prof. dr hab. Anna Wyrozumska Katedra Europejskiego Prawa Konstytucyjnego UŁ Jean Monnet Chair of European Constitutional Law Dochodzenie roszczeń opartych na prawie UE przed sądami krajowymi autonomia proceduralna Rozwój regulacji unijnej Przykłady è prawo do zwrotu opłaty/cła/podatku pobranych niezgodnie z prawem Unii/ 99/82 San Giorgio/ C-313/05 Brzeziński prawo do tymczasowego środka zabezpieczającego powództwo/ C 213/89 Factortame Nr 2 prawo do skutecznego środka prawnego (222/84 Marguerite Johnston przeciwko Chief Constable of the Royal Ulster Constabulary; 222/86 Heylens) środki krajowe przeciwko naruszeniom prawa Unii (14/83 von Colson) O proporcjonalne do charakteru naruszenia O efektywne O odstraszające prawo do odszkodowania (C-6/90 I C-9/90 Francovich i nast.) 1
Prawo do odszkodowania C-6/90 i C-9/90 Francovich (1991) è brak transpozycji dyrektywy è trzy warunki 1. rezultatem przewidzianym przez dyrektywę jest przyznanie praw jednostkom 2. treść tych praw daje się określić na podstawie przepisów dyrektywy 3. istnieje związek przyczynowy między naruszeniem prawa przypisanym państwu a szkodą poniesioną przez jednostkę 2
C-46/93 Brasserie du Pecheur, C-48/93 Factortame (1996) - bezpośrednie stosowanie stanowi tylko gwarancję minimum è zasada odpowiedzialności państwa nie może zostać wyłączona, jeżeli naruszenie dotyczy bezpośrednio stosowanych przepisów prawa wspólnotowego. - odpowiedzialność powstaje we wszystkich przypadkach naruszenia prawa wspólnotowego... bez względu na to, jaki organ państwowy pogwałcił normy wspólnotowe... Odpowiedzialność z tytułu bezprawności legislacyjnej (normatywnej) 1. wystarczająco istotne naruszenie normy mającej na celu nadanie jednostce uprawnienia (Schoppenstedt - ma miejsce pogwałcenie nadrzędnej normy prawa dotyczącej ochrony jednostek) 2. szkoda 3. związek przyczynowy między naruszeniem a szkodą - ad. 1 = władze prawodawcze w sposób oczywisty i poważny (rażący) przekroczyły granice uznania - naruszenie jest oczywiste, jeżeli było utrzymywane pomimo orzeczenia TSUE stwierdzającego takie naruszenie 3
C-178, 179 i 188-190/94 Dillenkofer / brak wykonania dyrektywy sam w sobie stanowi wystarczająco istotne/poważne naruszenie Czy odpowiedzialność jest inna w zależności od sytuacji? Odpowiedzialność za akty administracyjne i inne naruszenia C-5/94 Hedley Lomas Odmowa władz brytyjskich wydania licencji na import mięsa i eksport zwierząt rzeźnych z i do Hiszpanii Art. 35 TFUE/ dawny art. 29 TWE/34 TEWG Ograniczenia ilościowe w wywozie oraz wszelkie środki o skutku równoważnym są zakazane między państwami członkowskimi... jeśli państwo członkowskie, które dokonało naruszenia postanowień prawa wspólnotowego przyznających prawa jednostkom, w czasie popełniania naruszenia nie miało prawnej możliwości wyboru lub miało ograniczone możliwości działania według swojego uznania lub nie miało ich wcale, jakiekolwiek naruszenie prawa wspólnotowego może być wystarczające do uznania, iż miało miejsce wystarczająco istotne/poważne naruszenie, co jest przesłanką konieczną do powstania obowiązku naprawienia szkody jednostce. 4
Odpowiedzialność za orzeczenia sądowe C-224/01 Gerhard Köbler przeciwko Austrii (2003) orzeczenie sądu ostatniej instancji naruszenie musi być wystarczająco istotne/ oczywiste naruszenie jest wystarczająco istotne w każdym przypadku, w którym decyzja sądu w sposób oczywisty nie respektuje orzecznictwa Trybunału w danej dziedzinie. Potwierdzenie odpowiedzialności państwa za oczywiste naruszenie prawa przez sąd è C-173/03 Traghetti del Mediterraneo SpA przeciwko Republice Włoskiej = ustawa wykluczała odpowiedzialność w pewnych sytuacjach Odpowiedzialności tej nie można ograniczyć wyłącznie do przypadków naruszenia zasady bezstronności lub poważnego uchybienia sędziego, jeśli ograniczenie to prowadzi do wykluczenia tej odpowiedzialności w innych przypadkach oczywistego naruszenia prawa wspólnotowego przez sąd orzekający w ostatniej instancji. Wykluczenie wszelkiej możliwości pociągnięcia państwa do odpowiedzialności w sytuacji, gdy naruszenie zarzucane sądowi krajowemu wynika z interpretacji przepisów prawa lub oceny okoliczności faktycznych i dowodów, oznaczałoby naruszenie samej istoty zasady odpowiedzialności państwa i prowadziłoby do sytuacji, w której jednostki nie mogłyby skorzystać z żadnej ochrony sądowej w przypadku popełnienia przez sąd krajowy orzekający w ostatniej instancji oczywistego błędu podczas wspomnianych czynności udzielania wykładni lub dokonywania oceny. 5
Autonomia proceduralna gdy brak normy UE Art. 19 ust. 1 zd. 2 TUE Państwa Członkowskie ustanawiają środki niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych prawem UE. zasada skutecznej ochrony prawnej = zasada ogólna prawa UE/ art. 6 i 13 EKPC/ art. 47 KPP è obowiązek PCz i prawo jednostki zasada lojalnej współpracy è sądy krajowe mają obowiązek: o zapewnić ochronę sądową uprawnień podmiotów prawa wynikających z prawa Unii o interpretować krajowe zasady postępowania tak, by umożliwić realizację celu skutecznej ochrony sądowej W braku uregulowań unijnych è PCz = wyznaczenie właściwych sądów i określenie zasad postępowania / autonomia proceduralna o nie ma obowiązku ustanowienia osobnych środków dla roszczeń unijnych o wystarczy ochrona incydentalna/ brakè środek trzeba wprowadzić 6
Zasada autonomii proceduralnej Zasada równoważności/ niedyskryminacji zasady postępowania w sprawach mających na celu zapewnienie ochrony uprawnień podmiotów prawa wynikających z prawa Unii nie mogą być mniej korzystne niż w przypadku podobnych postępowań o charakterze wewnętrznym C-126/97 Eco Swiss/ skarga o unieważnienie orzeczenia arbitrażowego Jeśli jest skarga o unieważnienie orzeczenia arbitrażowego, oparta na naruszeniu krajowych przepisów dotyczących ochrony interesu publicznego, sąd musi przyznać taką skargę, gdy jest ona oparta na naruszeniu zakazu ustanowionego w artykule 81 ust. 1 TWE/ art. 101 TFUE (prawo konkurencji). C-326/96 Levez podstęp pracodawcy/ płace dyskryminacja skarga pracownicza odszkodowania można dochodzić tylko za dwa ostatnie lata, gdyż przedawnienie 2 lata skarga cywilna odszkodowanie za 10 lat/ przedawnienie 10 lat, ale wyższe koszty, trudniejsze dowodzenie, wolniejszy proces Zasada skuteczności/ efektywności normy krajowe nie mogą powodować w praktyce, że korzystanie z uprawnień wynikających z prawa Unii stanie się niemożliwe lub nadmiernie utrudnione 7