Edukacja szkolna i kształcenie ustawiczne osób niepełnosprawnych (w kontekście szans zatrudnienia ON na otwartym rynku pracy) Dorota Podgórska-Jachnik Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Łodzi dorota.podgorska-jachnik@wsp.lodz.pl depejot@wp.pl
Kształcenie ON może przebiegać w formie segregacyjnej (separacyjnej) lub integracyjnej. Aktualny trend w edukacji to specyficzna postać kształcenia integracyjnego tzw. edukacja włączająca (inkluzywna). Grupami najtrudniej włączanymi we wspólny nurt edukacji są uczniowie z niepełnosprawnością umysłową (zwłaszcza stopnia umiarkowanego i głębszych), głusi, z niepełnosprawnościami złożonymi i sprzężonymi.
Formy kształcenia ON: Szkoły specjalne Klasy specjalne w szkołach ogólnodostępnych Klasy integracyjne Klasy ogólnodostępne (bez statusu klasy integracyjnej tzw. integracja ukryta; dla innych: integracja naturalna/prawdziwa) Nauczanie indywidualne w domu ucznia Nauczanie indywidualne w szkole (specjalnej lub ogólnodostępnej) Eksperymentalne formy hybrydowe
Do specjalnych form kształcenia kierowani są uczniowie posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego Dla uzyskania wsparcia edukacyjnego nie ma znaczenie posiadanie przez dziecko orzeczenia o niepełnosprawności Wiele dzieci z orzeczoną niepełnosprawnością nie otrzymuje orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego czy innych dostosowań edukacyjnych Edukacja we wspólnym nurcie nie może oznaczać braku potrzebnego wsparcia
Kształcenie ustawiczne: Rozproszona i chaotyczna oferta szkoleniowa Brak ciągłości systemu wsparcia ON w wyborach edukacyjnych w toku życia Niska aktywność ON w edukacji ustawicznej. Udział w kształceniu ustawicznym niepełnosprawnych dorosłych wynosi ok. 0,5% W przypadku osób pełnosprawnych udział ten wynosi ok. 5% (GUS, BAEL 2005)
Dla wypracowania strategii zmiany: Diagnoza słabości obecnego systemu edukacji Identyfikacja mechanizmów i narzędzi zmiany Uwzględnienie trendów i wytycznych międzynarodowych
Opracowania i raporty: A. Chłoń-Domińczak, D, Poznańska (2007) Promocja zatrudnienia osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy (MOP) Marian Anasz (2008), Ewaluacja zdolności absorpcyjnych SIZON (PFRON) Marian Anasz (2008), Ewaluacja projektów budujących potencjał organizacji wspierających osoby niepełnosprawne poszukujące pracy (PFRON) J. Kalita (2005) Sytuacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy oraz rola organizacji pozarządowych świadczących usługi dla tej grupy beneficjentów (FISE) E.Giermanowska red. (2007) Młodzi niepełnosprawni aktywizacja zawodowa i nietypowe formy zatrudnienia (ISP) Aktywność zawodowa niepełnosprawnych wg Lewiatana (2009) K. Zblewska, M. Szostkowski (2006) Raport o stanie aktywności osób niepełnosprawnych (Winda do Pracy) Coroczne aporty GUS - Oświata i wychowanie
W obszarze: edukacji szkolnej edukacji pozaszkolnej edukacji ustawicznej
Kształcenie zawodowe - problemy: Słabe dostosowanie do potrzeb rynku pracy Brak elastyczności zmian oferty edukacyjnej Mała atrakcyjność profilu kształcenia Słabo oceniane doradztwo zawodowe dla ON Dostosowanie do ograniczeń, lecz nie do możliwości ON (lista przeciwwskazań) Niska skuteczność kształcenia (słabe kompetencje zawodowe) Bariera certyfikacji kwalifikacji (egzaminy zawodowe)
Kształcenie ogólne: Przedwczesny odpad szkolny niski poziom wykształcenia ON Niewiarygodność diagnozy kompetencji szkolnych Kształcenie z zakresu przedsiębiorczości niedostosowane do potrzeb ON Ułatwienia zamiast dostosowań w nauce rozwijające postawy unikowe i roszczeniowe
Kształtowanie kompetencji osobistych: Szkoła nominalnie nastawiona na rozwój osobisty Programy wychowawcze sztywne, nie uwzględniające specjalnych problemów, wynikających z niepełnosprawności, w szczególności potrzeby rozwoju umiejętności przystosowania się, rozwoju osobistego, kompetencji interpersonalnych i ogólnej aktywizacji Brak lub ograniczone wsparcie terapeutyczne
Propozycje zmian: Zwiększenie dostępu do kształcenia na wszystkich poziomach edukacji Zwiększenie dostępności wyższych uczelni i inne działania na rzecz zwiększenia wskaźnika wyższego wykształcenia wśród ON Weryfikacja kryteriów egzaminów kompetencyjnych dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi Wypracowanie modelu diagnozy potrzeb wynikających z niepełnosprawności i standardów ich zaspokojenia (dostosowań) Kształcenie podporządkowane kryterium zatrudnialności dla rynku pracy (employ ability)
Propozycje zmian: Odłączenie kształcenia zawodowego od ogólnego Weryfikacja list zawodów dla ON Wybór specjalności w zawodach szerokoprofilowych z możliwością poszerzania kwalifikacji Doradztwo dla n-li zawodu w szkołach specjalnych i integracyjnych Dostosowania w nauce zawodu w warunkach integracji Orzekanie diagnoza pozytywna ze wskazaniami funkcjonalnymi Kształcenie doradców zawodowych ON Uproszczenie egzaminów kwalifikacyjnych (akcent na praktyczne umiejętności)
Propozycje zmian: Rozwój propozycji zajęć pozaszkolnych i wdrożenie do kształcenia ustawicznego Zwiększenie dostępu ON do kształcenia ustawicznego w formach specjalnych (wyłącznie, gdy to niezbędne) i integracyjnych (atut: porównywalność kwalifikacji) Aktywne poszukiwanie odbiorców usług szkoleniowych wśród ON Weryfikacja i certyfikacja oferty szkoleniowej dla ON; wybór szkolenia konsultowany z doradcą (diagnoza potrzeb) Różnorodność form edukacji pro-zawodowej przy zachowaniu drożności i integracji (puzzle edukacyjne w indywidualnej ścieżce rozwoju)
Propozycje zmian: Partnerstwo szkół-ośrodków szkoleniowych pracodawców Wsparcie przejścia ze szkoły do pracy: aktywne pośrednictwo pracy, szkolenia wstępne, asystentura, coaching, monitoring Szkolenia i kursy przysposabiające do pracy w powiązaniu z zatrudnieniem, np. próbnym Wspieranie rozwoju zawodowego ON w miejscu pracy w perspektywie przystosowań i awansu zawodowego Zintegrowany system pośrednictwa pracy z uwzględnieniem potrzeb ON Skuteczne doradztwo (zawodowe i życiowe) Edukacja w zakresie przedsiębiorczości i ekonomii społecznej