Proporcje ciała dziewcząt z niedoborem wzrostu i dziewcząt zdrowych w okresie pokwitania

PRACE ORYGINALNE / Original articles Pediatric Endocrinology, Diabetes and Metabolism 2011, 17, 3, xx-xx ISSN 2081-237X Proporcje ciała dziewcząt z niedoborem wzrostu i dziewcząt zdrowych w okresie pokwitania Body proportions of healthy and short stature adolescent girls Katarzyna Milde 1, Paweł Tomaszewski 1, Anna Majcher 2, Beata Pyrżak 2, Romuald Stupnicki 1 1 Zakład Statystyki i Informatyki Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie 2 Klinika Pediatrii i Endokrynologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Streszczenie Wprowadzenie: Regularna oceny proporcji ciała ma istotne znaczenia, ponieważ wczesne wykrycie ewentualnych zaburzeń rozwoju fizycznego oraz szybka prewencja mogą umożliwić dziecku osiągnięcie optimum swego uwarunkowanego genetycznie poziomu rozwoju. Cel pracy: Celem pracy było określenie proporcji ciała dojrzewających dziewcząt z niedoborem wzrostu i dziewcząt o prawidłowej wysokości ciała. Materiał i metody: Pomiary wysokości ciała, wysokości siedzeniowo-ciemieniowej, szerokości barków, długości kończyn górnych wykonano u 104 zdrowych niskich dziewcząt (NW, wysokość ciała poniżej 10 centyla), 84 dziewcząt z zespołem Turnera (ZT) i 263 dziewcząt zdrowych, z prawidłową wysokością ciała (ZDR, wysokość ciała pomiędzy 25-75 centyla) w wieku 11-15 lat. Długość kończyn dolnych obliczono, odejmując od pomiaru wysokości ciała pomiar wysokości siedzeniowo-ciemieniowej. Pomiary zostały wykonane zgodnie z przyjętymi standardami antropometrycznymi. Zmienne somatyczne poddano transformacji logarytmicznej i wyznaczono zależności allometryczne. Wyniki: Na podstawie analizy allometrycznej stwierdzono, że dziewczęta z zespołem Turnera mają krótsze kończyny dolne (p<0,001) oraz szersze barki (p<0,001) w porównaniu ze zdrowymi dziewczętami z obu grup. Dziewczęta z niedoborem wzrostu charakteryzują się dłuższymi kończynami dolnymi (p<0,001) w stosunku do pozostałych grup badanych oraz szerszymi barkami (p<0,001) i dłuższymi kończynami górnymi (p<0,001) w porównaniu z dziewczętami o prawidłowej wysokości ciała. Wnioski: Analiza przebiegu rozwoju somatycznego, oparta na zależnościach allometrycznych, umożliwia szersze spojrzenie na zagadnienie proporcjonalności budowy ciała. W przypadku wykazania nieprawidłowości proporcji ciała w porównaniu ze zdrowymi dziewczętami o prawidłowej wysokości ciała, jakie zaobserwowano np. w grupie dziewcząt z zespołem Turnera, diagnoza ta może stać się przesłanką dla dalszego postępowania klinicznego. Słowa kluczowe: proporcje ciała, allometria, niedobór wzrostu Abstract Adres do korespondencji: dr Katarzyna Milde Zakład Statystyki i Informatyki, Katedra Anatomii i Biomechaniki AWF ul. Marymoncka 34, 01-968 Warszawa e-mail: katarzyna.milde@awf.edu.pl Introduction: Regularly conducted assessment of body proportions is of importance as early detection of possible growth disorders and immediate prevention may allow gathering an optimum of child s genetically conditioned level of development. Aim of the study: To assess body proportions of adolescent girls, healthy or with growth deficiency. Material and methods: Three groups were studied: 104 healthy, short-statured girls (body height below the 10th percentile), 84 girls with Turner s syndrome (ZT) and 263 healthy girls of normal stature (between percentiles 25 and 75), all aged 11-15 years. The following measurements were conducted according to common anthropometric standards: body height, sitting body height, shoulder width, upper extremity length and lower extremity length the last one was computed as the difference between standing and sitting body heights. All measurements were converted to logarithms and allometric linear regressions vs log body height were computed. Results: The Turner girls proved to have allometrically shorter legs (p<0.001) and wider shoulders (p<0.001) compared with both groups of healthy girls, and longer upper extremities (p<0.001) compared with the girls of normal stature. Healthy, short-statured girls had longer lower extremities (p<0.001) as compared to other groups; they also had wider shoulders (p<0.001) and longer upper extremities (p<0.001) compared to healthy girls of normal height. Conclusions: Allometric relations of anthropometric measurements enable a deeper insight into the body proportions, especially in the growth period. The presented discrimination of Turner girls may serve as a screening test, and recommendation for further clinical treatment. Key words: body proportions, allometry, short stature 183

Milde K., Tomaszewski P., Majcher A. et al. Body proportions of short-statured girls Pediatric Endocrinology, Diabetes and Metabolism 2011, 17, 3 184 Wprowadzenie Wiedza na temat przemian ontogenetycznych jest podstawowym warunkiem postępowań prozdrowotnych w świadomym kierowaniu rozwojem i zdrowiem dziecka. Wczesne wykrycie ewentualnych zaburzeń rozwoju fizycznego oraz szybka diagnoza mogą umożliwić dziecku osiągnięcie optimum swego uwarunkowanego genetycznie poziomu rozwoju. W praktyce klinicznej ocena prawidłowości rozwoju dziecka odbywa się często przy użyciu morfogramów, w których wartości poszczególnych cech somatycznych wyrażane są w postaci odchyleń standardowych wyznaczonych względem średniej wartości z populacji dla danej kategorii wiekowej. Odmiennym podejściem do zagadnienia oceny proporcji ciała jest metoda oparta na skalowaniu allometrycznym. Metoda ta umożliwia ocenę proporcjonalności danej cechy w stosunku do parametrów charakteryzujących rozmiary ciała (np. wysokości lub masy ciała). Znalazła ona zastosowanie m.in. w ocenie relacji wagowo-wzrostowych, ocenie składu ciała, czy w określeniu wymiarów serca i ich związku z ryzykiem wystąpienia chorób krążenia [1-5]. Podejście allometryczne zastosowano również w ocenie związków pomiędzy zawartością tkanki tłuszczowej a komponentami sprawności fizycznej lub sprawności fizycznej w odniesieniu do oceny maksymalnego poboru tlenu i sprawności krążeniowo-oddechowej szacowanych w zależności od stopnia dojrzewania młodzieży [6-9]. Podejście allometryczne nie jest zatem zagadnieniem nowym, jednakże w dostępnym piśmiennictwie niewiele jest prac dotyczących oceny budowy somatycznej z wykorzystaniem zależności allometrycznych. W nielicznych, opublikowanych pracach metodę allometrii wykorzystano do oszacowania wartości masy należnej do wysokości ciała u chłopców w wieku szkolnym, określenia wybranych proporcji ciała kobiet z zespołem Turnera oraz proporcji wagowo-wzrostowych niskorosłych dziewcząt i dziewcząt zespołem Turnera [10-12]. W pracach tych wykazano, że allometria umożliwia ocenę proporcjonalności danej cechy w stosunku do parametrów charakteryzujących rozmiary ciała, a zatem jest adekwatna do charakterystyki zmian wielkości cech somatycznych w procesie rozwoju. Cel pracy Celem przedstawianej pracy było określenie wybranych proporcji ciała dziewcząt z niedoborem wzrostu, w tym z zespołem Turnera, w porównaniu z dziewczętami o prawidłowej wysokości ciała z wykorzystaniem metody skalowania allometrycznego. Materiał i metody Badania przeprowadzono wśród 104 zdrowych niskich dziewcząt (NW, wysokość ciała poniżej 10 centyla), 84 dziewcząt z zespołem Turnera (ZT, wysokość ciała poniżej 10 centyla) i 263 dziewcząt zdrowych, z prawidłową wysokością ciała (ZDR, 25-75 centyla) w wieku 11-15 lat. Badania dziewcząt z niedoborem wzrostu (NW i ZT) przeprowadzono w Klinice Pediatrii i Endokrynologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego oraz na kolonii letniej zorganizowanej przez Stowarzyszenie Pomocy Chorym z Zespołem Turnera. Pomiary dziewcząt o prawidłowej wysokości ciała (grupa kontrolna) zostały udostępnione przez prof. M. Składa (AWF Warszawa). U badanych dokonano pomiaru wysokości ciała (bh), wysokości siedzeniowo-ciemieniowej (sh), szerokości barków (a-a) oraz długości kończyn górnych (a-da). Długość podkulszowa kończyn dolnych została obliczona na podstawie różnicy wysokości ciała i wysokości siedzeniowo-ciemieniowej (bh-sh). Pomiary zostały wykonane zgodnie z przyjętymi standardami antropometrycznymi. Zebrane dane poddano transformacji logarytmicznej, a następnie wyznaczono dla każdej z badanych grup zależności allometryczne między cechami somatycznymi i wysokością ciała oraz odpowiadające im równania regresji. Zróżnicowanie współczynników regresji oceniono z wykorzystaniem analizy regresji liniowej. Wartości cech somatycznych dziewcząt z niedoborem wzrostu unormowano na równania regresji liniowych i błędów w regresji wyznaczonych dla dziewcząt o prawidłowej wysokości ciała. Znamienność różnic średnich wartości allometrycznie unormowanych cech somatycznych badanych grup określono za pomocą jednokierunkowej analizy wariancji oraz testu Scheffe go (post-hoc) [13]. Dla wszystkich analiz przyjęto poziom istotności p<0,05. Wyniki W tabeli I przedstawiono średnie wartości wieku oraz parametrów budowy somatycznej, zaobserwowane w grupie zdrowych dziewcząt, dziewcząt z niedoborem wzrostu oraz dziewcząt z ZT. Badane z grupy kontrolnej (ZDR) różniły się istotnie wysokością ciała od pozostałych dziewcząt, dlatego na wstępie dokonano analizy regresji dla tej grupy. Stwierdzono, że wartości współczynników nachylenia prostych regresji wyznaczonych dla wszystkich cech somatycznych nie różniły się znamiennie od jedności, co oznacza, że ich przyrost jest proporcjonalny do przyrostu wysokości ciała. Następnie, na podstawie wyników grupy kontrolnej, wyznaczono równania regresji liniowej oraz błędy w regresji, które były podstawą do normowania pomiarów dziewcząt z niedoborem wzrostu i z zespołem Turnera. Na rycinie 1 przedstawiono zależności allometryczne badanych cech somatycznych w grupie dziewcząt z zespołem Turnera, dziewcząt z niedoborem wzrostu i dziewcząt o prawidłowej wysokości ciała oraz równania regresji liniowej i błędy regresji wyznaczone dla grupy kontrolnej (dziewczęta zdrowe o prawidłowej wysokości ciała). Analiza regresji liniowej wykazała, że wartości współczynników nachylenia prostych regresji, zarówno w grupie dziewcząt zdrowych z niedoborem wzrostu, jak i dziewcząt z ZT, nie różnią się znamiennie od jedności. Oznacza to, że tak jak w przypadku dziewcząt o prawidłowej wysokości ciała, przyrost poszczególnych cech somatycznych dziewcząt z niedoborem wzrostu, jest proporcjonalny do przyrostu wysokości ciała. Z kolei stałe regresji różniły się istotnie (p<0,001), dlatego dla każdej z grup wyznaczono równania regresji. Po odwrotnym przekształceniu (zdelogarytmowaniu) otrzymanych współczynników regresji, równania te miały postać przedstawioną w tabeli II.

Milde K., Tomaszewski P., Majcher A. i wsp. Proporcje ciała dziewcząt a niedobór wzrostu Tabela I: Table I: Średnie (±SD) wartości wieku i cech somatycznych zaobserwowane u dziewcząt zdrowych (ZDR) oraz z niedoborem wzrostu (NW) i dziewcząt z zespołem Turnera (ZT) Mean (±SD) values of age and of somatic variables recorded in healthy girls (ZDR), girls of short stature (NW) and girls with Turner s syndrome (ZT) Zmienna / Variable ZDR (n=263) NW (n=104) ZT (n=84) Wiek [lata] / Age [years] 12,99±1,39 12,93±1,28 13,10±1,53 Wysokość ciała [cm] / Body height [cm] 157,12±8,80 141,13±7,86 139,53±9,34 Masa ciała [kg] / Body mass [kg] 47,75±11,32 33,91±6,20 38,04±8,49 Wysokość siedzeniowo-ciemieniowa [cm] / Sitting height [cm] 81,64±4,76 72,15±4,16 75,55±5,35 Długość kończyn górnych [cm] / Upper extremity length [cm] 66,94±4,10 66,33±7,50 59,65±4,81 Długość kończyn dolnych [cm] / Lower extremity length [cm] 75,47±4,83 68,66±4,71 63,98±5,29 Szerokość barków [cm] / Shoulder width [cm] 33,50±2,20 30,77±1,87 31,99±2,40 log(a-a) 1,62 ZDR (n = 265) A log(sh) 1,98 B 1,60 1,58 NW (n = 64) ZT (n = 82) 1,96 1,94 NW (n = 99) ZT (n = 84) 1,56 1,92 1,54 1,90 1,52 1,50 1,48 1,88 1,86 1,46 1,84 1,44 1,42 y = x - 0.671 ± 0.0164 1,82 1,80 y = x - 0.284 ± 0.010 1,40 1,78 log(bh-sh) 1,95 C 1,95 log(a-da) D 1,90 1,90 NW (n = 68) ZT (n = 83) 1,85 1,85 1,80 1,80 NW (n = 99) 1,75 ZT (n = 83) 1,75 y = x - 0.371 ± 0.011 1,70 y = x - 0.319 ± 0.011 1,70 1,65 1,65 Ryc. 1. Fig. 1. Zależności allometryczne cech somatycznych (A szerokość barków, B wysokość siedzeniowo-ciemieniowa, C długość kończyn dolnych, D długość kończyn górnych) w grupie dziewcząt z zespołem Turnera (ZT), dziewcząt z niedoborem wzrostu (NW) i dziewcząt o prawidłowej wysokości ciała (ZDR). Linia prosta regresja liniowa wyznaczona dla dziewcząt o prawidłowej wysokości ciała oraz równanie regresji liniowej i błąd regresji Allometric relations of somatic variables (A shoulder width, B sitting height, C lower extremity length, D upper extremity length) recorded in girls with Turner s syndrome (ZT), girls of short stature (NW) and healthy girls (ZDR). Straight line linear regression computed for girls with normal body height, linear regression equation and regression error Na rycinie 2 przedstawiono średnie wartości allometrycznie unormowanych cech somatycznych w grupie dziewcząt z zespołem Turnera i dziewcząt z niedoborem wzrostu. Podstawą normowania były równania regresji liniowych i błędów w regresji wyznaczonych dla dziewcząt o prawidłowej wysokości ciała (grupa kontrolna). W wyniku analizy średnich wartości allometrycznie unormowanych cech somatycznych badanych z niedoborem wzro- 185

Milde K., Tomaszewski P., Majcher A. et al. Body proportions of short-statured girls Pediatric Endocrinology, Diabetes and Metabolism 2011, 17, 3 Tabela II: Równania prostej regresji wyznaczone dla poszczególnych cech somatycznych w grupie dziewcząt zdrowych (ZDR), z niedoborem wzrostu (NW) oraz dziewcząt z zespołem Turnera (ZT) Table II: Linear regression equations computed for somatic variables in healthy girls (ZDR), girls of short stature (NW) and girls with Turner s syndrome (ZT) Zależności allometryczne / Allometric relations ZDR (n=263) NW (n=99) % ZT (n=84) % log(a-a)/ ŷ=0,213x ŷ=0,220x +3 ŷ=0,229x +7 log(sh)/ ŷ=0,519x ŷ=0,512x -2 ŷ=0,541x +4 log(bh-sh)/ ŷ=0,481x ŷ=0,488x +2 ŷ=0,458x -4 log(a-da)/ ŷ=0,426x ŷ=0,431x +1 ŷ=0,427x 0 log logarytm / logarithm; a-a szerokość barków / shoulder width; bh wysokość ciała / body height; sh wysokość siedzeniowo-ciemieniowa / sitting height; bh-sh długość kończyny dolnej / lower extremity length a-da długość kończyny górnej / upper extremity length; D% średnia wartość unormowana (względem zdrowych dziewcząt) wyrażona w procentach / mean standardised (against healthy girls)value expressed in percentages SD 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00-0,50-1,00-1,50-2,00-2,50 Ryc. 2. Fig. 2. bbb bbb NW (n = 99) ZT (n = 84) bbb a-a sh bh-sh a-da Średnie (±SE) wartości allometrycznie unormowanych cech somatycznych w grupie dziewcząt z zespołem Turnera (ZT, n=84) i dziewcząt z niedoborem wzrostu (NW, n=104). Podstawą normowania były równania regresji liniowych i błędów w regresji wyznaczonych dla dziewcząt o prawidłowej wysokości ciała (ZDR, n=263) linia pozioma Mean (±SE) allometric values of standardised somatic variables recorded in girls with Turner s syndrome (ZT, n=84) and girls of short stature (NW, n=104). Standardisation procedure was based on linear regression equation and regression errors calculated for girls with normal body height (ZDR, n=263) horizontal line p<0,001 znamiennie różne od dziewcząt z prawidłową wysokością ciała / p<0.001 significantly different from girls with normal body height bbb p<0,001 znamiennie różne od dziewcząt z niedoborem wzrostu / p<0.001 significantly different from girls of short stature a-a szerokość barków / shoulder width sh wysokość siedzeniowo-ciemieniowa / sitting height b-sy długość kończyny dolnej / lower extremity length a-da długość kończyny górnej / upper extremity length SD 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0-2,0-3,0-4,0 NW (n = 62) ZT (n = 82) log (bh-sh) log (a-a) -5,0-4,0-2,0 0,0 2,0 4,0 6,0 SD Ryc. 3. Korelogram allometrycznie unormowanych pomiarów szerokości barków i długości kończyn dolnych w grupie dziewcząt z zespołem Turnera (ZT, n=82) i dziewcząt z niedoborem wzrostu (NW, n=62) i dziewcząt o prawidłowej wysokości ciała (ZDR, n=263). Podstawą normowania były równania regresji liniowych i błędów w regresji wyznaczonych dla dziewcząt o prawidłowej wysokości ciała (n=263). Linia prosta linia dyskryminująca wartości dla dziewcząt zdrowych i z zespołem Turnera Fig. 3. Allometric relations of standardised values of shoulder width and lower extremity length recorded in girls with Turner s syndrome (ZT, n=82), girls of short stature (NW, n=62) and girls with normal body height (ZDR, n=263). Standardisation procedure was based on linear regression equation and regression errors calculated for girls with normal body height (n=263). Straight line line discriminating between values of healthy and Turner girls 186 stu i z zespołem Turnera stwierdzono, że dziewczęta z zespołem Turnera mają kończyny dolne znamiennie krótsze o ok. 4% (p<0,001), barki szersze o ok. 7% (p<0,001) i ok. 4% dłuższy tułów w porównaniu ze zdrowymi dziewczętami. Dziewczęta zdrowe z niedoborem wzrostu mają kończyny dolne istotnie dłuższe o ok. 2% (p<0,001), barki szersze o ok. 3% (p<0,001) i kończyny górne dłuższe o ok. 1% w porównaniu z dziewczętami o prawidłowej wysokości ciała (ryc. 2). W celu scharakteryzowania badanych dziewcząt pod względem relacji wymiarów szerokościowych i długościowych, wyznaczono zależność allometryczną dla pomiarów szerokości barków i długości kończyn dolnych oraz wyznaczono linię dyskryminacyjną wartości dla dziewcząt zdrowych (ZDR, NW) i z zespołem Turnera (ryc. 3). Na tej podstawie stwierdzono dysproporcje tych cech u 72 spośród 82 dziewcząt z zespołem Turnera (ok. 88%), w przypadku dziewcząt zdrowych z niedoborem wzrostu nie zaobserwowano tak znaczących różnic. Omówienie Określenie proporcji ciała, szczególnie dla osób z niedoborem wzrostu, ma istotne znaczenie w ocenie prawidłowego rozwoju. Najczęściej ocena prawidłowości rozwoju dziecka odbywa się przy użyciu morfogramów, w których wartości poszczególnych cech somatycznych wyrażane są w postaci odchyleń standardowych wyznaczonych względem średniej wartości z populacji dla danej kategorii wiekowej. Ze względu na fakt, że zmiany wielkości danych cech somatycznych w różnych okresach rozwoju nie są liniowe, zastosowanie procedur opartych jedynie na wyznaczeniu prostych relacji między cechami niezbyt precyzyjnie opisuje charakter i tempo zmian w poszczególnych etapach rozwoju. Metodą, w odróżnieniu od morfogramów, która uwzględnia nieliniową zależność między badanymi cechami oraz umożliwia ocenę proporcjonalności danej cechy w stosunku do parametrów charakteryzujących rozmiary ciała (np. wysokość lub masa) jest allometria. Na

Milde K., Tomaszewski P., Majcher A. i wsp. Proporcje ciała dziewcząt a niedobór wzrostu podstawie tej metody, w prezentowanym opracowaniu stwierdzono, że wraz ze zwiększeniem wysokości ciała następuje proporcjonalne zwiększenie badanych cech somatycznych, zarówno w grupie dziewcząt zdrowych o prawidłowej wysokości ciała jak i dziewcząt z niedoborem wzrostu. Ponadto stwierdzono, podobnie jak w dostępnych opracowaniach dotyczących zespołu Turnera, że dziewczęta z ZT charakteryzowały się krótszymi kończynami dolnymi, szerszymi barkami i dłuższym tułowiem [14-17]. Znaczna część opracowań dotyczyła zmian proporcji ciała, przy czym najczęściej omawiane były one w odniesieniu do wieku badanych i czasu trwania terapii, bez uwzględnienia oceny proporcjonalności danej cechy w stosunku do parametrów charakteryzujących wymiary ciała (np. wysokości lub masy ciała). W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono również prac na temat oceny proporcji ciała dzieci w wieku szkolnym z wykorzystaniem metody skalowania allometrycznego, natomiast ocenę proporcji ciała z uwzględnieniem tej metody zastosowano w odniesieniu do dorosłych kobiet z ZT [11]. Wyniki tego opracowania wskazują, że kobiety powyżej 18 r.ż. z ZT charakteryzują się nadal proporcjonalnie krótszymi w stosunku do wysokości ciała kończynami dolnymi, dłuższymi kończynami górnymi oraz większą szerokością klatki piersiowej w porównaniu ze zdrowymi, niskorosłymi kobietami. Oceny proporcji ciała, w odniesieniu do wysokości ciała dzieci z niedoborem wzrostu, dokonano w pracy Sas i wsp., wykorzystując, w odróżnieniu od zależności allometrycznych, równanie zaproponowane przez Gerver a i wsp., w którym różnica unormowanej wartości danej cechy i wysokości ciała odnoszona była do zależności pomiędzy analizowanymi cechami wyznaczonej w grupie referencyjnej [18-19]. Na tej podstawie wykazano, że dzieci z niedoborem wzrostu charakteryzowały się większymi stopami i dłońmi, szerszymi barkami i biodrami w stosunku do zdrowych dzieci, natomiast miały proporcjonalną długość tułowia w odniesieniu do wysokości ciała. Niska wysokość ciała dzieci w okresie pokwitania nie zawsze jest przejawem choroby. Jedną z najczęstszych przyczyn niedoboru wzrostu jest konstytucjonalnie wolne tempo wzrostu i rozwoju (KOWR). Według Sultan i wsp. KOWR dotyczy 37,4% dzieci dotkniętych zaburzeniami procesu wzrastania [20]. Dzieci z KOWR charakteryzują się dłuższym okresem wzrastania, niższym tempem wzrostu podczas skoku pokwitaniowego, opóźnieniem pojawiania się cech płciowych, korelującym z opóźnieniem dojrzałości kostnej. Ten typ wzrastania i dojrzewania jest na ogół uwarunkowany rodzinnie i stanowi on jedynie przejściową formę niedoboru wzrostu. W badaniach Sharmy i wsp. oraz Gasser i wsp., zwrócono uwagę, że dziewczęta późno dojrzewające wykazują większe średnie wartości szerokości barków, bioder i wymiarów klatki piersiowej oraz charakteryzują się dłuższymi kończynami dolnymi [21, 22]. W niniejszych badaniach dziewczęta zdrowe z niedoborem wzrostu (NW) charakteryzowały się dłuższymi kończynami dolnymi w stosunku do pozostałych grup badanych oraz szerszymi barkami i dłuższymi kończynami górnymi w porównaniu z dziewczętami o prawidłowej wysokości ciała. Zatem można by przypuszczać, że przyczyną niskiej wysokości ciała tych dziewcząt jest konstytucjonalnie wolne tempo wzrostu i rozwoju. Analizując wyniki dziewcząt z niedoborem wzrostu (NW i ZT) stwierdzono, że pomimo proporcjonalnego zwiększania się badanych cech somatycznych w stosunku do wysokości ciała w obu badanych grupach, proporcje ciała dziewcząt zdrowych z niedoborem wzrostu (NW) w znacznym stopniu różniły się w porównaniu z proporcjami dziewcząt z zespołem Turnera (ZT). Dlatego śledzenie tempa wzrastania (przyrostów wysokości ciała) oraz proporcji ciała dziecka są bardzo ważne ze względu na możliwość wykrycia ewentualnych zaburzeń wzrastania i wczesnego wdrożenia odpowiedniego leczenia. Na podstawie standardowych, łatwych do wykonania pomiarów antropometrycznych i po odniesieniu ich do wysokości ciała, można ocenić proporcjonalność budowy somatycznej. Przedstawiane badania, ze względu na małą liczebność grup badanych, mają na celu zaprezentowanie odmiennego podejścia do zagadnienia oceny proporcji ciała, która jest oparta na metodzie skalowania allometrycznego. Obecnie prowadzone są badania dzieci i młodzieży w wieku szkolnym z województwa mazowieckiego. Zebrane dane posłużą do konstrukcji norm (wartości referencyjnych) allometrycznych dla poszczególnych cech somatycznych, które pozwolą na zdiagnozowanie przebiegu rozwoju danych elementów ciała w zależności od zmian jego wielkości i pozwolą tym samym na ocenę proporcjonalności rozwoju cech somatycznych. Opracowane i upowszechnione normy (np. w postaci tabel wartości referencyjnych i oprogramowania komputerowego) stanowić będą dla lekarzy klinicystów, nauczycieli oraz rodziców łatwo dostępne narzędzie oceny rozwoju dziecka. Wnioski Na podstawie prostych pomiarów antropometrycznych i po odniesieniu ich do wysokości ciała można dokonać analizy przebiegu rozwoju somatycznego, opartej na zależnościach allometrycznych. Umożliwi to ocenę proporcjonalności budowy ciała w stosunku do wysokości. W przypadku wykazania nieprawidłowości w proporcjach ciała w porównaniu ze zdrowymi dziewczętami o prawidłowej wysokości ciała, jakie zaobserwowano np. w grupie dziewcząt z zespołem Turnera, metoda ta może stać się przesłanką dla dalszego postępowania w praktyce klinicznej. Pracę przedstawiono w czasie 10 Konferencji Naukowej Postępy w ocenie zaburzeń rozwoju fizycznego, Warszawa, 13.05.2011 r. Piśmiennictwo 1. Benn R.T.: Some mathematical properties of weight -for -height indices used as measures of adiposity. Br. J. Prev. Soc. Med., 1971, 25, 42-50. 2. Burton R.F.: Why is the body mass index calculated as mass/height2, not as mass/height3? Ann. Hum. Biol., 2007, 34, 656-663. 3. Heymsfield S.B., Gallagher D., Mayer L. i wsp.: Scaling of human body composition to stature: new insights into body mass index. Am. J. Clin. Nutr., 2007, 86, 82-91. 4. Lauer M.S., Anderson K.M., Larson M.G., Levy D.: A new method for indexing left ventricular mass for differences in body size. Am. J. Cardiol., 1994, 74, 487-491. 5. de Simone G., Devereux R.B., Daniels S.R. i wsp.: Effect of growth on variability of left ventricular mass: assessment of allometric signals in adults and children and their capacity to predict cardiovascular risk. J. Am. Coll. Cardiol., 1995, 25, 1056-1062. 187

Milde K., Tomaszewski P., Majcher A. et al. Body proportions of short-statured girls Pediatric Endocrinology, Diabetes and Metabolism 2011, 17, 3 6. Tsimeas P.D., Tsiokanos A.L., Koutedakis Y. i wsp.: Does living in urban or rural settings affect aspects of physical fitness in children? An allometric approach. Br. J. Sports Med., 2005, 39, 671-674. 7. Armstrong N., Welsman J.R.: Peak oxygen uptake in relation to growth and maturation in 11- to 17-year-old humans. Eur. J. Appl. Physiol., 2001, 85, 546-551. 8. Rowland T., Miller K., Vanderburgh P. i wsp.: Cardiovascular fitness in premenarcheal girls and young women. Int. J. Sports Med., 2000, 21, 117-121. 9. Thomis M., Rogers D.M., Beunen G.P. i wsp.: Allometric relationship between body size and peak VO 2 relative to age at menarche. Ann. Hum. Biol., 2000, 27, 623-631. 10. Stupnicki R., Czeczelewski P., Tomaszewski P.: Body mass expected for body height in schoolboys. Acta Kinesiol. Univ. Tartuensis, 2007, 12, supl., 183. 11. Milde K., Jeż W., Piechaczek H. i wsp.: Selected anthropometric characteristics of adult women with the Turner s syndrome. Papers Anthropol., 2004, 13, 154-159. 12. Tomaszewski P., Milde K., Sienkiewicz -Dianzenza E., Stupnicki R.: Weight-height relationship in girls with normal body fat content Turner s syndrome vs healthy, short -statured. Pediatr. Endocrinol. Diabetes Metab., 2009, 15, 149-151. 13. Stupnicki R.: Biometria. Wyd. Margos, 2000, Warszawa. 14. Milde K., Majcher A., Tomaszewski P. i wsp.: Wybrane proporcje ciała dziewcząt z zespołem Turnera. Endokrynol. Diabetol. Chor. Przemiany Materii Wieku Rozw., 2007, 13, 113-115. 15. Baldin A.D., Armani M.C., Morcillo A.M. i wsp.: Body proportions in a group of Brazilian patients with Turner syndrome. Arq. Bras. Endocrinol. Metabol., 2005, 49, 529-535. 16. Bannink E., van der Palen R., Mulder P., de Muinck Keizer -Schrama S.: Long-term follow- -up of GH -treated girls with Turner syndrome: BMI, blood, pressure, body proportions. Horm. Res., 2009, 71, 336-342. 17. Schweizera R., Rankea M.B., Bindera G. i wsp.: Experience with growth hormone therapy in Turner syndrome in a single centre: low total height gain, no further gains after puberty onset and unchanged body proportions. Horm. Res., 2000, 53, 228-238. 18. Sas T.C., Gerver W.J., De Bruin R. i wsp.: Body proportions during 6 years of GH treatment in children with short stature born small for gestational age participating in a randomised, double -blind, dose -response trial. Clin. Endocrinol., 2000, 53, 675-681. 19. Gerver W.J.M., Drayer N.M.: Does growth hormone treatment of patients with Turner s syndrome cause an abnormal body shape? Acta Paediatr., 1992, 81, 691-694. 20. Sultan M., Afzal M., Qureshi S.M.: Etiology of short stature in children. J. Coll. Physicians. Surg. Pak., 2008, 8, 493-497. 21. Sharma K., Talwar I., Sharma N.: Age at menarche in relation to adult body size and physique. Ann. Hum. Biol., 1988, 15, 431-434. 22. Gasser T., Sheehy A., Molinari L., Largo R.H.: Growth of early and late maturers. Ann. Hum. Biol., 2001, 28, 328-336. Praca wpłynęła do Redakcji: 2011-xx-xx. Zaakceptowano do druku: 2011-xx-xx. Konflikt interesów: nie zgłoszono 188