Instytut Logistyki i Magazynowania

Instytut Logistyki i Magazynowania I-3594-0-2013 Analiza stanu aktualnego i opracowanie rekomendacji usprawnień z wykorzystaniem systemu ebooking TRUCK dla procesów obsługi samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski Zleceniodawca: MINISTERSTWO FINANSÓW Zespół opracowujący : Prof. ndzw. dr hab. inż. Dr Mgr Mgr inż. Mgr Mgr Mgr inż. Bogusław Śliwczyński Maciej Stajniak Emilia Jurkowska-Kubiak Izabela Jeleń Tomasz Dębicki Marcin Foltyński Bartosz Guszczak Kierownik tematu: Prof. ndzw. dr hab. inż. Bogusław Śliwczyński Kierownik komórki organizacyjnej: Prof. ndzw. dr hab. inż. Bogusław Śliwczyński Rada Opiniodawcza Instytutu Z up. inż. Adam Wojciechowski ZATWIERDZIŁ (pieczęć i podpis) Poznań 2013 r. Wszelkie prawa autorskie zastrzeżone Instytut Logistyki i Magazynowania

SPIS TREŚCI 1. Cel analizy i opracowania rekomendacji usprawnień procesów obsługi samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski.... 3 2. Analiza i ocena aktualnego stanu organizacji obsługi samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski przez przejścia graniczne w Kuźnicy i Bobrownikach.... 5 2.1. Analiza strumienia odprawianych samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski przez przejścia graniczne w Kuźnicy i Bobrownikach.... 7 2.2. Analiza procesów obsługi ruchu towarowego na przejściach granicznych w Kuźnicy i Bobrownikach.... 26 2.3. Analiza organizacji zasobów i zarządzania funkcjonowaniem przejść granicznych w zakresie ruchu towarowego na kierunku wywozowym w Kuźnicy i Bobrownikach.... 36 2.4. Analiza funkcjonalności systemów informatycznych wykorzystywanych przez Służbę Celną na przejściach granicznych.... 42 2.5. Analiza infrastruktury drogowej, terenu i obiektów wzdłuż dróg dojazdowych do przejść granicznych w Kuźnicy i Bobrownikach.... 50 3. Ocena aktualnego stanu organizacji obsługi samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski przez przejścia graniczne w Kuźnicy i Bobrownikach.... 55 4. Rekomendacje usprawnień procesów obsługi samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski z wykorzystaniem systemu elektronicznej rezerwacji obsługi granicznej ebooking Truck.... 64 4.1. Koncepcja systemu i wymagań funkcjonalnych dla projektu systemu elektronicznej rezerwacji obsługi granicznej ebooking Truck.... 66 4.2. Rekomendacje zmian w procesach i procedurach obsługi samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski z wykorzystaniem systemu elektronicznej rezerwacji odprawy granicznej ebooking Truck.... 78 4.3. Rekomendacje dostosowania zasobów analizowanych przejść granicznych do wymagań obsługi samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski przez przejścia graniczne w Kuźnicy i Bobrownikach.... 80 5. Uwarunkowania wariantowe włączenia systemu systemu elektronicznej rezerwacji obsługi granicznej ebooking Truck do logicznej architektury systemów informatycznych Służby Celnej.... 88 6. Ogólne oszacowanie kosztów i przewidywanych wymagań czasowych wdrożenia systemu elektronicznej rezerwacji obsługi granicznej ebooking Truck.... 91 Materiały informacyjne i analityczne wykorzystane w opracowaniu.... 94 Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu 2

1. Cel analizy i opracowania rekomendacji usprawnień procesów obsługi samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski. Systematyczny wzrost strumienia samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski w kierunku Białorusi (dla okresu ostatnich 4 lat 2009 2012: Bobrowniki (PL) / Bierestowica (BY) średni wzrost na rok wynosił 11,94 %, Kuźnica (PL) / Bruzgi (BY) 8,05%) powoduje zwiększenie wymagań przepustowości infrastrukturalnej, technologicznej i organizacyjnej przejść granicznych po stronie Polski i Białorusi. Ograniczona przepustowość przejść granicznych po stronie Republiki Białoruś, w stosunku do intensywności napływających od polskiej strony samochodów ciężarowych, jest podstawową przyczyną tworzenia kolejek pojazdów przed drogowymi przejściami granicznymi na wschodniej granicy Polski. Na rys. 1.1 przedstawiono przykładowe dane kolejki samochodów ciężarowych na przejściu granicznym w Bobrownikach, w kierunku wyjazdowym z RP w dniu 14 kwietnia 2013 r. (po rozpoczęciu realizacji projektu przez Instytut Logistyki i Magazynowania). 14 kwietnia 2013 r parametry kolejki: 670 samochodów ciężarowych, ok. 20km na odcinku drogi krajowej 65 Waliły Stacja Bobrowniki; przybliżony czas oczekiwania 39 godzin Rys. 1.1 Kolejka samochodów ciężarowych przez przejściem granicznym w Bobrownikach w dniu 14 kwietnia g. 7.00 Źródło: opracowanie własne z wykorzystaniem serwisu - granica.gov.pl Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu 3

Istniejący stan powoduje obniżenie przychodów dla oczekujących kierowców, wyższe koszty ich pracodawców (przewoźników) oraz zleceniodawców, wzrost kosztów kapitału operacyjnego zamrożonego w odprawianych towarach zarówno dla sprzedających jak i kupujących (w zależności od warunków kontraktu handlowego) oraz obniżenie przydatności i jakości towarów z opóźnionym terminem dostarczenia. Jednocześnie występującym problemem są trudne warunki socjalne kierowców oczekujących w samochodach na odprawę na drodze krajowej nr 19 przed przejściem granicznym Kuźnica (PL) - Bruzgi (BY) i na drodze krajowej nr 65 przed przejściem granicznym Bobrowniki (PL) Bierestowica (BY) - brakuje łazienek i toalet dla kierowców, parkingów, obiektów świadczących usługi gastronomiczne i noclegowe oraz sklepów. Analizowane przejścia graniczne należą do najbardziej obciążonych pod względem natężenia ruchu i obsługi samochodów ciężarowych, w ramach administracji celnej Polski i Białorusi. Cyklicznie występujący wzrost długości kolejek i wzmożony napływ samochodów ciężarowych oczekujących na wyjazd z Polski przez analizowane przejścia graniczne, jest rejestrowany w dni weekendowe, w okresach przedświątecznych i pod koniec roku. Stąd celem opracowania na podstawie analizy sytuacyjnej dwóch przejść granicznych jest: kompleksowa analiza i ocena organizacji obsługi samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski przez przejścia graniczne w Kuźnicy i Bobrownikach, przedstawienie rekomendacji usprawnień procesów obsługi samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski przez przejścia graniczne w Kuźnicy i Bobrownikach w celu dostosowania do wymaganej przepustowości, pojemności i organizacji obsługi ruchu towarowego, przedstawienie rekomendacji rozwoju istniejących zasobów infrastruktury przejść granicznych w Kuźnicy i Bobrownikach oraz dróg dojazdowych krajowych nr 19 i 65 (w tym pasów ruchu i patrolowania, pasów postoju, parkingów, zaplecza sanitarno-socjalnego - toalet i łazienek, obiektów świadczących usługi noclegowe i gastronomiczne oraz innych obiektów) z jednoczesną identyfikacją możliwości usprawnienia współpracy wszystkich służb zaangażowanych w obsługę na przejściu granicznym (Straż Graniczna, Służba Celna, Inspekcje - Weterynaryjna, Sanitarna, Fitosanitarna) oraz współodpowiedzialnych za dostosowanie infrastruktury (np. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Ministerstwo Finansów, GDDKiA, Wojewoda Podlaski, Gmina Kuźnica, Starostwo Powiatowe w Sokółce, Gmina Gródek i Starostwa Powiatowe w Białymstoku). Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu 4

opracowanie założeń funkcjonalnych dla Systemu Zarządzania Elektroniczną Kolejką ebooking TRUCK (Systemu Elektronicznej Rezerwacji Odprawy Granicznej ebooking TRUCK), opracowanie rekomendacji rozwiązań systemowych docelowego projektu wdrożenia usprawnień w organizacji obsługi ruchu towarowego na przejściach granicznych UE. Wdrożenie elektronicznego systemu rezerwacji odprawy granicznej klasy Truck Booking & Time Slotting jest zgodne z priorytetem 3i rozwoju Służby Celnej RP - Internet, Intelligence, Innovation określonym w strategii działania na lata 2010-2015: Służba Celna 2015+. 2. Analiza i ocena aktualnego stanu organizacji obsługi samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski przez przejścia graniczne w Kuźnicy i Bobrownikach. Analizowane przejścia graniczne - Oddział Celny Drogowy (OCD) w Kuźnicy (kod jednostki: 311030) i Oddział Celny (OC) w Bobrownikach (kod jednostki: 311070) - realizują odprawy pojazdów w ruchu drogowym osobowym i towarowym. Czas obsługi samochodów ciężarowych w analizowanych oddziałach na kierunku wywozowym wynika z rodzaju i zakresu realizacji procedur celnych - tranzytu 1, odprawy celnej czasowej 2, dopuszczenia do obrotu 3 i wywozu 4 - zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 18 listopada 2004 r. (Dz.U. nr 251 poz.2511 z późniejszymi zmianami) w sprawie urzędów celnych, w których dokonywane są czynności przewidziane przepisami prawa celnego w zależności od rodzaju towarów lub procedur celnych, którymi mogą być obejmowane. Procesy obsługi granicznej wynikają z zakresu obowiązujących procedur ustawowych kontroli granicznej i celnej, realizowanych na przejściach granicznych przez współpracujące służby: 1 Procedura tranzytu (Wspólnotowy Kodeks Celny: procedura tranzytu wewnętrznego art. 163) pozwala (na warunkach określonych w ust. 2-4) na przemieszczanie z jednego do drugiego miejsca znajdującego się na obszarze celnym Wspólnoty, przez terytorium państwa trzeciego, towarów wspólnotowych bez zmiany ich statusu celnego; (Wspólnotowy Kodeks Celny: procedura tranzytu zewnętrznego art. 91) pozwala na przemieszczanie z jednego do drugiego miejsca znajdującego się na obszarze celnym Wspólnoty towarów niewspólnotowych - niepodlegających w tym czasie należnościom celnym przywozowym i innym opłatom ani środkom polityki handlowej oraz towarów wspólnotowych - w przypadkach i na warunkach określonych zgodnie z procedurą Komitetu, w celu uniknięcia sytuacji, w których produkty objęte środkami lub korzystające ze środków w wywozie mogłyby unikać tych środków lub korzystać z nich bez uzasadnienia. 2 Procedura odprawy celnej czasowej (Wspólnotowy Kodeks Celny, art. 137) pozwala na wykorzystanie na obszarze celnym Wspólnoty towarów niewspólnotowych przeznaczonych do powrotnego wywozu bez dokonywania żadnych zmian, z wyjątkiem wynikającego ze zużycia obniżenia ich wartości, z całkowitym lub częściowym zwolnieniem z należności celnych przywozowych i bez stosowania wobec nich środków polityki handlowej. 3 Procedura dopuszczenia do obrotu (Wspólnotowy Kodeks Celny, art. 79) nadaje towarowi niewspólnotowemu status celny towaru wspólnotowego. Wymaga ono zastosowania środków polityki handlowej, spełnienia formalności wymaganych przy przywozie towarów, jak również zastosowania opłat prawnie należnych. 4 Procedura wywozu (Wspólnotowy Kodeks Celny, art. 161) pozwala na wyprowadzenie towaru wspólnotowego poza obszar celny Wspólnoty. Dokonanie wywozu wymaga spełnienia formalności przewidzianych dla niego, z uwzględnieniem środków polityki handlowej i o ile znajdują zastosowanie, należności celnych wywozowych. Z wyjątkiem towarów objętych procedurą uszlachetniania biernego lub procedurą tranzytu (zgodnie z art. 163 i bez uszczerbku dla art. 164) każdy towar wspólnotowy przeznaczony do wywozu zostaje objęty procedurą wywozu. Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu 5

w Kuźnicy: Straż Graniczna, Służba Celna, Państwowa Inspekcja Sanitarna SANEPID, Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa oraz Graniczny Lekarz Weterynarii, w Bobrownikach: Straż Graniczna, Służba Celna, Państwowa Inspekcja Sanitarna SANEPID, Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Obsługa samochodów ciężarowych w obu oddziałach celnych jest wykonywana w systemie terminalowym, natomiast samochodów osobowych bezpośrednio na pasach ruchu dróg prowadzących przez przejścia graniczne. Terminale przejść granicznych w Kużnicy i Bobrownikach posiadają bufory stanowisk postojowych dla samochodów ciężarowych na kierunku wywozowym z Polski o pojemności: w Kużnicy 96 miejsc postojowych, a w Bobrownikach 42 miejsca (na kierunku przywozowym do Polski odpowiednio 71 i 31). Obsługa wjeżdżających na teren przejścia granicznego samochodów ciężarowych jest realizowana 24h / dobę. Wg klasyfikacji systemów sterowania przejście graniczne jest systemem masowej obsługi w układzie mieszanym (z szeregową obsługą na kolejnych stanowiskach kontroli i odpraw poszczególnych służb oraz w kilku równoległych kanałach jednoczesnej obsługi samochodów ciężarowych). Jest to system bez strat, gdyż samochód wjeżdżając na przejście graniczne, przebywa tutaj do czasu obsłużenia. Przejście graniczne tworzy system z nieograniczoną kolejką (każdy samochód może dołączyć do kolejki) i buforem stanowisk postojowych dla samochodów wyjeżdżających i wjeżdżających do Polski. Organizacja obsługi kolejki samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski obejmuje zarówno zasady FIFO (w kolejności oczekujących pojazdów) jak i obsługę z priorytetem (samochody nadjeżdżające zielonym pasem, towary łatwo psujące się, żywe zwierzęta, pomoc humanitarna,.). Czasokres przebywania samochodu w procesie obsługi na przejściu granicznym (opis i mapę procesu przedstawiono w rozdziale 2.2) jest podzielony na etapy i obejmuje kontrolę straży granicznej i wstępną kontrolę celną, odprawę celną (opcjonalnie rewizję celną) i końcową kontrolę celną. W ramach odprawy i rewizji celnej towary mogą podlegać kontroli służb weterynaryjnych, sanitarnych i fitosanitarnych oraz kontroli jakości handlowej artykułów rolno spożywczych. Ruchem samochodów ciężarowych wjeżdżających z terytorium Polski na teren przejścia granicznego zawiadują funkcjonariusze Straży Granicznej, kierując samochody posiadające dokumenty celne na platformę wywozową w zależności od tempa wyjazdu samochodów z przejścia granicznego do Białorusi oraz dostępnych miejsc postojowych w terminalu wywozowym Oddziału Celnego. Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu 6

2.1. Analiza strumienia odprawianych samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski przez przejścia graniczne w Kuźnicy i Bobrownikach. Przejście graniczne Kuźnica (PL) Bruzgi (BY) Dane strumienia samochodów ciężarowych odprawianych na przejściu granicznym Kuźnica (PL) Bruzgi (BY) w latach 2009 2012 przedstawiono na rysunku 2.2. Rysunek 2.2. Liczba odprawionych samochodów ciężarowych na przejściu granicznym Kuźnica (PL) Bruzgi (BY). Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Służby Celnej RP Wskaźnik dynamiki zmian liczby obsługiwanych pojazdów wyjeżdżających z Polski w analizowanym okresie 2009-2012 jest dodatni i kształtuje się na poziomie 1,25 (wzrost o 24,6%), przy czym tendencja zmian nie jest stabilna we wszystkich latach analizowanego okresu: 2010/2009 = 1,18 (wzrost 17,9%), 2011/2010 = 0,95 (spadek 5,01%), 2012/2011 = 1,11 (wzrost 11,27%). Liczba obsługiwanych pojazdów ciężarowych w wywozie wzrosła o prawie 136 % w okresie od 2005 r. (64 201) do 2012 r. (151 369). Ekstrapolację linii trendu dla liczby samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski (model logarytmiczny trendu) przez przejście graniczne Kuźnica (PL) Bruzgi (BY) w okresie 2009 2012 przedstawiono na rys. 2.3. Współczynnik determinacji R 2 = 0,76 wskazuje na średnio-dokładne dopasowanie linii trendu do danych i nie pozwala na przedstawienie wiarygodnej prognozy technicznej liczby samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski w kolejnych latach. Wskazana jest prognoza ekspercka uwzględniająca uwarunkowania Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu 7

gospodarcze, społeczne i prawne wywozu towarów przez przejście graniczne, z bieżącą korektą prognozy wg aktualizowanych kolejnych danych miesięcznych. Rysunek 2.3.Analiza trendu zmian liczby odprawionych samochodów ciężarowych na przejściu granicznym Kuźnica (PL) Bruzgi (BY). Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Służby Celnej RP Liczba samochodów ciężarowych objętych procesem obsługi wywozu stanowi około 60% 61% samochodów ciężarowych obsługiwanych na przejściu granicznym Kuźnica (PL) Bruzgi (BY). Wielkość parkingu dla samochodów ciężarowych w terminalu wywozowym przejścia granicznego (liczba stanowisk postojowych - 96) stanowi ok. 57% stanowisk postojowych łącznie dla obu kierunków przewozu (96 + 71 = 167). Wskaźnik struktury stanowisk postojowych dla platformy wywozowej i przywozowej na przejściu w Kuźnicy jest zbliżony do struktury strumieni odprawianych samochodów odpowiednio w obu kierunkach. Jednak przy dużej intensywności i spiętrzeniach napływu samochodów z Polski oraz zatorach wyjazdu do Białorusi, platforma wywozowa jest praktycznie w pełni wykorzystana. Zestawienie danych średnich i maksymalnych liczby pojazdów odprawianych w ciągu doby na przejściu granicznym w Kuźnicy przedstawiono w tabeli 2.1 i na rys. 2.4. Tabela 2.1. Średnie i maksymalne liczby samochodów ciężarowych obsługiwanych w ciągu doby na przejściu granicznym Kuźnica, w podziale na przywóz i wywóz, w latach 2011-2012 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Służby Celnej RP Miesiąc / rok Suma Średni Maksymalny Suma Średni dobowy Maksymalny wywóz dobowy wywóz dobowy wywóz przywóz przywóz dobowy przywóz Rok 2011 Styczeń 6 297 203 306 5 011 162 225 Luty 9 614 343 470 6 710 240 335 Marzec 12 296 397 463 8 706 281 383 Kwiecień 12 000 400 508 8 135 271 368 Maj 11 858 383 454 7 405 239 326 Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu 8

Miesiąc / rok Suma Średni Maksymalny Suma Średni dobowy Maksymalny wywóz dobowy wywóz dobowy wywóz przywóz przywóz dobowy przywóz Czerwiec 10 648 355 463 7 144 238 329 Lipiec 12 162 392 525 7 472 241 319 Sierpień 12 026 388 494 7 972 257 338 Wrzesień 12 095 403 509 7 663 255 323 Październik 12 877 415 489 8 016 259 349 Listopad 12 409 414 519 7 781 259 382 Grudzień 11 758 379 518 8 004 258 378 2011 136 040 373 525 90 019 247 383 Rok 2012 Styczeń 9 257 299 451 6 252 202 309 Luty 11 390 393 504 7 080 244 342 Marzec 12 981 419 518 8 446 273 350 Kwiecień 12 974 433 548 8 174 273 374 Maj 12 460 402 541 8 355 270 371 Czerwiec 12 551 418 485 8 049 268 321 Lipiec 13 227 427 521 8 765 283 378 Sierpień 13 299 429 493 9 150 295 351 Wrzesień 13 278 443 527 8 594 287 356 Październik 14 160 457 517 10 095 326 412 Listopad 13 415 447 526 9 050 302 390 Grudzień 12 377 399 540 8 466 273 445 2012 151 369 414 548 100 476 275 445 Rysunek 2.4. Liczby pojazdów odprawionych w ciągu doby na przejściu granicznym Kuźnica w latach 2011 2012. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Służby Celnej RP Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu 9

Średnia liczba samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski przez przejście graniczne Kuźnica (PL) Bruzgi (BY) w latach 2011 2012 wzrasta i wynosi odpowiednio: 2011 r. 373 i 2012 r. 414 samochodów, przy czym największe natężenie ruchu rejestrowane było w różnych okresach roku - zarówno w kwietniu (przed weekendem majowym w 2012 roku 548 pojazdów), latem (lipiec 2011 525), jak pod koniec roku (grudzień 2011 r. 518 i grudzień 2012 540 pojazdów). Łączna nominalna przepustowość (zdolność obsługowa) przejścia granicznego Kuźnica (PL) Bruzgi (BY) została określona na podstawie parametrów technicznoorganizacyjnych (teoretycznych) na poziomie 1500 pojazdów na dobę (dla kierunków wywozu i przywozu) i w żadnym miesiącu szczegółowej analizy okresu 2011 2012 nie została przekroczona. Maksymalna liczba obsługiwanych w obu kierunkach samochodów ciężarowych w 2012 r. oscylowała w przedziale 700 951 pojazdów na dobę (na rys. 2.5 przedstawiono dane dla okresu 2011r. - 2012r.), ze średnią P śr max. = 841 pojazdów na dobę i odchyleniem standardowym σ Pmax. = 58 samochodów. Rysunek 2.5. Maksymalna liczba pojazdów w ciągu doby odprawionych w okresie 2011r. - 2012r. na przejściu granicznym Kuźnica (PL) Bruzgi (BY). Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Służby Celnej RP Z przedstawionej analizy wynika, że stopień wykorzystania (S w ) nominalnej przepustowości (zdolności obsługowej) przejścia granicznego Kuźnica (PL) Bruzgi (BY) wynosi ok. S w = (900/1500) x 100% = 60% (na podstawie szacunkowej maksymalnej liczby obsługiwanych dotychczas pojazdów). Jednak oprócz zdolności obsługowej przejścia Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu 10

granicznego, strumień obsługiwanych samochodów ciężarowych charakteryzują ponadto stopień swobody strumienia wejściowego i ograniczenia wjazdu oraz stopień swobody strumienia wyjściowego i ograniczenia wyjazdu (tu: przepustowość przejścia granicznego Bruzgi po stronie Białorusi). Tworząca się kolejka samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski (tabela 2.2) i swoboda dołączenia pojazdu do kolejki przed przejściem granicznym po stronie polskiej, oznacza brak wpływu strumienia wejściowego samochodów na ograniczenie stopnia wykorzystania przepustowości przejścia granicznego (S w ) w procesie wywozu (analizę operacji i zdolności obsługowej samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski na poszczególnych stanowiskach w procesie odprawy na przejściu granicznym przedstawiono w rozdziale 2.2). Tabela 2.2. Szacunkowe czasy oczekiwania przed przejściem granicznym w Kuźnicy samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski i wjeżdżających do Polski. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Służby Celnej RP (dane: www.granica.gov.pl) Dzień tygodnia Data Wyjazd z RP Wjazd do RP Kolejka - Kuźnica [h] Kolejka - Bruzgi [h] Wtorek 14.05.2013 3,00 0,00 Środa 15.05.2013 1,00 0,00 Czwartek 16.05.2013 4,00 0,75 Piątek 17.05.2013 7,25 0,75 Sobota 18.05.2013 23,50 0,50 Niedziela 19.05.2013 22,25 0,00 Poniedziałek 20.05.2013 15,50 0,50 Wtorek 21.05.2013 11,00 1,50 Środa 22.05.2013 9,25 1,75 Czwartek 23.05.2013 3,50 0,25 Piątek 24.05.2013 6,75 0,50 Sobota 25.05.2013 15,75 0,25 Niedziela 26.05.2013 22,00 0,75 Poniedziałek 27.05.2013 18,25 0,50 Wtorek 28.05.2013 18,50 0,00 Środa 29.05.2013 14,75 0,25 Czwartek 30.05.2013 14,25 0,00 Piątek 31.05.2013 7,75 0,00 Sobota 01.06.2013 14,25 0,00 Niedziela 02.06.2013 16,25 0,25 Poniedziałek 03.06.2013 9,50 0,50 Wtorek 04.06.2013 8,75 0,50 Środa 05.06.2013 3,00 0,50 Czwartek 06.06.2013 4,25 0,25 Piątek 07.06.2013 6,25 0,00 Sobota 08.06.2013 15,75 0,25 Niedziela 09.06.2013 16,75 0,00 Poniedziałek 10.06.2013 6,25 0,50 Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu 11

Dzień tygodnia Data Wyjazd z RP Wjazd do RP Kolejka - Kuźnica [h] Kolejka - Bruzgi [h] Wtorek 11.06.2013 6,75 1,00 Środa 12.06.2013 8,75 0,50 Czwartek 13.06.2013 3,75 0,50 W systemie obsługi na przejściu granicznym w Kuźnicy tworzy się kolejka wewnętrzna wynikająca z ograniczenia strumienia wyjściowego i wyjazdu samochodów do przejścia granicznego Bruzgi po stronie Białorusi. Na podstawie wyrywkowych pomiarów w dniu 20.05.2013 (poniedziałek) stwierdzono wewnętrzną kolejkę ponad 80 samochodów ciężarowych w procesie obsługi celnej na przejściu granicznym w Kuźnicy, wynikającą z ograniczonej zdolności wjazdu do Białorusi. Kolejka wymusza zwolnione tempo przepływu samochodów ciężarowych na pasie ruchu drogowego wyjazdu z Polski i przez stanowisko końcowej kontroli celnej. Natomiast do stanowisk wstępnej kontroli granicznej i celnej oraz sukcesywnie hali odpraw celnych, kierowcy podjeżdżają w takt ich wjazdu na przejście graniczne od strony Polski. Intensywność wjazdu na teren przejścia granicznego jest nadzorowana przez funkcjonariusza polskiej Straży Granicznej na podstawie tempa przesuwania się kolejki po stronie wyjazdowej do Białorusi oraz zwalniania miejsca na parkingu platformy wywozowej (w buforze systemu obsługi samochodów wyjeżdżających oczekują również kierowcy w ramach odpoczynku w trakcie realizowanej trasy oraz ze względu na ograniczenia czasu pracy kierowców). Nierytmiczny i nieciągły przepływ samochodów ciężarowych, powoduje ograniczenie wykorzystania nominalnej zdolności obsługowej poszczególnych stanowisk na kierunku wywozowym przejścia granicznego w Kuźnicy. Bieżące wypełnienie parkingu (do całkowitej pojemności 96 miejsc postojowych w kierunku wywozowym) i sterowanie wjazdem samochodów na przejście graniczne, potwierdza wariant pracy przejścia granicznego, jako systemu masowej obsługi z wypełnionym buforem i zdolnością obsługową sterowaną strumieniem wyjściowym. W tabeli 2.2 przedstawiono wycinkowe pomiary czasu oczekiwania przed przejściem granicznym w Kuźnicy, w kolejce samochodów wyjeżdżających z Polski (w okresie 14.05 13.06.2013r.). Na rysunku 2.6 przedstawiono rozkład czasu oczekiwania samochodów w ciągu tygodnia, ze średnią 10,9 [h] dla analizowanego okresu 30 dni. Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu 12

Rys. 2.6. Rozkład średniego czasu oczekiwania [h] w ciągu tygodnia przed przejściem granicznym w Kuźnicy dla samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Służby Celnej RP (dane: www.granica.gov.pl) Długość kolejki ma charakter sezonowy, z dominującym wydłużeniem w okresie sobota poniedziałek (średnia czasu oczekiwania dla tych okresów wynosi 16,3[h]). Zmiany długości kolejki i czasu oczekiwania [h], przy braku możliwości sterowania przepływem przez przejście graniczne (w tym przepustowością obsługi celnej i buforem dostępnych miejsc postojowych) - wynikają ze zmiennej intensywności napływu samochodów. Wycinkowe dane liczby obsłużonych samochodów, intensywności napływu samochodów wyjeżdżających z Polski oraz długości kolejki, w wymiarze 12-godzinnych zmian pracy w okresie 23.06 07.07.2013r., przedstawiono w tabeli 2.3. Tabela 2.3. Liczba zwolnionych (wyjeżdżających) samochodów, intensywność napływu samochodów wyjeżdżających z Polski oraz długość kolejki w okresie 23.06 07.07.2013r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Służby Celnej RP (dane: www.granica.gov.pl) Dzień tygodnia Data Zmiana Wyjazd z RP - KUŹNICA [samochody/zmianę] Liczba zwolnionych samochodów Długość kolejki [samochody] Zmiana długości kolejki Intensywność napływu samochodów Niedziela 23.06.2013 I 278 180 - - II 231 170-10 221 Poniedziałek 24.06.2013 I 223 130-40 183 II 245 155 25 270 Wtorek 25.06.2013 I 234 90-65 169 II 288 100 10 298 Środa 26.06.2013 I 228 50-50 178 II 278 80 30 308 Czwartek 27.06.2013 I 212 0-80 132 II 231 40 40 271 Piątek 28.06.2013 I 208 0-40 168 II 245 150 150 395 Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu 13

Dzień tygodnia Data Zmiana Wyjazd z RP - KUŹNICA [samochody/zmianę] Liczba zwolnionych samochodów Długość kolejki [samochody] Zmiana długości kolejki Intensywność napływu samochodów Sobota 29.06.2013 I 281 130-20 261 II 275 210 80 355 Niedziela 30.06.2013 I 228 200-10 218 II 249 120-80 169 Poniedziałek 01.07.2013 I 264 70-50 214 II 245 110 40 285 Wtorek 02.07.2013 I 238 50-60 178 II 275 100 50 325 Środa 03.07.2013 I 210 0-100 110 II 204 20 20 224 Czwartek 04.07.2013 I 197 0-20 177 II 259 0 0 259 Piątek 05.07.2013 I 180 0 0 180 II 222 70 70 292 Sobota 06.07.2013 I 261 60-10 251 II 236 180 120 356 Niedziela 07.07.2013 I 280 160-20 260 II 249 0-160 89 Średnia 242 88 234 Kolejka przed przejściem granicznym występuje pomimo 60% stopnia wykorzystania jego przepustowości, co jest charakterystyczne dla systemu obsługi z wąskim gardłem. Z analizy danych wynika (tabela 2.1 lata 2011-2012, tabela 2.3 rok 2013), że w obecnych warunkach, utrzymując zdolność obsługi granicznej około 260-300 samochodów ciężarowych/zmianę wyjeżdżających z Polski przez przejście graniczne w Kuźnicy i kształtując średnią intensywność napływu pojazdów na poziomie ok. 240-280 pojazdów/zmianę, uwzględniając bufor (parking na kierunku wywozowym - 96 miejsc) można uniknąć kolejki przed przejściem granicznym (rys. 2.7). Rys. 2.7. Wielkość napływu samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski, liczba odprawionych samochodów i długość kolejki (wg liczby samochodów) w wymiarze 12- godzinnych zmian pracy, przed przejściem granicznym w Kuźnicy w okresie 23.06 07.07.2013r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Służby Celnej RP (dane: www.granica.gov.pl) Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu 14

Przejście graniczne Bobrowniki (PL) Bierestowica (BY) Dane strumienia samochodów ciężarowych odprawianych na przejściu granicznym Bobrowniki (PL) Bierestowica (BY) w latach 2009 2012 przedstawiono na rysunku 2.8. Rysunek 2.8. Liczba odprawionych samochodów ciężarowych na przejściu granicznym Bobrowniki (PL) Bierestowica (BY). Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Służby Celnej RP Wskaźnik dynamiki zmian liczby obsługiwanych pojazdów wyjeżdżających z Polski w analizowanym okresie 2009-2012 jest dodatni i kształtuje się na poziomie 1,39 przy czym tendencja wzrostu jest stabilna i dodatnia we wszystkich latach analizowanego okresu: 2010/2009 = 1,18, 2011/2010 = 1,03, 2012/2011 = 1,14. Liczba obsługiwanych pojazdów ciężarowych w wywozie wzrosła o prawie 100 % w okresie od 2005 r. (72 866) do 2012 r. (144 447). Ekstrapolację linii trendu dla liczby samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski (model regresji liniowej) przez przejście graniczne Bobrowniki (PL) Bierestowica (BY) w okresie 2009 2012 przedstawiono na rys. 2.9. Współczynnik determinacji R 2 = 0,9467 wskazuje na dobre dopasowanie linii trendu do danych. Dopasowanie modelu trendu do danych (wskazana jest prognoza ekspercka uwzględniająca uwarunkowania gospodarcze, społeczne i prawne) pozwala na ostrożne oszacowanie wzrostu liczby samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski przez przejście graniczne w Bobrownikach w kolejnych latach: 2013 155865, 2014 168510 (zalecana jest bieżąca korekta prognozy wg aktualizowanych kolejnych danych miesięcznych). Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu 15

Rysunek 2.9.Analiza trendu zmian liczby odprawionych samochodów ciężarowych na przejściu granicznym Bobrowniki (PL) Bierestowica (BY). Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Służby Celnej RP Liczba samochodów ciężarowych objętych procesem obsługi wywozu stanowi około 60% 65% samochodów ciężarowych obsługiwanych na przejściu granicznym Bobrowniki. Natomiast wielkość parkingu dla samochodów ciężarowych w terminalu wywozowym przejścia granicznego (liczba stanowisk postojowych - 42) stanowi ok. 57% stanowisk postojowych łącznie dla obu kierunków przewozu (42 + 31 = 73). Wskaźnik struktury stanowisk postojowych dla platformy wywozowej i przywozowej na przejściu w Bobrownikach w mniejszym stopniu pokrywa się ze strukturą strumieni odprawianych samochodów niż dla przejścia w Kuźnicy, ale ze względu na znacznie mniejszą liczbę miejsc postojowych, obie platformy (wywozowa i przywozowa) są praktycznie w pełni wykorzystane. Zestawienie danych średnich i maksymalnych ilości pojazdów odprawianych w ciągu doby na przejściu granicznym w Bobrownikach przedstawiono w tabeli 2.4 i na rys. 2.10. Tabela 2.4. Średnie i maksymalne liczby samochodów ciężarowych obsługiwanych w ciągu doby na przejściu granicznym Bobrowniki w podziale na przywóz i wywóz, w latach 2011-2012 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Służby Celnej RP Miesiąc / rok Suma Średni Maksymalny Suma Średni dobowy Maksymalny wywóz dobowy wywóz dobowy wywóz przywóz przywóz dobowy przywóz Rok 2011 Styczeń 4 838 156 331 3 172 102 177 Luty 8 237 294 418 5 062 181 296 Marzec 10 619 343 435 6 471 209 312 Kwiecień 10 667 356 465 6 121 204 309 Maj 11 624 375 454 5 967 192 313 Czerwiec 10 793 360 466 5 604 187 287 Lipiec 11 445 369 439 5 581 180 231 Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu 16

Miesiąc / rok Suma Średni Maksymalny Suma Średni dobowy Maksymalny wywóz dobowy wywóz dobowy wywóz przywóz przywóz dobowy przywóz Sierpień 11 159 360 486 5 653 182 230 Wrzesień 11 436 381 458 5 773 192 255 Październik 12 726 411 484 6 246 201 283 Listopad 11 910 397 460 5 568 186 292 Grudzień 10 900 352 491 5 906 191 317 2011 126 354 346 491 67 124 184 317 Rok 2012 Styczeń 9 150 295 445 4 166 134 252 Luty 10 884 375 472 4 900 169 248 Marzec 12 055 389 483 6 317 204 318 Kwiecień 11 901 397 506 6 583 219 315 Maj 11 821 381 493 6 531 211 315 Czerwiec 12 461 415 460 6 788 226 338 Lipiec 13 041 421 465 7 166 231 298 Sierpień 12 754 411 461 7 001 226 322 Wrzesień 12 732 424 489 7 354 245 323 Październik 13 329 430 478 8 013 258 348 Listopad 12 404 413 470 7 315 244 343 Grudzień 11 915 384 519 7 363 238 382 2012 144 447 395 519 79 497 217 382 Rysunek 2.10. Liczby pojazdów odprawionych w ciągu doby na przejściu granicznym Bobrowniki (PL) Bierestowica (BY) w latach 2011 2012. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Służby Celnej RP Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu 17

Średnia liczba samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski przez przejście graniczne Bobrowniki (PL) Bierestowica (BY) w latach 2011 2012 wzrasta i wynosi odpowiednio: 2011 r. 346 i 2012 r. 395 samochodów, przy czym największe natężenie ruchu jest rejestrowane pod koniec roku (grudzień 2011 r. 491, grudzień 2012 519 pojazdów). Możliwości infrastrukturalne dodatkowych stanowisk kontroli granicznej i obsługi celnej oraz przesunięcia funkcjonariuszy poszczególnych służb na stanowiska w procesie obsługi wywozu, powalają na elastyczne reagowanie i bilansowanie przez Służbę Celną RP przepustowości wywozowej z Polski. Łączna nominalna przepustowość (zdolność obsługowa) przejścia granicznego Bobrowniki została określona na podstawie teoretycznych parametrów techniczno-organizacyjnych, na poziomie 800 pojazdów/dobę (dla kierunków wywozu i przywozu). W 2012 roku średnia liczba obsługiwanych pojazdów dla kierunków wywozu i przywozu kształtowała się na poziomie 611 samochodów/dobę, z dominującym przedziałem wielkości 550 700 pojazdów/dobę (rys. 2.11). Liczba pojazdów odprawionych na dobę (w obu kierunkach przewozu) kilka razy w grudniu 2012 roku przekroczyła nominalną przepustowość przejścia granicznego (800 pojazdów/dobę) (rys. 2.12). Rysunek 2.11. Liczba pojazdów odprawionych w ciągu doby w 2012 roku na przejściu granicznym Bobrowniki (w obu kierunkach przewozu). Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Służby Celnej RP Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu 18

Rysunek 2.12. Liczba pojazdów odprawionych w ciągu doby w grudniu 2012 r. na przejściu granicznym Bobrowniki (w obu kierunkach przewozu). Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Służby Celnej RP Z przedstawionej analizy wynika, że średni stopień wykorzystania (S w ) nominalnej przepustowości (zdolności obsługowej) przejścia granicznego Bobrowniki wynosi S w = [(700/800) x 100 % ] = 87,5% (700 pojazdów / dobę przyjęto jako wartość dominanty liczby obsługiwanych w roku 2012 pojazdów). Podobnie jak w przypadku przejścia granicznego Kuźnica (PL) Bruzgi (BY) strumień obsługiwanych samochodów ciężarowych charakteryzuje stopień swobody strumienia wyjściowego i ograniczenia wyjazdu (tu: przepustowość przejścia granicznego Bierestowica po stronie Białorusi). Tworząca się kolejka samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski (tabela 2.5) i swoboda dołączenia pojazdu do kolejki przed przejściem granicznym po stronie polskiej (kolejka bez ograniczeń), oznacza brak wpływu strumienia wejściowego na ograniczenie stopnia wykorzystania (S w ) przepustowości przejścia granicznego w procesie wywozu. Tabela 2.5. Szacunkowe czasy oczekiwania samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski i wjeżdżających do Polski przed przejściem granicznym Bobrowniki w okresie 14.05 13.06.2013 r.. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Służby Celnej RP (dane: www.granica.gov.pl) Dzień tygodnia Data Wyjazd z RP Wjazd do RP Kolejka - Bobrowniki [h] Kolejka - Bierestowica [h] Wtorek 14.05.2013 1,67 0,00 Środa 15.05.2013 0,50 0,00 Czwartek 16.05.2013 1,00 0,00 Piątek 17.05.2013 5,50 0,00 Sobota 18.05.2013 18,25 0,00 Niedziela 19.05.2013 21,25 0,00 Poniedziałek 20.05.2013 16,25 0,00 Wtorek 21.05.2013 13,00 0,00 Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu 19

Dzień tygodnia Data Wyjazd z RP Wjazd do RP Kolejka - Bobrowniki [h] Kolejka - Bierestowica [h] Środa 22.05.2013 7,00 0,00 Czwartek 23.05.2013 0,50 0,00 Piątek 24.05.2013 4,50 0,00 Sobota 25.05.2013 15,75 0,00 Niedziela 26.05.2013 18,75 0,00 Poniedziałek 27.05.2013 15,75 0,00 Wtorek 28.05.2013 14,75 0,00 Środa 29.05.2013 11,75 0,00 Czwartek 30.05.2013 11,25 0,00 Piątek 31.05.2013 8,25 0,00 Sobota 01.06.2013 18,00 0,00 Niedziela 02.06.2013 20,50 0,00 Poniedziałek 03.06.2013 12,25 0,00 Wtorek 04.06.2013 4,25 0,00 Środa 05.06.2013 3,75 0,00 Czwartek 06.06.2013 1,25 0,00 Piątek 07.06.2013 3,50 0,00 Sobota 08.06.2013 15,00 0,00 Niedziela 09.06.2013 17,75 0,00 Poniedziałek 10.06.2013 9,25 0,00 Wtorek 11.06.2013 7,00 0,00 Środa 12.06.2013 3,25 0,00 Czwartek 13.06.2013 2,75 0,00 W systemie obsługi na przejściu granicznym w Bobrownikach również tworzy się kolejka wewnętrzna wynikająca z ograniczenia strumienia wyjściowego i wyjazdu samochodów do przejścia granicznego Bierestowica po stronie Białorusi. Na podstawie wyrywkowych pomiarów w dniu 20.05.2013 (poniedziałek) stwierdzono wewnętrzną kolejkę ok. 35 samochodów ciężarowych w procesie obsługi celnej na przejściu granicznym w Bobrownikach, wynikającą z ograniczonej możliwości wjazdu do Białorusi. Intensywność wyjazdu z Polski na teren przejścia granicznego jest nadzorowana przez funkcjonariusza polskiej Straży Granicznej na podstawie tempa przesuwania się kolejki po stronie wyjazdowej do Białorusi oraz zwalniania miejsca na parkingu platformy wywozowej (w buforze systemu obsługi samochodów wyjeżdżających oczekują również kierowcy w ramach odpoczynku w trakcie realizowanej trasy oraz ze względu na ograniczenia czasu pracy kierowców). Nierytmiczny i nieciągły przepływ samochodów ciężarowych, również w Bobrownikach powoduje ograniczenie wykorzystania nominalnej zdolności obsługowej poszczególnych stanowisk na kierunku wywozowym przejścia granicznego. Bieżące wypełnienie parkingu (do całkowitej pojemności 42 miejsc postojowych w kierunku wywozowym) i sterowanie wjazdem samochodów na przejście Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu 20

graniczne, potwierdza wariant pracy przejścia granicznego, jako systemu masowej obsługi z wypełnionym buforem i zdolnością obsługową sterowaną strumieniem wyjściowym. W tabeli 2.5 przedstawiono wycinkowe pomiary czasu oczekiwania przed przejściem granicznym w Bobrownikach, w kolejce samochodów wyjeżdżających z Polski (w okresie 14.05 13.06.2013r.). Na rysunku 2.13 przedstawiono dane średniego czasu oczekiwania samochodów w wymiarze tygodniowym, ze średnią 9,8 [h] dla analizowanego okresu 30 dni. Rys. 2.13. Średni czas oczekiwania [h] w wymiarze tygodniowym przed przejściem granicznym w Bobrownikach dla samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Służby Celnej RP (dane: www.granica.gov.pl) Długość kolejki samochodów wyjeżdżających z Polski również ma charakter sezonowy, z dominującym wydłużeniem w okresie sobota poniedziałek (rys. 2.14) i wydłużonym średnim czasem oczekiwania do 16,5[h]. Rys. 2.14. Rozkład średniego czasu oczekiwania [h] w ciągu tygodnia przed przejściem granicznym w Bobrownikach dla samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Służby Celnej RP (dane: www.granica.gov.pl) Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu 21

Zmiany długości kolejki i czasu oczekiwania [h], przy braku możliwości sterowania przepływem przez przejście graniczne (w tym przepustowością obsługi granicznej i buforem dostępnych miejsc postojowych) - wynikają ze zmiennej intensywności napływu samochodów. Wycinkowe dane ilości obsłużonych samochodów, intensywności napływu samochodów wyjeżdżających z Polski oraz długości kolejki, w wymiarze 12-godzinnych zmian pracy w okresie 23.06 07.07.2013r., przedstawiono w tabeli 2.6. Tabela 2.6. Liczba zwalnianych (wyjeżdżających) samochodów, intensywność napływu samochodów wyjeżdżających z Polski oraz długość kolejki przed przejściem granicznym w Bobrownikach w okresie 23.06 07.07.2013r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Służby Celnej RP (dane: www.granica.gov.pl) Dzień tygodnia Data Zmiana Wyjazd z RP - BOBROWNIKI [samochody/zmianę] Liczba zwalnianych samochodów Długość kolejki [samochody] Zmiana długości kolejki Intensywność napływu samochodów Niedziela 23.06.2013 I 240 360 - - II 256 340-20 236 Poniedziałek 24.06.2013 I 220 250-90 130 II 229 190-60 169 Wtorek 25.06.2013 I 220 130-60 160 II 224 130 0 224 Środa 26.06.2013 I 234 40-90 144 II 230 80 40 270 Czwartek 27.06.2013 I 212 0-80 132 II 183 30 30 213 Piątek 28.06.2013 I 220 0-30 190 II 225 170 170 395 Sobota 29.06.2013 I 188 250 80 268 II 251 310 60 311 Niedziela 30.06.2013 I 225 340 30 255 II 241 250-90 151 Poniedziałek 01.07.2013 I 222 230-20 202 II 238 200-30 208 Wtorek 02.07.2013 I 232 120-80 152 II 235 150 30 265 Środa 03.07.2013 I 233 70-80 153 II 246 80 10 256 Czwartek 04.07.2013 I 192 0-80 112 II 220 40 40 260 Piątek 05.07.2013 I 231 0-40 191 II 249 190 190 439 Sobota 06.07.2013 I 227 100-90 137 II 240 200 100 340 Niedziela 07.07.2013 I 220 230 30 250 II 220 70-160 60 Średnia 227 152 216 Z analizy przedstawionych w tabeli 2.6 wycinkowych danych wynika, że dla średniej liczby obsługiwanych samochodów wyjeżdżających z Polski przez przejście graniczne w Bobrownikach na poziomie 227 pojazdów na 12 godzinną zmianę roboczą (ponad 450 Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu 22

samochodów/dobę) - średnia długość kolejki pojazdów oczekujących przed przejściem granicznym wynosi 152 samochody ciężarowe (kolejka samochodów oczekujących ma długość ponad 4 km wzdłuż drogi krajowej nr 65). Jednocześnie należy zauważyć inercyjną dynamikę kolejki i kumulowanie istniejącej kolejki, dla której największe spiętrzenie napływu samochodów ciężarowych (439 pojazdów 05.07.2013, w piątek na II zmianie) nie oznacza najdłuższej kolejki pojazdów (190 pojazdów, w porównaniu z kolejką 340 pojazdów w dniu 30.06.2013, niedziela I zmiana, kiedy napływ wynosił 255 pojazdów). Do analizy zostały wykorzystane wycinkowe dane z miesięcy czerwiec lipiec, jednak należy zaznaczyć, że pod koniec roku kalendarzowego intensywność napływu samochodów ciężarowych i przewóz towarów w obie strony znacznie wzrasta, a kolejka się wydłuża - ze względu na wzmożone zakupy przed Świętami Bożego Narodzenia i Nowego Roku, dokończenie realizacji budżetów rocznych (zarówno w gospodarce jak i w administracji publicznej), zakończenie kontraktów w danym roku kalendarzowym, itp. Przykład spiętrzenia napływu samochodów ciężarowych i wydłużenia kolejki dane z dnia 14.04.2013 r. Na drodze krajowej nr 19 z Białegostoku do przejścia granicznego w Kuźnicy kolejka samochodów ciężarowych zaczynała się w miejscowości Straż i obejmowała 700 pojazdów, a na drodze krajowej nr 65 do Bobrownik kolejka rozpoczynała się przed miejscowością Waliły Stacja i obejmowała 670 pojazdów. W czasie - g. 20.00 13.04.2013 g. 8.00 14.04.2013 - do Białorusi przez przejścia graniczne odprawiono: w Kuźnicy - 283 samochody ciężarowe, w Bobrownikach 213 samochodów ciężarowych. Przybliżony czas oczekiwania w kolejce na wyjazd do Białorusi przez przejście graniczne w Bobrownikach wynosił 39 godzin, a w Kuźnicy 30 godzin. Z analizy danych wynika (tabela 2.4 lata 2011-2012, tabela 2.6 rok 2013), że w obecnych warunkach, utrzymując zdolność obsługową około 230-270 samochodów ciężarowych/12h wyjeżdżających z Polski przez przejście graniczne w Bobrownikach i kształtując średnią intensywność napływu pojazdów na poziomie około 210-250 samochodów ciężarowych / zmianę, uwzględniając bufor (parking na platformie wywozowej - 42 miejsca) - można uniknąć kolejki przed przejściem granicznym (rys. 2.14). Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu 23

Rys. 2.14. Wielkość napływu samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski, liczba odprawionych samochodów i długość kolejki (wg liczby samochodów) przed przejściem granicznym w Bobrownikach w okresie 23.06 07.07.2013r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Służby Celnej RP (dane: www.granica.gov.pl) Wnioski: Przejścia graniczne w Kuźnicy i Bobrownikach tworzą dla strumienia samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski systemy masowej obsługi z kolejką (składającą się z kolejki zewnętrznej przed przejściem granicznym i kolejki wewnętrznej w ramach przejścia granicznego) i buforem miejsc parkingowych (Kuźnica 96, Bobrowniki 42), dla samochodów oczekujących na wyjazd z Polski. Procesy obsługi na przejściach granicznych wynikają z zakresu obowiązujących procedur ustawowych kontroli granicznej i celnej, realizowanych przez współpracujące służby: w Kuźnicy: Straż Graniczna, Służba Celna, Państwowa Inspekcja Sanitarna SANEPID, Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa oraz Graniczny Lekarz Weterynarii, w Bobrownikach: Straż Graniczna, Służba Celna, Państwowa Inspekcja Sanitarna SANEPID, Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Czas obsługi wynikający z rodzaju i zakresu kontroli oraz odprawy przez poszczególne służby graniczne jest łącznie dla wszystkich stanowisk obsługowych znacznie krótszy (najkrótszy ok. 15 20 min.), niż czas przebywania pojazdów na przejściu granicznym (ok. 1,35 [h] w Bobrownikach i ok. 2 [h] w Kuźnicy). Szybkość przepływu samochodów przez przejścia graniczne nie jest pochodną sprawności obsługi na poszczególnych stanowiskach, a przepustowości wyjazdu z Polski i wjazdu na teren przejść granicznych po stronie Białorusi (odpowiednio na przejścia graniczne w miejscowościach Bruzgi i Bierestowica). Istniejące wąskie gardło na wyjściu przejść granicznych jest podstawowym powodem tworzenia się kolejek przed przejściami granicznymi po stronie polskiej i kolejki wewnętrznej na terenie przejścia granicznego, pomimo niepełnego stopnia Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu 24

wykorzystania ich zdolności obsługowej. Na podstawie pomiaru czasów operacji w procesach realizowanych przez oddziały celne wyeliminowano prawdopodobieństwo przesuwającego się wąskiego gardła 5 tzn. przesunięcie braku przepustowości z wyjścia (wyjazdu na teren Białorusi) na wcześniejsze stanowiska szeregowo zorganizowanej obsługi obu analizowanych przejść granicznych. Wycinkowe dane dla 30 kolejnych zmian pracy z okresu 23.06 07.07 wskazują, że kolejka samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski tworząca się przed przejściem granicznym w Bobrownikach wynosi średnio 152 pojazdy, przy średniej liczbie 227 pojazdów odprawianych w ciągu 12 godzin i napływie w tym samym czasie średnio 216 pojazdów/12h. Przy braku możliwości elastycznego reagowania przepustowością przejścia granicznego, powodem tworzenia kolejki są spiętrzenia napływu samochodów wyjeżdżających z Polski sięgające 439 pojazdów/12h, podczas gdy ilość odpraw w wywozie i wyjazdu do Białorusi w analizowanym okresie nie przekracza 250 pojazdów/12h. Analiza danych dla przejścia granicznego w Kuźnicy w tym samym okresie wskazuje, że przy obsłudze średnio 242 pojazdów/12h i napływie 234 pojazdów/12h, średnia długość kolejki jest mniejsza i wynosi ok. 88 pojazdów. Na przejściu granicznym w Kuźnicy również powodem tworzenia kolejki są spiętrzenia napływu samochodów wyjeżdżających z Polski sięgające 395 pojazdów/12h, podczas gdy ilość odpraw w wywozie i wyjazdu do Białorusi w analizowanym okresie nie przekracza 290 pojazdów/12h. Powyższe dane pokazują zgrubne dopasowanie wielkości obsługi na przejściach granicznych i napływu samochodów ciężarowych (Bobrowniki 227/216 i Kuźnica 242/234), a powodem tworzenia kolejek oprócz ograniczenia wjazdu do Białorusi, jest nierównomierny rozkład napływających pojazdów i okresowe spiętrzenia napływu. W przypadku obu przejść granicznych spiętrzenia napływu samochodów przypadają na okres piątek sobota, w konsekwencji czego najdłuższe kolejki w przekroju tygodniowym przypadają na okres sobota poniedziałek. Analiza ilości odprawianych samochodów ciężarowych (bilansowanych w obu kierunkach wywozu i przywozu) wykazała, że stopień wykorzystania nominalnej przepustowości ok. 1500 odprawianych pojazdów/dobę na przejściu granicznym w Kuźnicy - wynosi ok. 60%, a 5 Zjawisko przesuwania wąskiego gardła w systemie w wyniku bilansowania zdolności obsługowej i podwyższania przepustowości, ze stanowiska o najniższej wydajności efektywnej (najwyższym ograniczeniu), na kolejne stanowiska ograniczające zdolność obsługową systemu obsługi. Tutaj - zjawisko wystąpienia ograniczenia przepustowości na stanowiskach odprawy granicznej polskiego przejścia granicznego, gdyby zwiększono przepustowość wyjazdu do Białorusi. Wąskie gardło występuje na wyjściu (wyjeździe) przejść granicznych w Kuźnicy i Bobrownikach - wzrost przepustowości białoruskich przejść granicznych spowoduje automatycznie wzrost przepustowości stanowisk na polskich przejściach granicznych. Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu 25

w Bobrownikach dla nominalnej przepustowości ok. 800 odprawianych pojazdów/dobę - wynosi ok. 87,5%. W tej sytuacji sterowanie zdolnością obsługową i wielkością bufora miejsc parkingowych jest ograniczone i praktycznie nieskuteczne. Wysiłki organizacyjne w zakresie współpracy służb celnych i granicznych Polski i Białorusi mogą poprawić sprawność wjazdu do Białorusi samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski w przypadku ekstremalnego spiętrzenia ruchu (np. w 2012 roku, w okresie przed weekendem majowym lub świętami Bożego Narodzenia) i wówczas jest możliwe wyższe wykorzystanie nominalnej przepustowości przejść granicznych, a w Bobrownikach także jej przekroczenie o 9,5% (876/800). W obecnej sytuacji warunków organizacyjnych i infrastrukturalnych przejść granicznych Bobrowniki(PL)/Bierestowica(BY) oraz Kuźnica(PL)/Bruzgi(BY) uwzględniając ograniczoną przepustowość wyjazdu samochodów ciężarowych z Polski przez białoruskie przejścia graniczne i tym samym nieskuteczne oddziaływanie na zdolność obsługową polskich przejść granicznych i ich bufory miejsc postojowych w terminalach wywozowych celowym i możliwym rozwiązaniem problemu kolejek samochodów ciężarowych wyjeżdżających z Polski jest oddziaływanie na równomierność napływu pojazdów do odprawy granicznej i wyeliminowanie spiętrzeń. Na podstawie analizy danych można wnioskować, że utrzymując zdolność obsługową około 230-270 samochodów ciężarowych/12h wyjeżdżających z Polski przez przejście graniczne w Bobrownikach i kształtując równomierną intensywność napływu pojazdów na poziomie około 210-250 samochodów ciężarowych /12h, uwzględniając bufor (parking na platformie wywozowej - 42 miejsca) - można uniknąć kolejki przed przejściem granicznym. Podobnie dla przejścia granicznego w Kuźnicy - utrzymując zdolność obsługową około 260-300 samochodów ciężarowych/12h wyjeżdżających z Polski i kształtując intensywność napływu pojazdów na poziomie około 240-280 samochodów ciężarowych/12h, uwzględniając bufor (parking na kierunku wywozowym - 96 miejsc) można uniknąć kolejki przed przejściem granicznym. Sterowanie napływem pojazdów do systemu obsługi granicznej oznacza wprowadzenie systemu rejestracji i kolejkowania zgłoszeń celnych. 2.2. Analiza procesów obsługi ruchu towarowego na przejściach granicznych w Kuźnicy i Bobrownikach. Przepustowość przejścia granicznego oraz czas obsługi samochodu ciężarowego na przejściu granicznym wynikają z rodzaju i zakresu wnioskowanych procedur - tranzytu, odprawy celnej czasowej, dopuszczenia do obrotu i wywozu realizowanych zgodnie z Regulaminem Organizacyjnym Urzędu Celnego w Białymstoku (wydanie 07 dla OCD w Kuźnicy Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu 26