Wstęp Szczęśliwym być. Poczucie dobrostanu psychicznego wśród młodych ludzi Prawdziwe szczęście jest rzeczą wysiłku, odwagi i pracy Honoré de Balzac Pokolenie 89 tak nazywani są dziś młodzi ludzie, którzy urodzili się i wychowali w wolnej Polsce, nie pamiętają pustych sklepów, kolejek itp. Według badań CBOS, które zostały zamieszczone w Dzienniku (30.01.09), wynika, że jest to pokolenie ludzi ambitnych, optymistycznych, bez kompleksów i lęku przed przyszłością. Kolejną rzeczą przemawiającą na plus jest fakt, że wartościami cenionymi przez nich są miłość, przyjaźń i rodzina. Czy rzeczywiście tak jest? Z drugiej strony pojawiają się doniesienia, że współczesna młodzież coraz bardziej cierpi na zaburzenia emocjonalne, w tym depresję. Depresja występuje stosunkowo często. Polskie badania epidemiologiczne wskazują na jej rozpowszechnienie punktowe od 27,0% do 54,08% w zależności od fazy dorastania i środowiska. Współczesne systemy klasyfikacyjne nie wyróżniają depresji młodzieńczej jako odrębnej kategorii diagnostycznej. Wiele danych wskazuje, że być może jest ona zakłóceniem funkcjonowania niewykraczającym poza granice normy rozwojowej, zwłaszcza jeśli pojawia się we wczesnej fazie dorastania, między 13 a 16 rokiem życia. Badania prospektywne zwracają jednak uwagę na fakt, że depresyjny przebieg dorastania niekorzystnie wpływa na dalszy bieg życia, zwłaszcza w dwóch wymiarach. Depresyjni młodzi ludzie wcześniej angażują się w związki rodzinne częściej nieudane, gorszy jest także ich ogólny stan zdrowia 1. Odpowiedzi na to, jakie działania przedsięwziąć, aby kształtować szczęśliwych ludzi szuka nowa subdyscyplina psychologii psychologia pozytywna. Psychologia pozytywna jest bardzo obszerną dziedziną w psychologii. Do jej wyłonienia 1 J. Bomba, M. Orwid, Zaburzenia zdrowia psychicznego w okresie młodzieńczym. Postępowanie, profilaktyka i błędy w postępowaniu, w: Medycyna młodzieżowa, red. M. Rybakowa, 2008 (w przygotowaniu wersja internetowa).
448 przyczynił się Martin Seligman 2. Do głównych obszarów zainteresowań psychologii pozytywnej należy poszukiwanie odpowiedzi na pytanie: Czym jest dobre życie i od czego ono zależy?. Do kluczowych terminów psychologii pozytywnej odnoszących się do dobrego życia należy dobrostan (ang. well-being). Dobrostan ujmowany jest jako ogólna ocena sytuacji, życia, głównie odczuwania szczęścia. Dobrostan, jakość życia, satysfakcja z życia to tożsame nazwy odnoszące się do poczucia zadowolenia, do dobrego życia. Psychologia w ostatnim czasie dość intensywnie zajmuje się tą problematyką 3. Psychologia pozytywna nie jest w tym zakresie prekursorem. W obszarze psychologii klasycznej można znaleźć teorie zakładające, czym powinien charakteryzować się człowiek, którego można by uznać za osobę optymalnie, dojrzale funkcjonującą. Przykładami takiej koncepcji są: teoria dojrzałej osobowości Gordona Allporta 4, teoria Abrahama Maslowa, odnosząca się do osób samorealizujących się, 5 czy wreszcie teoria dojrzałej osobowości Zdzisława Chlewińskiego 6. W badaniach okazuje się jednak, że wysoki poziom rozwoju nie jest wystarczającym wskaźnikiem dobrego życia. Często to sami ludzie szukają odpowiedzi na pytanie, czym jest dla nich dobre życie, szczęście. Pojęcie to nabiera zatem cech subiektywnych i miary teoretyczne okazują się nieprzydatne. Subiektywny dobrostan psychiczny (Subjective Well-Being) jest przypisywaniem oceny własnemu życiu. Ocena ta zawiera zarówno komponent poznawczy, czyli poznawczą ocenę zadowolenia z życia (ogólne wyznaczniki życia to: zadowolenie z życia, poczucie sensu, sukcesu oraz satysfakcja z małżeństwa, pracy, zdrowia czy spędzania czasu wolnego) oraz komponent emocjonalny, afektywny, 2 M. Seligman, M. Ciskszentmihali, Positive Psychology: An Introduction, American Psychologist 2000, No. 55, s. 5-14; E. Trzebińska, Psychologia pozytywna, Warszawa 2008. 3 Well-being: The Foundations of Hedonic Psychology, eds. D. Kahneman, E. Diener, N. Schwarz, New York 1999; J. Czapiński, Psychologiczne teorie szczęścia, w: Psychologia pozytywna, red. J. Czapiński, Warszawa 2005, s. 51-102; J. Czapiński, Osobowość szczęśliwego człowieka, w: Psychologia pozytywna, red. J. Czapiński, Warszawa 2005; M. Seligman, M. Ciskszentmihali, Positive Psychology: An Introduction, s. 5-14; E. Diener, Ch. Napa Scollon, R.E. Lucas, The Evolving Concept of Subjective Well-Being: the Multifaceted Nature of Happiness, Advances in Cell Aging and Geronotology 2003, No. 15, s. 187-219; J.T. Larsen, S.H. Hemenover, C.J. Norris, J.T. Cacioppo, Czerpanie korzyści z niepowodzenia: o zaletach współpobudzenia emocji pozytywnych i negatywnych, w: Psychologia pozytywna, s. 303-316; M.M. Tugade, B.L. Fredrickson, Resilient Individuals Use Positive Emotions to Bounce Back from Negative Emotional Experiences, Journal of Presonality and Social Psychology 2004, No. 86, s. 320-333. 4 J. Turner, D. Helms, Rozwój człowieka, tłum. S. Lis i in., Warszawa 1999; B. Harwas- Napierała, J. Tremapała, Psychologia rozwoju człowieka, tom II. Warszawa 2005. 5 J. Turner, D. Helms, Rozwój człowieka, tamże. 6 B. Harwas-Napierała, J. Tremapała, Psychologia rozwoju człowieka, tom II.
Szczęśliwym być. Poczucie dobrostanu psychicznego wśród młodych ludzi 449 na który składa się ocena nastrojów i emocji afektywność: pozytywna 7 i negatywna 8. Komponent afektywny jako jeden ze składowych dobrostanu, ze względu na swój emocjonalny charakter, można nazwać dobrostanem emocjonalnym. Pozytywny afekt i negatywny afekt jawią się jako dwie niezależne dymensje afektu 9. Psychologia pozytywna w sposób szczególny odnosi się do emocji pozytywnych i ich znaczenia dla codziennego życia. Do pożytków, których ludzie doświadczają na bazie przeżywania emocji pozytywnych, należą m.in.: uruchamianie procesów fizjologicznych korzystnych ze zdrowotnego punktu widzenia, zwiększanie twórczości i otwartości poznawczej, poprawa funkcjonowania społecznego 10. Fredrickson 11 wskazuje na emocje pozytywne jako składnik złożonych mechanizmów adaptacyjnych wpływających na budowanie zasobów psychicznych oraz neutralizujących skutki działania emocji negatywnych. Korzyści, jakie płyną z przeżywania emocji pozytywnych, widoczne mogą być dopiero w dłuższej perspektywie. Poznawanie roli i korzyści afektywności pozytywnej pociąga za sobą pogłębianie wiedzy o afektywności negatywnej. Współwystępowanie afektywności pozytywnej i negatywnej jest konieczne do prawidłowego funkcjonowania. Zdarzenia o złożonym znaczeniu powinny pociągać za sobą współpobudzenie afektywne 12, 7 Pozytywny afekt oznacza przyjemne nastroje i emocje, takie jak radość czy sympatia. Pozytywne czy przyjemne emocje są częścią SWB, ponieważ odzwierciedlają reakcje człowieka na wydarzenia, które są znaczące dla niego i dzięki którym życie zmierza w pożądanym kierunku. Kategorie pozytywnych czy przyjemnych emocji włączają zarówno te o niskim pobudzeniu, jak np. zadowolenie, o umiarkowanym pobudzeniu jak np. przyjemność oraz o wysokim pobudzeniu, jak np. euforia. Włącza się tu pozytywne reakcje na innych (np. sympatia), pozytywne reakcje na aktywność, np. zainteresowanie, zaangażowanie i ogólne pozytywne nastroje, np. radość. 8 Negatywny afekt obejmuje nastroje i emocje, które są nieprzyjemne i są negatywną odpowiedzią na zdarzenia, okoliczności, sytuacje życiowe czy zdrowotne. Negatywne czy nieprzyjemne reakcje obejmują złość, smutek, lęk lub zmartwienie. Inne negatywne stany, jak samotność czy bezradność mogą być ważnymi wskaźnikami zaburzeń. Chociaż niektóre negatywne emocje są oczekiwane w życiu i mogą być konieczne dla efektywnego funkcjonowania to, gdy są częste i przedłużające się, ludzie wówczas funkcjonują gorzej. Przeciągające się doświadczanie negatywnych emocji może wpływać na efektywność funkcjonowania i czynić życie nieprzyjemnym; E. Diener, Ch. Napa Scollon, R.E. Lucas, The Evolving Concept of Subjective Well-Being, s. 187-219. 9 N.M. Bradburn, The Structure of Psychological Well-Being, Chicago 1969. 10 A.I. Isen, Rola neuropsychologii w zrozumieniu korzystnego wpływu afektu pozytywnego na zachowania społeczne i procesy poznawcze, w: Psychologia pozytywna, s. 284-302. 11 2002, za: Trzebińska, E., Psychologia pozytywna. 12 J.T. Larsen, S.H. Hemenover, C.J. Norris, J.T. Cacioppo, Czerpanie korzyści z niepowodzenia: o zaletach współpobudzenia emocji pozytywnych i negatywnych, w: Psychologia pozytywna, s. 303-316.
450 jednak w sytuacjach jednoznacznych wzbudzanie afektywności powinno być oddzielne 13. 1. Znaczenie dobrostanu dla funkcjonowania człowieka Coraz więcej prac wskazuje na ogromną rolę dobrostanu w funkcjonowaniu człowieka 14. 1.1. Dobrostan a elastyczność procesów poznawczych Dobrostan, zwłaszcza dobrostan emocjonalny, wpływa na elastyczność procesów poznawczych. A. Isen 15, analizując rezultaty badań, doszła do wniosku, że pozytywny afekt wpływa przede wszystkim na sposób porządkowania materiału poznawczego. Chodzi tu przede wszystkim o wiązanie się w umyśle pewnych idei, co wpływa na efektywność, twórczość myślenia i podejmowania działań. W konsekwencji plastyczność myślenia niesie ze sobą szereg korzystnych implikacji. Elastyczność myślenia wpływa pozytywnie między innymi na rozwiązywanie problemów zarówno interpersonalnych, jak i pozaspołecznych. W sytuacjach konfliktowych pozytywny afekt wpływa na zdolność do przyjęcia perspektywy drugiej strony. Ponadto plastyczność procesów poznawczych wpływa na postawy prospołeczne 16. Pozytywny afekt wpływa również na motywację. Pozytywny afekt sprzyja odpowiedzialnym zachowaniom oraz efektywnemu wykonywaniu zadań, które potrzebujemy wykonać, ponadto podczas wykonywania zadań przyjemnych wzrasta 13 D. Watson, A. Casillas, Neurotyzm: właściwości adaptacyjne i nieadaptacyjne, w: Podpatrywanie umysłu, red. M. Fajowska, M. Marszał-Wiśniewski, G. Sędek, Gdańsk 2006. 14 E. Trzebińska, Psychologia pozytywna; A.I. Isen, Pozytywny afekt a podejmowanie decyzji, w: M. Lewis, J.M. Haviland-Jones, Psychologia emocji, Gdańsk 2005b; M.M. Tugade, B.L. Fredrickson, Regulation of Positive Emotion: Emotion Regulation Strategies that Promotion Resilience, Journal of Happiness Studies 2007, nr 8, s. 311-333; B. Fredrickson, M. Losada, Positive Affectand the Complex Dynamics of Human Flourishing, American Psychologist 2005, nr 60, s. 678-686, M.M. Tugade, B.L. Fredrickson, Resilient Individuals Use Positive Emotions to Bounce Back from Negative Emotional Experiences, s. 320-333; S. Folkman, J. Moskowitz, Coping: Pitfalls and Promise, Annual Review of Psychology 2004, nr 55, s. 754-774; B.L. Fredrickson, The Role of Positive Emotions in Positive Psychology: The Broden-and-Bulid Theory of Positive Emotions, American Psychologist 2001, nr 56, s. 218-226. 15 A.I. Isen, Rola neuropsychologii w zrozumieniu korzystnego wpływu afektu pozytywnego na zachowania społeczne i procesy poznawcze, w: Psychologia pozytywna, s. 284-302; A.I. Isen, Pozytywny afekt a podejmowanie decyzji, w: M. Lewis, J. M. Haviland-Jones, Psychologia emocji. 16 A.I. Isen, Rola neuropsychologii w zrozumieniu korzystnego wpływu afektu pozytywnego na zachowania społeczne i procesy poznawcze, w: Psychologia pozytywna, s. 284-302.
Szczęśliwym być. Poczucie dobrostanu psychicznego wśród młodych ludzi 451 zadowolenie 17. Pozytywny afekt ma większy wpływ na motywację wewnętrzną niż zewnętrzną, łatwiej ulegamy wpływowi wewnętrznego czynnika motywującego, np. zadania przyjemnego niż czynnika zewnętrznego, np. pieniędzy 18. 1.2. Dobrostan a radzenie sobie W teorii radzenie sobie ze stresem Folkman i Moskowitz kładą nacisk na rolę emocji pozytywnych. Skuteczne radzenie sobie wiąże się z osłabianiem emocji negatywnych, a pobudzeniem emocji pozytywnych, z założeniem, że emocje pozytywne i negatywne nie są to krańce tego samego kontinuum, ale występują od siebie niezależnie 19. Podobne wnioski można znaleźć w pracy L. Aspinwall 20 osoby, które wykazują większy poziom pozytywnego afektu wykorzystują mniejszą liczbę mechanizmów obronnych w procesie radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, a więc podejmują mniej unikowe strategie. 1.3. Dobrostan a odporność W psychologii zajmującej się problematyką zdrowia i choroby w ostatnim czasie pojawił się nowy termin resiliency, rozumiany jako zespół umiejętności skutecznego radzenia sobie ze stresem o dużym nasileniu, polegający na giętkim (elastycznym), twórczym radzeniu sobie z przeciwnościami; główną rolę odgrywa tu zdolność do oderwania się (bounce back) od negatywnych doświadczeń i zdolność do wzbudzania pozytywnych emocji 21. W badaniach prowadzonych m.in. w zespole Fredrickson 22 wynika, że resiliency pozwala na przywoływanie pozytywnych emocji w kryzysie, także na zasadzie odnajdywania pozytywnego znaczenia w trudnych sytuacjach życiowych. Ponadto pozytywne emocje funkcjonują jako mediator w efekcie bounce back odbijania się od negatywnych wydarzeń. Ma to też z wiązek z wprowadzoną przez Fredrickson hipotezą niwelowania, polegającą na korelacyjnym oddziaływaniu pozytywnych emocji na efekty emocji negatywnych. 17 A.I. Isen, J. Reeve, The Influence of Positive Affect on Instrinsic and Extrinsic Motivation, Motivation and Emotion 2005, No. 29, s. 297-325. 18 Tamże. 19 S. Folkman, J. Moskowitz, Coping: Pitfalls and Promise, Annual Review of Psychology 2004, No. 55, s. 754-774. 20 L.G. Aspinwall, Rethinking the Role of Positive Affect and Self-regulation, Motivation and Emotion 1998, No. 23, s. 1-32. 21 I. Heszen, H. Sęk, Psychologia zdrowia, Warszawa 2007, s. 173. 22 B.L. Fredrickson, The Role of Positive Emotions in Positive Psychology: The Brodenand-Bulid Theory of Positive Emotions, American Psychologist 2001, No. 56, s. 218-226; M.M. Tugade, B.L. Fredrickson, Resilient Individuals Use Positive Emotions to Bounce Back from Negative Emotional Experiences, s. 320-333.
452 1.4. Dobrostan a zdrowie Rola dobrostanu w utrzymaniu zdrowia jest znacząca. Należy w tym miejscu jednak wspomnieć o tym, iż badania z zakresu psychologii zdrowia i choroby zwracają uwagę na szkodliwość emocji negatywnych, np. choroby układu krążenia (chociażby konstrukt osobowości typu D, zakładający, że dominującymi uczuciami jest wrogość i gniew) 23. Pozytywne emocje pozostają w związku funkcjonalnym z emocjami negatywnymi. Warto tu dodać, że dodatni wpływ emocji pozytywnych na zdrowie jest względnie niezależny od korzystnych skutków redukowania emocji negatywnych 24. Wpływ pozytywnego afektu na zdrowie przedstawia model (rys. 1) zaproponowany przez Pressmana i Cohena. Teorią wyjaśniającą zależności pomiędzy zdrowiem a pozytywnym afektem jest również teoria Barbary Fredrickson. Teoria rozszerzania i budowania (The Broden and Bulid Theory) dotyczy roli, jaką odgrywają emocje pozytywne w radzeniu sobie z sytuacjami życiowymi oraz w funkcjonowaniu człowieka. Teoria ta wpisuje się w problematykę podejmowaną przez psychologię pozytywną. Skupienie się na roli i znaczeniu emocji pozytywnych jest przejawem przekierunkowania uwagi z obszaru patologii na to, co w doświadczeniu człowieka jest pozytywne. Emocje pozytywne wpływają na podnoszenie jakości życia i dążenie do bardziej efektywnego, ponadprzeciętnego funkcjonowania. Podczas gdy emocje negatywne wpływają na dążenie do normalności, czyli do zlikwidowania stanu, który je wywołał, ograniczając ponadto zasięg i możliwości działania oraz repertuar myślowo-zadaniowy, możliwości emocji pozytywnych są zdecydowanie szersze. 23 N. Ogińska-Bulik, Z. Juczyński, Osobowość. Stres a zdrowie, Warszawa 2008. 24 J.T. Larsen, S.H. Hemenover, C.J. Norris, J.T. Cacioppo, Czerpanie korzyści z niepowodzenia: o zaletach współpobudzenia emocji pozytywnych i negatywnych, w: Psychologia pozytywna, s. 303-316.
Pozytywny afekt Stres Zasoby społeczne, psychologiczne i fizjologiczne Opioidy endogenne Aktywność AUN HPA Zachowania zdrowotne Układ odpornościowy i układ krążenia Choroba Rys. 1. Model ochronnego wpływu pozytywnego afektu na zdrowie bezpośrednio oraz buforując działanie stresu Źródło: S. Pressman, S. Cohen, Does Positive Affect Influence Health?, Psychological Bulletin 2005, Vol. 131, No. 6, s. 959, za: Ł. Kaczmarek, Pozytywne emocje i wsparcie społeczne a aktywność sercowo-naczyniowa, w: Bliżej serca. Zdrowie i emocje, red. Ł. Kaczmarek, A. Słysz, Poznań 2007, s. 43.
454 Barbara Fredrickson i Marcial Losada 25, w wyniku przeprowadzonych przez siebie badań, doszli do wniosków które można uznać za uzupełnienie i poszerzenie teorii rozszerzania i budowania. Główny problem dotyczył stopnia, w jakim emocje pozytywne powinny przeważać nad emocjami negatywnymi, aby ich wpływ był najbardziej optymalny. Jest to problem z obszaru bilansu afektywnego. Przez badaczy zostały tu wprowadzone dwa terminy. Pierwszy to f lourishing ( rozkwitanie ) - dotyczy sytuacji, kiedy doświadczanie emocji pozytywnych trzykrotnie przewyższa doświadczanie negatywnych. Taka sytuacja jest najkorzystniejsza dla zdrowia psychicznego. Przeciwieństwem jest l anguishing, czyli obumieranie, występuje w sytuacji przewagi emocji negatywnych nad emocjami pozytywnymi. Pierwszym elementem badań przeprowadzonych w zespole Fredrickson było wywołanie negatywnych emocji. Osoby biorące udział w eksperymencie zostały poinformowane, że muszą w bardzo krótkim czasie przygotować przemowę, która będzie oceniana przez innych. Postawione przed uczestnikami zadanie miało na celu wywołanie subiektywnego uczucia niepokoju, jak również wzrost tempa serca i ciśnienia krwi. Następnie uczestnicy zostali przypadkowo podzieleni i oglądali jeden z czterech filmów. Dwa filmy wywoływały łagodne pozytywne emocje (rozrywkę, zadowolenie), trzeci film był neutralny, czwarty wywoływał uczucie smutku. Celem eksperymentu było zmierzenie czasu, jaki jest potrzebny do powrotu akcji serca do sytuacji sprzed informacji o wystąpieniu. Rezultat był następujący: osoby, które oglądały dwa filmy pozytywne szybciej powracały do sytuacji wyjściowej niż osoby, które oglądały film o charakterze neutralnym, natomiast najdłużej powracały osoby, które oglądały film smutny. Wynik tego eksperymentu pokazuje, że emocje pozytywne mają wyraźny wpływ na niwelowanie sercowonaczyniowych następstw emocji negatywnych 26. 2. Osobowość a dobrostan Ważnym elementem w kreowaniu dobrostanu jest kształtowanie silnej osobowości 27. Powyżej został zasygnalizowany nowy termin pojawiający się w pracach psychologicznych resiliency (elastyczność). Osoby o wysokiej resiliency cechuje elastyczność, podejmowanie wyzwań, pewność siebie, ciekawość, asertywność, 25 B. Fredrickson, M. Losada, Positive Affect and the Complex Dynamics of Human Flourishing, American Psychologist 2005, No. 60, s. 678-686. 26 B. Fredrickson, The Value of Positive Emotions, American Scientist 2003, No. 91, s. 330-335. 27 J. Mróz, Kształtowanie umiejętności radzenia sobie jako wyzwanie edukacyjne, w: Edukacja w cywilizacji XXI wieku, red. A. Buchner-Jezierska, M. Sroczyńska, Kielce 2005, s. 301-307, N. Ogińska-Bulik, Z. Juczyński, Osobowość. Stres a zdrowie, Warszawa 2008.
Szczęśliwym być. Poczucie dobrostanu psychicznego wśród młodych ludzi 455 umiejętności prospołeczne 28. Rozwój silnej osobowości jest powiązany z przyjęciem proaktywnych strategii radzenia sobie ze stresem 29. Proaktywność zakłada silniejszą motywacją do podołania wyzwaniom, przez co wpływa na poprawę dobrostanu. W jego kształtowaniu bierze udział m.in. poczucie własnej skuteczności, które można wzmacniać poprzez docenianie inicjatyw podejmowanych przez młodych ludzi, zdolność wyobrażania sobie przebiegu zdarzeń oraz ich konsekwencji. Istotną rolę mogą odgrywać techniki wizualizacyjne, uczenie młodych ludzi sposobów radzenia sobie ze stresem, zarządzania czasem. Kolejnym elementem jest umiejętność tworzenia planów działania, wykorzystywania informacji zwrotnych. Proaktywne radzenie sobie sprawia, że młody człowiek doświadczając sytuacji trudnej podejmuje wysiłek jej rozwiązania, nie ucieka od niej ani jej nie unika. Ucieczką są zachowania autoagresyjne, jak próby samobójcze, a także nadużywanie środków psychoaktywnych. Kolejną cechą osobowości, która ma znaczenie dla kształtowania dobrostanu jest samoocena. Badania prowadzone wśród młodych ludzi wykazują, że osoby, które charakteryzuje wyższa samoocena posiadają większe natężenie emocji pozytywnych i odwrotnie, im niższa samoocena, tym większe nasilenie emocji negatywnych 30. Wyniki tych badań są potwierdzone w literaturze przedmiotu 31. Uwagi końcowe kształtowanie dobrostanu u ludzi młodych Poczucie zadowolenia należy do czynników istotnych w tworzeniu społeczeństwa zdrowego psychicznie. Problem depresji wśród młodych ludzi jest dość poważny o ile w pierwszej połowie lat osiemdziesiątych problemy z nastrojem zgłaszało około 20% młodych ludzi, w dzisiejszych czasach już około 40 60%. Kolejnym problemem jest powiększenie rozmiarów agresywności i przemocy. Dobrobyt i postęp cywilizacyjny nie zawsze przyczyniają się do wzrostu poczucia szczęścia. Okazuje się, że największymi atutami, jakie człowiek posiada nie są 28 K. Nadolska, H. Sęk, Społeczny kontekst odkrywania wiedzy o zasobach odpornościowych, czyli czym jest resilience i jak ono funkcjonuje, w: Bliżej serca. Zdrowie i emocje, red. Ł. Kaczmarek, A. Słysz, Poznań 2007, s. 13-38. 29 N. Ogińska-Bulik, Z. Juczyński, Osobowość. Stres a zdrowie, Warszawa 2008; R. Schwarzer, S. Taubert, Radzenie sobie ze stresem: wymiary i procesy, Promocja Zdrowia. Nauki Społeczne i Medycyna 1999, nr 17, s. 72-92. 30 J. Mróz, Poziom samooceny a inteligencja emocjonalna i dobrostan emocjonalny, Kielce 2009. 31 Np. V. Juth, J.M. Smyth, A.M. Santuzzi, How Do You Feel?: Self-esteem Predicts Affect, Stress, Social Interaction, and Symptom Severity during Daily Life in Patients with Chronic Illness, Journal of Health Psychology, 2008, No. 13, s. 884-894, J.D. Brown, M.A. Marshall, Self-Esteem and Emotion: Some Thoughts About Feelings, Personality and Social Psychology Bulletin 2001, No. 27, s. 575-584.
456 pieniądze, Internet, samochód, ale on sam i wartości autoteliczne, jak rodzina, przyjaciele, zdrowie, hobby. Warto w tym miejscu wspomnieć o badaniach przeprowadzonych przez ks. Kazimierza Popielskiego 32, dotyczących realizacji wartości wśród młodych ludzi. Za najbardziej motywującą wartość młodzi ludzie uważają miłość, którą rozumieją jako stan rzeczy o znaczeniu najbardziej wzniosłym i otwierającym ku Obok miłości ważnymi wartościami pozostają rodzina i zdrowie. Problem rozpoczyna się wówczas, kiedy te wartości nie mogą być realizowane lub w jakimś stopniu są utracone i podlegają deprywacji. Przykładem może być dysfunkcyjność rodziny, popularne w ostatnim czasie eurosieroctwo, bezrobocie rodziców czy brak perspektyw dla młodych ludzi, będących u progu startu zawodowego. Zbyt duże oczekiwania wobec młodych ludzi, jako pokolenia bezkompleksowego, pełnego możliwości i potencjału, powodują, że chcąc sprostać takim wymaganiom, coraz częściej uciekają oni w świat rozrywki, używek i zaburzeń emocjonalnych. Jednym z najważniejszych czynników wspomagających dobrostan jest wsparcie społeczne. Jest ono wyznacznikiem relacji interpersonalnych i ich jakości. Wsparcie społeczne określa stopień zakorzenienia społecznego oraz poczucie przynależności, zobowiązania i bliskości. W literaturze przedmiotu można znaleźć różne definicje wsparcia społecznego, np. określa się ją jako dostępność relacji, dzięki którym zaspokajane są podstawowe interpersonalne potrzeby człowieka 33. Inną definicję proponują Sęk i Cieślak, charakteryzując wsparcie jako: Rodzaj interakcji społecznej, która zostaje podjęta przez jednego lub obu uczestników w sytuacji problemowej, trudnej, stresowej lub krytycznej 34. Wspieranie rodziny jest celem priorytetowym w kształtowaniu zdrowego społeczeństwa, ze szczególnym uwzględnieniem młodych ludzi, którzy w okresie dorastania doświadczają wiele sytuacji kryzysowych. Świadomość, że jest ktoś kto mnie rozumie, pomoże, gdy tego potrzebuję, daje człowiekowi siłę i poczucie bezpieczeństwa, niezbędne, aby móc twórczo rozwijać się. Bibliografia 1. Aspinwall L.G., Rethinking the Role of Positive Affect and Self-regulation, Motivation and Emotion 1998, No. 23. 2. Bomba J., Orwid M., Zaburzenia zdrowia psychicznego w okresie młodzieńczym. Postępowanie, profilaktyka i błędy w postępowaniu, w: Medycyna młodzieżowa, red. M. Rybakowa (w przygotowaniu, wersja internetowa). 3. Bradburn N.M., The Structure of Psychological Well Being, Chicago 1969. 4. Brown J.D., Marshall M.A., Self Esteem and Emotion: Some Thoughts About Feelings, Personality and Social Psychology Bulletin 2001, No. 27. 32 K. Popielski, Psychologia egzystencji. Wartości w życiu, Lublin 2008. 33 Por.: H. Sęk H., R. Cieślak, Wsparcie społeczne, Warszawa 2005. 34 H. Sęk, R. Cieślak, Wsparcie społeczne, s. 18.
Szczęśliwym być. Poczucie dobrostanu psychicznego wśród młodych ludzi 457 5. Czapiński J., Osobowość szczęśliwego człowieka, w: Psychologia pozytywna, red. J. Czapiński, Warszawa 2005. 6. Czapiński J., Psychologiczne teorie szczęścia, w: Psychologia pozytywna, red. J. Czapiński, Warszawa 2005. 7. Diener E., Napa Scollon Ch., Lucas R.E., The Evolving Concept of Subjective Well- Being: the Multifaceted Nature of Happiness, Advances in Cell Aging and Geronotology 2003, No. 15. 8. Folkman S., Moskowitz J., Coping: Pitfalls and Promise, Annual Review of Psychology 2004, No. 55. 9. Fredrickson B., Losada M., Positive Affect and the Complex Dynamics of Human Flourishing, American Psychologist 2005, No. 60. 10. Fredrickson B., The Value of Positive Emotions, American Scientist 2003, No. 91. 11. Fredrickson B.L., The Role of Positive Emotions in Positive Psychology: The Brodenand-Bulid Theory of Positive Emotions, American Psychologist 2001, No. 56. 12. Harwas-Napierała B., Tremapała J., Psychologia rozwoju człowieka, t. II, Warszawa 2005. 13. Heszen I., Sęk H., Psychologia zdrowia, Warszawa 2007. 14. Isen A.I., Pozytywny afekt a podejmowanie decyzji, w: M. Lewis, J. M. Haviland-Jones Psychologia emocji, Gdańsk 2005b. 15. Isen A.I., Reeve J., The Influence of Positive Affect on Intrinsic and Extrinsic Motivation, Motivation and Emotion 2005, No. 29. 16. Isen A.I., Rola neuropsychologii w zrozumieniu korzystnego wpływu afektu pozytywnego na zachowania społeczne i procesy poznawcze, w: Psychologia pozytywna, red. J. Czapiński, Warszawa 2005. 17. Juth V., Smyth J. M., Santuzzi A.M., How Do You Feel?: Self-esteem Predicts Affect, Stress, Social Interaction, and Symptom Severity during Daily Life in Patients with Chronic Illness, Journal of Health Psychology, 2008, No. 13. 18. Kaczmarek Ł., Pozytywne emocje i wsparcie społeczne a aktywność sercowonaczyniowa, w: Bliżej serca. Zdrowie i emocje, red. Ł. Kaczmarek, A. Słysz, Poznań 2007. 19. Larsen J.T., Hemenover S.H., Norris C.J., Cacioppo J.T., Czerpanie korzyści z niepowodzenia: o zaletach współpobudzenia emocji pozytywnych i negatywnych, w: Psychologia pozytywna, red. J. Czapiński, Warszawa 2005. 20. Mróz J., Kształtowanie umiejętności radzenia sobie jako wyzwanie edukacyjne, w: Edukacja w cywilizacji XXI wieku, red. A. Buchner-Jezierska, M. Sroczyńska, Kielce 2005. 21. Mróz J., Poziom samooceny a inteligencja emocjonalna i dobrostan emocjonalny, Kielce 2009. 22. Nadolska K., Sęk H., Społeczny kontekst odkrywania wiedzy o zasobach odpornościowych, czyli czym jest resilience i jak ono funkcjonuje, w: Bliżej serca. Zdrowie i emocje, red. Ł. Kaczmarek, A. Słysz, Poznań 2007. 23. Ogińska-Bulik N., Juczyński Z., Osobowość. Stres a zdrowie, Warszawa 2008. 24. Popielski K., Psychologia egzystencji. Wartości w życiu, Lublin 2008. 25. Pressman S., S. Cohen S., Does Positive Affect Influence Health? Psychological Bulletin 2005, Vol. 131, No.6.
458 26. Schwarzer R., Taubert S., Radzenie sobie ze stresem: wymiary i procesy, Promocja Zdrowia. Nauki Społeczne i Medycyna 1999, nr 17. 27. Sęk H., Cieślak R., Wsparcie społeczne, Warszawa 2005. 28. Seligman M., Ciskszentmihali M., Positive Psychology: An Introduction, American Psychologist 2000, No. 55. 29. Trzebińska, E., Psychologia pozytywna, Warszawa 2008. 30. Tugade M.M., Fredrickson, B. L., Resilient Individuals Use Positive Emotions to Bounce Back from Negative Emotional Experiences, Journal of Presonality and Social Psychology 2004, No. 86. 31. Tugade M.M., Fredrickson, B.L., Regulation of Positive Emotion: Emotion Regulation Strategies that Promotion Resilience, Journal of Happiness Studies 2007, No. 8. 32. Turner J., Helms D., Rozwój człowieka, Warszawa 1999. 33. Watson D., Casillas A., Neurotyzm: właściwości adaptacyjne i nieadaptacyjne, w: Podpatrywanie umysłu, red. M. Fajowska, M. Marszał-Wiśniewski, G. Sędek, Gdańsk 2006. 34. Well-being: The Foundations of Hedonic Psychology, eds. Kahneman D., Diener E., Schwarz N., New York 1999. FEELING HAPPY YOUNG PEOPLE S PSYCHOLOGICAL WELL-BEING Summary Polish epidemiological research results show the increase in the number of cases of adolescent depression. The percentage of young people suffering from depressive disorders has grown from the level of 27% to 54,1%. The article presents the assumptions of positive psychology and the benefits that the psychological well-being poses in different spheres of human functioning: stress management, personality formation and the efficiency of cognitive processes. This is particularly important in the prevention of emotional disorders and the formation of psychological well-being. Supporting the family is a priority in the process of the development of healthy society, with a special attention being paid to young people, experiencing a lot of perplexities and crises during adolescence.