EGIONALNY SYSTEM OSŁONY METEOOLOGICZNEJ LEŚNICTWA LEŚNY KOMPLEKS POMOCYJNY LASY BESKIDU ŚLĄKSIEGO APOT KWATALNY IV/2016 Katowice-Kraków 2017
1. Warunki pogodowe w 4 kwartale 2016 roku Średnia kwartalna temperatura powietrza w Beskidzie Śląskim wyznaczona na podstawie wskaźników z 6 stacji reprezentujących warunki w obrębie masywu Wiślańskiego wyniosła 3,0 C to jest o 1,2 C więcej od średniej wieloletniej dla tego obszaru. W schyłkowej części 2016 roku średnia maksymalna (5,8 C) oraz minimalna (0,2 C) temperatura powietrza były wyższe od przeciętnej, odpowiednio o 1,0 oraz 0,9 C. Najwyższa zanotowana temperatura powietrza wyniosła 26,4 C w dniu 11 października na stacji Wyrchczadeczka (Istebna Jaworzynka), najniższa w IV kwartale 2016 roku wystąpiła 13 grudnia w na Skrzycznem (-12,2,0 C), nieco bardziej na wschód w Nickulinie (Nadleśnictwo Ujsoły), była jeszcze niższa i wyniosła -14,9 C na wysokości 200 cm (tab. 1). Stosunkowo ciepły, jak na tę porę roku, okazał się listopad ze średnią temperaturą +3,0 stopnie C (norma 1,6 C). ównież, w pierwszej dekadzie października zanotowano kilka przypadków z temperaturą powietrza powyżej +20 stopni C w ciągu dnia! Tabela 1. Temperatura powietrza (4 kwartał 2016) Stacja Średnia Średnia maksymalna Średnia minimalna Absolutna maksymalna Absolutna minimalna Skrzyczne 0,6 3,5-2,0 16,9-12,2 Wyrchczadeczka 2,0 4,5-0,6 26,5-9,8 Wisła Malinka 2,3 5,5-1,0 21,6-11,6 Lipowa Ostre 1,9 5,9 0,3 22,2-9,8 Prusów Boracza 1,4 3,4-0,9 18,3-11,0 Ustroń 3,9 7,0 0,8 23,4-8,1 Woleństwo 4,6 7,8 1,4 24,9-7,4 Wielka Łąka 3,9 6,7 0,8 21,6-7,6 Pruchna 4,6 7,5 1,6 25,2-6,4 Nickulina 1,7 5,5-2,1 22,0-14,9 Sikorczane 2,3 6,6-1,4 25,1-11,1 Królówka 4,0 6,9 0,9 22,8-8,2 Meteorologiczna jesień (5 o C<t d<10 o C) w reglu dolnym Beskidu Śląskiego rozpoczęła się dość wcześnie tj. w ostatniej dekadzie września (23-09) i zakończyła 2
10 października, następnie późna jesień trwała do 8 listopada. Meteorologiczna zima rozpoczęła się jeszcze w pierwszej połowie listopada i trwa nadal. Na tle minionych kilku lat grudzień 2016 roku okazał się stosunkowo chłodny, średnia temperatura w tym miesiącu wahała się od -0,5 w dolinach do -2,7 na wzniesieniach do wysokości 900 metrów n.p.m. Fot. 1. Pierwszy śnieg w Leśnictwie Skrzyczne w Nadleśnictwie Węgierska Górka (6/7 październik, 2016) (fot. G. Durło) Suma opadów w obrębie masywu głównego wyniosła w czwartym kwartale 2016 roku przeciętnie 279 mm, co stanowi dokładnie 100% normy wieloletniej. Na uwagę zasługuje, znacznie wyższa od średniej wieloletniej, suma opadu w październiku (150% normy). Średnia wartość wskaźnika obfitości opadu w reglu dolnym wyniosła w czwartym kwartale 2016 r. 5,77 co jest wynikiem zbliżonym do normy i optymistycznym w kontekście przyszłorocznego sezonu wegetacyjnego. Nieco lepsze warunki panowały w rejonie masywu ównicy, Czantorii i Stożka (7,5), w Ustroniu wskaźnik obfitości osiągnął niespotykaną w tej części roku wartość 10,2. Korzystne warunki opadowe panowały w grudniu, wprawdzie dni z opadem było stosunkowo niewiele od 6-12 jednak w Obrębie Istebna wskaźnik obfitości osiągnął 12,4 (Leśnictwo Wyrchczadeczka); suma kwartalna w tym rejonie wyniosła 230 mm. Okres wystąpienia najwyższych opadów przy- 3
padał na dni między 4 a 5 października 2016, miejscami spadło wówczas ponad 50 mm na m 2, w dniu 26 grudnia lokalnie suma opadów przekroczyła 30 mm. Tabela 2. Opady atmosferyczne (4 kwartał 2016) Stacja Suma Liczba dni Najwyższy Obfitość z opadem opad dobowy Opadu Skrzyczne 219,5 52 31,8 3,93 Wyrchczadeczka 227,2 45 33,6 6,65 Wisła Malinka 292,0 64 33,0 4,35 Lipowa Ostre 257,5 45 20,6 5,79 Prusów Boracza 271,3 39 39,4 6,44 Ustroń 393,2 64 50,1 5,87 Woleństwo 261,4 54 30,8 4,76 Wielka Łąka 297,5 58 34,4 4,85 Pruchna 206,0 51 27,7 4,16 Nickulina 295,1 53 40,1 5,43 Sikorczane 271,5 55 18,2 5,34 Królówka 149,0 54 18 2,74 Najwyższy opad zanotowano w dniu 4 października na stacji w Ustroniu (Nadleśnictwo Ustroń, Leśnictwo Czantoria) w ciągu doby spadło tam 50,1 mm wody, Chwilowa wartość natężenia opadu (2 godziny) wyniosła w tym dniu 13 mm/h. Tabela 3, Wilgotność powietrza (4 kwartał 2016) Stacja Średnia Średnia Średnia Absolutna maksymalna minimalna minimalna Skrzyczne 84,4 89,2 77,5 16,0 Wyrchczadeczka 90,7 96,7 80,4 47,0 Wisła Malinka 89,4 96,9 75,6 21,0 Lipowa Ostre 86,3 92,9 76,4 37,0 Prusów Boracza 87,8 94,0 78,5 24,0 Ustroń 87.7 95.7 73.9 44,0 Woleństwo 87.2 96.0 74.9 36,0 Wielka Łąka 86.5 94.6 72.5 27,0 Pruchna 87.0 95.1 74.2 46,0 Nickulina 89.3 97.0 74.8 40,0 Sikorczane 86.6 93.7 71.4 46,0 Królówka 88.2 96.5 73.7 41,0 4
Liczba dni z opadem atmosferycznym w czwartym kwartale 2016 roku (55) była niższa do normy wieloletniej (1961-2010) o 14%, Po zachodniej stronie masywu Wiślańskiego spadło około 15% więcej opadu aniżeli na wschodzie. Średnia kwartalna wilgotność powietrza wyniosła 87,5% i była o 0,7% niższa od średniej wieloletniej dla tego okresu. Jesienią, tylko raz zarejestrowano epizod z wilgotnością względną znacznie poniżej 30%, było to w pierwszych dniach grudnia. W dniach 5-8 grudnia wilgotność względna powietrza w ciągu dnia obniżała się do poziomu 25%, na szczytach wzniesień nawet do 18%. W tym czasie niedosyt wilgotności powietrza wzmagał parowanie do poziomu ok, 0,25 mm na godzinę. Czwarty kwartał 2016 roku należy zaliczyć do średniowilgotnych; sprzyjały temu zwiększone zachmurzenie, dość częste opady, głównie w październiku oraz mała prędkość wiatru w całym regionie. Tabela 4, Wiatr (4 kwartał 2016) Stacja Średnia Średnia Średnia Absolutna maksymalna minimalna maksymalna Skrzyczne 4.10 7.2 1.4 29.10 Wyrchczadeczka 0.53 1,5 0,1 15.60 Wisła Malinka 0.87 2,2 0,1 15.20 Lipowa Ostre 0.47 1,2 0,1 15.20 Prusów Boracza 1 0.47 1,9 0,1 11.20 Ustroń 0.53 1,2 0,1 12.10 Woleństwo 0.40 1,2 0,1 13.90 Wielka Łąka 0.97 2,4 0,1 22.40 Pruchna 0.40 1,0 0,1 12.10 Nickulina 0.63 1,7 0,1 17.40 Sikorczane 0.30 1,2 0,1 10.50 Królówka 0.57 1,2 0,1 11.60 1 ¾ wysokości koron drzew (12 m) na gnieździe o powierzchni 3 arów w drzewostanie świerkowo-jodłowym Średnia prędkość wiatru w Beskidzie Śląskim na wypukłych formach terenu wyniosła 2,8 m s -1, w dolinach od 0,4 do 0,9 m s -1. W czwartym kwartale 2016 roku dominował wiatr wiejący z kierunku północnego. Jesienią 2016 roku zarejestrowano kilka epizodów wiatru wiejącego ze średnią prędkością powyżej przecięt- 5
nej tj. 10 m/s, Pojawiały się one zarówno w listopadzie jak i w grudniu. Zanotowano również podmuchy wiatru wiejącego z kierunku północnego o prędkości powyżej 27 m/s, zdarzenia te zanotowano między innymi w dniach 4 listopada oraz 24 i 25 grudnia. We wszystkich przypadkach, chwilowa prędkość wiatru na wypukłych formach terenu (średnia z 10 minut) wyniosła około 27 m/s, maksymalna (3 minuty) osiągnęła 32,0 m/s, Do najgroźniejszych sytuacji pogodowych zagrażających ekosystemom leśnym w czwartym kwartale 2016 roku w Beskidzie Śląskim należy zaliczyć: 1. Wyjątkowo obfita w opady śniegu pierwsza dekada października, sprawiła, że większość drzew liściastych została obciążona w nadmierny sposób, w wielu miejscach (do wysokości 800 m n.p.m.) odnotowano złamania gałęzi i konarów drzew, które nie zrzuciły aparatu asymilacyjnego Fot, 2. Okiść na młodych bukach w Leśnictwie Skrzyczne (980 m n.p.m.) w Nadleśnictwie Węgierska Górka (fot, G, Durło) 2. W dniu 4 listopada, na stacji Skrzyczne zarejestrowano wiatr wiejący ze średnią prędkością 13,4 m/s (6 godzin) a maksymalną wartość zanotowano 6
między godziną 03:00 a 08:00 tj. 29,1 m/s (średnia z 10 minut), o 05:00 chwilowa prędkość (3 minuty) wyniosła 32,1 m/s, 3. Bardzo duże kontrasty temperaturowe między kolejnymi dniami w pierwszej połowie października, różnice między średni dobowymi sięgały 12 stopni C. Objaśnienia 1, Czynnik deszczowy Langa LAN t gdzie: r suma roczna opadu atmosferycznego (mm); t średnia roczna temperatura powietrza ( o C) Klasa Wartość wskaźnika Langa Stopień wilgotności klimatu 1 < 40 Suchy 2 40-160 Wilgotny 3 > 160 Mokry 2, Wskaźnik nierównomierności opadu Wn (%) 12 i Wn i 1 i r 12 r 100 gdzie: i suma miesięczna opadu atmosferycznego (mm); r suma roczna opadu Atmosferycznego (mm) Klasa Typ rozkładu Stopień nierównomierności opadu atmosferycznego 0-20 ozkład równomierny 1 21-40 Umiarkowana nierównomierność 2 41-60 Średnia nierównomierność 3 61-80 Duża nierównomierność 4 81-100 Bardzo duża nierównomierność 5 >100 Wyjątkowo duża nierównomierność 6 3, Współczynnik suchości siedliska Vogel-Danielsa 7
12 N j HAI T 10 j gdzie: N j suma opadów atmosferycznych w lipcu (mm); T j średnia miesięczna temperatura powietrza w lipcu ( o C), Klasa Wartość wskaźnika Warunki wilgotnościowe 1 < 20 Skrajnie suche 2 20 40 Umiarkowanie suche 3 40 60 Wilgotne 4 60 80 Bardzo wilgotne 5 80-100 Wybitnie wilgotne 4, Współczynnik uwilgotnienia Schmucka J (zmodyfikowany) J ( r 655) L Z gdzie: r suma roczna opadu atmosferycznego (mm); L- suma opadu atmosferycznego miesięcy ciepłej części roku (IV-IX) (mm); L- suma opadu atmosferycznego miesięcy chłodnej części roku (X-III) (mm), Klasa Wartość wskaźnika J Warunki 1 < 100 Skrajnie sucha 2 100 300 Bardzo sucha 3 300 500 Sucha 4 500 700 Umiarkowanie wilgotna 5 700-900 Wilgotna 6 900 1100 Bardzo wilgotna 7 > 1100 Skrajnie wilgotna Literatura Durło G, 2012, Klimat Beskidu Śląskiego, Wyd, Drukrol, Kraków. Okołowicz W, 1966, egiony klimatyczne, [W:] Polska Atlas geograficzny, Wyd, PPWK, Warszawa. 8
Okołowicz W,, Martyn D, 1979, egiony klimatyczne Polski, [W:] Atlas geograficzny, Wyd, PPWK, Warszawa. omer E, 1962, egiony klimatyczne Polski, Wybór Prac, T, 3, Wyd, PWN, Warszawa. Wiszniewski W,, Chełchowski W, 1975, Charakterystyka klimatu i regionalizacja klimatologiczna Polski, Wyd, WKiŁ, Warszawa. Woś A, 1999, Klimat Polski, Wyd, PWN, Warszawa. Prawa autorskie Dr hab. inż. Grzegorz Durło Uniwersytet olniczy im, H, Kołłątaja w Krakowie, Wydział Leśny, Zakład Ochrony Lasu, Entomologii i Klimatologii Leśnej, Al, 29 listopada 46/505, 31-425 Kraków, tel. +48 12 6625142, fax, +48 12 4119715, rldurlo@cyf-kr,edu,pl 9