dr Piotr Gryszel TURYSTYCZNE ZNAKI DROGOWE PROCEDURA TWORZENIA SYSTEMU OZNAKOWANIA 1. Rodzaje znaków i ich utrzymanie Od 28 października 2002. obowiązuje rozporządzenie Ministrów Infrastruktury oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 13 lipca 2002 roku w sprawie znaków i sygnałów drogowych. Rozporządzenie zostało zamieszczone w Dzienniku Ustaw Nr 170 poz. 1393 z 2002 r. Przewiduje ono trzy rodzaje turystycznych znaków drogowych: 1. Znak E-22a samochodowy szlak turystyczny wskazuje początek wyznaczonego samochodowego szlaku turystycznego; na znaku obok nazwy szlaku mogą być umieszczone symbol szlaku oraz symbol organizacji turystycznej wytyczającej szlak 2. Znak E-22b obiekt na samochodowym szlaku turystycznym wskazuje obiekt turystyczny na samochodowym szlaku turystycznym; na znaku umieszcza się symbol obiektu turystycznego lub wypoczynkowego. 3. Znak E-22c informacja o obiektach turystycznych informuje o występujących obiektach turystycznych na terenie wskazanym na znaku. 1
Znaki typu E-22a i E-22b powinny być używane do oznakowania przebiegu samochodowego szlaku turystycznego (E-22a) oraz obiektów znajdujących się na tym szlaku (E-22b). Natomiast znak typu E-22c popularnie nazywany witaczem umieszczany jest przy wjeździe do miejscowości atrakcyjnej turystycznie i ma na celu zachęcenie do zwiedzenia najatrakcyjniejszych obiektów turystycznych w danej miejscowości umieszczonych na znaku. Bardzo często jednak znaki typu E-22a i E-22b używane są do oznakowania pojedynczych atrakcji turystycznych nie znajdujących się na wytyczonych szlakach samochodowych. Na taką praktykę wyrażają zgodę zarządczy dróg, choć do tego celu powinny być używane zmodyfikowane znaki: - E-7 "drogowskaz do przystani wodnej lub żeglugi", - E-8 "drogowskaz do plaży lub miejsca kąpielowego", - E-9 "drogowskaz do muzeum", - E-10 "drogowskaz do zabytku jako dobra kultury", - E-11 "drogowskaz do zabytku przyrody", - E-12 "drogowskaz do punktu widokowego", - E-12a "drogowskaz do szlaku rowerowego" wskazujące kierunek do obiektu turystycznego lub wypoczynkowego wskazanego na znaku. Znaki te we wcześniejszym rozporządzeniu posiadały kolor niebieski. znak E-7 "drogowskaz do przystani wodnej lub żeglugi" znak E-8 "drogowskaz do plaży lub miejsca kąpielowego" znak E-9 "drogowskaz do muzeum" znak E-10 "drogowskaz do zabytku jako dobra kultury" znak E-11 "drogowskaz do zabytku przyrody" znak E-12 "drogowskaz do punktu widokowego" znak E-12a "drogowskaz do szlaku rowerowego" Należy także zaznaczyć, ze zgodnie z 11. pkt 4. Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 23 września 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków zarządzania ruchem na drogach oraz wykonywania nadzoru nad tym zarządzeniem (Dz. U. Nr 177, poz. 1729) utrzymaniem turystycznych znaków drogowych typu E-22a i E-22b powinien zajmować się wnioskodawca. Są to bowiem znaki turystycznego szlaku samochodowego wytyczanego z inicjatywy i na wniosek np. Regionalnej lub Lokalnej Organizacji Turystycznej. Znak typu E-22c jako nie oznaczający turystycznego szlaku samochodowego utrzymywany jest przez właściwego zarządcę drogi. Zarządca drogi może odmówić przyjęcia na utrzymanie znaku typu E-22c gdy zajdzie przesłanka określona w 11. pkt 3, który mówi, że zarząd drogi nie utrzymuje zna- 2
ków informacyjnych oznaczających obiekty mające charakter obiektów usługowych, w których jest prowadzona działalność gospodarcza, umieszczanych na wniosek zainteresowanych przedsiębiorców - zadania te realizują przedsiębiorcy prowadzący tę działalność. Przepis stosuje się odpowiednio do znaków informujących o stacjach radiowych. Na tej podstawie należy przyjąć, że znaki typu E-7 do E-12 także powinny być utrzymywane przez właściwe zarządy dróg, chyba że stawiane są na wniosek podmiotów prowadzących w nich działalność gospodarczą. Znak E-12a kierujący do szlaku rowerowego na podstawie 11 pkt 4 Rozporządzenia powinien być utrzymywany przez wnioskodawcę wytyczającego szlak rowerowy. 2. Procedura tworzenia systemu oznakowania w regionie Proces tworzenia systemu oznakowania atrakcji turystycznych w regionie można podzielić na pięć etapów. Etap 1 inwentaryzacja atrakcji turystycznych w regionie W celu przeprowadzenia inwentaryzacji atrakcji turystycznych w regionie powinien być powołany specjalny zespół roboczy (Kapituła Turystycznych Znaków Drogowych), który określi: 1) Przebieg w regionie tematycznych turystycznych szlaków samochodowych, np. Szlak Cysterski na Dolnym Śląsku, Małopolski Szlak Architektury Drewnianej, 2) Listę pojedynczych atrakcji turystycznych znajdujących się poza szlakami samochodowymi z podziałem na trzy grupy: - Grupa 1 atrakcje turystyczne o znaczeniu międzynarodowym i krajowym, np. Obiekty wpisane na listę UNESCO, obiekty uznane za pomniki historii, obiekty, miasta i regiony turystyczne posiadające wypracowaną markę, parki narodowe, do których turyści będą kierowani z odległości około 50-70 km, np. z głównych zjazdów na autostradzie, z ważnych węzłów komunikacyjnych. - Grupa 2 atrakcje turystyczne o znaczeniu regionalnym, np. znane muzea, obiekty uznane za markowe produkty turystyczne posiadające certyfikaty POT i ROT, obiekty posiadające znaczenie w regionie, charakteryzujące się ponadprzeciętną frekwencją, do których turyści powinni być kierowanie po wjeździe do regionu z odległości 20-30 km, z głównych skrzyżowań i węzłów komunikacyjnych. - Grupa 3 atrakcje turystyczne o znaczeniu lokalnym, do zwiedzenia których turyści powinni być zachęceni przejeżdżając w pobliżu danej atrakcji. Znaki powinny znajdować się zatem przy wjeździe do miejscowości lub w odległości nie większej niż 3-5 km od atrakcji turystycznej, np. przy zjeździe z drogi głównej na drogę lokalną prowadzącą do atrakcji turystycznej. - Grupa 4 miejscowości lub regiony szczególnie atrakcyjne turystycznie, które powinny być oznakowane znakami typu E-22c witaczami zachęcającymi do zatrzymania się w danej miejscowości lub regionie. W tym przypadku można zastosować znak z nazwą miejscowości i trzema piktogramami atrakcji turystycznych lub jako modyfikację znaku, po uzyskaniu zgody zarządu dróg, znak z nazwą regionu, np. Karkonosze i trzema piktogramami lub nazwą atrakcji np. Park Narodowy Gór Stołowych i trzema piktogramami. W skład Kapituły Turystycznych Znaków Drogowych powinni wchodzić przedstwiciele: - zarządów dróg (krajowych, wojewódzkich, powiatowych), - urzędu marszałkowskiego, gmin i powiatów, - branży turystycznej, - ROT i LOT. Etap 2 określenie liczby znaków oraz ich wstępnej lokalizacji 3
W tym etapie należy określić liczbę i rodzaj turystycznych znaków drogowych prowadzących do poszczególnych atrakcji turystycznych oraz ich wstępną lokalizację a także liczbę rodzaj i lokalizację znaków na samochodowym szlaku turystycznym. Wstępne lokalizacje powinny byś skonsultowane z właściwymi zarządami dróg. Przy wytyczaniu samochodowego szlaku turystycznego należy przyjąć zasadę, że przebieg szlaku w terenie oznakowany powinien być znakami typu E-22a zawierającymi logo szlaku oraz jego nazwę. Przy głównych skrzyżowaniach i drogach dojazdowych do miejscowości, w których znajdują się obiekty na szlaku samochodowym powinny być ustawione znaki typu E-22b zapraszające do poszczególnych obiektów. Natomiast przy wjeździe do miejscowości ustawiane powinny być znaki typu E-22c witające w miejscowości na szlaku X. Przy znakowaniu pojedynczych atrakcji turystycznych można przyjąć zasadę, że rodzaj znaku zachęcającego do zwiedzenia powinien być uzależniony od rangi obiektu. Przy obiektach znaczących z grup 1 i 2 pierwszy znak przy węźle komunikacyjnym powinien być znakiem typu E-22b spełniającym rolę reklamy obiektu. Następnie dalej do obiektu turysta powinien być prowadzony znakami typu E-22a lub E-9, E-10, E-11. Kierując turystów do obiektów z grupy 3 można stosować znaki typu E-22a, E-9, E-10 lub E-11. W przypadku obiektu leżącego na szlaku tranzytowym (np. droga krajowa nr 3 przebiegająca przez rezerwat Buki Sudeckie ) można zastosować znak typu E-22b zachęcający do zatrzymania się przy obiekcie. Etap 3 uzgodnienia z gminami, powiatami oraz gestorami atrakcji turystycznych w celu określenia partycypacji w kosztach ustawienia znaków i ich późniejszego utrzymania i konserwacji. Na tym etapie należy dokonać uzgodnień z gminami, powiatami oraz gestorami atrakcji turystycznych i właściwymi zarządami dróg w celu określenia partycypacji w kosztach ustawienia znaków i ich późniejszego utrzymania i konserwacji. Jak wcześniej zaznaczono nie wszystkie rodzaje znaków do bieżącego utrzymania mogą przejąć zarządy dróg. Koniecznym zatem staje się określenie w umowach z partnerami zasad utrzymania i konserwacji znaków. Jest to szczególnie ważne w przypadku pozyskania środków zewnętrznych, np. z funduszy UE na ustawienie znaków. W tego typu wnioskach nie można natomiast przewidzieć środków na późniejsze utrzymanie i konserwację znaków. Jest to obecnie problem, z którym boryka się Dolnośląska Organizacja Turystyczna, która w roku 2003 ustawiła około 500 znaków w ramach Kontraktu dla Województwa Dolnośląskiego, który nie zapewniał środków na późniejsze utrzymanie i konserwację znaków. Etap 4 wykonanie projektu oznakowania i przeprowadzenie przetargu na realizację zadania Wykonanie systemu oznakowania atrakcji turystycznych, nawet podzielone na etapy, bardzo często jest zadaniem, którego wartość przekracza kwotę 60 tysięcy euro, dlatego też istnieje konieczność zastosowania procedur przewidzianych w ustawie z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U. Nr 19, poz. 177). Zadanie to powinno składać się z trzech części. Części pierwsza obejmuje wykonanie projektów organizacji ruchu dla każdego ze znaków. Projekt taki obejmuje wykonanie szkicu sytuacyjnego na mapie zasadniczej w skali 1:1000 lub 1:500 lokalizacji znaku. W projekcie powinno znaleźć się wyrysowanie rozmieszczenia wszystkich znaków drogowych znajdujących się przy skrzyżowaniu lub odcinku drogi, przy której ma być umieszczony znak atrakcji turystycznej oraz powinna być wskazana lokalizacja planowanego znaku turystycznego. Tego typu projekty są projektami standardowymi wykonywanymi przy każdym ustawieniu znaku drogowego. Następnie każdy z projektów powinien być zatwierdzony w następujących instytucjach: - u właściwego zarządcy drogi w przypadku dróg krajowych jest nim wojewódzki oddział Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, dla dróg wojewódzkich za- 4
twierdzenia dokonuje Zarząd Dróg Wojewódzkich, w przypadku dróg powiatowych będzie to Zarząd Dróg Powiatowych, a dla dróg gminnych zatwierdzenia dokonują gminne służby drogowe; - w urzędzie marszałkowskim w wydziale odpowiedzialnym za drogi i komunikację w przypadku znaków ustawionych przy drogach wojewódzkich, - w Wydziale Ruchu Drogowego Komendy Wojewódzkiej Policji. Część druga realizacji zadania obejmuje wykonanie projektów graficznych znaków. Znając dokładne lokalizacje znaków i posiadając zgody na ich umieszczenie można wykonać projekt graficzny znaku obejmujący nazwę atrakcji turystycznej, logo szlaku, rysunek atrakcji oraz odległość w kilometrach i strzałkę kierunkową. Każdy z projektów powinien przez wykonawcę być skonsultowany ze zleceniodawcą i otrzymać akceptację. Część trzecia realizacji zadania to wykonanie znaków oraz ich rozmieszczenie w regionie. Po dokonaniu montażu następuje odbiór techniczny potwierdzony protokołem odbioru znaku. Realizując zadanie można na każdą z części ogłosić odrębny przetarg lub potraktować zadanie jako całość, którą kompleksowo wykona jedna firma wyłoniona w postępowaniu przetargowym. Istotną rzeczą realizacji zadania są jego koszty. W przypadku przetargów ogłaszanych przez Dolnośląską Organizację Turystyczną udało się uzyskać następujące ceny poszczególnych usług: Wyszczególnienie robót Projekt lokalizacji wraz z uzgodnieniami za jedną lokalizację przy ponad stu projektach Tablica E-22a, projekt graficzny, wykonanie, dostawa i montaż w układzie 1/1 Tablica E-22a, projekt graficzny, wykonanie, dostawa i montaż w układzie 2/1 Tablica E-22a, projekt graficzny, wykonanie, dostawa i montaż w układzie 3/1 Tablica E-22b, projekt graficzny, wykonanie, dostawa i montaż w układzie 1/1 Tablica E-22b, projekt graficzny, wykonanie, dostawa i montaż w układzie 2/1 Tablica E-22c, projekt graficzny, wykonanie, dostawa i montaż w układzie 1/1 Cena jednostkowa netto 240,00 440,00 592,00 1005,00 1290,00 3810,00 1290,00 Gdzie: 1/1 jeden znak na konstrukcji wsporczej, 2/1 dwa znaki na konstrukcji wsporczej, 3/1 trzy znaki na konstrukcji wsporczej. Należy zwrócić uwagę, że przy bardziej ruchliwych skrzyżowaniach będzie umieszczane po kilka znaków, dlatego też należy przewidzieć ceny kilku znaków umieszczonych na jednej konstrukcji. W przypadku konieczności wykonania robót drogowych w trudnym terenie lub wykonywania specjalnych konstrukcji nad jezdnią ceny konstrukcji bardzo często mogą przewyższyć cenę samego znaku. Podobnie znaki drogowe ustawiane przy zjazdach z autostrad muszą posiadać specjalne konstrukcje oraz są znacznie większe niż znaki umieszczane 5
przy innych drogach. To również powoduje znaczne zwiększenie kosztów wykonania i montażu znaku. W załączniku nr 1 przedstawiono przykładową specyfikację techniczną znaków stanowiącą integralną część dokumentacji przetargowej. Etap 5 bieżące utrzymanie znaków Etap piąty jest jednym z najbardziej kłopotliwych etapów realizacji całego zadania. Znaki Typu E-22c oraz E-7 do E-12 można bowiem przekazać pod opiekę właściwych zarządów dróg. Pozostałe znaki pozostają pod opieką zleceniodawcy. Opieka ta powinna polegać na: - przeglądzie stanu znaków co najmniej dwa razy w roku oraz poprawie ich montażu w przypadku np. przekrzywienia znaków wywołanego podmuchem wiatru lub przejeżdżających samochodów, - czyszczeniu znaków po okresie zimowym, - uzupełnianiu brakującego oznakowania powstałego w wyniku kradzieży (najczęściej w celu sprzedaży na złom) lub zniszczenia np. w przypadku wypadku drogowego lub kolizji. Na ten cel powinny być przewidziane specjalne środki w budżecie organizacji. Kwestią dodatkową jest ubezpieczenie wykonanego oznakowania. Wykupienie polisy ubezpieczeniowej jest obecnie zbyt kosztowne a kosztu tego nie można zazwyczaj ująć w żadnym z projektów realizowanych np. z funduszy UE. Koszt ubezpieczenia znaków powinien być zatem uwzględniony w środkach własnych organizacji. Należy zaznaczyć, że ze względu na znaczną wartość każdy ze znaków pozostających pod opieką ROT lub LOT powinien mieć założoną kartotekę (zdjęcie znaku, opis lokalizacji, mapka) i być wciągnięty na ewidencję środków trwałych. 6
Załącznik 1 PRZYKŁĄDOWA SPECYFIKACJA TECHNICZNA OZNAKOWANIA ATRAKCJI TURYSTYCZNYCH 1. Postępowanie prowadzone zgodnie z zgodnie z art. 39 ustawy Prawo zamówień Publicznych z dnia 29 stycznia 2004 roku, (Dz.U. Nr 19 poz. 177 z 2004 r.) jako przetarg nieograniczony. 2. Zamówienie obejmuje: 2.1. Wykonanie projektu zawierającego: 2.1.1 Projekt organizacji ruchu drogowego na warunkach określonych rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 23 września 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków zarządzania ruchem na drogach oraz wykonania nadzoru nad tym zarządzeniem dla realizowanego oznakowania znakami: - E-22a samochodowy szlak turystyczny, - E-22b obiekt na samochodowym szlaku turystycznym, - E-22c Informacja o obiektach turystycznych, zlecanych i w określonych przez Zamawiającego w załącznikach nr 5-6 SIWZ. 2.1.2. Projekt znaków - E-22a samochodowy szlak turystyczny, - E-22b obiekt na samochodowym szlaku turystycznym, - E-22c Informacja o obiektach turystycznych, wykonany zgodnie z dostarczonym przez Zamawiającego materiałem graficznym (zdjęcia, rysunki obiektów) oraz załącznikiem nr 1-4 do rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 3-go lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczania na drogach (Dz.U. załącznik do numeru 220, poz. 2181 z dnia 23 grudnia 2003 r.) 2.1.3. Projekt konstrukcji wsporczej znaków na warunkach określonych w SIWZ oraz załącznikiem nr 1-4 do rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 3-go lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczania na drogach 2.1.4. Projekt Wykonawca przedstawi Zamawiającemu do akceptacji. 2.2. Dostawę i montaż znaków drogowych pionowych zleconych przez Zamawiającego na podstawie: - opracowanego projektu określonego w pkt.2.1. - rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 3-go lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczania na drogach. 2.2.1. Dostawa znaków drogowych dotyczy znaków pionowych wykonanych z blachy ocynkowanej min. 1,5 mm, zaginane krawędziowo tj.: - grupa wielkości znaków średnie, - rodzaj nawierzchni czołowej znaku - odblaskowe wykonane z folii odblaskowych I generacji posiadającej świadectwo dopuszczenia do stosowania wydane przez Instytut Badawczy Dróg i Mostów, - barwy znaków i tablic zgodnie z wzorami barw określonych wg rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 3-go lipca 2003 r., 7
- tylna strona znaku winna być zabezpieczona antykorozyjnie matową farbą poliestrową, nieodblaskową, barwy ciemnoszarej wg wzorca określonego w/w załącznikiem do rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 3-go lipca 2003r. 2.2.2. znaki winny posiadać oznaczenie znakiem bezpieczeństwa (Certyfikat). Należy przedłożyć od producenta Certyfikat systemu jakości w zakresie produkcji znaków drogowych wydanym przez jednostkę uprawnioną. 2.2.3. każdy znak tablica winny posiadać tabliczkę informacyjną na której zawarte będą następujące dane: - oznaczenie umożliwiające identyfikację wyrobu i wytwórcy; - datę produkcji; - oznaczenia dotyczące parametrów odblaskowych lica tablicy. - montaż znaków drogowych wykonany zostanie na konstrukcjach wsporczych z rur ocynkowanych śr. min. 60 mm, oraz ocynkowanych uchwytów montażowych i pochwytów zgodnie z opracowanym projektem, SIWZ, wskazaniami Zamawiającego. Długość słupków i konstrukcji zapewniać musi zgodność z wytycznymi określonymi w/w załącznikiem do rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 3-go lipca 2003r. Rury powinny być zabezpieczone przed korozją przez zaślepienie otworów rur zewnętrznym kapturkiem z tworzywa sztucznego. Krawędzie tarczy znaków muszą być usztywnione w sposób ciągły. W przypadku złącz spawanych złącza te powinny odpowiadać wymaganiom PN-78/M-69011 Spawalnictwo. Złącza spawane w konstrukcjach spawanych. Podział i wymagania. 2.2.4. Fundamenty dla zamocowania konstrukcji wsporczych znaków-tablic mogą być wykonane : - jako prefabrykaty, - lub z betonu wykonanego na mokro. Klasa betonu zgodna z dokumentacją projektową powinna odpowiadać wymaganiom PN-B 06250 Beton zwykły. Na żądanie zamawiającego Wykonawca zobowiązany będzie przedstawić do akceptacji Zamawiającego projekty fundamentów dostosowanych parametrami do zamocowanych w nich konstrukcji wsporczych tablic-znaków. 2.3. Za bezpieczeństwo podczas montażu oznakowania w pasie drogowym odpowiada wykonawca. Wykonawca zobowiązany jest do zabezpieczenie na własny koszt miejsca prowadzenia robót związanych z wykonywaniem przedmiotu zamówienia określonych w pkt. 3.2. SIWZ, zgodnie z obowiązującymi przepisami. 2.4. Obmiar robót Jednostkami obmiarowymi są szt. tablic znaków zamontowanych na odpowiadających im konstrukcjach wsporczych zgodnie z opracowanym projektem (pkt 3.1 SIWZ) i pozostałymi warunkami określonymi SIWZ oraz wykazem zapotrzebowania (zał. Nr 5 i 6 SIWZ). 2.5. Odbiór robót 2.5.1. Odbiór końcowy zostanie dokonany po całkowitym zakończeniu robót, gdy prace zostaną uznane przez Zamawiającego za wykonane zgodnie z projektem i na warunkach objętych umową. 2.5.2. Po upływie okresu gwarancyjnego zostanie przeprowadzony odbiór pogwarancyjny na warunkach określonych w pkt.3.6 i na warunkach objętych umową. 2.6. Okres gwarancji wynosi: 2.6.1. dla znaków pionowych Wykonawca gwarantuje trwałość dostarczonych znaków pionowych minimalnie 36 miesięcy. W okresie gwarancji nie może występować żadna korozja tarczy znaku. 8
2.6.2. Dla konstrukcji wsporczych Wykonawca gwarantuje należyte właściwości techniczne, trwałość połączeń oraz trwałość zabezpieczenia przeciwkorozyjnego przez okres 12 miesięcy. 9