OCHRONA ZASOBÓW GENETYCZNYCH ŚWIŃ RAS RODZIMYCH

INSTYTUT ZOOTECHNIKI PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY OCHRONA ZASOBÓW GENETYCZNYCH ŚWIŃ RAS RODZIMYCH -- STAN HODOWLI I WYNIKI OCENY za rok 2014 Kraków 2015 z. 10

OCHRONA ZASOBÓW GENETYCZNYCH ŚWIŃ RAS RODZIMYCH STAN HODOWLI I WYNIKI OCENY Magdalena Szyndler-Nędza 1, Piotr Luciński 2, Ewa Skrzypczak 2, Karolina Szulc 2, Zbigniew Bajda 3 1 Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy, Dział Genetyki i Hodowli Zwierząt 2 Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu 3 Polski Związek Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej, filia w Lublinie Świnie ras rodzimych: puławska, złotnicka biała i złotnicka pstra, hodowane są od wielu lat w Polsce w czystości rasy i w większości utrzymywane w indywidualnych gospodarstwach rolnych. Rasy te są doskonale przystosowane do miejscowych warunków środowiskowych, klimatu, gleby, zasobów paszowych i warunków chowu. Charakteryzują się wysoką plennością, dobrymi cechami matczynymi, długowiecznością oraz odpornością na zmiany środowiskowe i stres. Produkty uzyskiwane z mięsa pochodzącego od tuczników tych ras mają szczególne wartości smakowe, jakościowe i odżywcze. Obecnie populacje zwierząt tych ras są nadal niewielkie, w 2014 r. pod oceną było 537 loch rasy puławskiej oraz 663 lochy rasy złotnickiej białej i 421 loch złotnickiej pstrej. W stosunku do roku ubiegłego liczba ocenionych zwierząt zmniejszyła się o 7,9% w rasie puławskiej i o 7,4% w rasie złotnickiej pstrej. Natomiast w rasie złotnickiej białej poddano ocenie użytkowości rozpłodowej o 7,8% więcej loch niż w roku ubiegłym. Zwierzęta tych ras są mniej atrakcyjne dla producentów i hodowców trzody chlewnej ze względu na gorsze wskaźniki mięsności tuczników w porównaniu z tucznikami świń ras wysoko mięsnych. Z tego powodu naturalny rozwój tych populacji jest utrudniony, a wręcz istnieje realne niebezpieczeństwo wyginięcia świń ras rodzimych. Dlatego świnie ras puławskiej, złotnickiej białej i złotnickiej pstrej zostały objęte programami ochrony zasobów genetycznych. Programy dla poszczególnych ras zostały przedstawione i przyjęte w grudniu 2005 r. na posiedzeniu Rady Naukowej Instytutu Zootechniki PIB w Krakowie. Kwalifikacja zwierząt do programu dokonywana jest na podstawie wniosku hodowcy, po spełnieniu wymogów określonych przez prowadzącego księgi hodowlane. Podmioty prowadzące Księgi Hodowlane ras zachowawczych to: Polski Związek Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej POLSUS rasa puławska, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu rasa złotnicka biała i złotnicka pstra. 3

RASA PUŁAWSKA Fot. 1. Locha rasy puławskiej Fot. 2. Knur rasy puławskiej 4

Wzorzec rasy puławskiej Historycznie ukształtowany i obecnie uznawany za typowy wzorzec świni rasy puławskiej jest następujący: Umaszczenie łaciate, czarno-białe, z nieregularnym rozmieszczeniem czarnych plam na białym tle, których nasilenie nie powinno przekraczać 70% powierzchni skóry. Dopuszcza się także umaszczenie trójbarwne czarno-biało-rude; Głowa nieduża, szeroka w partii czołowej; Ryj prosty, niezbyt długi; Uszy nieduże, stojące, z wiekiem pochylające się ku przodowi; Tułów średniej długości, osadzony na mocnych, dobrze spionowanych kończynach; Zad szeroki i mocny, szynki uwypuklone, ale średniej długości; Temperament żywy, ale usposobienie łagodne bez przejawów agresji wobec innych zwierząt w grupie. Masa ciała dorosłych osobników: - knury około 250 350 kg, - lochy około 200 280 kg. Są to świnie w typie tłuszczowo-mięsnym. Rasę charakteryzuje wczesność dojrzewania rozpłodowego. Lochy rasy puławskiej cechują się dobrym poziomem cech użytkowości rozpłodowej, w tym wysoką mlecznością i troskliwością macierzyńską. Maciory rodzą w miocie około 9 do 12 prosiąt. Świnie tej rasy odznaczają się szybkim tempem wzrostu. W 2014 r. loszki przyrastały średnio 582 g dziennie i przy masie ciała około 100 kg uzyskały mięsność średnio 54,8%. Tak więc, zwierzęta tej rasy pod względem użytkowym doskonale spełniają kryteria standardu hodowlanego dla komponentu matecznego. Tuczniki rasy puławskiej dobrze przyrastają także w mniej sprzyjających warunkach żywienia i utrzymania. Wprawdzie cechują się one nieco niższą mięsnością w porównaniu do ras hodowanych w Polsce, za to ich mięso charakteryzuje się bardzo dobrą jakością, na którą składa się odpowiednia struktura włókienek mięśniowych i specyficzny układ tłuszczu międzymięśniowego decydujące o marmurkowatości tkanki mięśniowej. Mięso to ma szczególne wartości smakowe i jakościowe. Nadaje się więc doskonale do wytworzenia specyficznych produktów regionalnych. W hodowli świń rasy puławskiej ważne jest zachowanie wczesnego osiągania dojrzałości rozpłodowej, dużej żywotności, zdrowotności i długowieczności. Dnia 28 maja 2009 r. świnia rasy puławskiej została wpisana na Listę produktów tradycyjnych prowadzoną przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. 5

HISTORIA POWSTANIA RASY PUŁAWSKIEJ Historia rasy puławskiej sięga początku XX wieku. Systematyczną pracę hodowlaną nad doskonaleniem tzw. świń gołębskich, które stały się zaczątkiem genealogii świń puławskich podjęto w 1926 r. w Stacji Zootechnicznej Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego w Borowinie, pod merytorycznym nadzorem prof. Zdzisława Zabielskiego. Materiał wyjściowy stanowiło stado zakupione z okolic wsi Gołąb, składające się z kilkunastu sztuk mieszańców prymitywnych świń miejscowych (polska świnia kłapoucha i mała polska ostroucha) z importowaną rasą Berkshire. Początkowo świnie te nazywano gołębskimi, a potocznie łaciatkami. Zwierzęta te udoskonalano poprzez dolew krwi świń rasy wielkiej białej angielskiej oraz intensywną selekcję. Wyhodowano świnie w typie tłuszczowo-mięsnym, które wykazywały cechy wczesnego dojrzewania oraz intensywnego otłuszczania się już w młodym wieku. W okresie tym tworzyło się coraz szersze grono rolników zainteresowanych chowem tej świni. Największe skupiska łaciatek powstały między Puławami a Dęblinem oraz w okolicach Kocka, Michowa i Kamionki. W 1935 r. rejon występowania tej rasy obejmował 7 powiatów woj. lubelskiego. W okresie lat 1935 1951 świnie gołębskie rozprzestrzeniły się także w innych rejonach Polski (Mazowsze i Śląsk), wypierając w dużej mierze świnie biało umaszczone. Szczególnie docenianymi wówczas zaletami świni gołębskiej była zdrowotność oraz bardzo dobre przystosowanie do tradycyjnych warunków chowu, zwłaszcza żywienia zbożowo-ziemniaczanego. W 1951 r. w związku z reorganizacją PINGW w Puławach Rada Naukowa podjęła decyzję o zmianie nazwy ekotypu świni gołębskiej na puławską. Podjęto decyzję o przekształceniu tych świń na typ bardziej mięsny. Zastosowano staranny dobór do kojarzeń i ostrą selekcję, jak również dolew krwi świń rasy wielkiej białej angielskiej w typie bekonowym i berkszyrów. Największe zainteresowanie hodowlą tej rasy przypada na lata 1950 1960. Jeszcze w 1960 r. lochy puławskie stanowiły 9,8% krajowego stada loch zarodowych. Pod koniec lat 80. rozpoczął się etap intensywnej redukcji rasy. Ograniczenie zakresu wykorzystania świń puławskich w programach produkcji żywca rzeźnego spowodowane zostało presją rynku wieprzowiny, na którym preferowano tusze wysokomięsne. W 1997 r. populacja aktywna świń rasy puławskiej liczyła zaledwie 86 loch i 10 knurów stadnych. W wyniku podjętych wówczas działań organizacyjnych w kierunku ochrony zasobów genetycznych ras krajowych oraz wydzielenia subsydiów rządowych na wspieranie rozwoju stad zachowawczych, stan liczbowy populacji został ustabilizowany. 6

RASA ZŁOTNICKA BIAŁA Fot. 3. Locha rasy złotnickiej białej Fot. 4. Knur rasy złotnickiej białej 7

Wzorzec rasy złotnickiej białej Świnia rasy złotnickiej białej jest średnio duża, o harmonijnej budowie ciała, dobrze związana. Dopuszczalny jest dymorfizm płciowy, szczególnie w starszym wieku. Typowy wzorzec świni rasy złotnickiej białej jest następujący: Umaszczenie białe, dopuszczalne niewielkie ciemne łatki; Głowa mała; Ryj średnio długi i prosty; Uszy pochylone do przodu, średniej wielkości; Tułów długi w kształcie trapezu, zwężający się ku przodowi; Zad powinien być dobrze wypełniony; Kończyny wysokie, dobrze ustawione. Co najmniej 12 prawidłowo rozwiniętych sutek, dopuszczalna jest asymetria jednego sutka. Knury odznaczają się poprawnym libido, a lochy dużą troskliwością w stosunku do prosiąt. Masa ciała dorosłych osobników: - knury około 250 300 kg, - lochy około 200 250 kg. Są to świnie w typie mięsnym, późno dojrzewające. Lochy tej rasy cechują się dobrym poziomem cech użytkowości rozpłodowej, w tym opiekuńczością macierzyńską. Liczba prosiąt urodzonych w miocie waha się od około 9 do 12 szt. W wyniku systematycznej, wieloletniej pracy hodowlanej prowadzonej w czystości rasy świń złotnickich białych, osiągnięto znaczne zwiększenie przyrostów dziennych, a także zmniejszenie grubości słoniny grzbietowej u tych zwierząt. Obecnie świnie złotnickie białe charakteryzują się średnio szybkim tempem wzrostu. W 2014 r. loszki przyrastały dziennie średnio 492 g i przy masie ciała około 100 kg uzyskały mięsność około 50,5%. Uważa się, że świnie te doskonale nadają się do tuczu intensywnego. Świnia złotnicka biała jako rasa lokalna doskonale przystosowana jest do miejscowych warunków środowiskowych, nie ma dużych wymagań paszowych i jest odporna na specyficzne czynniki chorobotwórcze. Mięso tych świń charakteryzuje się bardzo dobrą jakością, na którą składa się charakterystyczny układ tłuszczu międzymięśniowego decydujący o marmurkowatości tkanki mięśniowej. Mięso to doskonale nadaje się do wytworzenia regionalnych produktów żywnościowych. W maju 2006 r. zostało ono wpisane na Listę produktów tradycyjnych prowadzoną przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi pod nazwą: Wielkopolska wieprzowina złotnicka. 8

RASA ZŁOTNICKA PSTRA Fot. 5. Loszka rasy złotnickiej pstrej Fot. 6. Knur rasy złotnickiej pstrej 9

Wzorzec rasy złotnickiej pstrej Świnia rasy złotnickiej pstrej jest średnio duża, o harmonijnej budowie ciała, dobrze związana. Dopuszczalny jest dymorfizm płciowy, szczególnie w starszym wieku. Typowy wzorzec świni rasy złotnickiej pstrej jest następujący: Umaszczenie łaciate, czarno-białe, ponad 50% maści białej, przy czym najbardziej pożądany jest układ łat sprawiający wrażenie drugiej skóry narzuconej na grzbiet zwierzęcia. Eliminować należy osobniki ze skórą siwo pigmentowaną pod białą szczeciną lub rudymi przebarwieniami. Szczecina powinna przybierać barwę pigmentu skóry; Głowa powinna być średniej wielkości; Ryj średnio długi i prosty; Uszy pochylone do przodu, średniej wielkości; Tułów długi, lekko spłaszczony, dopuszczalna jest lekka karpiowatość grzbietu; Zad dobrze wypełniony, może być lekko spadzisty; Kończyny mocne o grubej kości. Co najmniej 12 prawidłowo rozwiniętych sutek, dopuszczalna jest asymetria jednego sutka. Knury odznaczają się wysokim libido, a lochy dużą troskliwością macierzyńską. Masa ciała dorosłych osobników: - knury około 300 350 kg, - lochy około 200 300 kg. Zwierzęta tej rasy uważane są obecnie za świnie w typie mięsnosłoninowym w kierunku mięsnym, późno dojrzewające. Lochy rasy złotnickiej pstrej cechują się dobrym poziomem cech użytkowości rozpłodowej, w tym opiekuńczością macierzyńską. Liczba prosiąt urodzonych w miocie waha się w tej rasie od 8 do 10 szt. Obecnie świnie te utrzymywane są przeważnie w systemach ekologicznych, gdzie preferowany jest ekstensywny sposób utrzymania zwierząt. Dlatego wyniki użytkowości tucznej i rzeźnej w tej rasie są nieco słabsze w porównaniu do pozostałych ras świń zachowawczych. Aktualnie zwierzęta tej rasy charakteryzują się średnim tempem wzrostu (w 2014 r. loszki przyrastały średnio 427 g dziennie i przy masie ciała około 90 kg uzyskały mięsność średnio 48,2%). Rasa ta ma wiele ważnych pod względem gospodarczym zalet. Jedną z nich jest wyjątkowo duża odporność na czynniki chorobotwórcze. Ponadto, zwierzęta te nie mają dużych wymagań paszowych. Zaletą szczególnie cenną jest bardzo dobra jakość mięsa. Dotychczasowe badania nie wykazały u tuczników tej rasy wady mięsa typu PSE, czyli mięsa wodnistego. Mięso to doskonale nadaje się do wytworzenia regionalnych wyrobów żywnościowych, szczególnie wędlin późno dojrzewających. 10

HISTORIA POWSTANIA RAS ZŁOTNICKICH Rasy złotnickie biała i pstra powstały w latach 1946 1949, kiedy to prof. dr hab. Stefan Alexandrowicz przeprowadził badania monograficzne nad świniami prymitywnymi na terenie województwa olsztyńskiego. Efektem tych badań był zakup przez Akademię Rolniczą w Poznaniu 5 knurków i 18 loszek przywiezionych przez przesiedleńców z okolic Wilna i Nowogródka na tereny woj. olsztyńskiego. Były to mieszańce prymitywnych świń długouchych i krótkouchych z przewagą tych pierwszych i być może z domieszką wielkich białych angielskich. Zwierzęta te umieszczono w Rolniczym Zakładzie Doświadczalnym Złotniki należącym do Akademii Rolniczej w Poznaniu. Początkowo zakupiony materiał charakteryzował się dużym zróżnicowaniem pod względem cech pokrojowych oraz umaszczenia. Starano się jednak wybrać osobniki o cechach prymitywnych, chociaż w dalszej hodowli nie przywiązywano wagi do cech pokrojowych niemających żadnego związku z produkcją. W populacji wyjściowej świń ras złotnickich przeważały osobniki o umaszczeniu łaciatym czarno-białym i białym, zdarzały się jednak osobniki czarne, szare, rude oraz z pręgami. W trakcie prowadzenia pracy hodowlanej, opartej o racjonalnie prowadzoną selekcję materiału zwierzęcego i indywidualny dobór do kojarzeń, wyodrębniono dwie odmiany świń złotnickich: białą o użytkowości mięsnej i pstrą o użytkowości mięsno-słoninowej. W 1962 r. odmiany świń złotnickich zostały uznane za dwie odrębne rasy i otwarto dla nich księgi zwierząt hodowlanych. Świnie złotnickie odmiany białej doskonalone początkowo były na terenie woj. poznańskiego w RZD Złotniki i RZD Przybroda. W celu przyspieszenia zmiany typu w kierunku użytkowości bekonowej zastosowano jednorazowy dolew krwi świń szwedzkiej rasy Landrace. Kolejnymi centrami hodowlanymi, w których utrzymywano świnie złotnickie białe były: RZD Przybroda oraz WODR Sielinko, a także w PGR Michałów na terenie woj. wrocławskiego. W roku 1999 świnie złotnickie białe powróciły do Złotnik, gdzie powstało największe stado tej rasy liczące około 100 loch. Świnie złotnickie odmiany pstrej początkowo utrzymywano w woj. olsztyńskim, w Zakładzie Polskiej Akademii Nauk Popielno i w Państwowym Gospodarstwie Rolnym Parcz. Następne chlewnie zarodowe powstały na terenie woj. poznańskiego KPGR Manieczki i woj. bydgoskiego KPGR Chwaliszewo, Zakład Chraplewo. W 1984 r. świnie rasy złotnickiej pstrej objęto hodowlą zachowawczą jako rasę rodzimą świń w Polsce. Miało to na celu utrzymanie odrębnego genotypu świń rasy złotnickiej pstrej, który charakteryzuje się w porównaniu do innych utrzymywanych w kraju ras bardzo urozmaiconym zestawem genów. 11

LOKALIZACJA Rasa puławska w 2014 r. podobnie do roku poprzedniego występowała na terenie trzech województw: w woj. kujawsko-pomorskim, lubelskim, mazowieckim. Najwięcej zwierząt tej rasy utrzymywanych było na terenie Lubelszczyzny (359 loch w 19 gospodarstwach). Świnie rasy złotnickiej białej znajdowały się na terenie siedmiu województw. W stosunku do roku ubiegłego powiększył się zasięg występowania tej rasy o województwo podkarpackie. Najliczniej lochy tej rasy występowały w Wielkopolsce (542 loch w 15 stadach). Zmienił się także zasięg występowania świń ras złotnickich pstrych. Lochy tej rasy w 2014 r. występowały na terenie sześciu województw. W stosunku do roku ubiegłego zaniechano hodowli świń tej rasy na ternie województwa podkarpackiego, ale jednocześnie utworzono stado w województwie warmińsko-mazurskim. Najwięcej zwierząt tej rasy nadal utrzymywanych było w województwie wielkopolskim (185 loch w 8 stadach) oraz pomorskim (83 lochy w 8 stadach). W zastawieniu poniżej przedstawiono strukturę stad w poszczególnych województwach. Zmiany w liczebności loch i stad poszczególnych ras na przestrzeni lat przedstawiono na wykresach 1. (puławska), 5 (złotnicka biała) i 9 (złotnicka pstra). Województwo Liczba hodowli (ogółem) Liczba loch Rasa puławska Liczba loch w stadach minimalna maksymalna Kujawsko-pomorskie 1 40 - - Lubelskie 19 359 11 30 Mazowieckie 7 138 9 49 Rasa złotnicka biała Łódzkie 2 32 13 19 Mazowieckie 1 6 - - Opolskie 1 8 - - Podkarpackie 2 18 2 16 Pomorskie 2 34 15 19 Warmińsko-mazurskie 1 23 - - Wielkopolskie 15 542 4 99 Rasa złotnicka pstra Dolnośląskie 3 70 9 51 Łódzkie 5 68 5 22 Opolskie 1 8 - - Pomorskie 8 83 1 25 Warmińsko-mazurskie 1 7 - - Wielkopolskie 8 185 8 55 12

Puławska Złotnicka biała Złotnicka pstra Rys. 1. Lokalizacja utrzymywania świń ras chronionych 13

WYNIKI W Instytucie Zootechniki Państwowym Instytucie Badawczym w bazach dotyczących zwierząt ras zachowawczych corocznie aktualizowane są dane z oceny rozpłodowej i przyżyciowej świń ras puławskiej, złotnickiej białej i złotnickiej pstrej. Ocena wartości użytkowej tych ras prowadzona jest zgodnie z metodyką przyjętą przez prowadzących księgi. Użytkowość rozpłodowa W 2014 r. ogółem oceniono użytkowość rozpłodową 1621 loch na podstawie 2505 miotów. Szczegółowe wyniki oceny użytkowości rozpłodowej przedstawiono w tabeli 1. Dane te dotyczą miotów urodzonych w okresie od 1.01.2014 do 31.12.2014 r. Wyniki użytkowości rozpłodowej loch zależne są miedzy innymi od rasy, wieku, stanu zdrowia zwierząt, żywienia i sposobu utrzymania. Ważnym czynnikiem jest również intensywność eksploatacji loch, staranność obsługi i metody chowu. Wszystkie te czynniki wpływają na częstotliwość oproszeń, czyli na uzyskaną od lochy liczbę miotów i prosiąt w roku. Na podstawie przedstawionych danych można stwierdzić, że w 2014 r. największą średnią liczbę prosiąt urodzonych w miocie miały lochy rasy puławskiej (10,99 szt.), następnie złotnickiej białej (9,78 szt.) i złotnickiej pstrej (9,13 szt.). Lochy omawianych ras urodziły średnio od 1,4 (rasa złotnicka biała) do 1,7 miotu w roku (rasa puławska). Średnie straty prosiąt do 21. dnia życia wahały się od średnio 0,7 szt. w rasie złotnickiej białej do 1,0 szt. w rasie złotnickiej pstrej. Wiek w dniu pierwszego oproszenia jest cechą zależną zarówno od predyspozycji rasowych zwierząt, jak i od metod chowu w poszczególnych gospodarstwach. Lochy rasy puławskiej charakteryzujące się wczesnym dojrzewaniem uzyskały pierwsze mioty średnio w 353. dniu życia. Lochy ras złotnickich cechujące się późnym dojrzewaniem rodziły pierwsze mioty średnio w 399. dniu życia (złotnicka biała) oraz 431. dniu życia (złotnicka pstra). Stosunkowo duża rozbieżność pomiędzy rasami złotnickimi wynika z różnych metod chowu loch w gospodarstwach. Analizując wiek pierwszego oproszenia w poszczególnych gospodarstwach zaobserwowano, że w bieżącym roku, w rasie złotnickiej pstrej lochy swoje pierwsze mioty rodziły najwcześniej w 292. dniu (stado 01077), a najpóźniej w 806. dniu życia (01033). Lochy złotnickie białe natomiast uzyskały pierwsze mioty od 321. (stado 03470) do 584. dnia życia (stado 03061). Okres międzymiotu zależny jest od indywidualnych cech zwierząt, ale także od intensywności eksploatacji lochy. Wielkość tej cechy w rasach zachowawczych świń wahała się od 189 (puławska) do 213 dni (złotnicka biała). W 2014 r. w wybranych gospodarstwach przeprowadzono kontrolę masy ciała miotów w dniu urodzenia i w 21. dniu ich życia. W dniu urodzenia zważono w rasie puławskiej 9,5% miotów, w rasach złotnickiej białej i pstrej odpowiednio 6,9% i 16,5% miotów. Średnia masa ciała tych miotów wahała się od 11,66 kg w rasie złotnickiej pstrej do 17,77 kg w rasie puławskiej. W 21. dniu życia prosiąt zważono 6,1% miotów rasy puławskiej, 14,9% miotów rasy złotnickiej białej 14

i 10,4% miotów rasy złotnickiej pstrej. Średnia masa miotu w tym dniu w analizowanych rasach wynosiła od 36,5 kg w rasie złotnickiej pstrej do 59,5 kg w rasie puławskiej. W tabeli 2 zamieszczono wyniki oceny użytkowości rozpłodowej loch w poszczególnych województwach w 2014 r. Najwięcej loch rasy puławskiej oceniono na terenie województwa lubelskiego (359 szt.) i mazowieckiego (138 szt.). Lochy z tych dwóch województw cechowały się największą ilością prosiąt urodzonych (odpowiednio 11,15 szt. i 11,29 szt.) i odchowanych w miocie (odpowiednio 10,31 szt. i 10,23 szt.). W województwie kujawsko-pomorskim uzyskano natomiast najkrótszy okres między miotu wynoszący 169 dni, ale i najmniejszą ilość prosiąt urodzonych i odchowanych w miocie (odpowiednio 8,74 szt. i 8,51 szt.). Loch rasy złotnickiej białej najwięcej było w województwie wielkopolskim (542 szt.). W województwie podkarpackim lochy pierwiastki urodziły i odchowały największą ilość prosiąt w miocie (odpowiednio średnio 10,56 szt. i 9,5 szt.). Dużą ilością prosiąt urodzonych w miocie cechowały się także lochy z województwa pomorskiego (10,51 szt.). Najkrótszy okres między miotu uzyskano natomiast u loch występujących na terenie województwa opolskiego (151 dni). Lochy z tego terenu urodziły i odchowały także najmniejszą ilość prosiąt w miocie (odpowiednio 8,63 szt. i 8,56 szt.). Rasę złotnicką pstrą utrzymywano najliczniej na terenach województwa wielkopolskiego (185 loch), ale także w województwie pomorskim (83 lochy) i dolnośląskim (70 szt.). Najwięcej prosiąt w miocie urodziły lochy pochodzące z terenów województwa pomorskiego (10,28 szt.), a najwięcej prosiąt odchowywały lochy z terenów województw dolnośląskiego (8,48 szt.) i pomorskiego (8,39 szt.). W województwie opolskim uzyskano natomiast najkrótszy okres miedzy miotu u loch tej rasy (155 dni), ale jednocześnie najmniejszą liczbę prosiąt urodzonych i odchowanych w miocie (odpowiednio 8,06 szt. i 7,94 szt.). Ocena tuczna i rzeźna dokonana przyżyciowo Ocenie przyżyciowej poddano w 2014 r. ogółem 580 młodych knurów i 1414 loszek hodowlanych ras zachowawczych. W tabelach 3 i 4 zamieszczono dane dotyczące wyników oceny przyżyciowej knurów, a w tabelach 5 i 6 wyniki oceny przyżyciowej loszek. Wyniki tej oceny są specyficzne dla każdej z ras i wynikają z ich odmienności i różnorodności genetycznej. Zamieszczone w tabelach dane (tab. 3, 5) wskazują, że rasa puławska w porównaniu ze świniami ras złotnickich charakteryzuje się szybszym tempem wzrostu. Standaryzowany przyrost dzienny knurów rasy puławskiej wynosił 602 g/dzień, natomiast knurów złotnickiej białej 492 g/dzień, a złotnickiej pstrej 388 g/dzień. Loszki rasy puławskiej przyrastały również lepiej niż loszki ras złotnickich. Standaryzowany przyrost dzienny loszek rasy puławskiej wynosił 582 g/dzień, natomiast złotnickiej białej 492 g/dzień, a złotnickiej pstrej 427 g/dzień. W przypadku cech rzeźnych knury rasy puławskiej uzyskały standaryzowaną procentową zawartość mięsa w tuszy na poziomie 53,4% oraz standaryzowaną średnią grubość słoniny z dwóch pomiarów 14,1 mm. W rasach złotnickich knury 15

charakteryzowały sie mięsnością która wynosiła 54,9% (złotnicka biała) i 48,4% (złotnicka pstra). Średnia grubość słoniny knurów ras złotnickich wynosiła 14,1 mm (zł. biała) i 19,8 mm (zł. pstra). Mięsność loszek omawianych ras wahała się od 48,2% (zł. pstra) do 54,8% (puławska). Średnia grubość słoniny loszek rasy puławskiej była mniejsza w stosunku do grubości słoniny knurów tej rasy o 1,0 mm. W rasie złotnickiej białej i pstrej loszki miały grubszą słoninę od knurów tych ras o odpowiednio 4,3 mm i 0,5 mm. W tabelach 4 i 6 przedstawiono wyniki oceny przyżyciowej knurów i loszek w poszczególnych województwach w 2014 r. Najwięcej knurków i loszek rasy puławskiej oceniono na terenie województwa lubelskiego (400 knurków i 743 loszek). Knurki rasy złotnickiej białej najliczniej ocenione były w województwie: wielkopolskim, a następnie w łódzkim i warmińsko-mazurskim. Najwięcej loszek poddano ocenie przyżyciowej także w województwie wielkopolskim, następnie w pomorskim, mazowieckim i warmińsko-mazurskim. Knurki rasy złotnickiej pstrej oceniono na terenie trzech województw: łódzkiego, pomorskiego i wielkopolskiego, a loszki tej rasy ponad to na terenie województwa dolnośląskiego. Na wykresach 1 12 przedstawiono zmiany, jakie nastąpiły w najważniejszych cechach użytkowości rozpłodowej oraz w ocenie przyżyciowej w latach 2005 2014. Nadal obserwuje się zmniejszanie ilości utrzymywanych loch i stad szczególnie w rasach puławskiej (od 2007 r., wykres 1) i złotnickiej pstrej (od 2010 r., wykres 9). W rasie złotnickiej białej w ostatnich dwóch latach obserwowano zwiększenie ilości utrzymywanych loch w stosunku do 2012 r. W 2014 r. liczba poddanych ocenie użytkowości loch tej rasy zbliżona do najwyższego stanu loch w tej rasie obserwowanego w 2011 r. (wykres 5). Liczba prosiąt żywo urodzonych w miocie na przestrzeni lat 2005 2014 we wszystkich rasach zachowawczych ulegała wahaniom (wykres 2, 6 i 10). Różnice pomiędzy poszczególnymi latami nie były znaczne i generalnie można stwierdzić, że cecha ta w omawianym okresie czasu utrzymuje się na stałym poziomie. W przypadku liczby prosiąt odchowanych obserwuje sie powolny wzrost wartości tego parametru we wszystkich rasach zachowawczych. W rasie puławskiej i złotnickiej pstrej w okresie dziesięciu lat liczba prosiąt odchowanych zwiększyła sie 0,25 prosięcia, a w rasie złotnickiej białej o 0,54 prosięcia. Prezentowane na wykresie 3 i 4 wyniki oceny przyżyciowej knurów i loszek rasy puławskiej w latach 2005 2014 wskazują, że populacja świń tej rasy w całym analizowanym okresie nie ulegała presji selekcyjnej wynikającej z uwarunkowań ekonomicznych. Świadczą o tym niewielkie zmiany w użytkowości tucznej i rzeźnej. Przyrosty dzienne zmniejszone w stosunku do 2005 r. o 52 g (knurki) i o 33 g (loszki), mięsność u knurków zmniejszona o 3%, a grubość słoniny zwiększona o 2,5 mm, u loszek nieco zwiększona mięsność (o 0,3%), oraz zmniejszona grubość słoniny o 0,2 mm. Aktualne wyniki oceny przyżyciowej knurków i loszek rasy złotnickiej białej (wykres 7 i 8) wskazują, że w stosunku do populacji 2005 r. zwierzęta te cechują się nadal większą procentową zawartością mięsa w tuszy o 4,2% (knurki) i 2,5% 16

(loszki) oraz mniejszą grubością słoniny o 3,4 mm (knurki) i 2 mm (loszki). Na przestrzeni analizowanego okresu czasu obserwuje się różnego stopnia wahania mięsności i grubości słoniny u ocenianych zwierząt. U knurów obserwowany wzrost mięsności od 2009 do 2012 r., został zahamowany w kolejnych dwóch latach. W 2014 r. w stosunku do 2012 r. obserwuje się zmniejszenie mięsności o 2,8%. U loszek w całym okresie stwierdza się jedynie niewielkie zmiany, w chwili obecnej charakteryzują się one umięśnieniem tuszy na poziomie 2009 r. Wyniki oceny przyżyciowej w rasie złotnickiej pstrej (wykres 11 i 12) wskazują, że aktualnie utrzymywana populacja świń rasy złotnickiej pstrej także nie uległa presji selekcyjnej. Została zachowana jej zmienność wewnątrz rasowa i odrębność genetyczna. Wartość wskaźników z tej oceny w analizowanym okresie czasu uległa niewielkim zmianom. Knurki ocenione w 2014 r. w stosunku do zwierząt ocenianych w 2005 r. cechowały się wprawdzie mniejszą mięsnością o 2,1% oraz większą grubością słoniny o 2,8 mm, ale w porównaniu do 2006 r. wartość tych parametrów jest praktycznie taka sama. Loszki ocenione w 2014 r. charakteryzowały się większą mięsnością o 0,7% oraz mniejszą grubością słoniny o 0,7 mm w porównaniu do loszek poddanych ocenie w 2005 r. Poziom zinbredowania populacji W analizie rodowodowej jednym z ważniejszych terminów jest inbred. Jest to występowanie w genotypie osobnika potomnego par genów w stanie homozygotycznym. Układ homozygotyczny powstaje, gdy rodzice osobnika są spokrewnieni, czyli odziedziczyli takie same geny po wspólnym przodku lub przodkach. Miarą inbredu jest współczynnik inbredu Fx (natężenia chowu krewniaczego), który informuje, jaka cześć genów u danego osobnika jest homozygotyczna ponad przeciętną homozygotyczność w populacji. Podwyższona jego wartość u świń wpływa przede wszystkim na obniżenie poziomu cech związanych z płodnością loch i żywotnością prosiąt. Jego ujemne skutki obserwuje się już u osobników, u których inbred przekracza 10%. Wzrostem inbredu szczególnie zagrożone są populacje o małej liczebności. Rasy rodzime świń objęte są Programami ochrony zasobów genetycznych, których celem jest hodowla z zachowaniem minimalizacji inbredu oraz monitoring jego wartości. Wyniki monitoringu wielkości współczynnika inbredu ras rodzimych świń przedstawiono w tabeli 7. Przeanalizowano dane rodowodowe zwierząt zgromadzonych w bazie IZ w okresie od 2007 do 2014 r., jest to okres obejmujący zwierzęta żyjące. Analizę przeprowadzono dla każdego roku oddzielnie, przy czym podziału dokonano według daty urodzenia zwierząt. Ogółem analizą objęto 9296 zwierząt rasy puławskiej, 1780 rasy zł. białej i 1789 rasy zł. pstrej. W kolejnych latach analizowanego okresu obserwuje się wahania wartości współczynnika inbredu u zwierząt. Zwierzęta urodzone oraz poddane ocenie wartości użytkowej w 2014 r., uzyskały średni inbred w wielkości od 3,5% w rasie złotnickiej białej do 4,7% i 4,8%% odpowiednio w rasach puławskiej i złotnickiej pstrej. Średnia wartość tego parametru w całym analizowanym okresie waha się od 2,7% w rasie zł białej do 3,3% w rasie puławskiej. 17

Analiza wartości współczynnika inbredu zwierząt zinbredowanych (tab. 7, pola szare) wykazała, że w rasie puławskiej najwięcej zwierząt urodzonych w analizowanym okresie cechowało się wartością tego parametru z przedziałów F<0,0313 i 0,0313 F<0,0625 (odpowiedni 64,93% i 21,32% zwierząt). Podobnie w rasach złotnickich najwięcej zwierząt znalazło się w przedziałach o wartości współczynnika inbredu F<0,0313 i 0,0313 F<0,0625, odpowiednio 55,57% i 29,5% zwierząt rasy złotnickiej białej oraz 54,17% i 36,5% zwierząt rasy zł. pstrej. Generalnie w całym analizowanym okresie czasu, większość zwierząt ras rodzimych cechowała się wartością współczynnika inbredu do F<0,0625 i jedynie 3,5% zwierząt rasy puławskiej i około 4% zwierząt ras złotnickich uzyskało poziom zinbredowania przekraczający F>0,125. Przy tej okazji należy zaznaczyć, że w przypadku ras rodzimych odpowiednio liczne ich pogłowie, nie spadające poniżej poziomu umożliwiającego prawidłowe prowadzenie prac hodowlanych z zachowaniem zasad minimalizacji inbredu jest gwarantem zachowania różnorodności genetycznej, która jest wyróżnikiem ras rodzimych w stosunku do ras wysoko produkcyjnych. 18

Rasa WYNIKI OCENY UŻYTKOWOŚCI ROZPŁODOWEJ Tabela 1. Wyniki oceny użytkowości rozpłodowej loch w 2014 r. zestawienie według ras Liczba loch Liczba ocenianych miotów ogółem pierw. Liczba prosiąt urodzonych w miocie Liczba prosiąt w 21. dniu Liczba sutków lochy Średni wiek w dniu pierwszego oproszenia (dni) Okres międzymiotu (dni) Puławska 537 912 162 10,99 10,15 14,34 353,68 189 Złotnicka biała 663 950 176 9,78 9,04 14,07 399,93 213 Złotnicka pstra 421 643 126 9,13 8,15 13,60 431,60 210 Tabela 2. Wyniki oceny użytkowości rozpłodowej loch w poszczególnych województwach w 2014 r. zestawienie według ras Województwo Liczba loch Liczba ocenianych miotów ogółem pierw. Liczba prosiąt urodzonych w miocie Liczba prosiąt w 21. dniu Średni wiek w dniu pierwszego oproszenia (dni) Okres międzymiotu (dni) Puławska Kujawsko-pomorskie 40 73 5 8,74 8,51 318,20 169 Lubelskie 359 619 112 11,15 10,31 356,56 189 Mazowieckie 138 220 45 11,29 10,23 350,44 196 Złotnicka biała Łódzkie 32 46 4 9,48 9,04 584,00 278 Mazowieckie 6 6 0 9,33 8,67 407 Opolskie 8 16 0 8,63 8,56 151 Podkarpackie 18 18 18 10,56 9,50 350,44 Pomorskie 34 45 4 10,51 8,84 381,50 195 Warmińsko-mazurskie 23 42 4 9,31 9,14 359,25 190 Wielkopolskie 542 777 146 9,79 9,04 402,61 211 Złotnicka pstra Dolnośląskie 70 132 24 9,05 8,48 394,21 183 Łódzkie 68 97 13 8,54 8,33 695,08 229 Opolskie 8 16 0 8,06 7,94 155 Pomorskie 83 114 15 10,28 8,39 434,73 251 Warmińsko-mazurskie 7 8 7 9,13 6,13 399,86 167 Wielkopolskie 185 276 67 8,96 7,89 396,48 200 19

Rasa WYNIKI OCENY PRZYŻYCIOWEJ KNURY Tabela 3. Średnie wyniki przyżyciowej oceny młodych knurów w 2014 r. zestawienie według ras Liczba knurów Wiek w dniu oceny (dni) Masa ciała w dniu oceny (kg) Średnia grubość słoniny (mm) Wysokość oka polędwicy (mm) Przyrost dzienny standaryzowany (g) Procentowa zawartość mięsa (%) Indeks (pkt) Puławska 562 181 107 14,1* 50,1* 602 53,4* 80 Złotnicka biała 12 206 103 14,1 49,7 492 54,9 87 Złotnicka pstra 6 217 86 19,8 43,5 388 48,4 45 * wartości standaryzowane Tabela 4. Średnie wyniki przyżyciowej oceny młodych knurów w poszczególnych województwach zestawienie według ras Województwo Liczba knurów Wiek w dniu oceny (dni) Masa ciała w dniu oceny (kg) Średnia grubość słoniny (mm) Wysokość oka polędwicy (mm) Przyrost dzienny standaryzowany (g) Procentowa zawartość mięsa (%) Puławska Kujawskopomorskie 87 173 101 11,0* 53,9* 606 57,0* Lubelskie 400 181 108 14,6* 49,6* 606 52,7* Mazowieckie 75 189 111 14,8* 48,4* 578 52,8* Złotnicka biała Łódzkie 2 189 88 17,0 45,0 458 51,2 Warmińskomazurskie 1 210 107 14,5 46,0 499 53,7 Wielkopolskie 9 210 106 13,4 51,1 499 55,9 Złotnicka pstra Łódzkie 1 228 92 24,0 50,0 396 46,4 Pomorskie 2 224 84 14,8 42,0 366 52,5 Wielkopolskie 3 209 85 21,8 42,3 399 46,4 * wartości standaryzowane 20

Rasa WYNIKI CENY PRZYŻYCIOWEJ LOSZKI Tabela 5. Średnie wyniki przyżyciowej oceny loszek w 2014 r. zestawienie według ras Liczba loszek Wiek w dniu oceny (dni) Masa ciała w dniu oceny (kg) Średnia grubość słoniny (mm) Wysokość oka polędwicy (mm) Przyrost dzienny standaryzowany (g) Procentowa zawartość mięsa (%) Indeks (pkt) Puławska 1138 181 104 13,1* 51,4* 582 54,8* 93 Złotnicka biała 208 202 101 18,4 46,7 492 50,5 80 Złotnicka pstra 68 205 88 19,3 40,4 427 48,2 61 * wartości standaryzowane Tabela 6. Średnie wyniki przyżyciowej oceny loszek w poszczególnych województwach zestawienie według ras Województwo Liczba loszek Wiek w dniu oceny (dni) Masa ciała w dniu oceny (kg) Średnia grubość słoniny (mm) Wysokość oka polędwicy (mm) Przyrost dzienny standaryzowany (g) Procentowa zawartość mięsa (%) Puławska Kujawskopomorskie 98 174 102 10,7* 53,7* 601 57,4* Lubelskie 743 179 104 13,2* 51,6* 590 54,7* Mazowieckie 297 188 106 13,8* 50,1* 556 54,3* Złotnicka biała Mazowieckie 17 222 101 19,5 43,1 478 48,7 Pomorskie 36 194 93 17,5 44,8 476 50,8 Warmińskomazurskie 7 209 111 20,5 51,3 521 49,8 Wielkopolskie 148 202 102 18,4 47,3 497 50,6 Złotnicka pstra Dolnośląskie 22 202 91 20,4 41,7 450 47,5 Łódzkie 2 208 104 29,5 45,0 487 40,4 Pomorskie 27 208 85 17,8 39,1 401 49,1 Wielkopolskie 17 203 87 18,8 40,4 432 48,5 * wartości standaryzowane 21

Wykres 1. Liczba stad i loch rasy puławskiej będących pod oceną w latach 2005 2014 Wykres 2. Wyniki oceny użytkowości rozpłodowej loch rasy puławskiej liczba prosiąt urodzonych i odchowanych w miocie 22

Wykres 3. Wyniki oceny przyżyciowej knurów rasy puławskiej w latach 2005 2014 Wykres 4. Wyniki oceny przyzyciowej loszek rasy puławskiej w latach 2005 2014 23

Wykres 5. Liczba stad i loch rasy złotnickiej białej będących pod oceną w latach 2005 2013 Wykres 6. Wyniki oceny użytkowości rozpłodowej loch rasy złotnickiej białej liczba prosiąt urodzonych i odchowanych w miocie 24

Wykres 7. Wyniki oceny przyżyciowej knurów rasy złotnickiej białej w latach 2005 2014 Wykres 8. Wyniki oceny przyżyciowej loszek rasy złotnickiej białej w latach 2005 2014 25

Wykres 9. Liczba stad i loch rasy złotnickiej pstrej będących pod oceną w latach 2005 2013 Wykres 10. Wyniki oceny użytkowości rozpłodowej loch rasy złotnickiej pstrej liczba prosiąt urodzonych i odchowanych w miocie 26

Wykres 11. Wyniki oceny przyżyciowej knurów rasy złotnickiej pstrej w latach 2005 2014 Wykres 12. Wyniki oceny przyżyciowej loszek rasy złotnickiej pstrej w latach 2005 2014 27

POZIOM ZINBREDOWANIA POPULACJI RAS RODZIMYCH Tabela 7. Średnie wyniki zinbredowania populacji aktywnej świń rasy puławskiej, złotnickiej białej i złotnickiej pstrej w latach 2007 2014 Rok Liczba zwierząt* Średni inbred Procent zinbredowanych zwierząt średni inbred Inbred zwierząt zinbredowanych w tym ilość zwierząt o inbredzie (%) 0.0313-0.0625-0.0938- <0.0313 >0.125 0.0625 0.0938 0.1250 PUŁAWSKA 2007 1571 0,017 61,5 0,02801 76,40 9,63 9,01 0,52 4,45 2008 1288 0,023 90,5 0,02332 75,2 8,9 12,7 1,9 1,3 2009 872 0,025 95,5 0,02456 73,6 16,2 7,0 2,4 0,8 2010 1068 0,037 99,2 0,03684 54,3 33,7 6,2 2,8 2,9 2011 1009 0,040 100,0 0,03989 64,4 18,8 6,6 6,1 4,0 2012 993 0,031 100,0 0,03084 72,6 19,4 3,7 0,4 3,8 2013 1758 0,045 99,8 0,04518 55,5 28,6 6,8 3,6 5,4 2014** 737 0,047 100,0 0,04737 47,4 35,3 4,6 7,6 5,2 średnio 9296 0,033 93,31 0,0345 64,93 21,32 7,08 3,17 3,48 ZŁOTNICKA BIAŁA 2007 148 0,010 30,4 0,03390 68,89 6,67 22,22 2,22 0,00 2008 202 0,018 34,7 0,01757 48,6 25,7 8,6 2,9 14,3 2009 319 0,016 47,3 0,01574 72,8 20,5 2,6 0,0 4,0 2010 322 0,020 60,6 0,02005 59,5 32,8 4,1 0,0 3,6 2011 147 0,032 75,5 0,03172 32,4 53,2 13,5 0,0 0,9 2012 228 0,048 89,5 0,04839 27,5 54,9 11,8 1,0 4,9 2013 248 0,035 87,5 0,03496 65,0 22,6 7,4 0,5 4,6 2014** 166 0,035 98,2 0,03470 69,9 19,6 4,3 3,7 2,5 średnio 1780 0,027 65,46 0,02963 55,57 29,5 9,32 1,29 4,35 ZŁOTNICKA PSTRA 2007 330 0,019 64,5 0,02885 85,92 10,33 1,41 0,00 2,35 2008 399 0,020 62,9 0,02020 62,9 33,9 0,0 0,0 3,2 2009 371 0,030 71,2 0,02973 60,2 33,0 0,0 0,4 6,4 2010 133 0,022 48,1 0,02203 67,2 23,4 0,0 0,0 9,4 2011 166 0,015 60,2 0,01463 73,0 24,0 3,0 0,0 0,0 2012 195 0,046 74,9 0,04591 35,6 39,7 14,4 0,0 10,3 2013 140 0,042 87,9 0,04226 44,7 43,1 3,3 3,3 5,7 2014** 55 0,048 94,5 0,04767 3,8 84,6 11,5 0,0 0,0 średnio 1789 0,03 70,53 0,03141 54,17 36,5 4,2 0,46 4,67 * liczba zwierząt urodzonych w roku, poddanych ocenie użytkowości ** liczba zwierząt urodzonych w roku, poddanych ocenie użytkowości w roku urodzenia 28

CHARAKTERYSTYCZNE CECHY UZASADNIAJĄCE OCHRONĘ RAS ZACHOWAWCZYCH Objęcie ochroną ras puławskiej, złotnickiej białej i pstrej jest szczególnie ważne w warunkach, gdzie tylko rasy miejscowe przystosowane do trudnych warunków środowiskowych mogą umożliwić eksploatację zasobów przyrodniczych środowiska i tym samym zwiększyć efektywność produkcji rolniczej. Świnie ras zachowawczych posiadają cechy warunkowane przez wiele cennych genów, które w przyszłości mogą być wykorzystane w hodowli, a obecnie stanowią rezerwę genetyczną. Są to przede wszystkim: 1. Bardzo dobre właściwości macierzyńskie. Są to rasy o dobrym poziomie wskaźników wartości rozrodczej (średnio od 9 do 11 prosiąt w miocie), specyficznym składzie chemicznym mleka oraz wyższym poziomie rezerw energetycznych u noworodków; 2. Efektywne wykorzystanie składników pokarmowych dawki żywieniowej (puławska i złotnicka biała) przy równocześnie wyższej sprawności przetwarzania ich na składniki ciała, w tym głównie tłuszczu. Szczególnie cenną cechą charakterystyczną tych ras są dobre przyrosty dobowe masy ciała w gorszych warunkach utrzymania i przy uboższym żywieniu. Właściwości te doskonale predysponują rasy puławską i złotnicką białą do utrzymania w gospodarstwach ekologicznych; 3. Bardzo dobre wskaźniki jakości mięsa, a głównie struktura histologiczna włókien mięśniowych i specyficzny układ tłuszczu śródmięśniowego decydujące o marmurkowatości tkanki mięśniowej. Cechy te podnoszą walory organoleptyczne mięsa kulinarnego, mięso to doskonale nadaje się do wytwarzania wędlin długo-dojrzewających oraz może mieć zastosowanie w tworzeniu markowych produktów regionalnych; 4. Odporność na czynniki chorobotwórcze oraz doskonałe możliwości przystosowawcze tych zwierząt do trudniejszych lokalnych warunków środowiskowych; 5. Odmienność genetyczna i fenotypowa od ras nowoczesnych. Hodowla tych ras może przynieść wymierne korzyści gospodarcze, społeczne i wzmocnić sytuację ekonomiczną gospodarstw poprzez poprawę cech konstytucyjnych trzody chlewnej oraz rozwój przetwórstwa mięsa tych świń i powstanie produktów lokalnych. 29

Streszczenie W Polsce występują trzy rasy świń rodzimych: puławska, złotnicka biała, złotnicka pstra. Obecnie liczba zwierząt w tych rasach jest bardzo mała. W 2014 r. użytkowością rozpłodową objęto 537 lochy rasy puławskiej oraz 663 loch rasy złotnickiej białej i 421 loch złotnickiej pstrej. Ocena wartości użytkowej tych ras prowadzona jest zgodnie z metodyką przyjętą przez prowadzących księgi. Szczegółowe wyniki oceny użytkowości rozpłodowej przedstawiono w tabeli 1 i 2. W tabelach 3 i 4 zamieszczono dane dotyczące wyników oceny przyżyciowej knurów, a w tabelach 5 i 6 wyniki oceny przyżyciowej loszek. W tabeli 7 przedstawiono wyniki poziomu zinbredowania ras rodzimych. Na wykresach 1 12 przedstawiono zmiany, jakie nastąpiły w najważniejszych cechach użytkowości rozpłodowej oraz tucznej i rzeźnej świń ras rodzimych w latach 2005 2013. NATIVE BREEDS OF PIGS STATE OF BREEDING AND RESULTS OF EVALUATION Summary In Poland, there are three breeds of native pigs: Puławska, Złotnicka White and Złotnicka Spotted. The number of these animals is very small. In 2014, 537 Puławska sows, 663 Złotnicka White sows and 421 Złotnicka Spotted sows were used for reproduction. Native breeds of animals are less attractive for pig producers and breeders because of poorer meatiness of fattening pigs compared to the meatiness of high-lean fatteners. For this reason, the development of these populations is difficult and there is a real threat that they may become extinct. Animals of these breeds are characterized by traits that are valuable from the economic and breeding point of view. These include resistance to disease and stress, high prolificacy, good maternal traits and longevity. Products obtained from them have unique taste, quality and nutritive value. For these reasons, Puławska, Złotnicka White and Złotnicka Spotted pigs have been included in the genetic resources conservation programme. The databases of the National Research Institute of Animal Production on the conservation breeds of animals are updated every year for data on the reproductive and live performance of Puławska, Złotnicka White and Złotnicka Spotted pigs. The productive value of these breeds is evaluated in accordance with methods adopted by herdbook keepers. Detailed results of reproductive performance are shown in Table 1 and 2. Tables 3 and 4 provide the performance data of boars, and 30

Tables 5 and 6 give the performance data of gilts. Table 7 shows the results of inbreeding populations of native breeds. Figures 1 12 present changes that occurred in the major reproductive, fattening and slaughter traits of native breeds of pigs over 2005 2013. ADRESY I TELEFONY Jednostki Instytut Zootechniki PIB, Dział Genetyki i Hodowli Zwierząt Polski Związek Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej POLSUS Polski Związek Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej POLSUS filia w Bydgoszczy Polski Związek Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej POLSUS filia w Lublinie Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Katedra Hodowli i Produkcji Trzody Chlewnej Adres pocztowy 32-083 Balice ul. Krakowska 1 02-495 Warszawa ul. Ryżowa 90 ul. Hetmańska 28 85-039 Bydgoszcz 20-810 Lublin ul. Zbożowa 46 60-637 Poznań ul. Wołyńska 33 Telefon osoby upoważnionej 666 081 142 Magdalena Szyndler-Nędza 22 723-08-06 Jarosław Ptak 52 366 07 30 Marek Mońko 81 742-69-74 Zbigniew Bajda 61 848-72-21 Piotr Luciński 31