... 100 8.1.4 Alternatywne formy zarządzania Programem ZIT... 101 8.2 Instrumenty finansowe... 101 8.3 Plan finansowy ZIT Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego... 102 8.4 Zgodność działań z dokumentami programującymi fundusze europejskie... 105 9. System Wdrażania Programu ZIT Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego... 114 9.1 Projektowany system wdrażania - zarządzanie Programem ZIT... 114 9.2 Rekomendowane modele realizacji projektów zintegrowanych... 117 9.3 Podmioty wdrażające Program ZIT... 119 9.4 Monitorowanie, ewaluacja i system aktualizacji... 120 10. Uspołecznienie Programu ZIT... 123 11. Strategiczna Ocena Oddziaływania na Środowisko... 125 Spis tabel... 126 Załącznik 1 Sprawozdanie z przygotowania Strategii ZIT Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego... 129 Załącznik 2 Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w formule ZIT w ramach KKSOF... 131 4

Wstęp Zintegrowane Inwestycje Terytorialne (ZIT) to nowatorskie narzędzie do wdrażania strategii terytorialnych w sposób zintegrowany w ramach unijnej polityki spójności na lata 2014 2020. ZIT pozwala państwom członkowskim na implementację Programów operacyjnych w sposób przekrojowy oraz uzyskiwanie finansowania z różnych osi priorytetowych jednego lub kilku Programów operacyjnych, co zapewnia implementację zintegrowanej strategii dla określonego terytorium. Należy podkreślić, że ZIT mogą być skutecznie wykorzystywane wyłącznie, jeśli dany obszar geograficzny posiada zintegrowaną, międzysektorową strategię terytorialną Program ZIT Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego definiuje szczegółowy plan strategiczny i operacyjny mających przyczynić się do rozwoju gospodarczego Subregionu, jego ściślejszej integracji i poprawy jakości życia lokalnej społeczności. Z punktu widzenia zdiagnozowanych zmian demograficznych w regionie opolskim istotnym wyzwaniem jest zapewnienie zrównoważonego rozwoju wszystkich jego obszarów, tj. aglomeracji opolskiej, miast i obszarów wiejskich. Na szczególną uwagę zasługuje przyspieszenie procesów rozwojowych zarówno w aglomeracji opolskiej, jak i w potencjalnych biegunach wzrostu, tj. w ośrodkach subregionalnych, do których należy Kędzierzyńsko-Kozielski Subregionalny Obszar Funkcjonalnego (KKSOF). Subregion Kędzierzyńsko-Kozielski praktycznie na całym swoim obszarze negatywnie doświadcza wpływu, jaki wywierają na niego sąsiadujące z nim obszary przyspieszonego wzrostu, tj. aglomeracja opolska i wrocławska z jednej oraz województwo śląskie z drugiej. Program ZIT Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego na lata 2014-2020 definiuje szczegółowy plan rozwoju (strategiczny i operacyjny), który przyczyni się do rozwoju gospodarczego i społecznego Subregionu, jego ściślejszą integrację, a finalnie poprzez realizację projektów zintegrowanych poprawę jakości życia lokalnej społeczności. Program jest zgodny z dokumentami strategicznymi na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym. Subregion Kędzierzyńsko-Kozielski to ważny obszar z punktu widzenia rozwoju całego województwa opolskiego, z Kędzierzynem-Koźlem - drugim pod względem wielkości i potencjału miastem Opolszczyzny (będącym centrum innowacyjności regionu ). Wskazane w opracowaniu cele 5

rozwojowe, priorytety oraz działania strategiczne skupiają się na poziomie planu operacyjnego w trzech obszarach interwencji o charakterze zintegrowanym, którymi są: Obszar ZIT 1 Gospodarka i rynek pracy, Obszar ZIT 2 Zasoby naturalne i środowisko historyczne, Obszar ZIT 3 Usługi społeczne i ochrona zdrowia. Program ZIT pokazuje aspiracje Subregionu, jego plany w zakresie integracji. Zwraca uwagę nie tylko na kwestie modernizacji czy rozbudowy infrastruktury, ale również społeczność lokalną. Obszary funkcjonalne pełnią również funkcje symboliczne, związane z budowaniem wspólnej tożsamości, wzmacnianiem dziedzictwa kulturowego i przedsiębiorczości. Główną osią konstruowania planu strategicznego był najważniejszy problem obszaru, jakim jest depopulacja. Program ZIT Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego, wskazuje na deficyty oraz przewagi obszaru, wyznacza kierunki rozwoju i obszary interwencji, wreszcie wskazuje konkretne przedsięwzięcia strategiczne, które będą finansowane ze środków Funduszy Unii Europejskiej, zarówno tych mających charakter subregionalny, jak i regionalny. Celem opracowania jest zaplanowanie wspólnych inwestycji samorządów Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego, umożliwienie im pozyskanie dofinansowania oraz zbudowania trwałych podstaw dla dalszej partnerskiej współpracy. Warunkiem powodzenia realizacji inwestycji zapisanych w dokumencie jest ścisła współpraca samorządów KKSOF, której warunki opisane są w przedmiotowym opracowaniu. 6

1. Podstawa prawna dla podejścia zintegrowanego w rozwoju lokalnym Zintegrowane podejście terytorialne to nowa forma planowania rozwoju lokalnego w Polsce. Ma na celu wykorzystanie specyficznych potencjałów terytorialnych i likwidację barier w rozwoju poszczególnych obszarów, na których w ściśle określonych dziedzinach przeprowadzona zostanie interwencja, która zapewni bardziej efektywne wykorzystanie zasobów oraz niwelację zdiagnozowanych deficytów. Podejście to, mimo nowatorskiego charakteru, jest umiejscowione w polskim prawodawstwie. Przygotowany Program ZIT Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego wynika w głównej mierze z dokumentów planistycznych i rozwojowych przygotowujących Polskę do unijnej perspektywy finansowej 2014-2020. Powołując się na dokument pt. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (przyjętego przez Radę Ministrów 13 grudnia 2011 roku), obszary funkcjonalne ośrodków regionalnych tworzone są wokół ośrodków niepełniących funkcji ośrodków wojewódzkich, ale mających duży potencjał i duże znaczenie dla rozwoju kraju z punktu widzenia celów polityki przestrzennego zagospodarowania kraju zasadniczo liczących między 100 a 300 tys. mieszkańców. Są to miasta pełniące ważne role administracyjne, gospodarcze i społeczne, koncentrujące niektóre funkcje metropolitalne, ale o skali oddziaływania znacznie mniejszej (przeważnie regionalnej) niż ośrodki metropolitalne czy pozostałe wojewódzkie. Wyznaczenie obszarów funkcjonalnych ośrodków subregionalnych służy tworzeniu związków funkcjonalnych z obszarami funkcjonalnymi metropolitarnymi i wokół ośrodków regionalnych. Dzięki temu obszary ośrodków subregionalnych będą zwiększać elastyczność swoich rynków pracy w zależności od bieżącej koniunktury gospodarczej i zwiększą swoją atrakcyjność jako miejsca zamieszkania i dostarczania usług. Regionalna integracja funkcjonalna, wspomaganie rozprzestrzeniania się procesów rozwojowych na obszary poza głównymi miastami oraz budowanie potencjału dla specjalizacji terytorialnej to główne założenie dla rozwoju obszarów funkcjonalnych ośrodków regionalnych. Główną ideą rozwojową jest włączenie w procesy rozwojowe jak największego obszaru poszczególnych województw poprzez wspomaganie procesów integracji regionalnej wokół miast wojewódzkich i innych głównych miast, budowanie potencjału terytorialnego równoważenia rozwoju - gotowości do absorpcji impulsów służących 7

wzrostowi, budowę warunków dla rozprzestrzenienia procesów rozwojowych na obszary otaczające główne ośrodki miejskie oraz tworzenie warunków do absorpcji tych procesów w mniejszych miastach, a także na obszarach wiejskich. Ośrodki subregionalne mają szczególne znaczenie dla rozwoju obszarów wiejskich, głównie jako katalizatory tworzenia funkcji pozarolniczych oraz jako inkubatory przedsięwzięć aktywizujących otaczające je tereny. Obok wsparcia rozwoju funkcji usługowych średniego rzędu ośrodki te w sferze przestrzennej będą wzmacniane dzięki poprawie dostępności transportowej ośrodków subregionalnych i lokalnych do największych ośrodków miejskich. Stworzy to mieszkańcom otaczających obszarów wiejskich warunki do bardziej intensywnej mobilności przestrzennej i zawodowej przekładającej się na wyższą jakość życia bazując na lepszym dostępie do usług publicznych wyższego rzędu czy do bardziej atrakcyjnych miejsc pracy. Kluczowe z punktu widzenia rozwoju ośrodków regionalnych jest jak najlepsze wykorzystanie potencjału terytoriów cechujących się największą zdolnością do kreowania wzrostu gospodarczego oraz budowanie mechanizmów służących rozprzestrzenianiu procesów rozwojowych z biegunów wzrostu przy jednoczesnej budowie potencjału absorpcyjnego i wykorzystanie potencjału endogenicznego innych obszarów takich jak ośrodki subregionalne, obszary wiejskie i inne obszary funkcjonalne o wyraźnej specjalizacji przestrzennej. Z punktu widzenia budowy konkurencyjności regionów i efektywnego wykorzystania całego ich obszaru ważne jest nie tylko wsparcie dla stałego podwyższania konkurencyjności ośrodków wzrostu, ale także kreowanie warunków dla wykorzystania potencjału rozwojowego pozostałej, możliwie dużej części poszczególnych regionów. Odbywać się to będzie poprzez wzmacnianie potencjału do absorpcji i rozprzestrzeniania procesów rozwojowych na obszary położone poza funkcjonalnymi obszarami ośrodków wojewódzkich. Podejście terytorialne zakłada odejście od postrzegania obszarów przez pryzmat granic administracyjnych na rzecz dostrzeżenia ich indywidualnych potencjałów, barier i wzajemnych zależności. Relacje te mogą zachodzić zarówno na płaszczyźnie instytucjonalnej, programowej, jak i na poziomie konkretnych interwencji: infrastrukturalnych, społecznych, edukacyjnych, zwiększających wzajemne pozytywne oddziaływanie pomiędzy obszarami. 8

2. Spójność z dokumentami planistycznymi i operacyjnymi Program ZIT Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego, będący wyrazem realnych potrzeb samorządów i społeczności lokalnych został poddany analizie oraz kompleksowej weryfikacji w zestawieniu z kluczowymi dokumentami strategicznymi i operacyjnymi o wymiarze ogólnoeuropejskim, krajowym, regionalnym oraz lokalnym. Przedmiotowe opracowanie jest w pełni zgodne z założeniami, priorytetami oraz celami artykułowanymi w dokumentach przedstawionych w dalszej części niniejszego rozdziału wraz z powiązaniem priorytetów Programu ZIT z konkretnymi zapisami widniejącymi w analizowanych dokumentach. Strategia Europa 2020 Europa 2020 to unijna strategia wzrostu na najbliższe dziesięciolecie. Kluczowe założenia zawarte w Programie ZIT Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego są w pełni zgodne z założeniami Strategii Europa 2020. Poniżej przedstawiono zgodność poszczególnych obszarów ZIT z rekomendacjami Komisji Europejskiej przedstawionymi w Strategii Europa 2020 w Polsce: Obszar ZIT 1: Gospodarka i rynek pracy wpisuje się w: obszar bezrobocie wśród młodzieży, poziom zatrudnienia kobiet i osób starszych, infrastruktura oraz środowisko dla rozwoju przedsiębiorczości. Obszar ZIT 2 Zasoby naturalne i środowisko historyczne wpisuje się w: obszar środowisko dla rozwoju przedsiębiorczości. Obszar ZIT 3 Usługi społeczne i ochrona zdrowia wpisuje się w: obszar infrastruktura oraz środowisko dla rozwoju przedsiębiorczości. Programowanie perspektywy finansowej 2014-2020- Umowa Partnerstwa Umowa Partnerstwa (UP) jest dokumentem określającym strategię interwencji funduszy europejskich w ramach trzech polityk unijnych: polityki spójności, wspólnej polityki rolnej (WPR) i wspólnej polityki rybołówstwa (WPRyb) w Polsce w latach 2014-2020. Instrumentami realizacji UP są krajowe programy operacyjne (KPO) i regionalne programy operacyjne (RPO). Dokumenty te wraz z UP tworzą spójny system dokumentów strategicznych i programowych 9

na nową perspektywę finansową. Poniżej zaprezentowano zgodność obszarów ZIT Subregionu względem celów tematycznych Umowy Partnerstwa: Obszar ZIT 1: Gospodarka i rynek pracy zgodny jest z: Celem tematycznym 3. Wzmacnianie Konkurencyjności MŚP, sektora rolnego, Celem tematycznym 5. Promowanie dostosowania do zmian klimatu, zapobiegania ryzyku i zarządzania ryzykiem, Celem tematycznym 7. Promowanie zrównoważonego transportu i usuwanie niedoborów przepustowości w działaniu najważniejszej infrastruktury sieciowej, Celem tematycznym 8. Promowanie trwałego i wysokiej jakości zatrudnienia oraz wsparcie mobilności pracowników, Celem tematycznym 9. Wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem. Obszar ZIT 2 Zasoby naturalne i środowisko historyczne zgodny jest z: Celem tematycznym 4. Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach, Celem tematycznym 5. Promowanie dostosowania do zmian klimatu, zapobiegania ryzyku i zarządzania ryzykiem, Cel tematycznym 6. Zachowanie i ochrona środowiska naturalnego oraz wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami, Celem tematycznym 10. Inwestowanie w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie. Obszar ZIT 3 Usługi społeczne i ochrona zdrowia zgodny jest z: Celem tematycznym 2. Zwiększenie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości Technologii Informatycznych i Komunikacyjnych Celem tematycznym 8. Promowanie trwałego i wysokiej jakości zatrudnienia oraz wsparcie mobilności pracowników Celem tematycznym 9. Wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem. 10

Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 Program ZIT Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego jest zgodny z celami polityki przestrzennego zagospodarowania kraju oraz kierunkami działań zawartymi w Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030. Poniżej przedstawiono cele Koncepcji, z którymi zgodny jest Program ZIT KKSOF: Cel 1. Podwyższenie konkurencyjności głównych ośrodków miejskich Polski w przestrzeni europejskiej poprzez ich integrację funkcjonalną przy zachowaniu policentrycznej struktury systemu osadniczego sprzyjającej spójności. Cel 2. Poprawa spójności wewnętrznej i terytorialne Poprawa spójności wewnętrznej i terytorialne równoważenie rozwoju kraju poprzez promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania się czynników rozwoju, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystanie potencjału wewnętrznego wszystkich terytoriów. Cel 3 Poprawa dostępności terytorialnej kraju w równych skalach przestrzennych poprzez rozwijanie infrastruktury. Cel 4. Kształtowanie struktur przestrzennych wspierających osiągnięcie i utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski. Cel 5. Zwiększenie odporności struktury przestrzennej kraju na zagrożenia naturalne i utraty bezpieczeństwa energetycznego oraz kształtowanie struktur przestrzennych wspierających zdolności obronne państwa. Założenia Krajowej Polityki Miejskiej do roku 2020 (projekt) Kluczowe założenia Programu ZIT Subregionu wpisują się w założenia Krajowej Polityki Miejskiej do roku 2020. Opracowane obszary zintegrowanej interwencji wpisują się w następujące cele wskazane w Założeniach Krajowej Polityki Miejskiej do roku 2020: Cel 2. Wspomaganie rozwoju subregionalnych i lokalnych ośrodków miejskich, przede wszystkim na obszarach problemowych polityki regionalnej (w tym na niektórych obszarach wiejskich) poprzez wzmacnianie ich funkcji oraz przeciwdziałanie ich upadkowi ekonomicznemu (miasto Kędzierzyn-Koźle i Strzelce Opolskie), 11

Cel 5. Stworzenie warunków dla skutecznego, efektywnego i partnerskiego zarządzania rozwojem na obszarach miejskich. Cel ten służy kreowaniu warunków instytucjonalnych (organizacyjnych) i prawnych dla właściwego prowadzenia polityki rozwoju miast na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym. Strategia Rozwoju Kraju 2020 Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo Obszary wskazane w niniejszym Programie w pełni korespondują z obszarami strategicznymi oraz celami zawartymi w Strategii Rozwoju Kraju 2020 Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo. Program ZIT w pełni zgodny jest z: Obszar strategiczny II. Konkurencyjna gospodarka: Cel II.2. Wzrost wydajności gospodarki, II.2.4. Poprawa warunków ramowych dla prowadzenia działalności gospodarczej, Cel II.4. Rozwój kapitału ludzkiego, II.4.2. Poprawa jakości kapitału ludzkiego, Cel II.6. Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko, II.6.2. Poprawa efektywności energetycznej, II.6.4. Poprawa stanu środowiska, Cel II.7. Zwiększenie efektywności transportu, II.7.2. Modernizacja i rozbudowa połączeń transportowych, II.7.3. Udrożnienie obszarów miejskich. Obszar strategiczny III. Spójność społeczna i terytorialna Cel III.1. Integracja społeczna, III.1.1. Zwiększenie aktywności osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym, Cel III.2. Zapewnienie dostępu i określonych standardów usług publicznych, III.2.1. Podnoszenie jakości i dostępności usług publicznych, III.2.2. Zwiększenie efektywności systemu świadczenia usług publicznych, Cel III.3. Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju oraz integracja przestrzenna dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych, III.3.3. Tworzenie warunków dla rozwoju ośrodków regionalnych, subregionalnych i lokalnych oraz wzmacniania potencjału obszarów wiejskich. 12

Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie Program ZIT Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego jest zgodny z dokumentem KSRR 2010 2020, określającym cele polityki regionalnej i instrumenty ich realizacji w kontekście przestrzennym. KSRR ukierunkowuje interwencję do najważniejszych obszarów miejskich. Podstawowe założenie Programu ZIT koresponduje z celem nadrzędnym KSRR: efektywne wykorzystanie specyficznych regionalnych i innych terytorialnych potencjałów rozwojowych dla osiągnięcia celów rozwoju kraju wzrostu, zatrudnienia i spójności w horyzoncie długookresowym. KSRR ustala trzy cele szczegółowe do 2020 roku, które znajdują odzwierciedlenie w Programie ZIT: Cel polityki regionalnej: wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów, cel znajduje odzwierciedlenie w Obszarze ZIT 1, Cel polityki regionalnej: Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie procesom marginalizacji na obszarach problemowych zgodność z Obszarem ZIT 2, Cel polityki regionalnej: Tworzenie warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej realizacji działań rozwojowych ukierunkowanych terytorialnie - zgodność z Obszarem ZIT 3. Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 Obszar ZIT 1 w pełni odzwierciedla kluczowe elementy Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 roku, skupiając się na następujących celach operacyjnych: 1.3. Wspieranie zatrudnienia i samozatrudnienia; 1.4. Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu i ubóstwu; 3.4. Wzmocnienie regionalnego systemu przyciągania i lokowania inwestycji; 6.1. Rozwój powiązań transportowych. Obszar ZIT 2 w pełni odzwierciedla kluczowe elementy Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 roku, skupiając się na następujących celach operacyjnych: 2.2. Wzbogacanie wielokulturowego dziedzictwa i tożsamości regionalnej; 5.3. Rozwój usług turystyki, kultury i sportu oraz ich infrastruktury; 6.4. Poprawa bezpieczeństwa na szlakach komunikacyjnych; 7.1. Poprawa stanu środowiska poprzez rozwój infrastruktury technicznej; 7.2. Wspieranie niskoemisyjnej gospodarki; 7.3. Kształtowanie systemu przyrodniczego, 13

ochrona krajobrazu i bioróżnorodności; 7.5. Przeciwdziałanie i usuwanie skutków zagrożeń naturalnych i cywilizacyjnych prewencyjna ochrona przeciwpowodziowa. Obszar ZIT 3 w pełni odzwierciedla kluczowe elementy Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 roku, skupiając się na następujących celach operacyjnych: 1.1 Poprawa jakości kształcenia oraz dostosowanie oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy; 1.2. Wspieranie kształcenia ustawicznego; 1.4. Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu i ubóstwu; 1.5. Rozwój usług opiekuńczych i wychowawczych; 5.1. Poprawa jakości i dostępności usług zdrowotnych, opiekuńczych i edukacyjnych;9.1. Wspieranie potencjału gospodarczego i społecznego miast Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Opolskiego Kluczowe założenia Programu ZIT Subregionu są zgodne z ogólnymi celami polityki przestrzennej województwa wyartykułowanymi w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Opolskiego, a w szczególności ukierunkowanymi na spełnianie następujących zasad: zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego poprzez minimalizowanie zagrożeń wynikających z urbanizacji, rozwoju sfery gospodarczej i występujących powodzi, racjonalne wykorzystywanie zasobów środowiska naturalnego i ograniczanie degradacji zasobów, ochrony obszarów i systemów o cennych walorach przyrodniczych krajobrazowych, racjonalnego kształtowania stref aktywizacji gospodarczej uwzględniające prymat zrównoważonego rozwoju, kształtowania sieci osadniczej zapewniająca dominację kryteriów jakościowych w zakresie warunków życia, ograniczania dysproporcji w tym zakresie między miastem i wsią i między różnymi strefami obszarowymi, zapewnienia równego dostępu do pracy, zamieszkania, usług i wypoczynku, zapewnienia symbiozy środowiska zurbanizowanego, przyrodniczego i kulturowego, kształtowania obszarów wiejskich według kryteriów rozwoju wielofunkcyjnego i ładu przestrzennego, 14

doskonalenia struktury hierarchicznej sieci osadniczej poprzez rozwój ośrodków o znaczeniu biegunów wzrostu, w tym miasta wojewódzkiego, miast o predyspozycjach subregionalnych, miast powiatowych i siedzib gmin, rozwoju turystyki i rekreacji w dostosowaniu do pojemności środowiska przyrodniczego i utrzymania predyspozycji dla rozwoju innych funkcji użytkowych, bezpieczeństwa, w tym zapewnienia bezpieczeństwa przeciwpowodziowego i obronności w kształtowaniu struktur przestrzennych. Regionalna Strategia Innowacji Województwa Opolskiego do roku 2020 Program ZIT Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego uwzględniając projekty dotyczące wsparcia kształcenia zawodowego jest zgodny z: Wyzwaniem wertykalnym II. Wzmacnianie potencjału badawczego i edukacyjnego oraz komercjalizacja wyników prac B+R Celem strategicznym II.1. Edukacja na rzecz tworzenia postaw kreatywnych, przedsiębiorczych i innowacyjnych Celem operacyjnym II. 1.1 Programy edukacyjne na różnych poziomach kształcenia Celem operacyjnym II.1.2 Środowisko przedsiębiorcze i proinnowacyjne. Strategia Rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014-202 (projekt) Program ZIT Subregionu jest zgodny z założeniami rozwojowymi Aglomeracji Opolskiej w odniesieniu do następujących celów szczegółowych: I.1. Zwiększanie mobilności poprzez poprawę połączeń wewnętrznego układu komunikacyjnego; I.2 Stworzenie zintegrowanego systemu transportu publicznego; I.3 Poprawa infrastruktury sprzyjającej alternatywnym środkom transportu; II.1 Wzmocnienie atrakcyjności oferty inwestycyjnej; II.4 Rozwój gospodarki opartej na zasobach kulturowych; III.1. Wsparcie kształcenia ogólnego; IV.1 Ograniczenie niskiej emisji przez zwiększenie efektywności energetycznej publicznego; IV.2 Zwiększenie ochrony ludności i mienia przed skutkami zagrożeń naturalnych; V: Rozwój obszarów wiejskich; V.1 Wzmacnianie funkcjonalności obszarów wiejskich. 15

Strategia rozwoju Subregionu Zachodniego Województwa Śląskiego na lata 2014-2020 (projekt) Program ZIT Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego jest zgodny ze Strategią Rozwoju Subregionu Zachodniego w zakresie następujących celów szczegółowych: 1.4. Wysoka atrakcyjność inwestycyjna Subregionu opierająca się na kapitale ludzkim, korzystnej lokalizacji oraz dobrze przygotowanych terenach inwestycyjnych; 2.1. Wysoka dostępność urozmaiconej, dostosowanej do oczekiwań rynku pracy oferty edukacyjnej; 3.3. Poprawa stanu środowiska przyrodniczego. Strategia Regionalnych Inwestycji Terytorialnych Subregionu Zachodniego Województwa Śląskiego (projekt) Strategii RIT Subregionu Zachodniego Województwa Śląskiego jest zgodna z celami rozwojowymi Programu ZIT Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego w następującym zakresie: C.1.RIT Wypracowanie konkurencyjnej struktury gospodarczej; C.7.RIT Podejmowanie działań wpływających na poprawę poziomu zatrudnienia; C.2.RIT Poprawa stanu środowiska i estetyki poprzez poprawę stanu powietrza; C.3.RIT Poprawa stanu środowiska i estetyki w poprzez działania na rzecz poprawy gospodarki wodno ściekowe; C.4.RIT Wdrażanie procesów rewitalizacji infrastrukturalnej i społecznej; C.5.RIT Zwiększenie atrakcyjności i poziomu kształcenia zawodowego; C.6.RIT Zwiększenie atrakcyjności, poziomu i dostępności edukacji przedszkolnej. Program Specjalna Strefa Demograficzna Program Specjalna Strefa Demograficzna wyznacza cztery pakiety tematyczne, które są w pełni zgodne z założeniami Programu ZIT. Zgodność pakietów tematycznych Programu z założeniami strategicznymi Programu ZIT KKSOF przedstawia się następująco: Pakiet I. Praca to bezpieczna rodzina (pakiet dotyczący rynku pracy, przede wszystkim bezpieczeństwa zatrudnienia, społecznej odpowiedzialności biznesu, zwiększania atrakcyjności i liczby miejsc pracy, a także wzrostu przedsiębiorczości mieszkańców i aktywności inwestycyjnej) jest w pełni zgodny z założeniem rozwojowymi zawartymi w celu rozwojowym nr 1 ZIT KKSOF pn. Wzrost konkurencyjności gospodarki Subregionu oparty na wartości kapitału społecznego; 16

Pakiet II Edukacja a rynek pracy (pakiet dotyczący dostosowania oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy oraz wzrostu umiejętności praktycznych uczniów i studentów) jest w pełni zgodny z założeniem rozwojowymi zawartymi w celu rozwojowym nr 3 ZIT, pn. Wzmocnienie integracji społecznej na bazie nowoczesnych usług społecznych i zdrowotnych; Pakiet III Opieka żłobkowo-przedszkolna (pakiet dotyczący zwiększania dostępu do usług żłobkowo-przedszkolnych, rozwoju infrastruktury przyjaznej dzieciom i ich rodzicom/opiekunom oraz godzenia życia zawodowego i rodzinnego) jest w pełni zgodny z założeniem rozwojowymi zawartymi w celu rozwojowym nr 3 ZIT, pn. Wzmocnienie integracji społecznej na bazie nowoczesnych usług społecznych i zdrowotnych; Pakiet IV Złota jesień (pakiet dotyczący zwiększania dostępu do usług dla osób starszych oraz aktywizacji tej grupy społecznej) jest w pełni zgodny z założeniem rozwojowymi zawartymi w celu rozwojowym nr 3 ZIT, pn. Wzmocnienie integracji społecznej na bazie nowoczesnych usług społecznych i zdrowotnych. Strategia Rozwoju Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego na lata 2014-2020 Program ZIT Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego na lata 2014-2020 jest zgodny z założeniami rozwojowymi Strategii Rozwoju Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego. Opracowania te zostały wykonane równolegle, odnoszą się do aktualnych potrzeb rozwojowych samorządów Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego. Tabela zamieszczona poniżej pokazuje zgodność celów strategicznych zawartych w Strategii Subregionu z obszarami tematycznym Programu ZIT. Tabela 1 Zgodność Strategii Subregionu i Programu ZIT na poziomie celów strategicznych Cel strategiczny (CS) CS 1. Tworzenie warunków dla dynamicznego wzrostu gospodarczego w oparciu o dostępność atrakcyjnych terenów inwestycyjnych oraz wydajny układ komunikacyjny CS 2. Dywersyfikacja struktury gospodarczej Subregionu przy wykorzystaniu unikatowego potencjału zasobów lokalnych - dziedzictwa przyrody i historii na rzecz rozwoju turystyki Obszar tematyczny Programu ZIT Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego Wzrost konkurencyjności gospodarki Subregionu oparty na wartości kapitału społecznego Ochrona i poprawa jakości środowiska w oparciu o efektywne zarządzanie zasobami dziedzictwa kultury i przyrody 17

CS 5. Zapewnienie wysokiej jakości życia mieszkańców w odniesieniu do środowiska naturalnego, efektywnej gospodarki energetycznej, ochrony powietrza i gleb CS 6. Wzrost poziomu bezpieczeństwa publicznego na obszarze Subregionu w odniesieniu do zagrożeń naturalnych i cywilizacyjnych, zapewnienie zintegrowanego systemu zarządzania kryzysowego CS 3. Wzmacnianie kapitału społecznego Subregionu na rzecz konkurencyjnej gospodarki na bazie uzupełniających się specjalizacji w ramach zintegrowanego systemu edukacyjnego CS 4. Budowa zintegrowanego systemu wyspecjalizowanych i zintegrowanych usług publicznych w obszarach zabezpieczenia społecznego, opieki senioralnej, ochrony zdrowia Wzmocnienie integracji społecznej na bazie nowoczesnych usług społecznych i zdrowotne Źródło: Opracowanie własne Dokumenty strategiczne samorządów Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego Program ZIT Subregionu jest spójny z następującymi lokalnymi strategiami i planami rozwoju: Strategia Rozwoju Miasta Kędzierzyn-Koźle na lata 2014-2020 (projekt dokumentu), Strategia rozwoju miasta i gminy Strzelce Opolskie (2014-2020 r.), Międzygminno-owa Strategia Rozwoju Wspólnoty Kędzierzyńsko Kozielskiej do 2015 roku, Strategia Rozwoju u Strzeleckiego na lata 2014-2020, Strategia Rozwoju Gminy Bierawa na lata 2001-2015, Plan Rozwoju Lokalnego dla Gminy Cisek na lata 2004-2013, Strategia Rozwoju Gminy Leśnica na lata 2011-2021, Strategia Rozwoju dla Gminy Pawłowiczki na lata 2011-2021, Strategia Rozwoju Gminy Reńska Wieś na lata 2001-2015, Strategia Rozwoju Gminy Polska Cerekiew na lata 2000-2015, Strategia Rozwoju Gminy Ujazd na lata 2010-2017, Strategia Rozwoju Gminy Zawadzkie na lata 2007-2015, Strategia Rozwoju Gminy Jemielnica. 18

3. Definicja obszaru wsparcia Granice Kędzierzyńsko-Kozielski Subregionalnego Obszaru Funkcjonalnego określone zostały w opracowaniu pt. Delimitacja granic Kędzierzyńsko-Kozielskiego Subregionalnego Obszaru Funkcjonalnego. Dokument stanowił podstawę do prac nad Programem ZIT Subregionu. W procesie wyznaczania granic Subregionu (tzw. delimitacji) w pierwszej kolejności opracowano analizę Subregionu w następujących sferach problemowych: ochrona środowiska, gospodarka wodna, gospodarka komunalna i ochrona przeciwpowodziowa, turystyka i rekreacja, ochrona dziedzictwa kulturowego, infrastruktura społeczna, gospodarka, osadnictwo, komunikacja i nowoczesne technologie, demografia. W celu przeprowadzenia prawidłowej, spójnej delimitacji, umożliwiającej także w przyszłości dokonanie porównania do innych obszarów i jednostek terytorialnych, posłużono się danymi GUS zawartymi w bazie danych lokalnych (BDL). Celem delimitacji, w tym kontekście było określenie aktualnej funkcjonalności przestrzeni oraz pokazanie w jakim kształcie ten obszar będzie spełniać swoją właściwą funkcję z punktu widzenia założeń rozwoju regionalnego i celów, tj.: Konkurencyjności - strategiczny kierunek polityki regionalnej (rozprzestrzenianie wzrostu) realizowany we wszystkich regionach, w tym również w najbardziej konkurencyjnych ośrodkach, Wyrównywania - zwiększania spójności w wyniku zwiększania możliwości absorpcji (większy przepływ kapitału, osób, wiedzy, innowacji). Granice obszaru badawczego zostały wyznaczone w następujący sposób: Północną granicę obszaru funkcjonalnego stanowi zasięg Aglomeracji Opolskiej; Południową granicę obszaru funkcjonalnego stanowi województwo śląskie; Granice oparto na granicach administracyjnych części powiatu strzeleckiego oraz całości kędzierzyńsko kozielskiego; Granicę oparto na granicy samorządów, które wyraziły wolę współpracy. 19

W procesie delimitacji uznano, iż zasadne będzie zwaloryzowanie przestrzeni badanego obszaru na podstawie szeregu dostępnych i porównywalnych wskaźników (dane GUS) w celu określenia szeroko rozumianego potencjału rozwoju danego obszaru. Delimitację obszaru funkcjonalnego przeprowadzono właśnie w oparciu o ten potencjał, tj. pokazanie z jednej strony, jaka część obszaru kumuluje potencjał rozwojowy (jądro obszaru funkcjonalnego) i w jakim kierunku ten potencjał powinien być rozprzestrzeniany. Powstanie KKSOF w zaproponowanym przez władze samorządowe kształcie miało uzasadnienie w kontekście realizacji polityki rozwoju kraju, ujętej w najważniejszych dokumentach strategicznych i planistycznych kraju. Powstanie obszaru funkcjonalnego spowoduje zwiększenie konkurencyjności tego obszaru. Obszar funkcjonalny, praktycznie na całym swoim obszarze negatywnie doświadcza wpływu, jaki wywierają na niego, sąsiadujące z nim obszary przyspieszonego wzrostu, tj. aglomeracja opolska i wrocławska z jednej strony oraz śląska z drugiej oraz uwarunkowania społeczno-kulturowe wewnątrz obszaru funkcjonalnego. W obszarze funkcjonalnym dochodzi do długotrwałego nagromadzenia i skumulowania niekorzystnych zjawisk rozwojowych. Pomimo, że wskaźniki rozwoju gospodarczego, tj. PKB per capita, nie odbiegają od średnich dla kraju, to właśnie w tym obszarze, w przestrzeni kraju, obserwuje się największy ubytek populacji. Utrzymanie tego niekorzystnego zjawiska w czasie może zdecydowanie pogorszyć sytuację społeczno-gospodarczą i zagrozić procesom równomiernego i harmonijnego rozwoju kraju. Główny potencjał rozwoju tkwi wewnątrz tego obszaru. Jest nim m. in. atrakcyjność inwestycyjna, którą można zdecydowanie poprawić. Poprawę konkurencyjności obszaru można uzyskać przede wszystkim poprzez uruchomienie wewnętrznych procesów zwiększających atrakcyjność inwestycyjną oraz sytuację na rynku pracy. Kędzierzyn-Koźle i Strzelce Opolskie jako ośrodki wzrostu Dwa największe ośrodki miejskie Subregionu powinny dążyć do uzyskania efektu synergii w procesach rozwojowych. W związku z tym powinny postrzegać się jako partnerzy, a nie konkurenci, gdyż ich sytuacja strategiczna, wynikająca z położenia w przestrzeni kraju jest bardzo podobna. Konkurowanie na tak małym obszarze o te same zasoby, obniża zdolność całego obszaru do konkurowania z silniejszymi ośrodkami oraz nie pozwala na pełne wykorzystanie różnorodności potencjału i efektów synergii. 20

Subregion Kędzierzyńsko-Kozielski to obszar powiązań przestrzennych, społecznych i gospodarczych, wymagający realizacji spójnej polityki rozwoju w kontekście wyzwań polityki przestrzennej kraju. KKSOF jest położony w południowo-wschodniej części województwa opolskiego. Powierzchnia obszaru funkcjonalnego wynosi 1 200 km². Udział procentowy zajmowanej przez KKSOF powierzchni w stosunku do ogólnej powierzchni woj. opolskiego wynosi około 12,8%. Obszar zamieszkuje 162 971 osób, co stanowi 16,1% ludności województwa opolskiego. Kędzierzyńsko-Kozielski Subregionalny Obszar Funkcjonalny tworzy łącznie 11 gmin z województwa opolskiego (w tym 1 gmina miejska, 3 gminy miejsko-wiejskie i 7 gmin wiejskich) oraz Strzelecki i Kędzierzyńsko-Kozielski. KKSOF obejmuje w całości obszar powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego, w skład którego wchodzą: gmina miejska Kędzierzyn-Koźle, gmina wiejska Bierawa, gmina wiejska Cisek, gmina wiejska Pawłowiczki, gmina wiejska Polska Cerekiew, gmina wiejska Reńska Wieś oraz część powiatu strzeleckiego, na terenie którego leżą następujące jednostki samorządu terytorialnego: gmina wiejska Jemielnica, gmina miejsko-wiejska Leśnica, gmina miejsko-wiejska Strzelce Opolskie, gmina miejsko-wiejska Ujazd, gmina miejsko-wiejska Zawadzkie. Zgodnie z opracowaniem pt. Delimitacja Granic Kędzierzyńsko-Kozielskiego Subregionalnego Obszaru Funkcjonalnego KKSOF to obszar powiązań przestrzennych, społecznych i gospodarczych wymagający realizacji spójnej polityki rozwoju w kontekście wyzwań polityki przestrzennej kraju. KKSOF to miejski obszar funkcjonalny (podtyp subregionalny) - zgodnie z KPZK 2030 jest to układ osadniczy ciągły przestrzennie, złożony z odrębnych administracyjnie 21

jednostek (gmin miejskich, wiejskich i miejsko-wiejskich) i składający się ze zwartego obszaru miejskiego oraz powiązanej z nim funkcjonalnie strefy zurbanizowanej. Programowanie rozwoju dla Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego zostało podzielone na następujące fazy: delimitacja obszaru (wyznaczenie granic Subregionu), diagnoza obecnej sytuacji, w trakcie której poszukiwano odpowiedzi na pytanie dotyczące poziomu rozwoju społeczno, gospodarczego, wyznaczenie potencjałów i słabych stron Subregionu, określenie wizji Subregionu, stanu najbardziej pożądanego, w którym Subregion powinien się znaleźć i do którego dąży z miejsca, projektowanie i wybór sposobów realizacji celów, co sprowadza się do poszukiwania odpowiedzi na pytanie: jak to zrobić? - to określenie sposobu (drogi), którą Subregion musi przejść ze stanu obecnego do stanu docelowego. W wyniku podjętych prac przygotowanych otrzymano kompletny zestaw informacji, które posłużyły do zaproponowania najbardziej optymalnego wariantu rozwojowego. 22

Rysunek 1 KKSOF i pozostałe subregionalne obszary funkcjonalne w województwie opolskim Źródło: opracowanie własne Subregion Kędzierzyńsko-Kozielski jest położony w południowo-wschodniej części województwa opolskiego. Całkowita powierzchnia obszaru funkcjonalnego wynosi 1200 km². Udział procentowy zajmowanej przez KKSOF powierzchni w stosunku do ogólnej powierzchni woj. opolskiego wynosi około 12,8%. W skład terytorium Subregionu wchodzi 100% obszaru powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego i 85% powierzchni powiatu strzeleckiego. Z kolei udział 23

powierzchni powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego w porozumieniu KKSOF wynosi 52%, zaś strzeleckiego 48%. Największą pod względem wielkości gminą KKSOF są Strzelce Opolskie. Liczba mieszkańców KKSOF według stanu na koniec 2013 roku wyniosła 161 874 osoby (faktyczne miejsce zamieszkania). Najludniejszym samorządem KKSOF jest Kędzierzyn-Koźle z liczbą mieszkańców 63,1 tys., następnie Strzelce Opolskie z 31,3 tys. mieszkańców. Mieszkańcy dwóch największych miast KKSOF stanowią aż 58,3% populacji Subregionu. Tabela 2 Zestawienie powierzchni i liczby mieszkańców samorządów KKSOF Samorząd Powierzchnia w km 2 % powierzchni KKSOF Liczba Ludność % liczby mieszkańców KKSOF Kędzierzyn-Koźle 124 10,3% 63 194 39,0 Bierawa 119 9,9% 7 809 4,8 Cisek 71 5,9% 5 830 3,6 Pawłowiczki 153 12,8% 7 835 4,8 Polska Cerekiew 60 5,0% 4 265 2,6 Reńska Wieś 98 8,2% 8 248 5,1 Jemielnica 112 9,3% 7 147 4,4 Leśnica 95 7,9% 8 018 5,0 Strzelce Opolskie 203 16,9% 31 304 19,4 Ujazd 83 6,9% 6 346 3,9 Zawadzkie 82 6,9% 11 878 7,4 Razem 1 200 100,0% 161 874 100,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Subregion Kędzierzyńsko-Kozielski to zwarty terytorialnie obszar funkcjonalny o charakterze bipolarnym z dwoma głównymi ośrodkami miejskimi: Kędzierzynem-Koźlem i Strzelcami Opolskimi. Aktualnie liczy 161,87 tys. mieszkańców. Kluczowym założeniem współpracy samorządów w ramach Subregionu jest budowanie ścisłych powiązań funkcjonalnych, głównie w dziedzinie gospodarczej i społecznej. Analizując mocne i słabe strony samorządów Subregionu zauważyć można specyficzną spójność, która odnosi się zarówno do potencjałów, jak i barier rozwojowych. Wynika to przede wszystkim z uwarunkowań przestrzennych i historycznych, podobnej struktury społecznej i demograficznej, a także profilu gospodarczego. Subregion Kędzierzyńsko-Kozielski posiada niezbywalne atuty, których odpowiednie 24

wykorzystanie może przyczynić się do znacznego rozwoju obszaru, pod warunkiem wszakże podjęcia wspólnych działań samorządów na rzecz rozwoju Subregionu. Najważniejsze potencjały Subregionu to dogodne położenie w kontekście układu komunikacyjnego, poziom rozwoju gospodarczego oraz dziedzictwo przyrodnicze i kulturalne. Zidentyfikowane potencjały rozwojowe w obrębie Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego są ważnym ogniwem w planowaniu rozwoju Subregionu w najbliższej perspektywie, możliwości przełamania niekorzystanych tendencji. Zestawienie 1. Najważniejsze elementy warunkujące rozwój Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego Lokalizacja -dogodne położenie, dostepnośc komunikacyjna (strategiczne szlaki komunikacyjne) Gospodarka, silnie rozwinięty przemysł chemiczny, wydajne rolnictwo oraz wykwalifikowane zasoby pracy Bogata historia, zasoby krajobrazu kulturowego (dziedzictwa kulturowego) i przyrodniczego (Góra Św. Anny, rzeka Odra, zespoły parkowo-pałacowe) Źródło: Opracowanie własne 25

4. Syntetyczne ujęcie wyników diagnozy strategicznej Rozdział ten prezentuje podstawowe wnioski pochodzące z opracowania pt. Diagnoza Społeczno-Gospodarczej Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego, która została przygotowana jako osobny dokument w ramach przedmiotowego zamówienia. Z uwagi na fakt, że Program ZIT osadzony został na trzech filarach, jakimi są gospodarka, zasoby dziedzictwa kultury i środowiska oraz usługi publiczne (edukacyjne i zdrowotne), główne wnioski zostały podporządkowane wyznaczonym celom rozwojowym Programu ZIT. Subregion Kędzierzyńsko-Kozielski charakteryzuje bipolarność w kontekście geograficznym i administracyjnym na jego terenie położne są dwa ośrodki miejskie Kędzierzyn-Koźle i Strzelce Opolskie. Jest to niebywały atut rozwojowy, głównie w zakresie możliwości dywersyfikowania ośrodków świadczenia usług publicznych oraz współdziałania w zakresie rozwoju gospodarczego i społecznego w oparciu o uzupełniające się miejskie ośrodki wzrostu. Poniższa tabela zawiera najważniejsze dane statystyczne obrazujące sytuację społecznogospodarczą w Subregionie w latach 2001-2013, stanowiącą wyjście do rozważań o aktualnej kondycji obszaru. Tabela 3 Zestawienie najważniejszych danych statystycznych dla Subregionu w latach 2001-2013 Wskaźnik 2001 2004 2007 2010 2013 Liczba mieszkańców 176019 172553 169401 164505 161874 Przyrost naturalny -93-233 -230-116 -321 Współczynnik obciążenia demograficznego* - 60,3 55,3 53,2 53,0 Saldo migracji -1009-898 -927-525 -765 Podmioty wpisane do rejestru REGON 11196 12047 12764 13564 13600 Osoby prowadzące działalność gospodarczą 8561 8870 9324 9902 9588 Podmioty w REGON na 10 tys. ludności 636 698 753 825 840 Liczba bezrobotnych - 8647 6379 6867 7162 Stopa bezrobocia [%] - 6,9 5,3 5,6 5,9 Liczba organizacji pozarządowych 211 244 305 363 402 Dochody budżetu na mieszkańca [zł] 1551,67 2067,39 2984,72 3035,19 1551,67 Korzystający z wodociągu jako % ludności - 94,8 94,9 95,1 - Korzystający z kanalizacji jako % ludności - 35,1 42,4 45,7-26

Wskaźnik 2001 2004 2007 2010 2013 Korzystający z instalacji gazowej jako % ludności - 12,0 12,0 12,0 - Mieszkania oddane do użytkowania 157 166 115 196 178 * Liczba mieszkańców w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym źródło: GUS Punktem wyjścia rozważań o aktualnej kondycji społecznej i gospodarczej jest zjawisko depopulacji, będące z jednej strony największym zagrożeniem dla rozwoju Subregionu, z drugiej stanowiące motywację do podjęcia wszechstronnych działających niwelujących jego skutki, a nawet likwidujące jego przyczyny. Depopulacja przejawia się stałym spadkiem liczby mieszkańców (prognoza GUS mówi już o liczbie 146 252 mieszkańców w 2035 roku - czyli spadek o 15,6 tys. w stosunku do aktualnej liczby). Depopulacja wiąże się z gwałtownie przebiegającym zjawiskiem starzenia się społeczeństwa (spadek odsetka osób w wieku przedprodukcyjnym), ujemnym przyrostem naturalnym (rok 2013 wyniósł [minus] 321 osób) i migracją zwłaszcza zarobkową (głównie do Niemiec i Holandii). Zjawisko to powoduje kurczenie się zasobów rynku pracy, spadek siły nabywczej, oraz ważne podkreślenia problemy społeczne, które w większości muszą być rozwiązywane przez lokalne samorządy. Pomocny w tym względzie jest ustanowiony Program Specjalnej Strefy Demograficznej w województwie opolskim do 2020 r. Gospodarka (drogi, tereny inwestycyjne, kapitał społeczny) Elementem wyróżniającym Subregion w skali regionu jest położenie i dostępność komunikacyjna. Subregion zlokalizowany jest na trasie tranzytowej Wrocław-Gliwice, przy autostradzie A-4 Berlin-Kijów oraz na trasie ważnej magistrali kolejowej (pasmo tranzytowe Gliwice - Strzelce Opolskie/Kędzierzyn-Koźle-Opole-Brzeg/Jelcz-Wrocław) i Odrzańskiej Drodze Wodnej (z wodnym połączeniem z Portem Gliwice za pośrednictwem Kanału Gliwickiego). Atutem jest położenie na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych pomiędzy dużymi aglomeracjami województwa śląskiego (Konurbacja Górnośląska) i dolnośląskiego (Wrocław), w bliskiej odległości od Republiki Czeskiej i łatwym dojazdem do Niemiec (głównego odbiorcy towarów produkowanych przez firmy w woj. opolskim). Przebiegająca przez Subregion Autostrada A4 znacznie ułatwia dostępność portów lotniczych w Katowicach i Wrocławiu. 27

Infrastruktura i gospodarka Mimo korzyści mogących płynąć z korzystanego położenia, problemem jest zły stan infrastruktury dróg lokalnych (zwłaszcza powiatowych), które wymagają znacznych nakładów inwestycyjnych, niedoskonałości w zakresie komunikacji publicznej, regres komunikacji kolejowej, deficyt ekologicznego taboru i brak integracji systemu transportowego wewnątrz Subregionu. W badaniu ankietowym (przeprowadzonym w ramach prac na Programem ZIT) aż 51% mieszkańców Subregionu oceniło negatywnie stan techniczny infrastruktury drogowej w miejscu zamieszkania. Stan techniczny dróg został oceniony negatywnie przez mieszkańców aż 7 na 11 samorządów KKSOF: Kędzierzyna-Koźla (66,7% ocen negatywnych), Bierawy (51,1%), Jemielnicy (33,3%), Leśnicy (49,4%), Pawłowiczek (61%), Ujazdu (46,2%) oraz Ciska (66,7%). Poziom rozwoju infrastruktury wodno-kanalizacyjnej jest zbliżony do wskaźników krajowych (96,8% ludności korzystającej z sieci wodociągowej, 64,4% z kanalizacji sanitarnej). Jednakże aż 1/3 obszaru Subregionu wymaga podjęcia inwestycji w zakresie budowy kanalizacji sanitarnej. Subregion Kędzierzyńsko-Kozielski jest w małym stopniu zgazyfikowany. Sieć gazowa jest tutaj najsłabiej rozwinięta, ale i dysproporcja w tym zakresie wewnątrz obszaru jest bardzo duża (w Kędzierzynie-Koźlu z instalacji gazowej korzysta 82,9% mieszkańców, a w Strzelcach Opolskich 49,3%, w pozostałych gminach wskaźnik ten przyjmuje wartości zerowe lub prawie zerowe). Głównym problemem KKSOF w zakresie zanieczyszczenia powietrza jest ponadnormatywny poziom pyłu zawieszonego PM10, PM2,5 oraz benzo(a)pirenu w powietrzu. Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 roku wskazuje, że region charakteryzuje najwyższy w kraju odsetek uszkodzeń drzewostanów (94,4%) na skutek zanieczyszczeń pyłowogazowych powietrza. Niska emisja powoduje wiele niedogodności w codziennym życiu mieszkańców. Badanie ankietowe dowiodło, że aż 36,2% mieszkańców odniosło się negatywnie do jakości powietrza w miejscu zamieszkania. Jakość powietrza stanowi bardzo poważny problem zwłaszcza w Strzelcach Opolskich. Aż 94,4% mieszkańców oceniło negatywnie ten aspekt jakości życia w mieście. Kędzierzyn-Koźle to jedno z najbardziej rozwiniętych pod względem przemysłowym miast w województwie opolskim. Miasto jest najważniejszym centrum gospodarczym Subregionu. Gospodarka miasta opiera się o dobrze rozwinięty przemysł chemiczny, metalurgiczny, stocznię i port rzeczny na Odrze oraz liczne zakłady usługowe i remontowo-budowlane. Grupa Azoty ZAK 28

S.A jest zakładem zatrudniającym powyżej 1000 pracowników. W gminach wiejskich KKSOF gospodarka oparta jest głównie na rolnictwie i przetwórstwie rolnym. Według zgodnej opinii samorządów tworzących Subregion Kędzierzyńsko-Kozielski tworzenie nowych miejsc pracy należy do najważniejszych wyzwań rozwojowych. Jednakże Subregion jest niedoinwestowany z zakresie uzbrojenia terenów w sieć średniego i niskiego napięcia, gaz ziemny i koksowniczy, instalację wodociągową, kanalizacyjną i centralnego ogrzewania. Dużą szansą rozwojową Subregionu są tereny inwestycyjne oraz powstająca przy Autostradzie A4 strefa gospodarcza o docelowej powierzchni 300 ha. Znacznym atutem jest również funkcjonowanie w Subregionie specjalnej strefy ekonomicznej (Katowicka SSE/Podstrefa Gliwicka działa w gminach: Strzelce Opolskie, Kędzierzyn-Koźle i Ujazd). Dobrze rozwinięty jest system instytucji otoczenia biznesu. Słabością Subregionu w zakresie rozwoju przedsiębiorczości jest niższy niż w otoczeniu wskaźnik przedsiębiorczości, mierzony liczbą podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. mieszkańców (Polska 1 057, woj. opolskie: 996, powiat kędzierzyńsko-kozielski 929, powiat strzelecki 691). Bezrobocie nie stanowi poważnego problemu w Subregionie. Na koniec lipca 2014 roku powiecie kędzierzyńsko-kozielskim stopa bezrobocia wyniosła 12,7%, powiecie strzeleckim 8,5% (dla porównania woj. opolskie 12,5%, Polska 11,9%). Mimo tego w badaniu sondażowym aż 7 na 10 mieszkańców KKSOF uznało możliwość znalezienia pracy za największą barierę rozwojową Subregionu. Wynik ten wskazuje na konieczność podejmowania skoordynowanych działań na rzecz wzrostu potencjału przedsiębiorstw oraz liczby miejsc pracy. Usługi społeczne W Subregionie Kędzierzyńsko-Kozielskim wskaźnik miejsc w przedszkolach przypadający na 1000 mieszkańców (30,51%) przewyższa znacznie poziomy dla kraju (25,62%) i średnią dla woj. opolskiego (29,36%). W zakresie usług opiekuńczych należy zauważyć, iż znacznie słabiej niż ma to miejsce w przypadku opieki przedszkolnej, która jest w subregionie na wystarczającym poziomie, przedstawia się sytuacja dostępności do żłobków. Jedynymi gminami, w których funkcjonują gminne żłobki są Kędzierzyn-Koźle, Strzelce Opolskie i Zawadzkie. Odsetek dzieci objętych opieką żłobkową w tych gminach i tak jest niski, i wynosi odpowiednio: 18,5%, 10,3% i 9,5%. Podczas przeprowadzonych w ramach projektu wizyt studyjnych w każdym samorządzie 29