Edukacja dla bezpieczeństwa

Edukacja dla bezpieczeństwa Program nauczania dla szkół ponadgimnazjalnych Barbara Boniek Barbara Wojtaś

Spis treści 1. Wstęp 3 2. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania 4 3. Treści edukacyjne 7 4. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania 18 5. Opis założonych osiągnięć ucznia 24 6. Propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć ucznia 37 2

1. Wstęp Tradycyjne pojmowanie bezpieczeństwa jako zdolności do przeciwdziałania zagrożeniom zewnętrznym, kojarzone zazwyczaj z działaniami wojennymi odchodzi w przeszłość. Współcześnie o wiele większego znaczenia nabiera kształcenie umiejętności radzenia sobie z wieloma niebezpieczeństwami, które wynikają z dynamicznego rozwoju cywilizacji i industrializacji. Stale wzrasta ilość czynników powodujących bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia człowieka. Chociaż nie mamy wpływu na występowanie sytuacji kryzysowych, możemy się nauczyć prawidłowo na nie reagować, a dzięki temu zapobiegać ich niepożądanym skutkom, pomagać potrzebujących czy sprawnie pokierować akcją ratunkową. Brak wiedzy i uleganie emocjom powoduje, że działamy chaotycznie, w panice. Może to zaszkodzić nam, a także ludziom znajdującym się na miejscu zdarzenia, dlatego też istotnym stało się przygotowanie społeczeństwa do radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Konieczna zatem stała się zmiana podstawy programowej, a co za tym idzie treści nauczania: weryfikacja zbędnych, zdezaktualizowanych zagadnień, z jednoczesnym położeniem nacisku na obszary szeroko pojętego bezpieczeństwa. 23 grudnia 2008 roku zmieniono podstawę programową kształcenia ogólnego dla przedszkoli, szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych. Ministerstwo Edukacji Narodowej w uzgodnieniu z Ministerstwem Obrony Narodowej wprowadziło nowy przedmiot edukacja dla bezpieczeństwa, zastępując nim przysposobienie obronne. Kładzie on nacisk na działania edukacyjne ukierunkowane na problematykę zagrożeń pokojowych, z uwzględnieniem niebezpieczeństwa czasu wojny i sposobów zachowań w sytuacjach zdarzeń o charakterze kryzysowym, możliwych w każdej chwili i miejscu. Treści programowe zostały podzielone na dwa etapy kształcenia: III i IV etap edukacyjny. Na każdym z nich nauczyciel ma do dyspozycji po jednej godzinie lekcyjnej. Przedmiot realizowany jest wyłącznie w zakresie podstawowym. Spiralny układ treści nauczania (dwukrotnie realizowany pełny cykl kształcenia ogólnego: po raz pierwszy w gimnazjum i po raz drugi w szkole ponadgimnazjalnej) pozwala na weryfikację wcześniej zdobytej wiedzy i umiejętności. Z wcześniejszej podstawy programowej zostały usunięte następujące treści: - terenoznawstwo, - podstawy planowania i organizowania działań, - strzelectwo sportowe lub bieg na orientację. W IV etapie edukacyjnym moduł Służba wojskowa został włączony do działu Siły zbrojne RP, natomiast moduł Rola jednostki w kształtowaniu bezpieczeństwa własnego i społecznego stanowi część działu Zagrożenia czasu pokoju. Celem reformy programowej jest poprawa efektów kształcenia, dlatego też forma podstawy programowej jest temu podporządkowana. Wiadomości i umiejętności, jakie mają zdobyć uczniowie, wyrażone są w języku wymagań. Pojawienie się tego przedmiotu już w gimnazjum świadczy o randze i ważności zagadnień, dlatego też należy pamiętać, że nauczyciele szkół ponadgimnazjalnych kontynuują działania rozpoczęte na wcześniejszym etapie kształcenia. 3

2. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania Cele kształcenia Cele kształcenia wymagania ogólne I. Znajomość struktury obronności państwa Uczeń rozróżnia struktury obronności państwa, rozumie ich rolę oraz zna formy spełniania powinności obronnych przez organy administracji i obywateli. II. Przygotowanie do sytuacji zagrożeń Uczeń zna zasady postępowania w przypadku wystąpienia zagrożenia życia, zdrowia lub mienia; zna zasady planowania i organizowania działań. III. Opanowanie zasad pierwszej pomocy Uczeń umie udzielać pierwszej pomocy poszkodowanym w różnych stanach zagrażających życiu i zdrowiu. Cele kształcenia wymagania szczegółowe 1. System obronności Rzeczypospolitej Polskiej. Powinności obronne władz samorządowych, instytucji i obywateli. Uczeń: wymienia i uzasadnia polityczne oraz militarne warunki gwarancji bezpieczeństwa państwa, wymienia obowiązki obywateli w zakresie powinności obronnych. 2. Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej. Uczeń: przedstawia i charakteryzuje organizację Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, wymienia rodzaje wojsk oraz służb w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. 3. Ochrona ludności i obrona cywilna. Uczeń: wyjaśnia podstawowe zasady Międzynarodowego Prawa Humanitarnego, identyfikuje obiekty opatrzone międzynarodowymi znakami ochrony zabytków, wymienia podstawowe środki ochrony ludności, wymienia sposoby i środki ochrony zwierząt, rozpoznaje rodzaje sygnałów alarmowych i zna obowiązki ludności po usłyszeniu alarmu, wskazuje drogi ewakuacji w szkole, omawia zasady ewakuacji ludności i środków materiałowych, potrafi ewakuować się z budynku w trybie alarmowym. 4. Zagrożenia czasu pokoju, ich źródła, przeciwdziałanie ich powstawaniu, zasady postępowania w przypadku ich wystąpienia i po ich ustąpieniu. Uczeń: wymienia zagrożenia czasu pokoju i wyjaśnia, na czym polegają, wyjaśnia, na czym polega właściwe postępowanie w momentach wystąpienia poszczególnych zagrożeń, wymienia i charakteryzuje źródła zagrożeń w najbliższym otoczeniu domu oraz szkoły, przedstawia zasady działania w przypadku zagrożeń czasu pokoju (np. awarii, 4

katastrofy komunikacyjnej, budowlanej), podczas przebywania w domu, szkole, miejscu rekreacji i na trasie komunikacyjnej, wyjaśnia zasady postępowania związane z wyszukiwaniem i wynoszeniem ofiar oraz osób zagrożonych z rejonów porażenia, wskazuje sposoby zapobiegania panice podczas zagrożeń, uzasadnia konieczność przestrzegania zasad bezpieczeństwa własnego i innych ludzi podczas różnorodnych zagrożeń, omawia zasady postępowania w czasie zagrożenia terrorystycznego. 5. Zagrożenia występujące podczas wojny. Uczeń: charakteryzuje środki rażenia, wymienia konwencjonalne rodzaje broni współczesnego pola walki, wyjaśnia, na czym polega właściwe postępowanie ludności w rejonach rażenia bronią konwencjonalną, wymienia i wyjaśnia zasadę działania indywidualnych środków ochrony przed bronią masowego rażenia, wymienia zbiorowe środki ochrony przed bronią konwencjonalną, wyjaśnia znaczenie zastępczych budowli ochronnych, omawia zasady ewakuacji z terenów zagrożonych. 6. Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach (zachowanie ratownika). Uczeń: omawia podstawowe zasady postępowania ratownika w miejscu wypadku, ocenia sytuację w miejscu wypadku, zabezpiecza miejsce wypadku i wzywa profesjonalną pomoc, omawia zasady zapewnienia bezpieczeństwa ratownikowi, poszkodowanym i świadkom zdarzenia, wymienia środki przydatne przy udzielaniu pierwszej pomocy, ocenia stan poszkodowanego i demonstruje sposób skontrolowania jego funkcji życiowych, udziela pierwszej pomocy w przypadkach oparzeń, złamań i zwichnięć, krwotoków, dławienia się ciałem obcym, utraty przytomności, utraty oddechu, zatrzymania krążenia, wstrząsu pourazowego. Cele wychowawcze: kształtowanie postawy sprzyjającej indywidualnemu i społecznemu rozwojowi, poszanowanie tradycji i kultury, uczenie postawy tolerancji, kształtowanie postawy obywatelskiej, wzmacnianie poczucia własnej wartości, rozwijanie ciekawości poznawczej, kreatywności, przedsiębiorczości, kształtowanie umiejętności dokonywania właściwych wyborów, kształtowanie prawidłowych relacji wobec osób poszkodowanych, doskonalenie umiejętności informowania o niebezpiecznych zdarzeniach, kształtowanie postawy odpowiedzialności, uczciwości, wiarygodności i wytrwałości, budzenie postawy szacunku, 5

kształtowanie umiejętności podejmowania inicjatyw i pracy zespołowej, kształtowanie nawyków udzielania pomocy, rozwijanie poczucia odpowiedzialności za zdrowie i życie własne, a także innych ludzi, kształtowanie umiejętności posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjnokomunikacyjnymi, przygotowanie do rozpoznawania sytuacji kryzysowych. 6

3. Treści edukacyjne Program nauczania opiera się na podstawie programowej przedmiotu Edukacja dla bezpieczeństwa. Składa się z 6 modułów: I. System obronności Rzeczypospolitej Polskiej II. Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej III. Ochrona ludności i obrona cywilna IV. Zagrożenia czasu pokoju V. Zagrożenia czasu wojny VI. Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach Opis modułów: Moduły są dokładnym odzwierciedleniem zagadnień znajdujących się w podstawie programowej. I moduł: System obronności RP Bezpieczeństwo jest podstawą funkcjonowania każdego państwa i pozwala na jego stabilny rozwój. Na system obronny składa się wiele ogniw i tylko ich harmonijne działanie umożliwia zapewnienie ochrony praw i wolności obywateli. Dlatego też niezbędna jest znajomość politycznych i militarnych warunków bezpieczeństwa państwa, struktury obronności RP, a także powinności obronnych obywateli. II moduł: Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej Szczególną rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa każdego państwa odgrywają Siły Zbrojne, dlatego też ten moduł realizowany jest w następnej kolejności. Uczniowie zapoznają się z organizacją Sił Zbrojnych RP, zadaniami realizowanymi przez wojsko, a także rodzajami wojski i służb w siłach RP. III moduł: Ochrona ludności i obrona cywilna Zagadnienia modułu III zapoznają uczniów z normami międzynarodowego prawa humanitarnego. Jednocześnie uczniowie nauczą się rozpoznawania sygnałów alarmowych, komunikatów ostrzegawczych, a także odpowiedniego reagowania na nie. Znajomość procedur ewakuacji ludzi i mienia pozwoli właściwie reagować na zagrożenia przedstawione w kolejnych rozdziałach. IV moduł: Zagrożenia czasu pokoju Zagrożenia czasu pokoju są realnym niebezpieczeństwem współczesnych czasów, dlatego zostały przedstawione w pierwszej kolejności. Uczniowie zapoznają się z zagrożeniami naturalnymi, cywilizacyjnymi, technicznymi i terrorystycznymi. Nauczą się reagować na sytuacje kryzysowe w domu, szkole i najbliższej okolicy. Poznają również zasady zachowania się podczas różnorodnych zagrożeń, a także nauczą sposobów zapewnienia bezpieczeństwa, jak i zapobiegania panice. V moduł: Zagrożenia czasu wojny Poświęcony jest zagrożeniom czasu wojny. Wojna niesie za sobą okrucieństwo, masową zagładę i cierpienia wielu ludzi. Broń stanowi zagrożenie nie tylko dla żołnierzy, ale i ludności cywilnej, dlatego uczniowie powinni zapoznać się z jej rodzajami i skutkami oddziaływania. Znajomość indywidualnych i zbiorowych środków ochrony ludności pozwoli na przygotowanie odpowiednich 7

zabezpieczeń. Procedury postępowania w rejonach rażenia bronią jądrową, biologiczną, chemiczną czy konwencjonalną mogą okazać się przydatne w obliczu różnorodnych zagrożeń. VI moduł: Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach Te zagadnienia są kontynuacją treści realizowanych na III etapie kształcenia. Warto utrwalić nabyte umiejętności, a także poszerzyć zakres wiedzy. W procesie nauczania należy uwzględniać wszystkie zmiany dotyczące algorytmu resuscytacji. Dzięki wielokrotnym ćwiczeniom uczniowie nabędą odpowiednich umiejętności, a także wypracują algorytmy postępowania. Ważne jest opanowanie określonych zasad postępowania, ale również dbałość o zabezpieczenie miejsca zdarzenia, jak również bezpieczeństwo ratownika, poszkodowanego i świadków zdarzenia. Przedstawione treści nauczania dotyczą sytuacji, z którymi często możemy spotkać się w naszym życiu. Zatem im więcej uczniowie dowiedzą się na zajęciach, tym większe prawdopodobieństwo odpowiedniej reakcji i zachowania w sytuacjach wymagających ich interwencji. Ostatnie 2 tematy umieszczone w programie, a oznaczone gwiazdką, nie zostały zawarte w podręczniku. Ich realizacja leży w gestii nauczyciela. Jeśli jednak uda się zrealizować treści zawarte w podręczniku ucznia i pozostaną wolne jednostki tematyczne, warto zrealizować te zagadnienia. Dotyczą one resuscytacji krążeniowo-oddechowej dzieci oraz niemowląt. Są to ważne umiejętności, które uczniowie szkół ponadgimnazjalnych powinni nabyć. Scenariusze zajęć i pomoce dydaktyczne zostaną przedstawione w podręczniku metodycznym nauczyciela. 8

Moduł Lp. Temat Liczba godzin 1. Lekcja organizacyjna. Treści nauczania Treści podstawy programowej. Uczeń: 1 Zapoznanie z programem nauczania. Zasady pracy na zajęciach. Przedstawienie PSO. Liczba godzin modułu 1 I. System obronności Rzeczypospolitej Polskiej II. Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej 2. Polityczne i militarne warunki bezpieczeństwa państwa. 3. Powinności obronne obywateli. 4. Organizacja Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. 5. Rodzaje wojsk oraz służb w Siłach 1 Polityczne warunki bezpieczeństwa państwa. Militarne warunki bezpieczeństwa państwa. Zawieranie sojuszy. 1 Pełnienie służby wojskowej. Wykonywanie obowiązków wynikających z przydziałów kryzysowych i mobilizacyjnych. Pełnienie służby w obronie cywilnej. Uczestnictwo w samoobronie ludności. Świadczenia na rzecz obrony. 1 Organizacja Sił Zbrojnych RP. NSR. 1 Wojska Lądowe. Siły Powietrzne. 1.1 Wymienia i uzasadnia polityczne oraz militarne warunki gwarancji bezpieczeństwa państwa. 1.2 Wymienia obowiązki obywateli w zakresie powinności obronnych. 2.1 Przedstawia i charakteryzuje organizację Sił Zbrojnych RP. 2.2 Wymienia rodzaje wojsk oraz służb w Siłach Zbrojnych 2 2 9

Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. 6. Międzynarodowe Prawo Humanitarne. 7. Systemy ostrzegania przed zagrożeniami. Marynarka Wojenna. Wojska Specjalne. Żandarmeria Wojskowa. Służby Specjalne. 1 Geneza powstania MPH. Podstawowe zasady Międzynarodowego Prawa Humanitarnego. Podstawowe dokumenty MPH. Znaki ochrony zabytków. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża. Trybunał Norymberski i Haski. 1 Rodzaje alarmów i komunikatów ostrzegawczych. Zasady postępowania po ogłoszeniu alarmu. RP. 3.1 Wyjaśnia podstawowe zasady Międzynarodowego Prawa Humanitarnego. 3.2 Identyfikuje obiekty opatrzone międzynarodowymi znakami ochrony zabytków. 3.5 Rozpoznaje rodzaje sygnałów alarmowych i zna obowiązki ludności po usłyszeniu alarmu. 4 III. Ochrona ludności i obrona cywilna 8. Ewakuacja osób i mienia. UWAGA! Zaleca się przeprowadzenie ćwiczeń ewakuacji z budynku szkoły. 1 Ewakuacja I, II i III stopnia. Zasady zachowania się po ogłoszeniu ewakuacji. Zasady ewakuacji z budynku szkoły. Drogi ewakuacyjne. Ewakuacja mienia. 3.3 Wymienia podstawowe środki ochrony ludności. 5.7 Omawia zasady ewakuacji z terenów zagrożonych. 3.6 Wskazuje drogi ewakuacji w szkole, omawia zasady ewakuacji ludności i środków materiałowych. 3.7 Potrafi ewakuować się z budynku w trybie alarmowym. 10

IV. Zagrożenia czasu pokoju 9. Sposoby ochrony zwierząt. 10. Zagrożenia naturalne. 11. Zagrożenia naturalne związane ze zjawiskami atmosferycznymi. 12. Zagrożenia cywilizacyjne. 1 Zabezpieczenie budynków inwentarskich. Ewakuacja zwierząt. 1 Lawiny. Osuwiska. Trzęsienia ziemi. Postępowanie. 1 Burze, wichry. Powodzie. Ekstremalne temperatury. Procedury postępowania. 1 Pożary. Zatrucia CO. Epidemie. 3.4 Wymienia sposoby i środki ochrony zwierząt. 4.1 Wymienia zagrożenia czasu pokoju i wyjaśnia, na czym polegają. 4.2 Wyjaśnia, na czym polega właściwe postępowanie w momentach wystąpienia poszczególnych zagrożeń. 4.6 Wskazuje sposoby zapobiegania panice podczas zagrożeń. 4.1 Wymienia zagrożenia czasu pokoju i wyjaśnia, na czym polegają. 4.2 Wyjaśnia, na czym polega właściwe postępowanie w momentach wystąpienia poszczególnych zagrożeń. 4.1 Wymienia zagrożenia czasu pokoju i wyjaśnia, na czym polegają. 4.2 Wyjaśnia, na czym polega właściwe postępowanie w momentach wystąpienia poszczególnych zagrożeń. 4.7 Uzasadnia konieczność przestrzegania bezpieczeństwa własnego i innych ludzi 8 11

13. Zagrożenia techniczne. 14. Zagrożenie terroryzmem. 15. Zachowanie w trakcie ataku 1 Katastrofy budowlane. Katastrofy komunikacyjne. Awarie techniczne. 1 Zjawisko terroryzmu. Zamach bombowy. Niebezpieczna przesyłka. Samochód pułapka. 1 Żywe bomby. Sytuacja zakładnicza. podczas różnorodnych zagrożeń. 4.1 Wymienia zagrożenia czasu pokoju i wyjaśnia, na czym polegają. 4.2 Wyjaśnia, na czym polega właściwe postępowanie w momentach wystąpienia poszczególnych zagrożeń. 4.4 Przedstawia zasady działania w przypadku zagrożeń czasu pokoju (np. awarii, katastrofy komunikacyjnej, budowlanej). 4.5 Wyjaśnia zasady postępowania związane z wyszukiwaniem i wynoszeniem ofiar oraz osób zagrożonych z rejonów porażenia. 4.8 Omawia zasady postępowania w czasie zagrożenia terrorystycznego. 4.6 Wskazuje sposoby zapobiegania panice podczas zagrożeń. 4.8 Omawia zasady postępowania w czasie 12

terrorystycznego. Szturm jednostki antyterrorystycznej. Atak terrorystyczny podczas imprezy masowej. Procedury postępowania. zagrożenia terrorystycznego. 4.6 Wskazuje sposoby zapobiegania panice podczas zagrożeń. V. Zagrożenia czasu wojny 16. Sytuacje kryzysowe w domu, szkole oraz miejscu wypoczynku. 17. Zasady bezpiecznego życia: unikaj, przewiduj, reaguj. 18. Broń współczesnego pola walki. 1 Sytuacja kryzysowa: - zapobieganie, - przygotowanie na wypadek jej wystąpienia, - reagowanie. Trójkąt przestępstwa. 4.3 Wymienia i charakteryzuje źródła zagrożeń w najbliższym otoczeniu szkoły oraz domu. 4.4 Przedstawia zasady działania w przypadku zagrożeń czasu pokoju, podczas przebywania w domu, szkole, miejscu rekreacji i na trasie komunikacyjnej. 1 Trójkąt bezpieczeństwa. 4.3 Wymienia i charakteryzuje źródła zagrożeń w najbliższym otoczeniu szkoły oraz domu. 4.4 Przedstawia zasady działania w przypadku zagrożeń czasu pokoju, podczas przebywania w domu, szkole, miejscu rekreacji i na trasie komunikacyjnej. 1 Klasyfikacja broni współczesnego pola walki. 5.2 Wymienia konwencjonalne rodzaje broni współczesnego pola walki. 13

19. Broń jądrowa i broń biologiczna. 1 Broń jądrowa. Czynniki rażenia. Broń biologiczna. Objawy zakażenia. 5.1 Charakteryzuje środki rażenia. 6 20. Broń chemiczna. 1 Bojowe środki trujące. Bojowe środki zapalające. 5.1 Charakteryzuje środki rażenia. 21. Indywidualne środki ochrony przed skażeniami lub skutkami użycia broni masowego rażenia. 22. Zbiorowe środki ochrony ludności. 23. Postępowanie ludności w rejonach rażenia bronią współczesnego pola walki. 1 Środki ochrony dróg oddechowych. Zastępcze środki ochrony dróg oddechowych. Środki ochrony skóry. Zastępcze środki ochrony skóry. 1 Budowle ochronne: schrony, ukrycia, szczeliny przeciwlotnicze. Zastępcze budowle ochronne. 1 Postępowanie w rejonach rażenia: - bronią konwencjonalną, - bronią jądrową, - bronią chemiczną, - bronią biologiczną. Ewakuacja III stopnia. 5.4 Wymienia i wyjaśnia zasadę działania indywidualnych środków ochrony przed bronią masowego rażenia. 5.5 Wymienia zbiorowe środki ochrony ludności przed bronią konwencjonalną. 5.6 Wyjaśnia znaczenie zastępczych budowli ochronnych. 5.3 Wyjaśnia, na czym polega właściwe postępowanie ludności w rejonach rażenia bronią konwencjonalną. 5.7 Omawia zasady ewakuacji z terenów zagrożonych. 14

VI. Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach 24. Zaplecze pierwszej pomocy. Łańcuch przeżycia. 25. Poszkodowany nieprzytomny. 26. Poszkodowany bez czynności życiowych. 1 Wyposażenie apteczki pierwszej pomocy. Zasady postępowania ratownika na miejscu zdarzenia. Łańcuch przeżycia. Zabezpieczenie miejsca zdarzenia. Zapewnienie bezpieczeństwa. Zasady wzywania służb ratunkowych. 1 Wstępna ocena poszkodowanego. Zasady postępowania z osobą nieprzytomną. Zastosowanie pozycji bezpiecznej. 2 Nagłe zatrzymanie krążenia. Resuscytacja krążeniowooddechowa. Zastosowanie AED. 6.5 Wymienia środki przydatne przy udzielaniu pierwszej pomocy. 6.1 Omawia podstawowe zasady postępowania ratownika na miejscu wypadku. 6.2 Ocenia sytuację w miejscu wypadku. 6.3 Zabezpiecza miejsce wypadku i wzywa profesjonalną pomoc. 6.4 Omawia zasady zapewnienia bezpieczeństwa ratownikowi, poszkodowanym i świadkom zdarzenia. 6.6 Ocenia stan poszkodowanego i demonstruje sposób skontrolowania jego funkcji życiowych. 6.7 Udziela pierwszej pomocy w przypadku utraty przytomności. 6.6 Ocenia stan poszkodowanego i demonstruje sposób skontrolowania jego funkcji życiowych. 6-9 15

27. Urazy kostnostawowe. 1 Złamania kości. Obrażenia ciała. Urazy kręgosłupa. Zasady udzielania pierwszej pomocy. 6.7 Udziela pierwszej pomocy w przypadku zatrzymania krążenia, utraty oddechu. 6.6 Ocenia stan poszkodowanego. 6.7 Udziela pierwszej pomocy w przypadkach złamań i zwichnięć. 28. Urazy skórnonaczyniowe. 1 Rany. Obrażenia termiczne. Krwotoki. Wstrząs pourazowy. Zasady udzielania pierwszej pomocy. 6.6 Ocenia stan poszkodowanego. 6.7 Udziela pierwszej pomocy w przypadku zatrzymania krążenia. 29. * Nagłe zatrzymanie krążenia u dzieci. 1 Przyczyny NZK. Wstępna ocena poszkodowanego. Resuscytacja krążeniowooddechowa u dzieci. Odmienność postępowania. Postępowanie w przypadku zadławienia. 6.6 Ocenia stan poszkodowanego i demonstruje sposób skontrolowania jego funkcji życiowych. 6.7 Udziela pierwszej pomocy w przypadku zatrzymania krążenia. Dodatko wy temat 30. * Resuscytacja krążeniowooddechowa u niemowląt. 2 Przyczyny NZK. Wstępna ocena poszkodowanego. Resuscytacja krążeniowooddechowa u dzieci. Odmienność postępowania. 6.6 Ocenia stan poszkodowanego i demonstruje sposób skontrolowania jego funkcji życiowych. Dodatko wy temat 16

Postępowanie w przypadku zadławienia u niemowląt. 6.7 Udziela pierwszej pomocy w przypadku zatrzymania krążenia. Tematy oznaczone gwiazdką są dodatkowymi, nieobowiązkowymi zajęciami. 17

4. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania Zgodnie z założeniami podstawy programowej z dnia 23 grudnia 2008 roku Edukacja dla bezpieczeństwa główny nacisk kładzie na wykształcenie u młodych ludzi umiejętności zachowania się przede wszystkim w trakcie zagrożeń czasu pokoju, ale też uwzględnia zagrożenia czasu wojny. Duże znaczenie przywiązuje też do sposobów zachowania się w sytuacjach o charakterze kryzysowym, możliwych w każdym miejscu i w każdej chwili. Cele założone w podstawie programowej można osiągnąć na wiele sposobów. Najbardziej efektywne dla zdobywania wiedzy i nabywania nowych umiejętności jest aktywne zaangażowanie uczniów w proces kształcenia, dlatego też należy wykorzystać rozmaite metody aktywizujące, które sprawiają, że zajęcia stają się bardziej atrakcyjne dla uczniów, wyzwalają w nich aktywną, twórczą postawę. W związku z tym, że w czasie zajęć z edukacji dla bezpieczeństwa bardzo często należy stosować różnego rodzaju symulacje, wszystkie proponowane metody powinny mieć na celu kształcenie umiejętności formułowania argumentów i odpierania kontrargumentów przeciwnika, właściwego prezentowania własnego stanowiska, jasnego i precyzyjnego przedstawiania swoich poglądów oraz krytycyzmu wobec zdania swojego i innych. Dużą wagę należy przywiązywać do kształcenia postawy tolerancji. Istotną rolę odgrywa także uwzględnienie specyfiki zespołu uczniowskiego i warunków pracy, a także odwoływanie się do wiedzy i doświadczenia uczniów. Inaczej należy pracować z zespołem uczniów, którzy sami przeżyli np. powódź, a inaczej, gdy to zjawisko i związane z nim kwestie rozstrzygać będziemy czysto teoretycznie. Jeszcze innym zagadnieniem, które bezwzględnie należy wziąć pod uwagę, jest indywidualizacja procesu kształcenia i wychowania. Trzeba cały czas pamiętać, że obowiązkiem nauczyciela jest taki dobór metod nauczania, aby każdy z jego uczniów osiągnął zamierzone cele kształcenia i wychowania. Rolą nauczyciela przewodnika ucznia jest wzmacnianie poczucia wartości wychowanka, poznanie jego możliwości i stworzenie takiej sytuacji dydaktycznej, która mimo występujących trudności, doprowadzi do zbudowania przez ucznia pozytywnego obrazu własnej osoby. Propozycje metod i technik nauczania W procesie edukacyjnym wiedzę należy przekazywać w sposób różnorodny, ciekawy dla ucznia. W każdym zespole uczniowskim znajdą się osoby, które pracują w różnym tempie, mają różny poziom wiedzy i doświadczenia, a także różne możliwości psychofizyczne, dlatego też w czasie jednej jednostki lekcyjnej uczniowie omawiając to samo zagadnienie mogą pracować różnymi metodami, dostosowanymi do ich indywidualnych potrzeb edukacyjnych. Propozycje metod aktywizujących wykorzystywanych przy realizacji treści kształcenia edukacji dla bezpieczeństwa: Burza mózgów to najprostsza metoda aktywizująca, której celem jest zgromadzenie w krótkim czasie jak największej ilości pomysłów na rozwiązanie jakiegoś problemu. Praca tą metodą polega na tym, że nauczyciel podaje problem lub zagadnienie wymagające rozwiązania. Uczniowie 18

zgłaszają pomysły na jego rozwiązanie. Wszystkie pomysły uczniów zapisywane są na tablicy lub w innym miejscu. Później następuje dyskusja i wybór najlepszego rozwiązania. W czasie pracy tą metodą ważna jest zasada niekrytykowania nawet najbardziej nieprawdopodobnych propozycji. Dyskusja to zorganizowana wymiana poglądów między uczestnikami dyskusji ( między uczniami i nauczycielem bądź też samymi uczniami). Niezwykle ważnymi elementami tej formy pracy są: właściwe i precyzyjne sformułowanie tematu, określenie czasu i sposobu prezentowania wypowiedzi, a także wybranie osoby prowadzącej dyskusję. Debata za i przeciw to metoda pozwalająca na analizowanie jakiegoś problemu z różnych punktów widzenia. Ten sposób pracy ma na celu nauczenie i przyzwyczajenie ucznia do analizowania wszystkich aspektów rozwiązania przed podjęciem ostatecznej decyzji. Drzewo decyzyjne to graficzny zapis procesu myślenia i podejmowania decyzji, określenie możliwych rozwiązań oraz przewidywanie pozytywnych i negatywnych konsekwencji wybranych możliwości. W pień drzewa uczeń wpisuje zagadnienie, które wymaga podjęcia jakiejś decyzji. Na drugim poziomie (gałęzie drzewa) uczeń wpisuje możliwe rozwiązania określonego poniżej problemu. Każde z rozwiązań ma swoje pozytywne i negatywne skutki, które uczeń zapisuje na trzecim poziomie. W koronie drzewa zapisane zostają cele i wartości, którymi się kieruje, dokonując swoich wyborów. Metaplan to graficzny sposób przedstawienia przebiegu dyskusji, w trakcie której uczniowie analizują problem i poszukują jego rozwiązania. Celem tej metody jest doskonalenia umiejętności analizy, argumentowania, oceniania faktów oraz propozycji rozwiązań poruszanego zagadnienia. Metoda ta pozwala na wymianę myśli, odniesienie się do wypowiedzi innych osób, a także aktywizuje wszystkich uczniów. Mapa pojęciowa to wizualne przedstawienie omawianego problemu. Jest to schemat mający ilustrować sposób myślenia. Tworzenie mapy pojęciowej polega na wyjściu od omawianego pojęcia i stworzeniu wokół niego sieci logicznych połączeń. Pozwala to uporządkować wiadomości i odnaleźć związki między nimi. Metodę tę możemy wykorzystać do: sprawdzenia zdobytej wiedzy i nabytych umiejętności, rozwiązywania problemów, definiowania pojęć oraz planowania działań. Piramida priorytetów metoda polega na ułożeniu pomysłów lub rozwiązań według ich ważności. Służy do systematyzacji wiedzy oraz wartościowania rozwiązań. Symulacje to naśladowanie nieistniejącej, ale możliwej rzeczywistości. Celem takiego działania jest doskonalenie umiejętności, bezpieczne ćwiczenie sytuacji. Często stosowana jest jako trening przewidywania skutków potencjalnych zjawisk i zagrożeń. Grupy zadaniowe to metoda pracy stosowana przy realizacji długotrwałych projektów, polegająca na przydzieleniu grupom zadań, nad którymi pracują wszyscy jej członkowie. Ćwiczenia realizowane są w sytuacji nabywania określonych umiejętności, np. resuscytacji krążeniowo-oddechowej. Uczniowie uczą się lepiej, kiedy są silnie zmotywowani, nauczany temat jest ważny i są świadomi celów nauczania, dlatego ważne jest dokładne przygotowanie wszystkich elementów niezbędnych do realizacji ćwiczeń. Najistotniejsze elementy: przygotowanie miejsca ćwiczeń wywietrzenie sali lekcyjnej, odpowiednie ustawienie krzeseł, przygotowanie podłoża pod manekiny, odpowiednie oświetlenie, sprawdzenie sprzętu ustalenie, czy np. manekiny są czyste, działają poprawnie, tzn. czy jest możliwość skutecznej wentylacji i prawidłowych uciśnięć, dokonanie kontroli defibrylatorów stan baterii, elektrod itp., ustalenie, czy wszyscy uczniowie dobrze widzą, słyszą być może zaistnieje konieczność zmiany miejsca uczniów, by mogli pracować w bardziej komfortowych warunkach. 19

Ćwiczenia powinny być zaplanowane realistycznie, odwoływać się do doświadczeń naszych podopiecznych. Wprowadzenie ich poprzez opowiedzenie zdarzenia, przedstawienie sytuacji mającej konkretne odniesienie pozwoli na bardziej efektywne działania i zmotywuje do działania. Ciekawą metodą prowadzenia zajęć praktycznych w małych grupach jest metoda czterech kroków. Stosowana na kursach BLS/AED Europejskiej Rady Resuscytacji, sprawdza się w nauczaniu na każdym etapie kształcenia. I KROK 1. Czas rzeczywisty nauczyciel demonstruje umiejętność bez komentarza, w czasie rzeczywistym. Celem tego kroku jest pokazanie uczniom, czego się od nich oczekuje. Zadaniem nauczyciela jest prawidłowe wykonanie czynności tak, aby uczniowie widzieli dokładnie, jak należy to robić. Pokaz musi być prawidłowo zaprezentowany przez nauczyciela, gdyż kolejne etapy będą nawiązywały do pierwszego kroku. II KROK 2. Pokaz z omówieniem demonstrowanych czynności nauczyciel wykonuje te same czynności, jednak czyni to wolniej, z komentarzem każdego elementu. Dzięki temu na pytania, które być może nasunęły się uczniom w trakcie pokazu, znajdą w tym etapie odpowiedź. Na zakończenie wychowankowie mogą zadawać pytania. III KROK 3. Pokaz nauczyciela z komentarzem ucznia nauczyciel jeszcze raz demonstruje umiejętność, natomiast uczeń opisuje jego działania. Jest to decydujący etap w zdobywaniu umiejętności uczniowie podejmują decyzje i są odpowiedzialni za wykonanie zadania. IV KROK 4. Uczeń demonstruje określoną czynność, a kolejny z nich dokonuje omówienia Na tym etapie uczeń przejmuje odpowiedzialność za wykonanie czynności, jednocześnie wykazując, że zrozumiał, w jaki sposób ją wykonać. Każdy z wychowanków powinien dokonać prezentacji umiejętności na tym etapie. Jeśli czas na to pozwala, powinno się przećwiczyć kilkakrotnie każdą czynność. Nauczyciel ma zadanie korygować ewentualne błędy, aby nie były powielane przez następnych ćwiczących. I krok czas rzeczywisty II krok pokaz z omówieniem demonstrowanych czynności 20

III krok pokaz nauczyciela z komentarzem ucznia IV krok uczeń omawiający III krok wykonuje czynności, a kolejny komentuje Wśród wyżej wymienionych propozycji metod, które aktywizują uczniów i powodują ich zaangażowanie w proces zdobywania wiedzy i nabywania nowych umiejętności, na szczególną uwagę zasługuje metoda projektu. Celem projektu jest przede wszystkim zaciekawienie uczniów i zaangażowanie ich w działalność poznawczą. Dzięki pracy tą metodą młodzież uczy się podejmowania decyzji, samodzielności i systematyczności, przedsiębiorczości i elastyczności, prezentowania swojej pracy innym oraz oceniania pracy własnej i innych. Stawarza też możliwości pracy w grupie, w której każdy z uczniów może zająć się tym, co najbardziej mu odpowiada, w czym czuje się najbardziej kompetentny. Metodę tę z powodzeniem można wykorzystać na zajęciach edukacji dla bezpieczeństwa. W wieku szkolnym występują indywidualne różnice pomiędzy uczniami, dotyczy to zarówno uczniów mających trudności w nauce, jak i szczególnie uzdolnionych. Indywidualizacja jest zatem procesem koniecznym, uwzględniającym zdolności, umiejętności i zainteresowania. Uczenie się powinno wykorzystywać i rozwijać możliwości ucznia, a także zapewnić ciągły przyrost kompetencji. W pracy z uczniem ze specyficznymi trudnościami w nauce można wykorzystać następujące propozycje: Praca w grupach (3-5 osobowych) w grupie znajdują się uczniowie o różnych możliwościach intelektualnych. Przedstawianie wyników pracy grupy można zlecić najsłabszemu uczniowi. Jeśli zaistnieje taka potrzeba, inni członkowie grupy mogą uzupełniać wypowiedzi. Uczeń taki staje się potrzebny, wzrasta jego poczucie własnej wartości. Podstawową metodą pracy grupowej jest dyskusja nad wspólnie rozwiązywanymi problemami. W toku tej dyskusji uczniowie zdolniejsi pomagają w pracy uczniom słabszym. To pozwala na zmianę postawy wychowanków mających trudności w nauce, którzy zaczynają interesować się tematyką zajęć oraz osiągać lepsze wyniki w nauce. 21

Prowadzenie zajęć na kilku poziomach nauczania podział uczniów na grupy, które otrzymują zdania o różnym stopniu trudności. Metody podpowiedzi np. wskazanie sposobu rozwiązania analogicznego zadania, pytania naprowadzające. Zadania domowe zróżnicowanie poziomu trudności. Należy oceniać szczególnie te, które zostały wykonane samodzielnie. Można również poprosić uczniów, by zaangażowali się w realizację wystaw, inscenizacji, zabaw dydaktycznych, gazetek ściennych itp. Ponadto w realizacji zaplanowanych treści należy stosować krzyżówki, rebusy, wykreślanki itp., które oprócz funkcji rozrywkowej, pełnią funkcje edukacyjne. Nauczyciel pracujący z uczniem ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się: Sprawia, że nauka może być przyjemnością. Zna potrzeby uczniów. Szanuje poglądy wychowanków Zachęca do samodzielnego myślenia. Nagradza osiągnięcia. Rozwija jego zainteresowania. W swojej pracy wykorzystuje różne pomoce dydaktyczne. Praca z uczniem zdolnym Zdolni uczniowie szybko się nudzą przy wykonywaniu rutynowych czynności. Wspieranie rozwoju dziecka zdolnego polega na poszerzaniu programu nauczania oraz indywidualizacji wymagań. Celem indywidualizacji pracy ucznia jest rozwój jego zdolności. Propozycje pracy z uczniem zdolnym: Wzbogacanie materiału nauczania o nowe zagadnienia tak, by stanowiły dla niego wyzwanie i zachętę do podjęcia wysiłku intelektualnego. Stosowanie indywidualnego programu nauczania w zakresie przedmiotu będącego obiektem zainteresowań i szczególnych zdolności ucznia. Przeniesienie ucznia do klasy programowo wyższej, chociaż, jeśli uzdolnienia dotyczą wyłącznie jednego przedmiotu, może nie być to uzasadnione. Umożliwienie udziału w konkursach, olimpiadach, turniejach przedmiotowych. Przydzielanie dodatkowych zadań. Nawiązanie współpracy z uczelniami wyższymi i innymi instytucjami mogącymi udzielić wsparcia w zakresie indywidualnego rozwoju ucznia oraz jego uzdolnień. Ukierunkowanie na zdobywanie nowych wiadomości i umiejętności wykraczających poza podstawę programową. Należy pamiętać o pewnych odmiennościach w pracy z uczniem zdolnym. Zadaniem nauczyciela jest wychowanie do sukcesu, a zatem: kształtowanie samoakceptacji, umiejętności pokonywania 22

trudności, a także akceptacji pewnej odmienności tych wychowanków. Jednocześnie należy walczyć ze stereotypami, gdyż dzieci utalentowane z określonych przedmiotów, nie zawsze radzą sobie ze wszystkimi zajęciami. Czasami uzdolnienia dotyczą wybranych obszarów, wówczas należy zapewnić pomoc w realizacji przedmiotów, z którymi sobie nie radzą. Należy również pamiętać o tym, że czasami wiedza ucznia w danym obszarze może przekroczyć znacznie program nauczania, a co się z tym wiąże, może zagrozić autorytetowi nauczyciela, który może nie znać odpowiedzi na zadawane przez podopiecznego pytania. Należy zatem zadbać o budowanie prawidłowych relacji z uczniami i jednocześnie przygotowywać dodatkowe materiały oraz opracowania dla tej grupy wychowanków. 23

5. Opis założonych osiągnięć ucznia Moduł Lp. Temat Szczegółowe osiągnięcia ucznia Uczeń: I. System obronności Rzeczypospolitej Polskiej 1. Lekcja organizacyjna. 2. Polityczne i militarne warunki bezpieczeństwa państwa. 3. Powinności obronne obywateli. - zna zasady pracy na zajęciach oraz kryteria oceniania; - rozumie pojęcia: polityczne i militarne warunki bezpieczeństwa; - wymienia i uzasadnia polityczne i militarne warunki bezpieczeństwa państwa; - wskazuje i omawia główny cel bezpieczeństwa militarnego kraju; - zna pojęcia: koalicja, sojusz; - wie, co to jest NATO i UE; - wskazuje zmiany, jakie wiążą się ze wstąpieniem Polski do NATO i UE; - wskazuje i omawia poszczególne ogniwa systemu obronności RP; - wie, na czym polega pełnienie służby wojskowej; - wie, w jakich sytuacjach obywatel może być powołany do Sił Zbrojnych RP; - rozumie pojęcia: świadczenie osobiste i świadczenie rzeczowe; Indywidualizacja Specyficzne trudności w uczeniu się Uczeń: - wymienia polityczne i militarne warunki bezpieczeństwa państwa; - wskazuje czynniki zagrażające bezpieczeństwu państwa; - wie, co to jest NATO i UE; - wymienia i omawia powinności obronne obywateli RP; - wymienia konstytucyjne UCZEŃ ZDOLNY wymagane szczegółowe osiągnięcia oraz dodatkowo Uczeń: - wyjaśnia przyczyny i skutki wstąpienia Polski do NATO i UE; - zna zakres działania wojskowych komend uzupełnień; - lokalizuje w swoim miejscu zamieszkania 24

II. Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej 4. Organizacja Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. 5. Rodzaje wojsk oraz służb w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. - omawia obowiązki obywatela wobec ojczyzny; - wyjaśnia, czym jest powszechny obowiązek obrony; - wskazuje i omawia obowiązki wynikające z przydziałów kryzysowych i mobilizacyjnych; - wymienia i omawia powinności obronne obywateli RP; - wymienia i omawia formy powszechnego obowiązku obrony; - wymienia i omawia zadania obronne, które można realizować w czasie pokoju; - wskazuje, na czym polega pełnienie służby w obronie cywilnej; - uzasadnia konieczność uczestnictwa w ćwiczeniach samoobrony na wypadek działań wojennych; - omawia zadania Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej; - wie, kto kieruje Siłami Zbrojnymi w czasie pokoju i w czasie wojny; - wyjaśnia skrót NSR; - wymienia zadania: Szefa Sztabu Generalnego, Dowódcy Operacyjnego Sił Zbrojnych, Szefa Inspektoratu Sił Zbrojnych, dowódcy okręgu wojskowego, szefów wojewódzkich Sztabów Wojskowych; - omawia rolę NSR w Wojsku Polskim; - uzasadnia konieczność reformowania polskiej armii; - wymienia rodzaje wojsk SZ RP; - wymienia zadania i rodzaje Wojsk Lądowych; - przedstawia zakres działań wojsk wchodzących w skład Sił Powietrznych; - wymienia zadania Marynarki Wojennej; - wyszczególnia rodzaje wojsk specjalnych; obowiązki obywatela; - potrafi wyjaśnić, czym są Siły Zbrojne i jakie są ich zadania; - wymienia rodzaje wojsk oraz służb w Siłach RP; - zna pojęcie Służby Specjalne; wojskowe komendy uzupełnień; - zna kategorie zdolności do czynnej służby wojskowej; - omawia główne reformy, jakie przeprowadzono w polskiej armii; - wskazuje jednostki wojskowe stacjonujące w pobliżu jego miejscowości oraz omawia ich zadania i znaczenie; - zdobywa z różnych źródeł informacje na temat misji pokojowych, w których biorą udział SZ RP; 25

III. Ochrona ludności i obrona cywilna 6. Międzynarodowe Prawo Humanitarne. 7. Systemy ostrzegania przed zagrożeniami. - potrafi wymienić podstawowe zadania Żandarmerii Wojskowej; - wskazuje zakres działań służb specjalnych; - zna zasady Międzynarodowego Prawa Humanitarnego; - wie, kim był Henry Dunant; - omawia założenia Konwencji Genewskiej z 1864 r.; - wskazuje znaki ochrony zabytków; - wie, czym jest umowa międzynarodowa; - wymienia i omawia najważniejsze dokumenty Międzynarodowego Prawa Humanitarnego; - omawia postanowienia Konwencji Haskiej z 1954 roku; - wymienia zadania Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża; - uzasadnia konieczność utworzenia Międzynarodowego Prawa Humanitarnego; - wie, kim jest kombatant w myśl MPH; -wie, czym zajmował się Trybunał Norymberski; - wyjaśnia powód powołania Międzynarodowego Trybunału Karnego w Hadze; - zna rodzaje alarmów i komunikatów ostrzegawczych; - omawia zadania Obrony Cywilnej; - zna sposoby ogłaszania alarmów oraz ich odwoływania; - omawia zasady postępowania po ogłoszeniu alarmu powietrznego i alarmu o skażeniach; - przedstawia procedury postępowania po ogłoszeniu zagrożeń; - omawia cele ostrzegania ludności przed zagrożeniami; - zna sposoby przeciwdziałania panice; - wyjaśnia podstawowe zasady Międzynarodowego Prawa Humanitarnego; - rozpoznaje rodzaje sygnałów alarmowych; - wie, jakie urządzenia wykorzystuje się do ogłaszania i odwoływania alarmów; - zna ogólne zasady postępowania po ogłoszeniu alarmu; - zapoznaje się wybranym przez siebie tekstem MPH i go prezentuje; - odnajduje w swojej okolicy budynki oznaczone symbolami ochrony ogólnej lub specjalnej, wyjaśnia, dlaczego zastosowano taką ochronę; - omawia zbrodnie ludobójstwa XX wieku; - przygotowuje prezentację multimedialną przedstawiającą system ostrzegania przed zagrożeniami; 26

8. Ewakuacja osób i mienia. 9. Sposoby ochrony zwierząt. - wymienia rodzaje ewakuacji; - zna zasady zachowania się ludności po ogłoszeniu ewakuacji; - wie, jakie są cele ewakuacji mienia; - wyjaśnia, na czym polega ewakuacja I, II i III stopnia; - wskazuje listę rzeczy, które należy zabrać w przypadku ewakuacji; - omawia czynności, które należy wykonać po ogłoszeniu ewakuacji; - wyjaśnia, w jakiej sytuacji dokonuje się ewakuacji mienia; - omawia zadania władz lokalnych oraz odpowiednich służb podczas ewakuacji; - planuje samoewakuację; - potrafi ewakuować się w trybie nagłym; - zna zasady ewakuacji z budynku szkoły oraz drogi ewakuacyjne; - wyjaśnia zasady zaopatrzenia ewakuowanej ludności w wodę i żywność; - uzasadnia potrzebę przeciwdziałania panice; - wymienia zasady obowiązujące w czasie ewakuacji zwierząt; - wymienia sposoby przystosowania i uszczelniania budynków inwentarskich; - wymienia miejsca, do jakich ewakuuje się zwierzęta; - omawia warunki, jakie należy zapewnić zwierzętom w czasie ewakuacji; - wskazuje osoby odpowiedzialne za planowanie ewakuacji zwierząt na obszarze województwa i powiatu; - omawia niezbędne ilości pożywienia, jakie należy zapewnić ewakuowanym zwierzętom; - potrafi odpowiednio zachować się w czasie ewakuacji; - zna pojęcie: samoewakuacja; - wie, w jaki sposób przygotować się do ewakuacji; - zna dogi ewakuacji w szkole; - omawia zasady ewakuacji ludności i środków materiałowych; - charakteryzuje sposoby i środki ochrony zwierząt; - przygotowuje plan ewakuacji budynku szkoły; - przygotowuje plan ewakuacji zwierząt z gospodarstwa rolnego na wypadek: - powodzi - pożaru - zagrożenia chemicznego - zagrożenia bakteriologicznego 27

- opisuje warunki, w jakich powinny przebywać ewakuowane zwierzęta; IV. Zagrożenia czasu pokoju 10. Zagrożenia naturalne. 11. Zagrożenia naturalne związane ze zjawiskami atmosferycznymi. - wymienia zagrożenia naturalne; - wyjaśnia, jak należy zachować się podczas trzęsienia ziemi; - omawia, jak zachować się w przypadku wystąpienia osuwisk; - wie, jak należy zachować się w górach przed wyjściem na szlak; - potrafi prawidłowo zachować się w przypadku zejścia lawiny; - opisuje, w jaki sposób sygnalizuje się potrzebę pomocy w górach; - zna sposoby przeciwdziałania panice; -potrafi przygotować dokładny plan reagowania w sytuacjach kryzysowych; - zna procedury postępowania w czasie burzy i wichury; - zna procedury postępowania w czasie zagrożenia powodziowego i powodzi; - potrafi udzielić pomocy osobie, która uległa przegrzaniu lub wyziębieniu; - wymienia i charakteryzuje źródła zagrożeń w najbliższym otoczeniu; - charakteryzuje zagrożenia naturalne na świecie; - podaje przykłady zagrożeń, które wystąpiły w ostatnich latach; - wie, gdzie w jego województwie znajdują się zapory wodne, ocenia ryzyko powodzi na wypadek ich przerwania; - wymienia i omawia zagrożenia czasu pokoju; - wie, jakie zagrożenia naturalne występują na terenie naszego kraju; - zna zasady postępowania w czasie różnorodnych zagrożeń; - wie, jak zachować się czasie burzy, wichrów i powodzi; - wie, jak należy chronić się przed działaniem niskiej i wysokiej temperatury; - wymienia i charakteryzuje źródła zagrożeń w najbliższym otoczeniu; - omawia skutki występowania zagrożeń naturalnych w naszym kraju na przestrzeni ostatnich lat; - przygotowuje plan wycieczki w góry z zachowaniem wszelkich środków ostrożności; - samodzielnie opracowuje mapę zagrożenia powodziowego dla wybranego województwa; - przygotowuje prezentację przedstawiającą procedury postępowania w czasie zagrożeń naturalnych; 28

12. Zagrożenia cywilizacyjne. 13. Zagrożenia techniczne. - przedstawia zasady działania podczas pożaru; - potrafi postępować w wypadku zatrucia czadem; - wie, jakie niebezpieczeństwo może stanowić zaczadzenie; - wie, jakie są najczęstsze przyczyny zaczadzenia; - zna objawy zaczadzenia; -potrafi zapobiegać zaczadzeniu; - wymienia źródła epidemii; - omawia procedury postępowania w czasie epidemii; - przygotowuje listę służb i instytucji w okolicy, do których można zwrócić się o pomoc w sytuacji zagrożenia; - wyjaśnia, na czym polega właściwe postępowanie w momentach wystąpienia poszczególnych zagrożeń; - uzasadnia konieczność przestrzegania bezpieczeństwa własnego i innych ludzi podczas różnorodnych zagrożeń; - omawia sposoby przeciwdziałania panice; - omawia procedury postępowania w przypadku katastrofy budowlanej i komunikacyjnej; - wyjaśnia zasady postępowania związane z wyszukiwaniem i wynoszeniem ofiar oraz osób zagrożonych z rejonów porażenia; - przedstawia zasady działania w przypadku awarii technicznej; - zna procedury postępowania w sytuacji uwolnienia materiałów niebezpiecznych; - wymienia i charakteryzuje źródła zagrożeń w swoim najbliższym otoczeniu; - zna tablice oznaczające materiały niebezpieczne w transporcie; - zna źródła powstawania pożarów; - wie, jak zachować się podczas pożaru; - zna objawy zatrucia czadem; - omawia zasady postępowania podczas epidemii; - przedstawia zasady przestrzegania bezpieczeństwa na miejscu zdarzenia; - wymienia zagrożenia techniczne; - przedstawia zasady działania w przypadku wystąpienia katastrof i awarii technicznych; - wyjaśnia zasady postępowania związane z wyszukiwaniem i wynoszeniem ofiar oraz osób zagrożonych z rejonów porażenia; - przygotowuje prezentację na temat największych epidemii na przestrzeni wieków; - przygotowuje debatę argumenty za i przeciw powstaniu elektrowni jądrowej w Polsce; 29

- omawia przyczyny powstawania zagrożeń technicznych; - uzasadnia konieczność przestrzegania bezpieczeństwa własnego i innych ludzi podczas różnorodnych zagrożeń; 14. Zagrożenie terroryzmem. - charakteryzuje motywy ataków terrorystycznych; - wie, jak zachować się w wypadku zamachu bombowego; - omawia kryteria, które świadczą o tym, że przesyłka jest niebezpieczna; - omawia zasady postępowania z niebezpieczną przesyłką; -wie, w jaki sposób rozmawiać z osobą, która twierdzi, że podłożyła bombę; - wie, jak postępować w przypadku podłożenia bomby, niebezpiecznej przesyłki oraz samochodu pułapki; - wie, jak rozpoznać niebezpieczną przesyłkę i samochód pułapkę; - omawia przyczyny i skutki najbardziej spektakularnych zamachów terrorystycznych, które miały miejsce w XX i XXI wieku; 15. Zachowanie w trakcie ataku terrorystycznego. - charakteryzuje zachowanie osoby, która chce dokonać samobójczego ataku terrorystycznego; - wie, jak powinna zachować się osoba będąca zakładnikiem; - wie, jak należy zachować się podczas szturmu jednostki antyterrorystycznej; - wie, jak zachować się w sytuacji wybuchu bomby w środkach komunikacji; - wymienia i charakteryzuje motywy ataków terrorystycznych; - omawia zasady zachowania się w czasie ataku terrorystycznego na imprezie masowej; - wskazuje sposoby zapobiegania panice; - zna pojęcie: żywa bomba; - wie, jak postępować z tzw. żywą bombą; - wie, jak zachować się po zamachu bombowym, w sytuacji zakładniczej, podczas szturmu jednostki antyterrorystycznej; - potrafi właściwie ocenić sytuację zagrożenia; - samodzielnie przygotowuje prezentację omawiającą zasady postępowania w czasie ataku terrorystycznego; - opracowuje plan postępowania na wypadek ataku terrorystycznego na halę sportową podczas zawodów; 30

16. Sytuacje kryzysowe w domu, szkole oraz miejscu wypoczynku. - wskazuje, czym jest sytuacja kryzysowa; - wymienia źródła zagrożeń w najbliższym otoczeniu; - omawia sposoby zachowania się w poszczególnych sytuacjach kryzysowych; - wie, czym jest zespół stresu pourazowego; - omawia kolejne kroki zarządzania sytuacją kryzysową; - charakteryzuje metody służące do identyfikacji zagrożeń; - ćwiczy sposoby zachowania się w wybranych sytuacjach kryzysowych; - omawia koncepcję trójkąta przestępstwa; - prezentuje model interwencji kryzysowej; - omawia sposoby przeciwdziałania panice; - wie, co to jest sytuacja kryzysowa; - wymienia rodzaje sytuacji kryzysowych; - wie, jak zachować się, gdy jest się uczestnikiem lub świadkiem sytuacji kryzysowej; - wymienia źródła zagrożeń w domu, szkole, miejscach wypoczynku; - przygotowuje plan zarządzania kryzysowego dla swojego miejsca zamieszkania; - omawia go; 17. Zasady bezpiecznego życia: unikaj, przewiduj, reaguj. - omawia elementy trójkąta bezpieczeństwa; - wymienia cechy charakteru niezbędne, aby pokierować działaniami ratowniczymi; - wymienia czynniki wpływające na umiejętność zachowania się w sytuacji kryzysowej; - omawia schemat postępowania w sytuacji kryzysowej; - przedstawia sposoby przygotowania się na wystąpienie sytuacji kryzysowej; - wymienia jednostki, które dbają o infrastrukturę bezpieczeństwa w jego najbliższej okolicy; - wie, jakie zagrożenia istnieją w jego najbliższym otoczeniu; - zna zasady bezpiecznego życia; - wie, na co powinien zwrócić uwagę, gdy znajdzie się w nowym miejscu; - przygotowuje prezentację przedstawiającą sposoby zapobiegania zagrożeniom występującym w najbliższym otoczeniu; - przygotowuje plakat zawierający informacje na temat elementów, na które należy zwrócić uwagę, gdy przebywa się w nowym miejscu; 31

V. Zagrożenia czasu wojny 18. Broń współczesnego pola walki. 19. Broń jądrowa i broń biologiczna. - wymienia środki zaliczane do broni precyzyjnej; - dokonuje podziału broni współczesnego pola walki; - charakteryzuje broń współczesnego pola walki; - wyjaśnia, dlaczego współcześnie coraz większego znaczenia nabiera broń radioelektroniczna; - wyjaśnia, dlaczego współczesne rodzaje broni ewoluują w kierunku coraz bardziej złożonych systemów; - zna zastosowanie energii jądrowej w czasie pokoju; - omawia podział broni masowego rażenia; - charakteryzuje rodzaje broni jądrowej; - omawia podstawowe czynniki rażenia wybuchu jądrowego; - charakteryzuje rodzaje broni biologicznej; - wymienia zakażenia wywołane przez różne rodzaje broni biologicznej; - omawia oznaki ataku bronią biologiczną; - omawia sposoby przenoszenia drobnoustrojów broni biologicznej; 20. Broń chemiczna. - omawia podział broni chemicznej; - zna podział bojowych środków trujących; - omawia rodzaje i sposób działania bojowych środków trujących; - charakteryzuje bojowe środki trujące; - wymienia toksyczne środki przemysłowe; - zna przeznaczenie bojowych środków zapalających; 21. Indywidualne środki ochrony - charakteryzuje indywidualne środki ochrony dróg oddechowych i skóry przed skażeniami; - wymienia konwencjonalne rodzaje broni współczesnego pola walki; - wie, co to jest broń masowego rażenia; - zna podział broni masowego rażenia; - omawia broń jądrową i biologiczną; - zna rodzaje broni chemicznej; - omawia bojowe środki trujące; - przedstawia bojowe środki zapalające; - wymienia indywidualne środki - przygotowuje prezentację dotyczącą produkowanego w Polsce uzbrojenia współczesnego pola walki; - przygotowuje informacje dotyczące wypadków zastosowania broni masowego rażenia; - przygotowuje prezentację przedstawiającą zastosowanie energii jądrowej w przemyśle, medycynie, sztuce i archeologii; - korzystając z różnych źródeł, przygotowuje prezentację przedstawiającą broń masowego rażenia; - organizuje spotkanie z osobą, 32