Dochodzenie roszczeń opartych na prawie UE przed sądami krajowymi autonomia proceduralna

Podobne dokumenty
Zasadnicze założenia zasady odpowiedzialności odszkodowawczej Orzeczenie ETS w sprawach C-6/90 i C-9/90 Andrea Francovich i inni v.

PRYMAT I STOSOWANIE PRAWA UNII. UE nie ma filarowej struktury. wspólne zasady w całym zakresie kompetencji UE / ale wyj. dawny II i III filar

Środki prawne i sankcje w sprawach dotyczących dyskryminacji ze względu na płeć. Seminarium ERA Kraków czerwca

Stosowanie prawa antydyskryminacyjnego Poszukiwanie skuteczności: środki prawne i sankcje

SYSTEM OCHRONY PRAWNEJ UNII

Spis treści Rozdział I. Europeizacja prawa administracyjnego pojęcie i konteksty 1. Uwagi wstępne 2. Europeizacja prawa administracyjnego

Wpływ prawa UE na krajowe porządki prawne w dziedzinie zwalczania dyskryminacji

System instytucjonalny i prawny Unii Europejskiej. Autor: Justyna Maliszewska-Nienartowicz CZĘŚĆ I. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA UNII EUROPEJSKIEJ

Odpowiedzialność Skarbu Państwa. czy polskie prawo i orzecznictwo respektują wymogi prawa unijnego?

SYSTEM OCHRONY PRAWNEJ UE TOMASZ DĄBROWSKI

Zasady stosowania prawa UE

System ochrony prawnej w Unii Europejskiej

System ochrony prawnej UE Materiały do ćwiczeń CZĘŚĆ 2

Opinia do ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze (druk nr 900)

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

STUDIA PODYPLOMOWE PRAWO OCHRONY ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM

Spis treści. Str. Nb. Wykaz skrótów... XV Wstęp do piątego wydania... XVII

Środki prawne i sankcje w sprawach dyskryminacyjnych

Wyrok TSUE z r. w sprawie C-512/10 Komisja v. Polska i jego skutki dla sektora transportu kolejowego w Polsce

Spis treści. III. Odpowiedzialność administracji publicznej za działania legalne. w prawie francuskim... 61

ZAKRES ZASTOSOWANIA KARTY PRAW PODSTAWOWYCH (CFR):PODWAŻANIE KRAJOWYCH ŚRODKÓW PRAWNYCH NA PODSTAWIE CFR

POSTANOWIENIE. Sygn. akt III PO 6/18. Dnia 1 sierpnia 2018 r. Sąd Najwyższy w składzie:

Test kwalifikacyjny z zakresu prawa unijnego i europejskiego

Sylwia Żyrek Katedra Prawa Europejskiego Instytut Prawa Międzynarodowego Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet Warszawski

Rola sądów krajowych

STUDIA PODYPLOMOWE "OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM

STUDIA PODYPLOMOWE PRAWO OCHRONY ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący) SSN Agnieszka Piotrowska SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)

Dane dotyczące przedmiotu cyklu:

Spis treści. Przedmowa... XI Wprowadzenie... XVII Wykaz skrótów... XIX

ZAGADNIENIE PRAWNE U Z A S A D N I E N I E

STUDIA PODYPLOMOWE PRAWO OCHRONY ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM

DYREKTYWY ANTYDYSKRYMINACYJNE 2000/43/WE I 2000/78/WE W PRAKTYCE. Rola sędziego krajowego i pytania prejudycjalne. Trewir, 14 listopada 2011

Spis treści. Wykaz literatury... XVII Przedmowa... XIX

Postępowanie w sprawie naruszenia Traktatów przeciwko państwom członkowskim (art TFUE)

Spis treści. II. Odszkodowanie z tytułu umowy o zakazie konkurencji. zawartej na czas trwania stosunku pracy

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Rola ETS w ochronie praw i wolności jednostki

POSTANOWIENIE. Sygn. akt I BP 8/11. Dnia 10 stycznia 2012 r. Sąd Najwyższy w składzie : SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec

POSTANOWIENIE. SSN Piotr Prusinowski

Prof. Ryszard Skubisz

Spis treści Rozdział I. Zagadnienia podstawowe

PRAWO DO SĄDU OBYWATELI UNII EUROPEJSKIEJ WYBRANE ASPEKTY

Zestawy pytań na egzaminy magisterskie. I 1. Prawo podmiotowe pojęcie; rodzaje; nadużycie prawa podmiotowego

Swoboda działalności gospodarczej na terytorium UE w zakresie usług. Case Study

STUDIA PODYPLOMOWE PRAWO OCHRONY ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM

Trybunał Konstytucyjny Warszawa. W n i o s e k

Przepis art. 24 ust 1 pkt 1a ustawy Pzp obowiązuje i jest wiążący mimo wyroku Trybunału

Uchwała z dnia 25 czerwca 2009 r., III CZP 39/09

Uchwała z dnia 6 lipca 2006 r., III CZP 37/06

STUDIA PODYPLOMOWE PRAWO OCHRONY ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Jan Barcz System ochrony prawnej w UE

Skutek prawa UE. Art. 89.

WYROK TRYBUNAŁU (wielka izba) z dnia 13 czerwca 2006 r. *

WERSJA SKONSOLIDOWANA TRAKTATU O FUNKCJONOWANIU UNII EUROPEJSKIEJ

Część pierwsza TEORIA INTEGRACJI, CHARAKTER PRAWNY, STRUKTURA, ZAKRES PRZEDMIOTOWY I ZASADY DZIAŁANIA UNII EUROPEJSKIEJ

ŹRÓDŁA PRAWA: PRAWO POCHODNE. Rozporządzenia. Dyrektywy. Decyzje. Zalecenia i opinie.

Postanowienie z dnia 9 lipca 2002 r. III RN 129/01

Obywatelstwo Unii. - wprowadził TM ruch w kierunku unii politycznej

EU Human Rights Law STUDIA PRZYPADKÓW: DZIAŁANIA PAŃSTW CZŁONKOWSKICH & ZAKRES ZASTOSOWANIA KARTY PRAW PODSTAWOWYCH UE

POSTANOWIENIE. SSN Bohdan Bieniek

STUDIA PODYPLOMOWE UNII EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM. Zadania sądów krajowych w wykonywaniu prawa UE. Pytania prejudycjalne art.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA PERSONELU KONTRAKTOWEGO A OCHRONA ŹRÓDŁA INFORMACJI NA PODSTAWIE ROZPORZĄDZENIA (UE) NR 376/2014

Do druku nr Rzec zypo s po I i tej f-) o! ski ej. innych ustaw. Pan Adam Podgórski. Szanowny Panie Ministrze, Z wyrazami szacunku

POSTANOWIENIE. SSN Bogusław Cudowski

POSTANOWIENIE. SSN Katarzyna Gonera

USTAWA z dnia 22 lipca 2010 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze

Stosunek Karty Praw Podstawowych do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności i krajowych przepisów odnoszących się do praw

Trybunał Sprawiedliwości UE

Prawo pierwotne i prawo wtórne

Skutek prawa UE. 1. Zasady określające relacje prawa UE i prawa krajowego. Art. 89.

Spis treści. Przedmowa... XI

Spis treści Przedmowa Wykaz skrótów Wykaz literatury Rozdział I. Geneza oraz ogólna charakterystyka prawna Zgrupowania

Postanowienie z dnia 12 lipca 2005 r., I CNP 1/05

POSTANOWIENIE WICEPREZESA TRYBUNAŁU. z dnia 19 października 2018 r.(*)

możliwe nadużywanie pozycji dominującej na rynku zamówień publicznych - zamówienia in-house

1. Odpowiedzialność majątkowa funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa

Mobilność spółek w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości. prof. UAM dr hab. Maciej Mataczynski Uniwersytet Adama Mickiewicza Poznań

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2011

PROBLEMATYKA OGRANICZEŃ JAWNOŚCI W ZINTEGROWANYM POSTĘPOWANIU ADMINISTRACYJNYM - ZAGADNIENIA WYBRANE

Nina Półtorak Glosa do wyroku Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-224. Kwartalnik Prawa Publicznego 3/4,

DECYZJA RAMOWA RADY 2003/80/WSiSW. z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie ochrony środowiska poprzez prawo karne

Postępowanie o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym (art. 267 akapit 1 TFUE, )

STUDIA PODYPLOMOWE "OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM

POSTANOWIENIE. SSN Władysław Pawlak

POSTANOWIENIE. SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący) SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca) SSN Agnieszka Piotrowska

SKARGA O WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Romualda Spyt (przewodniczący) SSN Jolanta Frańczak SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)

System ochrony prawnej w UE

Na podstawie art. 148cc ust. 1 regulaminu Sejmu, Komisja do Spraw Unii Europejskiej wnosi projekt uchwały:

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

POSTANOWIENIE. SSN Piotr Prusinowski

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

HISTORIA INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ. Marta Statkiewicz Katedra Prawa Międzynarodowego i Europejskiego Uniwersytet Wrocławski

Efektywność prawa wspólnotowego w Polsce na przykładzie VAT

TRAKTAT O FUNKCJONOWANIU UNII EUROPEJSKIEJ (WYCIĄG)

1.9. Jurysdykcja wyłączna Uwagi ogólne Przypadki jurysdykcji wyłącznej Umowy jurysdykcyjne

Transkrypt:

prof. dr hab. Anna Wyrozumska Katedra Europejskiego Prawa Konstytucyjnego UŁ Jean Monnet Chair of European Constitutional Law Dochodzenie roszczeń opartych na prawie UE przed sądami krajowymi autonomia proceduralna Rozwój regulacji unijnej Przykłady è prawo do zwrotu opłaty/cła/podatku pobranych niezgodnie z prawem Unii/ 99/82 San Giorgio/ C-313/05 Brzeziński prawo do tymczasowego środka zabezpieczającego powództwo/ C 213/89 Factortame Nr 2 prawo do skutecznego środka prawnego (222/84 Marguerite Johnston przeciwko Chief Constable of the Royal Ulster Constabulary; 222/86 Heylens) środki krajowe przeciwko naruszeniom prawa Unii (14/83 von Colson) O proporcjonalne do charakteru naruszenia O efektywne O odstraszające prawo do odszkodowania (C-6/90 I C-9/90 Francovich i nast.) 1

Prawo do odszkodowania C-6/90 i C-9/90 Francovich (1991) è brak transpozycji dyrektywy è trzy warunki 1. rezultatem przewidzianym przez dyrektywę jest przyznanie praw jednostkom 2. treść tych praw daje się określić na podstawie przepisów dyrektywy 3. istnieje związek przyczynowy między naruszeniem prawa przypisanym państwu a szkodą poniesioną przez jednostkę 2

C-46/93 Brasserie du Pecheur, C-48/93 Factortame (1996) - bezpośrednie stosowanie stanowi tylko gwarancję minimum è zasada odpowiedzialności państwa nie może zostać wyłączona, jeżeli naruszenie dotyczy bezpośrednio stosowanych przepisów prawa wspólnotowego. - odpowiedzialność powstaje we wszystkich przypadkach naruszenia prawa wspólnotowego... bez względu na to, jaki organ państwowy pogwałcił normy wspólnotowe... Odpowiedzialność z tytułu bezprawności legislacyjnej (normatywnej) 1. wystarczająco istotne naruszenie normy mającej na celu nadanie jednostce uprawnienia (Schoppenstedt - ma miejsce pogwałcenie nadrzędnej normy prawa dotyczącej ochrony jednostek) 2. szkoda 3. związek przyczynowy między naruszeniem a szkodą - ad. 1 = władze prawodawcze w sposób oczywisty i poważny (rażący) przekroczyły granice uznania - naruszenie jest oczywiste, jeżeli było utrzymywane pomimo orzeczenia TSUE stwierdzającego takie naruszenie 3

C-178, 179 i 188-190/94 Dillenkofer / brak wykonania dyrektywy sam w sobie stanowi wystarczająco istotne/poważne naruszenie Czy odpowiedzialność jest inna w zależności od sytuacji? Odpowiedzialność za akty administracyjne i inne naruszenia C-5/94 Hedley Lomas Odmowa władz brytyjskich wydania licencji na import mięsa i eksport zwierząt rzeźnych z i do Hiszpanii Art. 35 TFUE/ dawny art. 29 TWE/34 TEWG Ograniczenia ilościowe w wywozie oraz wszelkie środki o skutku równoważnym są zakazane między państwami członkowskimi... jeśli państwo członkowskie, które dokonało naruszenia postanowień prawa wspólnotowego przyznających prawa jednostkom, w czasie popełniania naruszenia nie miało prawnej możliwości wyboru lub miało ograniczone możliwości działania według swojego uznania lub nie miało ich wcale, jakiekolwiek naruszenie prawa wspólnotowego może być wystarczające do uznania, iż miało miejsce wystarczająco istotne/poważne naruszenie, co jest przesłanką konieczną do powstania obowiązku naprawienia szkody jednostce. 4

Odpowiedzialność za orzeczenia sądowe C-224/01 Gerhard Köbler przeciwko Austrii (2003) orzeczenie sądu ostatniej instancji naruszenie musi być wystarczająco istotne/ oczywiste naruszenie jest wystarczająco istotne w każdym przypadku, w którym decyzja sądu w sposób oczywisty nie respektuje orzecznictwa Trybunału w danej dziedzinie. Potwierdzenie odpowiedzialności państwa za oczywiste naruszenie prawa przez sąd è C-173/03 Traghetti del Mediterraneo SpA przeciwko Republice Włoskiej = ustawa wykluczała odpowiedzialność w pewnych sytuacjach Odpowiedzialności tej nie można ograniczyć wyłącznie do przypadków naruszenia zasady bezstronności lub poważnego uchybienia sędziego, jeśli ograniczenie to prowadzi do wykluczenia tej odpowiedzialności w innych przypadkach oczywistego naruszenia prawa wspólnotowego przez sąd orzekający w ostatniej instancji. Wykluczenie wszelkiej możliwości pociągnięcia państwa do odpowiedzialności w sytuacji, gdy naruszenie zarzucane sądowi krajowemu wynika z interpretacji przepisów prawa lub oceny okoliczności faktycznych i dowodów, oznaczałoby naruszenie samej istoty zasady odpowiedzialności państwa i prowadziłoby do sytuacji, w której jednostki nie mogłyby skorzystać z żadnej ochrony sądowej w przypadku popełnienia przez sąd krajowy orzekający w ostatniej instancji oczywistego błędu podczas wspomnianych czynności udzielania wykładni lub dokonywania oceny. 5

Autonomia proceduralna gdy brak normy UE Art. 19 ust. 1 zd. 2 TUE Państwa Członkowskie ustanawiają środki niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych prawem UE. zasada skutecznej ochrony prawnej = zasada ogólna prawa UE/ art. 6 i 13 EKPC/ art. 47 KPP è obowiązek PCz i prawo jednostki zasada lojalnej współpracy è sądy krajowe mają obowiązek: o zapewnić ochronę sądową uprawnień podmiotów prawa wynikających z prawa Unii o interpretować krajowe zasady postępowania tak, by umożliwić realizację celu skutecznej ochrony sądowej W braku uregulowań unijnych è PCz = wyznaczenie właściwych sądów i określenie zasad postępowania / autonomia proceduralna o nie ma obowiązku ustanowienia osobnych środków dla roszczeń unijnych o wystarczy ochrona incydentalna/ brakè środek trzeba wprowadzić 6

Zasada autonomii proceduralnej Zasada równoważności/ niedyskryminacji zasady postępowania w sprawach mających na celu zapewnienie ochrony uprawnień podmiotów prawa wynikających z prawa Unii nie mogą być mniej korzystne niż w przypadku podobnych postępowań o charakterze wewnętrznym C-126/97 Eco Swiss/ skarga o unieważnienie orzeczenia arbitrażowego Jeśli jest skarga o unieważnienie orzeczenia arbitrażowego, oparta na naruszeniu krajowych przepisów dotyczących ochrony interesu publicznego, sąd musi przyznać taką skargę, gdy jest ona oparta na naruszeniu zakazu ustanowionego w artykule 81 ust. 1 TWE/ art. 101 TFUE (prawo konkurencji). C-326/96 Levez podstęp pracodawcy/ płace dyskryminacja skarga pracownicza odszkodowania można dochodzić tylko za dwa ostatnie lata, gdyż przedawnienie 2 lata skarga cywilna odszkodowanie za 10 lat/ przedawnienie 10 lat, ale wyższe koszty, trudniejsze dowodzenie, wolniejszy proces Zasada skuteczności/ efektywności normy krajowe nie mogą powodować w praktyce, że korzystanie z uprawnień wynikających z prawa Unii stanie się niemożliwe lub nadmiernie utrudnione 7