ZASTOSOWANIE PREPARATU HUMOWITAN LUB EKSTRAKTU Z PROPOLISU U CIELĄT Z OBJAWAMI BIEGUNKI

Medicina Veterinaria 2(2) 2003, 73-83 ZASTOSOWANIE PREPARATU HUMOWITAN LUB EKSTRAKTU Z PROPOLISU U CIELĄT Z OBJAWAMI BIEGUNKI BoŜena Chudoba Drozdowska, Robert Kupczyński, Adam Roman Streszczenie. Badania wykonano na 30 cielętach w wieku od 7 dnia Ŝycia. Przez okres 1 tygodnia podawano cielętom wraz z mlekiem preparat Humowitan (50 g/dobę/sztukę) lub ekstrakt z propolisu (400 mg propolisu/dobę/sztukę). W celu określenia wpływu zastosowanych preparatów na organizmy cieląt w pełnej krwi oznaczono Ht, Hb, liczbę erytrocytów, liczbę leukocytów i MCV, MCH, MCHC oraz parametry równowagi kwasowozasadowej, natomiast w surowicy krwi poziom białka całkowitego i jego frakcji. Zastosowane dodatki u cieląt spowodowały złagodzenie objawów biegunki, częściową kompensację kwasicy oddechowej oraz zwiększenie przyrostów masy ciała. RównieŜ korzystnie wpłynęły na zawartość białka całkowitego i γ-globulin w surowicy krwi cieląt. Słowa kluczowe: cielęta, biegunka, równowaga kwasowo-zasadowa, propolis, preparat Humowitan WSTĘP Pierwsze dni i tygodnie Ŝycia cieląt są dla nich okresem krytycznym, czego wyrazem są liczne ich zachorowania i upadki. Najczęściej występującym w tym okresie problemem zdrowotnym są choroby przewodu pokarmowego objawiające się w postaci biegunek. Są one przyczyną około 50% zejśćśmiertelnych notowanych wśród cieląt w wieku do 3 tygodnia [Wernicki 1996]. Jak podają liczni autorzy etiologia biegunek jest złoŝona, gdyŝ poza czynnikami środowiskowymi wpływ na jej powstawanie mają czynniki zakaźne, w tym Escherichia coli (m.in. serotypy F41 i K99), korona- i rotawirusy [Lopez i in. 1988, Grountides i Michell 1990, Sunderland i in. 2003]. NiezaleŜnie od przyczyn wywołujących biegunkę, prowadzi ona do znacznego odwodnienia organizmu, utraty elektrolitów, kwasicy metabolicznej oraz hipoglikemii. Leczenie biegunek opiera się na stosowaniu środków farmakologicznych działających antybakteryjnie, osłaniająco na błonę śluzową przewodu pokarmowego oraz na nawadnianiu organizmów cieląt płynami wieloelektrolitowymi [Naylor 1990, Albrycht i in. 1994, Wernicki 1996, Constable i in. 2001 Sunderland i in. 2003]. W ostatnich latach spotyka się coraz więcej prac dotyczących stosowania naturalnych dodatków do paszy dla cieląt, mających na celu podniesienie ich zdrowotności. Stosowano m.in. węgiel brunatny w postaci wyciągu lub sproszkowanej, zeolit, kaolin

74 B. Chudoba-Drozdowska i in. oraz torf, uzyskując złagodzenie objawów biegunki, zwiększenie przyrostów masy ciała, zmniejszenie procentu zachorowań i upadków, wzrost odporności oraz kompensację kwasicy [Dembiński i in. 1985, Janeczek i in. 1997, Chudoba-Drozdowska 1998, Chudoba-Drozdowska i in. 2000]. Celem pracy były badania nad wpływem dodatku preparatu Humowitan oraz ekstraktu z propolisu do paszy dla cieląt wykazujących objawy biegunki na ich zdrowotność oraz wybrane parametry hematologiczne i biochemiczne krwi. MATERIAŁ I METODY Doświadczenie zostało wykonane na 30 cielętach, mieszańcach ras cb x hf (50 75% genów hf) w wieku, począwszy od 7 dnia ich Ŝycia. Wszystkie wybrane cielęta wykazywały zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego objawiające się w postaci biegunki. Były one utrzymywane w oborze (miejscu urodzenia), w wydzielonych indywidualnych kojcach ściołowych. śywienie cieląt oparte było na mleku pełnym podawanym w okresie badań 2 razy dziennie, a od 2 tygodnia Ŝycia wprowadzono do ich diety siano łąkowe i mieszankę C. Cielęta podzielono na trzy grupy, liczące po 10 sztuk: grupa I otrzymywała preparat Humowitan (mieszanka humusowo-mineralna z dodatkiem witamin A, D 3, E, B 1, B 2, B 6, B 12, niacyny i kwasu pantotenowego skład ilościowy zastrzeŝony przez producenta) w ilości 50 g/dobę/szt.; grupa II otrzymywała standaryzowany 10-procentowy towy etanolowy ekstrakt z propolisu (100 mg/ml), który cielętom podawano w ilości 400 mg/dobę/szt.; grupa III kontrolna. Wymienione dodatki podawano wraz z mlekiem, jeden raz dziennie od 7 do 14 dnia Ŝycia cieląt. Podczas trwania badań zwierzęta nie były leczone farmakologicznie. Wszystkie cielęta były poddane obserwacjom klinicznym, a ponadto w dniu rozpoczęcia badań, tj. 7 dnia Ŝycia (I pobranie) oraz po 7 (II pobranie) i 14 dniach (III pobranie) pobrano od nich krew z Ŝyły szyjnej zewnętrznej, w której oznaczono: poziom parametrów równowagi kwasowo-zasadowej przy uŝyciu analizatora gazometrycznego firmy Ciba Corning-286 w temperaturze 38 o C: ph, pręŝność tlenu (po 2 ) i dwutlenku węgla (pco 2 ), aktualne stęŝenie wodorowęglanów (HCO 3 ), nadmiar lub niedobór zasad (BE), całkowitą zawartość dwutlenku węgla (CO 2 T), procentowe wysycenie (saturacja) hemoglobiny tlenem (so 2 ) oraz wyliczono stosunek komponentu metabolicznego do oddechowego (HCO 3 /pco 2 ); krew pobierano i transportowano do laboratorium zgodnie z metodyką badań gazometrycznych; parametry hematologiczne: hematokryt, stęŝenie hemoglobiny, liczbę czerwonych i białych ciałek krwi przy uŝyciu analizatora hematologicznego Sysmex K-4500 oraz obliczono wskaźniki czerwonokrwinkowe, tj. średnią objętość krwinki czerwonej (MCV), średnią zawartość hemoglobiny w krwince (MCH), średnie stęŝenie hemoglobiny w krwince (MCHC); w surowicy krwi: poziom białka całkowitego (Bc) metodą biuretową i jego frakcje metodą elektroforezy na Ŝelu agarowym w komorze Cormay Diagnostics z odczytem frakcji w densytometrze DS-2 (Cormay). W dniu rozpoczęcia badań i w dniu ich zakończenia cielęta waŝono i na tej podstawie określono dobowe przyrosty masy ciała w okresie doświadczalnym. Acta Sci. Pol.

Zastosowanie preparatu Humowitan... 75 Wyniki badań poddane zostały analizom statystycznym przy uŝyciu programu statystycznego Statgraphics ver. 5.0 z uwzględnieniem średnich, odchyleń standardowych oraz istotności róŝnic między grupami i pobraniami testem Duncana. WYNIKI I DYSKUSJA W dniu rozpoczęcia badań u wszystkich cieląt stwierdzono kliniczne objawy biegunki. Kał był barwy słomkowoŝółtej, papkowaty lub wodnisty. Zwierzęta wykazywały osłabiony apetyt, posmutnienie i apatyczność. U cieląt otrzymujących ekstrakt z propolisu lub preparat Humowitan w krótkim czasie, tzn. po 4 5 dniach zaobserwowano częściowe jej złagodzenie, a po 7 dniach objawy biegunki całkowicie ustąpiły. U grupy kontrolnej biegunka utrzymywała się podczas pierwszego okresu badań (do 7 dnia), natomiast dopiero w dniu ich zakończenia odnotowano pewną normalizację. Zastosowanie terapii nawadniającej płynami elektrolitów, z jednoczesnym wyrównywaniem zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej [Albrycht i in. 1994, Constable i in. 2001, Suzuki i in. 2002] oraz róŝnych chemioterapeutyków przeciwko specyficznym antygenom bakteryjnym [Sunderland i in. 2003] jest podstawowym aspektem leczenia biegunki u cieląt. Stwierdzono takŝe przydatność róŝnych naturalnych dodatków, takich jak: węgiel brunatny, kwasy huminowe lub ich mieszanki [Chudoba-Drozdowska 1998, Chudoba-Drozdowska i in. 2000], czy bentonit [Dembiński i in. 1985] w niwelowaniu zaburzeń przewodu pokarmowego cieląt. Korzystne efekty uzyskali równieŝ Kondracki i in. [1994] po zastosowaniu u cieląt preparatu Neopropolisvet, zawierającego w swoim składzie oprócz neomecyny, kit pszczeli oraz zioła. Na początku okresu badawczego u wszystkich grup cieląt występowały zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej w postaci niewyrównanej kwasicy typu oddechowego (tab. 1). Najbardziej nasiloną kwasicę oddechową stwierdzono u cieląt grupy kontrolnej, o czym świadczy niskie ph krwi (7,315), hiperkapnia pco 2 (7,35 kpa) oraz stosunek HCO 3 - /pco 2 wynoszący 16,50. Podobny układ parametrów gazometrycznych krwi występował u cieląt grupy II, podczas gdy u grupy I stwierdzono przewlekłą hiperkapnię (pco 2 8,22 kpa), kompensowaną wysokim stęŝeniem HCO 3 - (31,84 mmol/l) oraz BE (6,25 mmol/l), przy ph krwi 7,336. Biegunki u cieląt powodują odwodnienie organizmu i kwasicę metaboliczną [Albrycht i in. 1994, Groutides i Michell 1990, Constable i in. 2001, Suzuki i in. 2002]. Prawdopodobnie w badaniach własnych pierwotnie powodowana przez biegunkę kwasica metaboliczna uległa kompensacji i powikłaniu w wyniku nagromadzenia CO 2 i przejściu w kwasicę oddechową (początek badań). Zwłaszcza Ŝe zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego u większości cieląt miały charakter umiarkowany. Występująca u nowo narodzonych cieląt kwasica typu oddechowego powinna ulec kompensacji juŝ po 6 do 24 godzin od chwili ich narodzin [Varga i in. 2001]. Hejłasz i in. [1987] stwierdzili, Ŝe pełna normalizacja ph krwi i układów buforowych następuje około 10 dnia Ŝycia. U cieląt pochodzących od krów z kwasicą zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej w postaci kwasicy oddechowej mogą utrzymać się o wiele dłuŝej, nawet do 3 tygodnia ich Ŝycia [Janeczek i in. 1991]. Dodatkowo charakteryzują się one większą podatnością na schorzenia przewodu pokarmowego [Hejłasz i Nicpoń 1980]. Medicina Veterinaria 2(2) 2003

76 B. Chudoba-Drozdowska i in. Tabela 1. Średnie wartości parametrów równowagi kwasowo-zasadowej we krwi cieląt Table 1. Mean values of parameters acid-base equilibrium in calves Grupa Group n ph po 2 pco 2 HCO 3 BE s O 2 CO 2 T HCO kpa kpa mmol/l mmol/l % mmol/l p CO 2 Pobranie I Sampling I x 7,336 2,94 8,22 AB 31,84 AB 6,25 AB 30,83 33,67 AB 17,14 SD 0,047 0,51 0,75 2,15 2,63 10,24 2,16 1,87 x 7,315 a 3,06 7,94 29,70 3,66 32,71 31,47 16,55 a SD 0,053 0,73 0,54 3,76 4,55 13,52 3,84 1,90 x 7,315 3,52 7,35 a 27,40 a 1,4 ab 38,5 29,0 16,50 SD 0,037 1,22 1,09 4,9 5,3 17,0 5,1 1,39 I>>III I>>III III>>I, II II>III Pobranie II Sampling II x 7,339 3,57 6,47 A 25,39 A -0,22 A 42,43 26,83 A 17,36 SD 0,030 0,72 0,84 3,83 4,13 12,46 3,99 1,21 x 7,323 2,94 7,66 28,20 3,01 30,48 30,50 16,29 SD 0,049 0,56 1,07 1,54 1,76 10,24 1,66 1,78 x 7,316 3,67 6,37 Ca 23,80 Ca -2,1 Ca 42,5 25,2 C 16,53 SD 0,035 0,37 0,71 3,6 4,0 6,4 3,7 1,29 II>>I, III II>>I, III II>>III II>>III; I>II Pobranie III Sampling III x 7,344 3,74 6,94 B 26,92 B 1,23 B 45,55 28,48 B 17,16 SD 0,028 0,63 0,72 2,97 3,23 10,87 3,10 1,15 x 7,357 a 3,62 7,12 29,1 3,84 43,26 30,67 18,08 a SD 0,024 0,67 0,83 2,79 2,72 11,59 2,94 1,00 x 7,349 3,28 7,56 C 30,2 C 4,8 Cb 37,7 31,8 C 17,68 SD 0,051 1,17 0,84 2,6 3,0 17,3 2,7 2,03 I>III I>III I>III Objaśnienia Explanations: > istotność róŝnic w danym pobraniu przy p 0,05 significant differences for one sampling at p 0,05 >> istotność róŝnic w danym pobraniu przy p 0,01 significant differences for one sampling at p 0,01 a, b istotność róŝnic pomiędzy poszczególnymi pobraniami przy p 0,05 significant differences between the individual samplings at p 0,05 A, B, C istotność róŝnic pomiędzy poszczególnymi pobraniami przy p 0,01 significant differences between the individual samplings at p 0,01 U cieląt otrzymujących preparat Humowitan (grupa I) na przestrzeni okresu badawczego wystąpiło statystycznie wysokoistotne (p 0,01) obniŝenie się pco 2 z 8,22 kpa do 6,94 kpa oraz HCO 3 - z 31,84 mmol/l do 25,39 mmol/l (w II pobraniu) i 26,92 mmol/l (w III pobraniu). Stwierdzona kompesacja kwasicy, wraz z ustąpieniem objawów biegunki, wystąpiła zatem juŝ po tygodniu stosowania preparatu i wyrównana kwasica typu oddechowego utrzymywała się do zakończenia badań. U cieląt grupy II, którym podawano ekstrakt z propolisu stwierdzono obniŝenie się pco 2, do 7,12 kpa, co spowodowało wzrost (p 0,05) stosunku HCO 3 - /pco 2 do 18,08 oraz ph, do 7,357 (p 0,05). Lekka hiperkapnia charakteryzowała kompensowany ze strony komponentów - 3 Acta Sci. Pol.

Zastosowanie preparatu Humowitan... 77 metabolicznych stan wyrównanej kwasicy oddechowej, z tendencją do równowagi kwasowo-zasadowej. U cieląt kontrolnych tydzień po rozpoczęciu badań kwasica oddechowa uległa przesunięciu w niewyrównaną kwasicę metaboliczną. Charakteryzowała się ona niskim stęŝeniem HCO 3 - (23,8 mmol/l) i BE (-2,1 mmol/l) i w efekcie niskim ph krwi (7,316), co mogło wynikać z nadal utrzymującej się biegunki. Jest to zgodne z innymi badaniami, w których stwierdzono, iŝ w przebiegu biegunki dochodzi do kwasicy metabolicznej [Albrycht i in. 1994, Constable i in. 2001, Suzuki i in. 2002]. W III pobraniu stwierdzono częściową jej kompensację. Jak z tego wynika najkorzystniejsze i trwałe zmiany w poziomach parametrów RKZ stwierdzono u cieląt otrzymujących badane preparaty. Podawanie doustnie roztworów elektrolitów w celu wyrównania zaburzeń wodnoelektrolitowych i kwasowo-zasadowych występujących w przebiegu tego schorzenia jest podstawowym elementem terapii [Naylor 1990, Albrycht i in. 1994, Constable i in. 2001]. Wysoką skuteczność wykazuje takŝe stosowanie preparatów wieloelektrolitowych czy dwuwęglanu sodu doŝylne [Hejłasz i Nicpoń 1980, Albrycht i in. 1994, Suzuki i in. 2002]. Wykonano teŝ badania dotyczące wykorzystania w tym celu naturalnych dodatków [Chudoba-Drozdowska i in. 1993, Janeczek i in. 1997, Chudoba-Drozdowska i in. 2000]. Spośród nich najlepszy efekt w kompensacji kwasicy oddechowej uzyskano stosując sproszkowany węgiel brunatny lub węgiel brunatny z dodatkiem kwasów huminowych. W dniu rozpoczęcia badań najniŝszą średnią zawartością parametrów hematologicznych, tj. wartością hematokrytu, hemogloginy, liczby erytrocytów i leukocytów cechowała się grupa I, natomiast najwyŝszą grupa kontrolna (tab. 2). Pewne róŝnice wystąpiły teŝ w wartościach wskaźników czerwonokrwinkowych. NajwyŜsze, a jednocześnie bardzo zbliŝone wartości MCV i MCH wystąpiły u grup II i III, natomiast najniŝsze u grupy I. Na przestrzeni okresu badawczego u cieląt grupy I, tj. otrzymującej Humowitan nastąpił wyraźny wzrost Hb, Ht oraz liczby erytrocytów, natomiast u cieląt grupy II i III stwierdzono ich obniŝenie się. Poziom badanych parametrów u cieląt kontrolnych potwierdza stopień nasilenia objawów biegunki. W dniu rozpoczęcia badań stwierdzono takŝe dość znaczne róŝnice w liczbie leukocytów u poszczególnych grup cieląt, która wahała się od 8,52 G/l u grupy I do 10,77 G/l u grupy III. Podczas trwania badań stwierdzono u grup I i II jej wzrost, podczas gdy u grupy kontrolnej odnotowano jej obniŝenie się do 8,61 G/l (tab. 2). Stwierdzone w badaniach własnych wartości parametrów hematologicznych były zbliŝone do podawanych przez innych autorów [Chudoba- -Drozdowska 1986, Cole i in. 1997], mieszcząc się w szerokim przedziale wartości prawidłowych podawanych przez Knowles a [2000], który wskazuje na wzrost wartości poziomu hemoglobiny, erytrocytów i lekocytów wraz z wiekiem cieląt, pomiędzy 3 a 27 dniem ich Ŝycia. Podobne tendencje odnotowano u cieląt grupy I. Kształtowanie się poziomów badanych parametrów hematologicznych na przestrzeni okresu badawczego wynikało głównie ze stanu zdrowia cieląt i ich wiek. Korzystny wpływ Humowitanu na parametry hematologiczne mógł wynikać z jego składu, gdyŝ poza komponentami mineralnymi zawiera szereg witamin. W wyniku występowania biegunek u cieląt dochodzi do odwodnienia ich organizmu. U cieląt z objawami biegunek stwierdza się wzrost wartości hematokrytu [Hejłasz i Nicpoń 80, Cole i in. 1997, Constable i in. 2001], a takŝe poziomu Hb i MCHC, czemu towarzyszy zmniejszenie MCV [Hejłasz i Nicpoń 80]. W piśmiennictwie fachowym zdania na temat wpływu róŝnych dodatków do paszy dla cieląt na poziom parametrów Medicina Veterinaria 2(2) 2003

78 B. Chudoba-Drozdowska i in. hematologicznych są podzielone, np. Traczykowski [2000] uzyskał wzrost poziomu hemoglobiny i liczby erytocytów podając cielętom probiotyk Toyocerynę. Stwierdzono równieŝ, Ŝe zastosowany jako dodatek do paszy dla cieląt węgiel brunatny spowodował wzrost zawartości hemoglobiny oraz MCHC w ich krwi [Chudoba-Drozdowska i Janeczek 1996], natomiast w innych badaniach nad zastosowaniem róŝnych naturalnych dodatków wpływu takiego nie odnotowano [Chudoba-Drozdowska i in. 2000]. Tabela 2. Średnie wartości parametrów hematologicznych we krwi cieląt Table 2. Mean values of the hematological parameters in blood of calves Grupa Group Hematokryt Haematocrit 1/l Hemoglobina Haemoglobin mmol/l Erytrocyty Red blood cells T/l MCV fl MCH fmol MCHC mm ol/l Leukocyty White blood cells G/l Pobranie I Sampling I x 0,30 5,55 7,00 42,72 0,79 18,51 8,52 SD 0,07 1,25 1,44 1,79 0,02 0,53 4,22 x 0,34 6,26 7,67 44,66 0,82 18,27 8,56 SD 0,06 1,15 1,30 1,62 0,03 0,55 3,84 x 0,39 a 7,20 8,84 44,34 0,81 18,28 ab 10,77 a SD 0,09 1,62 1,80 2,33 0,02 0,83 3,19 I>>III I>III I>III Pobranie II Sampling II x 0,31 5,88 7,37 41,99 0,80 19,04 7,05 SD 0,07 1,23 1,55 1,37 0,03 0,87 1,50 x 0,32 6,01 7,38 43,62 0,82 18,71 10,22 SD 0,07 1,17 1,42 1,46 0,03 0,86 2,37 x 0,36 6,68 8,28 43,50 0,81 18,56 a 6,58 a SD 0,09 1,40 1,68 2,40 0,02 0,87 1,34 II>III Pobranie III Sampling III x 0,34 6,32 8,01 42,07 0,79 18,80 9,34 SD 0,06 1,04 1,40 0,95 0,02 0,68 2,72 x 0,30 5,65 6,98 43,35 0,81 18,71 9,66 SD 0,06 0,98 1,20 2,59 0,03 0,92 3,84 x 0,33 a 6,09 7,68 42,42 0,79 18,70 b 8,61 SD 0,08 1,32 1,62 1,10 0,02 0,55 1,55 Objaśnienia: jak w tabeli 1 Explanations: like in the Table 1 Zawartość białka całkowitego w surowicy krwi uwaŝana jest za pewnego rodzaju miarę podatności cieląt na choroby w pierwszych tygodniach ich Ŝycia, a u cieląt najmłodszych wskaźnikiem poziomu biernego przekazywania przez matkę odporności humoralnej [Cole i wsp. 1997]. Jego poziom w surowicy krwi cieląt, w dniu rozpoczęcia badań wahał się od 54,91 g/l u gr. II do 57,65 u gr. III. Na przestrzeni okresu badawczego u wszystkich grup cieląt nastąpiło obniŝenie się poziomu białka całkowitego, Acta Sci. Pol.

Zastosowanie preparatu Humowitan... 79 co jest zjawiskiem fizjologicznym w tym wieku cieląt [Chudoba-Drozdowska 1986, Traczykowski 1997, Konwles i in. 2000]. ObniŜka ta była niewielka u grup I i II, natomiast znacznie wyŝsza, o 8,21 g/l (p 0,01), u grupy kontrolnej. W zakresie stęŝenia albumin w surowicy krwi cieląt stwierdzono ich wzrost, najwyŝszy u grupy I, podczas gdy u grupy kontrolnej nastąpiło niewielkie ich obniŝenie się. Wzrost poziomu albumin w surowicy krwi wraz z wiekiem jest zjawiskiem fizjologicznym [Knowles 2000]. Wzrost poziomu białka i albumin w surowicy krwi moŝe jednak wynikać z występowania stanu zapalnego, odwodnienia lub w powiązaniu z kwasicą metaboliczną [Hejłasz i Nicpoń 1980, Cole i in. 1997, Constable i in. 2001]. Tabela 3. Średnie wartości białka całkowitego oraz jego frakcji w surowicy krwi cieląt Table 3. Mean values of the total protein and its fractions in blood serum of calves Grupa Group n Objaśnienia: jak w tabeli 1 Explanations: like in the Table 1 Białko całkowite Total protein g/l Albuminy Albumins g/l Globuliny Globulins g/l α β γ Pobranie I Sampling I x 55,50 28,19 A 11,89 AB 6,83 a 8,64 SD 5,06 2,46 1,19 0,56 3,26 x 54,91 26,00 11,78 CD 7,24 9,89 SD 4,74 2,08 1,48 1,16 5,04 x 57,65 A 29,54 12,04 FG 6,89 AB 9,18 SD 8,02 2,71 1,56 1,26 4,38 II>>III Pobranie II Sampling II x 53,09 30,09 9,70 A 6,30 7,00 SD 4,26 2,81 0,71 0,50 2,24 x 53,30 27,21 10,06 C 6,96 9,07 SD 4,92 2,17 0,48 0,99 3,31 x 51,20 28,28 10,23 Fa 5,46 A 7,25 SD 5,90 2,46 0,89 0,83 3,59 I>>II II>>III Pobranie III Sampling III x 52,40 31,17 A 8,93 B 5,82 a 6,48 SD 4,19 2,40 0,99 0,48 2,16 x 52,44 28,19 9,42 D 6,73 8,10 SD 3,59 1,01 1,22 0,86 2,45 x 48,38 A 28,65 8,88 Ga 5,22 B 5,63 SD 4,06 2,19 1,00 0,77 2,31 I>>II; I>III II>>I, III II>>III Medicina Veterinaria 2(2) 2003

80 B. Chudoba-Drozdowska i in. Omawianym zmianom towarzyszyło obniŝenie się poziomów α i β-globulin (tab. 3). Podobna tendencja zaznaczyła się w poziomie γ-globulin, których zawartość w surowicy krwi cieląt takŝe uległa obniŝeniu, co jest równieŝ zjawiskiem fizjologicznym w tym okresie w wyniku wygasania biernej odporności siarowej [Chudoba-Drozdowska 1986, Cole i in. 1997]. Spadek ten był największy u grupy kontrolnej, o 3,55 g/l, natomiast niŝszy u grup I i II, odpowiednio, o 2,16 g/l i 1,76 g/l. Tak wyraźna obniŝka poziomu γ-globulin u grupy kontrolnej spowodowała, Ŝe ich zawartość w surowicy krwi cieląt wyniosła tylko 5,63 g/l. NajwyŜszą zawartością γ-globulin w surowicy krwi charakteryzowały się cielęta otrzymujące wraz z mlekiem propolis (8,10 g/l). Wzrost poziomu γ-globulin w surowicy krwi cieląt uzyskano w trakcie innych badań, po zastosowaniu węgla brunatnego lub jego mieszanek z torfem, zeolitem lub kaolinem jako dodatków do ich paszy [Chudoba-Drozdowska i in. 1995, Chudoba-Drozdowska i in. 2000]. Oceniając średnie przyrosty masy ciała cieląt w okresie badań stwierdzono, Ŝe były one zróŝnicowane (ryc. 1). W dniu zakończenia badań cielęta otrzymujące propolis osiągnęły nieco wyŝsze dobowe przyrosty (0,432 kg/dobę) w porównaniu do pozostałych grup. NajniŜszymi przyrostami masy ciała charakteryzowały się cielęta kontrolne. Przyrosty dobowe były jednak niŝsze niŝ uzyskane w innych badaniach po zastosowaniu naturalnych dodatków, takich jak kwasy huminowe, węgiel brunatny, torf, kaolin lub ich mieszanek [Chudoba-Drozdowska i Janeczek 1996, Janeczek i in. 1997, Chudoba-Drozdowska i in. 2000]. Prawdopodobnie było to skutkiem występujących u cieląt na początku doświadczenia zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego. WyŜsze przyrosty masy ciała cieląt doświadczalnych potwierdzają pozytywny wpływ zastosowanego preparatu na ich zdrowotność. kg 0,44 0,425 0,432 0,42 0,4 0,392 0,38 0,36 Grupa I - Group I Grupa II - Group II Grupa III - Group III Ryc. 1. Średnie dobowe przyrosty masy ciała cieląt Fig. 1. Mean daily weight gains of calves Acta Sci. Pol.

Zastosowanie preparatu Humowitan... 81 WNIOSKI 1. Zarówno ekstrakt z propolisu, jak i Humowitan wykazały duŝą skuteczność w niwelowaniu zaburzeń przewodu pokarmowego u cieląt, poniewaŝ występująca u nich biegunka uległa zahamowaniu, a przyrosty dobowe masy ciała w okresie badań były wyŝsze w porównaniu do cieląt kontrolnych. 2. Występująca na początku okresu badawczego u wszystkich cieląt kwasica typu oddechowego nie uległa do zakończenia badań pełnej kompensacji, jednak najkorzystniejszy układ parametrów RKZ stwierdzono u cieląt otrzymujących Humowitan, a takŝe ekstrakt z propolisu. 3. U cieląt otrzymujących Humowitan nastąpił wzrost poziomów Hb, Ht i liczby erytrocytów, podczas gdy u grup pozostałych stwierdzono ich obniŝenie się. 4. Zastosowane dodatki do paszy ograniczyły wielkość występującego w tym wieku cieląt fizjologicznego spadku poziomów białka całkowitego i γ-globulin w surowicy krwi. U cieląt kontrolnych spadek ten był dość znaczny. PIŚMIENNICTWO Albrycht A., Bieniek K., Cąkała S., Kondracki M., Bik D., 1994. Wpływ podawania płynów elektrolitowych na wyrównanie zaburzeń metabolicznych występujących w przebiegu doświadczalnej biegunki u cieląt. Med. Wet. 50, 563 566. Chudoba-Drozdowska B., 1986. Zoohigieniczne uwarunkowania zdrowotności cieląt w róŝnych systemach ich odchowu. Zesz. Nauk. AR Wroc. s. Rozpr. 54. Chudoba-Drozdowska B., 1998. Węgiel brunatny w chowie cieląt. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 455, 173 184. Chudoba-Drozdowska B., Janeczek W., 1996. Wpływ zróŝnicowanych dawek węgla brunatnego zastosowanego jako dodatek do pasz dla cieląt na ich zdrowotność. Rocz. Nauk. Zoot. T. 23, z. 2, 291 299. Chudoba-Drozdowska B., Janeczek W., Frąckiewicz G., 1993. Wpływ podawania cielętom wyciągu z węgla brunatnego oraz Acinorminu-Polfa na wskaźniki równowagi kwasowo- -zasadowej krwi. Med. Wet. 49, 329 331. Chudoba-Drozdowska B., Janeczek W., Kupczyński R., 2000. Influence of brown coal, humic acids and their mixture fed to calves on health and formation of chosen blood indexes. Vet. Med. Czech. 45, 116 117. Chudoba-Drozdowska B., Janeczek W., Noganowicz A., Weinmann A., 1995. Wstępne badania nad zastosowaniem węgla brunatnego oraz jego mieszanek z innymi kopalinami jako naturalnego dodatku do paszy dla cieląt. Zesz. Probl. Post. Nauk. Rol. 422, 147 160. Cole D. J., Roussel A. J., Whitney M. S., 1997. Interpreting a bovine CBC: Collecting a sample and evaluating the erythron. Vet. Med. 92, 460 469. Constable P. D., Thomas E., Boisrame B., 2001. Comparison of Two Oral Electrolyte Solutions for the Treatment of Dehydrated Calves with Experimentally Induced Diarrhoea. Vet. J. 162, 129 140. Dembiński Z. Więckowski W., Kulińska A., 1985. Zastosowanie bentonitu produkcji krajowej w schorzeniach przewodu pokarmowego nowo narodzonych cieląt. Med. Wet. 41, 361 362. Groutides C., Michell A. R., 1990. Evaluation of acid-base disturbances in calf diarrhea. Vet. Rec. 126, 29 31. Medicina Veterinaria 2(2) 2003

82 B. Chudoba-Drozdowska i in. Hejłasz Z., Nicpoń J., 1980. Biegunki cieląt a zaburzenia w układach buforowych krwi matek i noworodków próby regulacji równowagi kwasowo-zasadowej. Medycyna Wet. 36, 602 605. Hejłasz Z., Nicpoń J., Raułuszkiewicz S., Samborski Z., 1987. Układy buforowe, elektrolity, ph i wykładniki czerwonokrwinkowe w krwi krów i cieląt w okresie okołoporodowym. Pol. Arch. Wet. 25, 225 234. Janeczek W., Chudoba-Drozdowska B., Rojkowski A., Pogoda-Sewerniak K., Weinmann A., 1997. Wpływ kwasów huminowych oraz ich mieszanek z naturalnymi kopalinami na wzrost i zdrowotność cieląt. Zesz. Nauk. AR Wroc. S. Zoot, 43, 7 25. Janeczek W., Chudoba-Drozdowska B., Rojkowski A., Szulc T., 1991. Kształtowanie się poziomów wybranych wskaźników krwi krów dokarmianych przed porodem róŝnymi dodatkami paszowymi. Zesz. Nauk. AR Wroc., s. Zoot. 35, 206, 17 31. Knowles T. G., Edwards J. E., Bazeley K. J., Brown S. N., Butterworth A., Warriss P. D., 2000. Changes in the blood biochemical and haematological profile of neonatal calves with age. Vet. Rec. 147, 593 598. Kondracki M., Bednarek D., Bieniek K., 1994. Przydatność preparatu Neopropolisvet w leczeniu zaburzeń przewodu pokarmowego u cieląt. śycie Wet. 10, 382 383. Lopez J. W., Allen S. D., Mitchell J., Quinn M., 1988. Rotavirus and Cryptosporidium shedding in dairy calf feces and its relationship to colostrum immune transfer. J. Dairy Sci., 71, 1288 1294. Naylor J.M., 1990. Oral fluid therapy in neonatal ruminants and swine. Vet. Clin. North. An. 6, 51 61. Sunderland S.J., Sarasola P., Rowan T.G., Giles C.J., Smith D.G., 2003. Efficacy of danofloxacin 18% injectable solution in the treatment of Escherichia coli diarrhoea in young calves in Europe. Research Vet. Sci., 74, 171 178. Suzuki K, Abe I., Iwabuchi S., Tsumagari S., Matsumoto T., Asano R., 2002. Evaluation of isotonic sodium bicarbonate solution for alkalizing effects in conscious calves. J. Vet. Med. Sci. 64, 699 703. Szenci O., Kutas F., Haraszti J., 1982. Influence of induced maternal acidosis on the acid-base balance of the newborn calf. Acta Vet. Acad. Sci. Hungaricae. 30, 71 77. Traczykowski A., 1997. Kształtowanie się wskaźników hematologicznych i biochemicznych krwi oraz wyników wychowu cieląt w zaleŝności od sposobu ich utrzymania po porodzie i mikroklimatu pomieszczeń. Rozprawy AT-R Bydgoszcz, 79, 1 71. Traczykowski A., 2000. Wpływ probiotyku Tyoceryny na wychów cieląt i wskaźniki morfologiczno-biochemiczne krwi obwodowej. Prace Kom. Nauk. Rol. i Biol., 47, Seria B, 55 62. Varga J., Mester L., Börzsönyi L., Lekeux P., Szenci O., 2001. Improved pulmonary adaptation in newborn calves with postnatal acidosis. Vet. J. 162, 226 232. Wernicki A., 1996. Profilaktyka zakaŝeń jelitowych wywołanych u cieląt przez enterotoksyczne szczepy Escherichia coli. Med. Wet. 52, 615 618. Acta Sci. Pol.

Zastosowanie preparatu Humowitan... 83 APPLICATION OF HUMOWITAN PREPARATION OR PROPOLIS EXTRACT TO CALVES WITH DIARRHOEA SYMPTOMS Abstract. The research was executed for 30 calves in age, beginning from 7 days of their life. Through period of 1 week the Humowitan preparation (50g/day/per head) or the propolis extract (400 mg/day/ per head) was fed together with milk. In aim of qualification of applied preparations influence onto calves organisms, Hb, Ht, number of red blood cells, number of white blood cells and MCV, MCH, MCHC as well as acid base equilibrium parameters was marked in full blood, whereas total protein level and its fractions was marked in serum. The additions applied for calves caused appeasement of diarrhea symptoms, partial compensation of respiratory acidosis as well as enlargement of body weight increases. Applied additions have an advantageous effect onto total protein content and γ- globulins in blood serum of calves. Key words: calves, diarrhoea, acid-base equilibrium, propolis, Humowitan preparation BoŜena Chudoba Drozdowska, Robert Kupczyński, Adam Roman, Katedra Higieny Zwierząt i Ichtiologii, Akademia Rolnicza we Wrocławiu, ul. Chełmońskiego 38c, 51 630 Wrocław, korespondencyjny e-mail: misiek@ozi.ar.wroc.pl Medicina Veterinaria 2(2) 2003