BADANIA NAD ZAW ARTOŚCIĄ M AGNEZU W G LEBIE

R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X IV, Z. 1, W A R S Z A W A 1964 MARIA ADAMUS, KAZIMIERZ BORATYŃSKI, LESZEK SZERSZEŃ BADANIA NAD ZAW ARTOŚCIĄ M AGNEZU W G LEBIE CZĘŚĆ IV ROZMIESZCZENIE MAGNEZU PRZYSWAJALNEGO W PROFILACH LEKKICH GLEB ZAKŁADU DOŚWIADCZALNEGO LASKOWICE OŁAWSKIE1 Katedra Chemii Rolnej i Gleboznawstwa WSR oraz Pracownia Nawożenia IUNG Wrocław Logiczną konsekw encją w ym yw ania zasad, a w tym i magnezu, z górnych w arstw gleby, zachodzącym szczególnie silnie na glebach lekkich, powinno być grom adzenie się tego pierw iastka w głębszych w arstw ach profilu glebowego. Ta względnie większa ilość m agnezu powinna zgodnie z rozw ażaniam i teoretycznym i znajdować się w profilu glebowym tam, gdzie w ystępują poziomy czy w arstw y gliniaste bądź w arstw y o większej zawartości części spław ialnych głównie frakcji ilastej, która to frakcja jest głównym m agazynem w apnia 1 m agnezu (por. Konecka-Betley [3]). Dotychczasowe badania przeprowadzone w Polsce, w szczególności przez Musierowicza i współpracowników [4, 5, 6, 7], a także Piszczka [8] oraz Goralskiego [2], w ykazują istotnie, że zaw artość m agnezu (w ym iennego bądź przysw ajalnego) jest w głębszych w a r stw ach p rofilu glebowego na ogół w iększa niż w w ierzchnich poziomach. Piszczek [8] na podstawie swych badań dochodzi do wniosku, że zawartość m agnezu w zrasta w profilu glebowym równolegle do w zrostu zawartości frakcji pylastych i spław ialnych. Musierowicz i S y te к [7] badając 8 profili gleb bielicowych, w ykazujących skład m echaniczny piasków, stw ierdzają, że przypuszczenie, iż w zrastająca zawartość frak cji pylastych pow inna iść w parze z w yższą zasobnością gleb w m ag- 1 Praca była subwencjonowana przez W rocławskie Towarzystwo Naukowe.

44 A. Adamus, K. Boratyński, L. Szerszeń nez, potw ierdza się, jeśli chodzi o zbadane gleby jedynie odnośnie zawartości m agnezu ogólnego ([7] str. 94). N atom iast wym ienieni autorzy nie stw ierdzili współzależności m iędzy zawartością m agnezu dostępnego (oznaczonego m etodą Schachtschabela) a ilością części spław ialnych. Stało by to w pewnej sprzeczności z w ynikam i badań S e 1 k e g o [9], który badając lekkie gleby brandenburskie stw ierdził w yraźną współzależność m iędzy w ielkością sorpcji i zaw artością m agnezu poszczególnych w arstw profili glebow ych. Można przypuszczać, że różnice te w ynikają stąd, iż przeprow adzone były na odm iennych rodzajach gleb. Badania nasze dotyczyły 12 profili gleb ornych2, w ykazujących skład m echaniczny gleb lekkich, pochodzących z terenu Doświadczalnego IUNG w Laskowicach Oławskich. Obszar, na którym zlokalizowane są pola Z. D. Laskowice, wchodzi w skład południow o-w schodniej części kom pleksu gleb piaskowych, bielicowych, w ytworzonych z piasków luźnych, słabo gliniastych, k tó ry rozciąga się m iędzy Strzelcam i O polskim i i T a r nowskimi Górami na południe, Kielcami na wschodzie, Zduńską Wolą i Odolanowem na północy, a Żm igrodem na zachodzie. Są to utw ory fluw ioglacjalne, w ykazujące budow ę w arstw ow aną. Z badane gleby w ykazują dużą zm ienność pod w zględem składu m e chanicznego zarówno w układzie pionowym, jak i poziomym na bardzo m ałym obszarze. W badanych profilach oznaczono skład m echaniczny m etodą Gassagrande w m odyfikacji Prószyńskiego, ph m etodą elektrom etryczną w ln KC1, m agnez p rzysw ajalny m etodą Schachtschabela. Zawartość części spław ialnych w wierzchnich w arstw ach badanych profili w ahała się w granicach od 9 do 18%, w większości przypadków w ynosiła około 10%. Zgodnie z ch arak terem pokryw y glebow ej w szystkie badane profile charakteryzow ały się budową w arstw ow aną. Zawartość części spław ialnych w poszczególnych w arstw ach była różna (rys. 1). We w szystkich badanych profilach stw ierdzono w ystępow anie na różnych głębokościach jednej lub dwóch w arstw (w kładek gliniastych), charakteryzujących się stosunkowo wysoką zawartością części spławialnych, dochodzącą w niektórych profilach do ponad 40%. Odczyn w ierzchnich w arstw 9 profili był bardzo kw aśny bądź kw aśny (ph 3,9 4,7); w pozostałych trzech słabo kw aśny (ph 5,7 6,1). W w a r stw ach głębiej położonych w poszczególnych profilach w ahania ph były znaczne i dochodziły do 2,6 jednostek ph, przy czym na ogół w w arstw ach głębiej położonych ph było wyższe niż w w arstw ie w ierzchniej. 2 Szczegółowy opis i charakterystyka właściwości fizycznych i chemicznych tych profili będzie przedmiotem oddzielnego opracowania.

Badania nad zawartością Mg w glebie. Cz. IV 45 % 10 20 30 40 50 10 20 30 4 0 50 Rys. 1. Zawartość części spławialnych i magnezu przyswajalnego w poszczególnych warstwach 1 części sp ła w ia ttn e «0,0 2 m m ) w / e, 2 M g p r z y s w a ja ln y w mg/100 g g le b y Content of fine sand-silt particles and available Mg in the profile layers 1 fin e san d -siilt p a r tic le s (<0,02 m m ) / o, 2 a v a ila b le M g, mg/100 g so il

46 A. Adamus, К. Boratyński, L. Szerszeń % и 20 30 40 50 Ю 20 30 40 50 Głębokość -Depth, cm % Profil YL Ю 20 30 40 50 Profil Ш mg Profil IB Rys. 1, c. d.

Badania nad zawartością Mg w glebie. Cz. IV 47 Głębokość- Depth, cm Profil ШВ % Profil W В 10 20 30 40 SO ProTil 7 в mg Rys. 1, c. d.

48 A. Adamus, K. Boratyński, L. Szerszeń Z aw artość m agnezu przysw ajalnego w w arstw ach w ierzchnich badanych profili była niska i nie przekraczała 2 m g Mg/100 g gleby (w yjątek stanowi profil VI 5,1 mg Mg/100 g gleby). W arstw y głębiej położone w ykazyw ały dużą zm ienność zaw artości m agnezu przysw ajalnego. W n iektórych poziomach zawartość m agnezu była stosunkowo wysoka, gdyż w ynosiła powyższej 10 m g Mg/100 g gleby, a w kilk u przypadkach p rzekraczała naw et 20 m g Mg/100 g gleby. Nie stwierdzono w yraźniejszej współzależności m iędzy zawartością części spław ialnych i ph poszczególnych w arstw badanych profili. Podobnie nie znaleziono korelacji m iędzy ph i zaw artością m agnezu przysw a jalnego w poszczególnych profilach. N atom iast we w szystkich badanych Rys. 2. Ilość części sipławialnych i zawartość Mg przyswajalnego w mg/100 g gleby Amount of fine sand-silt particles and available Mg content mg/100 g soil profilach bardzo w yraźnie w ystępuje korelacja m iędzy ilością części spław ialnych i zaw artością m agnezu przysw ajalnego (rys. 1). Zawsze w zględnem u zwiększeniu się lub zm niejszeniu zawartości części spław ialnych w poszczególnych w arstw ach profilu glebowego tow arzyszył wzrost lub spadek zaw artości przysw ajalnego m agnezu. Podobne w yniki uzyskał S e 1 к e [9], k tó ry badając profile gleb le k kich stw ierdził w ystępow anie na różnych głębokościach w arstew ek (w kła

Badania nad zawartością Mg w glebie. Cz. IV 49 dek) gliniastych, odznaczających się większą sorpcją i idącą z nią w parze zaw artością m agnezu przysw ajalnego. P rzy sum arycznym p o trak to w an iu w szystkich zbadanych próbek glebowych, niezależnie od głębokości ich pobrania, stw ierdzić można również w ystępow anie istotnej współzależności (r = 0,74) m iędzy ilością części spław ialnych a zawartością m agnezu przysw ajalnego (rys. 2). Stoi to w pełnej zgodności ze stw ierdzoną poprzednio dla w arstw wierzchnich [1] korelacją m iędzy w ielkością sorpcji i zaw artością m agnezu przysw a jalnego. Badania nasze nad rozmieszczeniem m agnezu w profilach glebowych gleb lekkich m ogą w yjaśnić obserw ow ane niejednokrotnie na tych glebach zjaw iska zw iązane z zagadnieniem niedoboru m agnezu. Tak na p rzy kład przeprowadzone przez nas jesienią bądź wiosną obserw acje roślin zbożowych na polach Z. D. Laskowice, odznaczających się niską zaw artością m agnezu przysw ajalnego w w arstw ie ornej, w ykazały w ystępow anie na niektórych polach bądź na pewnych połaciach danego pola typow ej dla braku m agnezu plam istości liści. W m iarę upływ u czasu te objaw y niedoboru m agnezu bądź pogłębiały się w niektórych m iejscach aż do zam ierania roślin, bądź szybciej lub w olniej przem ijały. Nawożenie m agnezem pól Z. D. Laskowice dawało również różne efekty. Na jednych polach dośw iadczalnych efekt m agnezow ania, w y rażający się zwyżką plonu ziarna żyta, był bardzo wyraźny, na innych nie stw ierdzono działania m agnezu n a plon. W świetle naszych badań można przypuszczać, że na glebach lekkich o niskiej zaw artości m agnezu przysw ajalnego w w arstw ie ornej w y stępow anie objaw ów niedoboru m agnezu o różnym stopniu nasilenia, zjaw i sko przem ijania tych objaw ów oraz różne efekty nawożenia m agnezem zw iązane są z m ożliw ością zaspokajania przez roślinę sw ych potrzeb pokarm ow ych w stosunku do m agnezu także i z w arstw głębszych. Im te w arstw y są płyciej położone i im szybszy jest wzrost korzeni w głąb p rofilu glebowego, ty m szybciej przem ijają objaw y b rak u m a gnezu, w ystępujące w pierw szych fazach rozw ojow ych roślin. Im te w a r stw y są głębiej położone, a równocześnie wolniejszy jest wzrost korzeni, tym później znikają m akroskopow o stw ierdzane objaw y niedoboru m a gnezu, a nawożenie m agnezem może być skuteczne. W przypadkach krań cowych niska zawartość m agnezu w w arstw ie ornej, znaczna głębokość w arstw bogatszych w magnez, wolne tem po w zrostu korzeni powodują, że objaw y braku m agnezu mogą się z czasem pogłębiać aż do zam ierania roślin. W takich w arunkach w zrostu roślin nawożenie m agnezem powinno dawać efekty w yrażające się zw yżką plonów. 4 R o c z n ik i G le b o z n a w c z e

50 A. Adamus, K. Boratyński, L. Szerszeń LITERATURA [1] Boratyński K., Ro szyk owa S., Ziętecka M.: Badania nad zawartością magnezu w glebie. Cz. III. Odczyn oraz wielkość sorpcji gleby a zawartość magnezu. Roczn. Glebozn., t. XIV, 1964 z. 1, s. 27 41. [2] Góralski J.: Zawartość przyswajalnego magnezu w glebach woj. warszawskiego ze szczególnym uwzględnieniem gleb lekkich. Roczn. Glebozn., t. XII, s. 203 213. [3] Konecka-Betley K.: Rozmieszczenie wapnia i magnezu w profilu gleb wytworzonych z gliny zwałowej jako jeden ze wskaźników typologicznych. Roczn. Glebozn., t. XII, z. s. 257 269. [4] Musierowicz A.: Zawartość związków magnezowych w glebach bielicowych, piaskowych terenów niziny mazowiecko-podlaskiej i wielkopolsko-kujawskiej. Post. Nauk Roln., 4, XV(45), 1957, s. 95 99. [5] Musierowicz A., Kuźnicki F.: Magnez w glebach niziny mazowieckopodlaskiej i niziny wielkopolsko-kujawskiej. Roczn. Nauk Roln., t. 82-A-2, 1961, s. 252 306. [6] Musierowicz A., Olszewska Z., Kuźnickii F., Święcicki C., Konecka-Betley K., Leszczyńska E.: Gleby województwa warszawskiego. Roczn. Nauk Roln., 75 D, 1956. [7] Musierowicz A., Sytek I.: Zawartość magnezu dostępnego dla roślin i wymiennego w glebach bielicowych piaskowych Rolniczego Zakładu Doświadczalnego SGGW Wolica. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Roln., 40a, 1963, s. 79 102. [8] Piszczek J.: Zagadnienie magnezu w glebach lekkich województwa szczecińskiego. Roczn. Glebozn., Dodatek do t. IX, 1960, s. 109 112. [9] S e 1 к e i inni: Uber die Beziehungen zwischen Mg^Gehalt und einigen für die Ertragfähigkeit der brandenburgischen Böden bedeutungsvollen Eigenschaften. Z. f. Landwirtsch. Versuchs und Untersuchungswesen, t. 6, 1960, s. 374 395. M. А Д А М У С, K. Б О Р А Т Ы Н Ь С К И, Л. Ш Е Р Ш Е Н Ь ИССЛЕДОВАНИЯ ПО СОДЕРЖАНИЮ МАГНИЯ В ПОЧВЕ Ч А С Т Ь IV. Р А С П Р Е Д Е Л Е Н И Е Д О С Т У П Н О Г О М А Г Н И Я В П Р О Ф И Л Е Л Е Г К И Х П О Ч В ОП. С Т. Л Я С К О В И Ц Е О Л А В С К Е К а ф е д р ы : А гр о х и м и и и П о ч в о в е д е н и я В р о ц л а в с к о й С е л ь с к о х о з я й с т в е н н о й А к а д е м и и и Л а б о р а т о р и я У д о б р е н и й И н с т и т у т а А г р о т е х н и к и, У д о б р е н и й и П о ч в о в е д е н и я, В р о ц л а в Резюме Изучали 12 разрезов пахотных почв из Опытной Станции И.А.У. и П. Лясковице Олавске. Исследуемые почвы принадлежат к комплексу песчаных подзолистых почв развившихся из рыхлых супесей. Это флювиоглациальные отложения обнаруживающей слоистое строение. В отдельных горизонтах почвенного

Badania nad zawartością Mg w glebie. Cz. IV 51 разреза определяли механический состав, ph и содержание доступного магния по Шахтшабелю. Установлена тесная взаимозависимость между количеством почвенных частиц < 0 0,02 мм (мелкозема) и содержанием доступного магния в отдельных горизонтах почвенного разреза. Не обнаружено такой зависимости между содержанием мелкозема и ph и между ph и содержанием магния в горизонтах почвенного разреза. Авторы предполагают, что усугубление или подавление симптомов недостатка магния, наблюдаемое на этих почвах, связано с различиями в глубине размещения слоев богатых магнием, которых может быть использован растениями. М. A D A M U S, К. B O R A T Y Ń S K I, L. S Z E R S Z E Ń STUDIES ON SOIL MAGNESIUM CONTENT P A R T IV. D IS T R IB U T IO N O F A V A IL A B L E M A G N E S IU M IN L IG H T S O IL P R O F IL E S O F T H E E X P E R IM E N T A L S T A T IO N L A S K O W IC E O Ł A W S K IE C h a irs of A g r o c h e m is tr y a n d S o il S c ie n c e, C o lle g e of A g r ic u ltu r e W ro c ła w, F e r tiliz e r L a b o r a to r y W ro c ła w, In s t, o f S o il S c ie n c e a n d C u ltu r e o f P la n ts Summary Twelf profiles of arable soils from the grounds of the IUNG Experimental Station Laskowice Oławskie were investigated. The tested soils form part of a complex of sandy podsols from slightly loamy loose sands. They are of fluvioglacial origin and have layered structure. In the particular layers of the investigated soil profiles were determined mechanical composition, ph and available magnesium content (after Schachtschabel). Very distinct correlation between fine sand-silt particles and magnesium content was found in the particular soil profiles, while no distinct relationship between those particles and ph, nor between ph and m agnesium content could be observed in the profile layers. The hypothesis was advanced that the intensification or attenuation of m agnesium -deficiensy symptoms is connected with different depth of occurrence of layers rich in plant-available m a gnesium.