ROCZNK GLEBOZNAWCZE T. X X V, z. 2, WARSZAWA 1973 W OJCECH CEŚLA, ZDZSŁAW KOCAŁKOW SK ROZMESZCZENE MKROSKŁADNKÓW W PROFLACH NEKTÓ RYCH G LEB W YTW ORZONYCH Z GLN ZW AŁOW YCH W W ELKOPOLSCE nstytut Gleboznawstwa i Chemii Rolnej W SR w Poznaniu, Filia w Bydgoszczy Dyrektor prof, dr Z. Tuchołka Niniejsza praca jest kontynuacją prowadzonych wcześniej badań [3] nad rozmieszczeniem przyswajalnych form mikroskładników w profilach gleb upraw nych czarnych ziem, gleb brunatnych i płowych w ytw orzonych z glin zwałowych na obszarze W ysoczyzny Kujawskiej. Gleby W ysoczyzny Kujawskiej, niezależnie od przynależności typologicznej, zaw ierają podobne ilości mikroskładników w form ach przyswajalnych. W poziomach ornopróchnicznych charakteryzuje je brak boru i manganu. Wyniki uzyskane we wspomnianej pracy skłoniły nas do dalszych badań nad glebami wytworzonymi z glin zwałowych innych jednostek fizjograficznych Niziny Wielkopolskiej. Celem tej pracy jest poznanie rozmieszczenia i ilościowego w ystępowania przysw ajalnych form boru, miedzi, manganu, molibdenu i cynku w profilach gleb uprawnych niektórych kompleksów wytworzonych z glin zwałowych moren dennych zlodowaceń bałtyckiego i środkowopolskiego. Równocześnie chcieliśmy sprawdzić, czy niedobory manganu i boru stwierdzone w glebach W ysoczyzny Kujawskiej są specyficzną cechą gleb tego regionu, czy też gleby wytworzone z glin zwałowych z reguły są ubogie w te pierwiastki. M A TERA ŁY METODY W ystępujące w południowej Wielkopolsce gleby wytworzone z gliny zwałowej zlodowacenia starszego środkowopolskiego [4. 8] są reprezentowane przez profile z W ysoczyzny Kujaw skiej; są to profile czarnej
262 W. Cieśla, Z. Kociałkowski ziemi zbrunatniałej z Kokanina (Równina Kaliska), dwóch gleb brunatnych z Żernik i Dłoni (Równina Koźmińska) oraz jednej gleby płowej (pseudobielicowej) z Dubina, odznaczającej się znacznym wyługowaniem węglanu wapnia, zakwaszeniem i w yraźnym wykształceniem poziomu A 3. Na Wysoczyźnie Gnieźnieńskiej zbadano czarną ziemię z Kawęczyna i glebę brunatną z O tocznej. W ybrane profile glebowe reprezentują znaczny obszar gleb w ystępujących na Równinie Wrzesińskiej [7]. Glebę płową z Nowejwsi Ujskiej reprezentują dwa profile o w yraźnych cechach mocnego przemycia. Gleby te mimo wielowiekowej uprawy, datującej się od ok. 12 0 0 roku [2 ], zachowały wiele pierwotnych cech [1 ]. Z Wysoczyzny Poznańskiej pobrano tylko jeden profil płowej gleby z Sołacza, o cechach charakterystycznych dla gleb tego typu w ystępujących w środkowej części Niziny Wielkopolskiej. Na Nizinie Leszczyńskiej zbadano glebę brunatną i czarną ziemię z Czarkowa (Równina Kościańska) oraz dwie gleby wytworzone z iłu trzeciorzędowego plioceńskiego. tak zwane plastosole, pobrane z Wilkowa Polskiego i Glińska. Wykonane oznaczenia przeprowadzono następującym i m etodam i: analizę m echaniczną według Bouyoucosa w modyfikacji Casagrande i P ró szyńskiego, węglany metodą Scheiblera, próchnicę Springer-Klee, odczyn glebowy w ln KC'1. Przyswajalne mikroskładniki oznaczono w wyciągach glebowych według następujących autorów : bor Berger- -Truog, miedź W esterhoff, mangan Schachtschabel, molibden Grigg, cynk W ear-som m er. lościowego oznaczenia mikroskładników dokonano w w yciągach glebowych według metod kolorym etrycznych zaproponowanych przez P olskie Towarzystwo Gleboznawcze [6], z w yjątkiem cynku, który oznaczono metodą spektroskopii atomowej techniką AA [5]. OMÓWENE WYNKÓW BADAŃ lość przyswajalnego boru jest odmienna w poziomach genetycznych profili czarnych ziem, gleb brunatnych i płowych. Gleby płowe w poziomie eluwialnym A 3 m ają najmniej przyswajalnego boru, co najw y raźniej zaznaczyło się w glebie z Dubina. W glebach brunatnych i czarnych ziemiach najmniej tego składnika występuje w poziomach В i C. Brak jest wyraźnej zależności między ilością przyswajalnego boru a ilością frakcji iłowej, węglanu wapnia czy odczynem gleb. Gleby w ytw o rzone z iłu trzeciorzędowego plastosole zawierają w poziomach wierzchnich niewielkie ilości boru. W skale m acierzystej piastosoli, mimo znacznej ilości frakcji iłowej, bo ok. 60%, ilość przyswajalnego boru nie odbiega od zawartości tego składnika w odpowiednich poziomach gleb w ytworzonych z glin zwałowych, znacznie uboższych we frakcję iłową.
Mikroskładniki w profilach gleb Wielkopolski 263 Poziomy Nr genetyczne profili Genetic Profiles horizons A 1j i A3 Bz BzjC 1,6,7 <3> A1ji CBw С w 10,11 /a\ \G/ A lji A3 BZ BzłCg Alji Bi BZ СВи/д Cwg 2.4,5,8,9 Alji Cl Cz 12,13 Wskaźniki profilowego rozmieszczenia mikroskładników w stosunku do skał macierzystych A g le b y p ło w e, В cz a r n e z ie m ie i g le b y b r u n a tn e w y tw o rz o n e z g lin z w a ło w y c h z lo d o w a c e n ia b a łty c k ie g o, С g le b a p ło w a, D c z a r n e z ie m ie i g le b y b r u n a tn e w y tw o rz o n e z glin zw ałow ych zlod ow acen ia środ kow op olskiego, E g leb y w ytw orzon e z iłu trz ecio rz ę d o w eg o p la s to so le ndices of distribution of microelements in relation to parental rock A p sed u p o d z o lic s o il, В b la c k e a r th s an d b ro w n so ils d e v elo p ed o f b o u ld e r lo a m s o f th e B a ltic g la c ia tio n, С p seu d o p o d z o lic so il, D b la c k e a r th s an d b ro w n so ils d ev elo p ed o f b o u ld e r lo a m s o f C e n tra l-p o lis h g la c ia tio n, E so il d e v elo p ed o f T e r t ia r y c la y p la sto so ls Poziomy ornopróchniczne plastosolów i gleb płowych są ubogie i średnio zasobne w przysw ajalny bor klasa i, natom iast gleby brunatne i czarne ziemie m ają zasobność dobrą klasa (tab. 2). Zaw artość miedzi w profilach poszczególnych typów, których poziomy genetyczne różnią się znacznie ilością frakcji iłowej, kwasowością, zawartością węglanu wapnia i próchnicy, nie występuje w wyraźnym związku z tym i właściwościami. Zaznaczają się jedynie tendencje spadku zaw artości miedzi w poziomach węglanowych niektórych tylko profilów. Spadek ten zaznacza się również w poziomach eluwialnych A3 gleb płowych (profile 6 i 7). Uwagę zwraca dość silnie wyługowany profil n r 3 gleby płowej z Dubina, w którym różne poziomy genetyczne m a-
Zawartość mikroskładników' w p ro fila ch glebowych Microelements in so il p ro file s T a b e l a 1 ts3 0 5 4^ śr p ro filu L o k alizacja P r o file Ко. L o c a litie s Poziomy genetyczne Genetic horizons J.'iq:: sześć poziomów Thickness horizons cm Głębokość pobrania próbki Depth of sampling cm Frakcje mechaniczne Mechanical fra ctio n s рн С aco^ 0,0 2-0,002 < 0,002 Próchnica Humus KCl % /Сх1,72/ i» Przyswajalne mikroskładniki A vailable microelements ppm В Cu Mn Mo Zn 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Wysoczyzna Kaliska Równina K aliska K alisz Upland K alisz P lain 8 Kokanin pow. K alisz АтР 0-28 5-25 7,1 13,9 6,6 0,0 1,32 1,18 5,3 60,0 0,160 12,8 Czarna ziemia zbrunatniała Browned black earth Bi 2 0,4 6,7 0,0 0,6 4 2,2 3 3.8 0,215 28-36 3 6- -68 41-49 58-68 10,4 10,6 В2 20,9 7,6 0,0 0,78 2,4 3 3.8 0,195 CBw 68-100 85-95 11,5 1 9,4 7,8 1 3,1 0,60 1,6 2 2,0 0,115 0,6 Cwg od 100 107-115 11,8 19,6 7,8 15,1 0,8 4 1,0 2 2,0 0,120 0,4 Cwg 150-160 12,5 20,0 7,7 12,7 0,6 6 1.2 18,0 0,195 0,9 9 Żerniki pov/. K alisz Axp 0-28 5-28 8,4 7,6 7,2 0,0 1,1 1,10 2,2 50,9 0,140 5,0 Gleba brunatna właściwa в 2/ х/ 28-38 28-37 8,4 11,5 6.9 0,0 0,4 0 2,0 27.0 0,215 2,0 в 2/?/ 3 8-42-52 8,2 2 3,9 6.9 0,0 0,3 8 2,6 3 9.0 0,160 3,0 CBw -88 62-75 10,6 25,3 7,2 0,0 0,22 2,3 43,0 0,115 3,0 CBw 88-120 98-110 10,3 1 9,1 7,3 10,0 0,12 2,1 2 7,0 0,095 0,3 Cv.'g od 120 130-150 10,7 18,9 7,4 12,1 0,52 2,4 26,0 0,070 0,3 3,9 4,0 Cieśla, Z. Kocialkowski Równina Koźmińska - Koźmin Plain 2 Dłoń pov;. Rawicz A,p 0-20 5-15 17,0 8,0 7,1 0,0 1,1 0,38 4,8 39,0 0,095 1 7,0 Gleba brunatna właściwa Bi 20-30 20-30 18,0 11,0 7,0 0,0 0,5 5 0,2 0 3.8 2 2,0 0,155 12,Ъ B2 30-50 35-45 16,0 2 7,0 6,4 0,0 0,27 5.8 4 0,0 0,175 8,2 B2 50-70 50-60 1б,0 2 7,0 6,9 0,0 0,22 7,0 43,8 0,160 8,0 CBw/1/ 70-90 70-85 17,0 18,0 7,3 1 4,0 0,1 2 3,8 17,0 0,070 0,6 CBw/2/ 90-125 105-120 17,0 21,0 7,6. 15,0 0,10 4,2 14,0 0,314 0,3 Cwg od 125 140-150 13,0 20,0 7,6 13,8 0,11 4,2 12,0 0,195 0,2
c.d. tab eli 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 3 Dubin pow. Rawicz A,p Ö-20 5-20 13,0 3,0 4,4 0,0 0,77 0,07 2,6 35,0 0,285 7,1 Gleba płowa a2 20-35 28-35 10,0 6,0 4,3 0,0 0,06 2,2 27.0 0,160 12,0 Pseuaopodzolic co il B1 35-46 36-45 11,0 11,0 4,9 0,0 0,16 2,2 2 4.0 0,140 7,6 W 46-55-65 13,0 16,0 5,4 9,0 0,11 2,6 24,0 0,140 10,2 V 2! 70-80 15,0 21,0 4,9 0,0 0,19 3,4 24,5 0,160 3,4 В2>У -125 90-100 15,0 21,0 4,8 0,0 i,uo 3,6 3 5,5 0,175 10,2 B2/ce od 123 120-140 16,0 15,0 4,6 0,0 0,24 5,8 35,0 0,195 4,9 Wysoczyzna Gnieźnieńska Równina Wrzesińska - Gniezno Upland Września P lain 5 Kawęczyn pow. Września Л-.Р 0-38 5-25 10,0 9,0 7,5 0,3 1,65 0,93 3,3 27,9 0,140 4,8 Czarna ziemia właściwa Proper black earth B2 38-55 45-50 11,0 11,0 7,6 0,2 0,35 3,4 27,9 0,215 5,0 в2е 55-77 60-70 13,0 11,0 7,4 0,0 0,19 3,6 24,5 0,160 4,8 CBv/g 77-108 80-90 14,0 12,0 7,8 11,9 0,18 2,7 17,8 0,195 3,4 CwG od 108 100-110 18,0 17,0 7,7 8,1 0,21 2,7 33,0 0,235 1,4 CwG 130-145 14,0 17,0 7,8 6,8 0,1 4 2,2 2 4,0 0,345 0,6 4 -Otoczna- pow.- Września А-.Р 0-28 5-20 12,0 7,0 5,7 0,0 1,32 0,44 3,6 26,9 0,200 5,0 Gleba brunatna właściwa Bl 28-32 28-31 13,5 13,0 6,2 0,0 0,36 5.8 26,9 0,140 4,8 V i / З2-50 36-47 1 2,0 22,0 6,8 0,0 0,26 4.8 28,0 0,160 6,2 в 2/ 2/ 5O-7O 58-6 7 13,0 21,0 7,6 10,6 0,27 3,6 44,0 0,070 3,4 CBw 70-110 75-85 1 6,0 17,0 7,6 9,0 0,14 2,5 17,9 0,070 0,3 Cwß od 110 120-130 14,5 14,0 7,6 7,4 0,04 3,3 24,0 0,115 0,3 Pagórki Chodzieskie Chodzież H illocks 6 Nowawieś Ujska pow. Cho A^P O-27 5-20 8,2 6,2 4,3 0,0 0,53 1,87 2,2 82,5 0,235 2,4 dzież A 2/ 27-42-53 11.5 5,0 4,5 0,0 0,13 1,6 56,0 0,160 2,0 Gleba płowa Pseudopodzolic so il a 2/2/ -77 65-75 9,0 6,5 5,0 0,0 0,09 2,0 35,7 0,200 2,0 B1 77-90 - - - - - - - - - - B2 od 90 105-120 8,7 2 1,7 4,5 0,0 0,40 2,2 3 9,6 0,225 4,6 в2/с 130-145 8,2 20,0 4,8 0,0 0,13 1.2 27,8 0,195 3,4 - Mikroskładniki w profilach gleb Wielkopolski 265
c.d. tab eli 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 7 llowawieś Ujska Axp 0-28 5-20 7,5 5,5 4,7 0,0 0,46 0,20 2,8 27,9 0,250 6,2 Gleba płowa a2 28-50 32-42 10,7 5,0 4,4 0,0 0,07 1,2 39,0 0,195 2,4 Pseudopodzolic so il h 50-55 - _ - - - - - - - 4 od 55 65-75 9,5 16,2 5,3 0,0 0,18 2,2 39,0 0,190 3,4 100-110 7,0 16,2 *2 5,3 0,0 0,14 2,2 55,7 0,195 4,6 b2/c 145-155 7,0 15,0 5,2 0,0 0,12 2,3 47,0 0,160 5,0 Wysoczyzna Poznańska i Lesznieńska - Poznań and Leszno Upland Równina Poznańska Poznali P lain 1 Poznań - Sołacz A-iP 0-28 5-15 12,0 3,0 4,6 0,0 0,55 0,12 3,0 35,0 0,250 7,2 Gleba płowa a2 28-48 30-40 15,0 2,0 4,8 0,0 0,18 2,0 2 7,0 0,160 11,0 Pseudopodzolic so il Б2/1/ 48-50-65 11,0 12,0 5,5 0,0 0,38 2,4 24,5 0,140 7,2 В2/2/ -110 85-95 15,0 14,0 5,7 0,0 0,2 0 2,7 27,0 0,105 6,7 в2/с od 110 125-140 11,0 12,0 6,9 0,0 0,06 2,3 35,0 0,140 7,0 - Równina Kościańska Kościan P lain 11 Czarkowo pow. Kościan A,p 0-34 5-15 8,0 8,0 6,3 0,0 1,68 0,88 3,2 68,5 0,195 7,0 Czarna ziemia właściwa A1 34-62 40-60 12,0 12,0 6,3 0,0 0,33 0,72 4,8 47,0 0,335 4,0 Proper black earth Ад/С 63-83 55-65 20,0 20,0 6,4 0,0 0,12 0,36 2,6 35,0 0,190 1,4 CBw 83-125 90-100 17,0 17,0 7,7 11,2 0,14 1,6 18,0 0,115 2,0 Cw od 125 120-130 16,0 17,0 7,6 9,9 0,12 1,4 24,0 0,095 0,6 10 Czarkowo pow. Kościan AiP 0-31 10-25 8,0 8,0 7,2 0,4 1,65 0,82 3,8 50,7 0,140 7,0 Gleba brunatna właściwa B1 31-51 35-50 16,0 10,0 7,5 0,8 0,92 0,34 4,8 49,0 0,155 3,0 в2 51-79 55-65 15,0 12,0 8,4 4,3 0,24 0,32 1,6 52,0 0,095 3,6 CBw 79-114 90-105 27,0 8,0 7,6 17,3 0,23 1,4 24,0 0,090 0,6 Cw od 114 120-130 23,0 10,0 7,0 11,5 0,26 2,3 24,0 0,070 0,3 266 W. Cieśla, Z. Kociałkowski 12 Wilkowo Polskie A-jP 0-20 5-20 13,0 21,0 6,6 0,0 1,65 0,69 2,8 68,0 0,195 7,0 pow. Koś с i an od 20 30-40 C1 31,0 54,0 6,0 0,0 0,30 1,4 35,0 0,235 2,4 P la sto so l 4 70-80 24,0 50,0 6,1 0,0 0,57 2,0 50,7 0,285 3,0 C2 115-125 33,0 49,0 6,0 0,0 0,68 4,2 40,9 0,190 3,4 13 Glińsko pow, Kościan AiP 0-20 5-15 14,0 20,0 5,6 0,0 1,11 0,54 3,5 82,6 0,320 4,0 P la sto so l C1 od 20 25-35 13,0 49,0 5,5 0,0 0,30 2,6 39,0 0,140 2,0 <2 80-90 17,0 66,0 5,5 0,0 0,46 5,0 24,0 0,175 1,4 C2 115-125 19,0 * 1,0 S 3 0,0 0,26 3,3 47,0 0,073 1 1Д
Mikroskładniki w profilach gleb Wielkopolski 267 ją zbliżane ilości miedzi. Również i gleby wytworzone z iłu trzeciorzędowego nie różnią się ilością miedzi od gleb w ytw orzonych z glin zw a łowych. Wszystkie poziomy om opróchniczne są zasobne w ten składnik ( i klasa zasobności). Mangan rozpuszczalny, wymienny i łatw o ulegający redukcji w poziomach głębszych w porównaniu do poziomu A ±p z reguły występuje w mniejszej ilości, z tym, że najwyraźniej spadek ten zaznacza się w poziomach iluwialnych węglanowych. Kształtowanie się zatem ilości tej form y manganu jest uzależnione od odczynu gleby, występowania czynnych soli wapnia działających w poziomach węglanowych lub nawet w całym profilu gleb, co najczęściej występuje w czarnych ziemiach. Ocena zasobności poziomów A^p w przyswajalne n ik r o skład niki Estim ation of abundance of AiP horizons in available microelements Tabela 2 К г p ro filu F r o file L'o. C-leby S o il Klasy zasobności * Abundance cla ss Lin Ко 8 Сsarna zi end a zbrunatniała Browned black earth 9 Gleba brunatna właściwa 2 Gleba brunatna właściwa 3 Gleba płowa Fseuaopcdzolic so il 5 4 6 C z a r n a ziemia zbrunatniała Browned black earth Gleba brunatna właściwa Gleba płowa Fceudopodzolic s o il 7 1 Gleca płowa Pseudo: odzclic s e il Gleba płowa Peeudopodzolic so li 11 Czarna ziemia zbrunatniała Browned black earth 10 Gleba brunatna właściwa 12 13 F la s to s c l F la sto so l * Klasy zasobności: Abundance cla sses: - - - dobra - high śred n ia - medium uboga - ow
268 W. Cieśla, Z. K ociałkow ski Mangan w poziomach A xp gleb płowych występuje w ilościach dostatecznych, natom iast zasobność czarnych ziem i gleb brunatnych w ten m i kro składnik jest niedostateczną (najczęściej klasa zasobności). Molibden w czarnych ziemiach i glebach brunatnych w ilościach maksymalnych występuje w strefie poniżej poziomu ornopróchnicznego, przy czym wraz z głębokością profilu następuje stopniowy spadek zaw artości tego pierwiastka. W glebach płowych spadek ilości molibdenu zaznacza się od powierzchni w głąb profilu. lość przyswajalnego molibdenu w badanych glebach nie jest proporcjonalna do zawartości próchnicy, frakcji iłowej czy odczynu gleb. Poziomy ornopróchniczne badanych gleb nie wykazują niedoborów tego mikroskładnika. Cynk przyswajalny w czarnych ziemiach i glebach brunatnych w profilach gleb układa się w ten sposób, że począwszy od poziomu Ajp, gdzie jest go najwięcej, system atycznie zmniejsza się aż do śladów w poziomach węglanowych. W glebach płowych natom iast ta regularność nie występuje, gdyż naw et w poziomach A z można zauważyć w ięcej cynku niż w poziomach А гр (tab. 1 profile 1 i 3), co może przemawiać za większą ruchliwością tego składnika w glebach kwaśnych, gdyż badane gleby płowe m ają właśnie odczyn kwaśny. PODSUMOWANE WYNKÓW BADAŃ Uwzględnione w badaniach gleby różnią się genezą i pochodzeniem skał m acierzystych i odznaczają się swoistym profilowym rozmieszczeniem przyswajalnych form mikroskładników. W stosunku do skał m a cierzystych najwięcej boru jest w poziomach ornopróchnicznych gleb płowych (pseudobielicowych). Znaczne ilości cynku w ystępują w poziom ach Ajp gleb brunatnych i czarnych ziem w ytworzonych z glin zw a łowych starszego zlodowacenia (profile 2, 4, 5, 8, 9). Strefa wzbogacenia w przyswajalny cynk przesuwa się jednakże do poziomów przejściowych Bj i poziomów brunatnienia B 2. Jest to cecha wyraźnie różniąca badane przez nas gleby brunatne i czarne ziemie od gleb płowych. Zw raca uwagę zawartość miedzi w profilu 3 z Dublina, której, podobnie jak boru w poziomach ornopróchnicznych i eluwialnych A 3 jest znacznie mniej niż w poziomach skał m acierzystych, co może mieć związek z procesami ługowania, które mogły odegrać rolę w rozmieszczeniu tych m i kroskładników. Zjawisko to nie jest powszechne, bo nie występuje jednak w glebach płowych wytworzonych z gliny zwałowej młodszej o podobnym składzie mechanicznym i zawartości próchnicy. Na przykład gleby płowe z Nowej wsi Ujskiej i Sołacza nie są zasobniejsze we frakcję ilastą i próchnicę, a ilość miedzi w porównaniu do poziomu skały macierzystej jest
Mikroskładniki w profilach gleb Wielkopolski 269 większa i nie odbiega w zasadniczy sposób od gleb należących do innych typów, o większej zawartości frakcji iłowej i próchnicy. Zjawiskiem częstym jest zaznaczający się spadek ilości boru i niektórych innych mikroskładników w środkowych partiach profilów gleb wytworzonych z glin zwałowych i iłu trzeciorzędowego (w plastosolach). Profilowe rozmieszczenie mikroskładników w plastosolach może mieć znaczenie wskaźnikowe dlatego, że są to gleby zwięzłe, zawierające znaczne ilości frakcji iłowej (w poziomach С naw et ponad 60%). W glebach tych ze względu na skład mechaniczny proces przemywania mógł zachodzić w sposób bardzo ograniczony. Strefa zubożenia w tych glebach przypada na część profilu położoną niżej poziomu ornopróchnicznego, gdzie mogło zachodzić silne przenikanie korzeni roślin. Taki sposób tłumaczenia przyjął Thompson [9] przy rozpatryw a niu profilowego rozmieszczenia fosforu. W glebach wytworzonych z glin zwałowych zaznacza się również zubożenie środkowych partii profilów, z tym jednak, że strefa ta obejmuje głębsze partie m ateriału, co można tłum aczyć mniej zwięzłym składem mechanicznym, umożliwiającym głębszą penetrację korzeni roślin. W ybrane do badań profile gleb reprezentujących niektóre jednostki Niziny Wielkopolskiej nie różnią się zasadniczo zaw artością przysw ajalnych mikroskładników miedzi, molibdenu i cynku od gleb Wysoczyzny Kujawskiej [3], wytworzonych również z gliny zwałowej m oreny dennej zlodowacenia bałtyckiego. Natomiast częstotliwość występowania małej ilości boru i m anganu jest mniejsza niż to miało m iejsce w glebach W ysoczyzny Kujawskiej, gdzie z reguły w zbadanych profilach niedobór ten wystąpił. Wynika stąd, że brak niektórych mikroskładników w glebach wytworzonych z glin zwałowych był powodowany intensywną eksploatacją rolniczą. Dlatego badania nad zaw artością przyswajalnych m ikroskładników muszą uwzględniać nie tylko podstawowe właściwości gleb, jak zawartość próchnicy, frakcji iłowej, odczynu czy węglanu wapnia, ale również charakter użytkowania gleb. Okres użytkowania gleb nie miał jednak decydującego wpływu na ilość przyswajalnych mikroskładników w glebach. Przykładem mogą być gleby płowe w ystępujące w okolicach Nowejwsi Ujskiej, które, jak w y nika z badań Hładyłowicza [2 ], są użytkowane rolniczo od ponad 600 lat i jak dotąd zachowały wiele cech pierwotnych [1]. W glebach tych ilość mikroskładników nie odbiega zasadniczo od gleb płowych, a także czarnych ziem i gleb brunatnych innych obszarów. Na podstawie przeprowadzonych badań można w yciągnąć następujące wnioski ogólne. 1. Gleby wytworzone z glin zwałowych na obszarze Niziny Wielko
270 W. Cieśla, Z. Kocialkowski polskiej są zasobne w mikroskładniki przyswajalne, jednakże gleby płowe (pseudobielicowe), które w wierzchnich poziomach są znacznie spiaszczone i m ają cechy silnego przemycia, może charakteryzować niedobór przyswajalnej miedzi i boru. 2. Na rozmieszczenie w profilach mikroskładników może mieć wpływ nie tylko przemieszczanie składników w wyniku przemywania, lecz rów nież ich pobieranie przez rośliny. Głębokość zubożonej strefy zależeć będzie od właściwości skały m acierzystej. 3. Zawartość mikroskładników w różnych poziomach genetycznych gleb płowych, brunatnych i czarnych ziem wytw orzonych z glin zwałowych na obszarze Niziny Wielkopolskiej ma ograniczone znaczenie dla typologicznego rozróżniania tych gleb i ich skał m acierzystych (glin zwałowych zlodowaceń środkowo-polskiego i bałtyckiego). LTERATURA [1] Cieśla W., Marcinek J.: Charakterystyka gleb bielicowych i łąkowo- -torfowych stacji oceny odmian Nowawieś Ujska z uwzględnieniem ich właściwości chemicznych i fizykochemicznych. Rocz. WSR Pozn., 15, 1963, 115-132. [2] H ł a d y ł owicz J. : Zmiany krajobrazu i rozwoju osadnictwa w Wielkopolsce od 14 do 19 wieku. Lwów 1932. [3] К о с i a ł к o w s к i Z., Cieśla W. : Mikroskładniki przyswajalne w glebach uprawnych wytworzonych z glin zwałowych na Wysoczyźnie Kujawskiej. Rocz. glebozn. 19, 1968, 2, 281-292. [4] Krygowski B.: Geografia Niziny Wielkopolskiej. Cz. 1, Geomorfologia. 1961, Pozn. Tow. Przyj. Nauk. [5] Pawi u к S.: Soil analyses by atomic absorption spectrophotometry. Atomic Absorption Newsletter 6, 1967, 3, 53-56. [6] Praca zbiorowa: Metody oznaczania dostępnych mikroelementów w glebach (projekt). PTG, Warszawa 1966. [7] Reim an n В., Cieśla W.: Czarne ziemie wrzesińskie. PTPN, Prace Kom. Nauk roi. i leś., 19, 1965, 1, 151-172. [8] Różycki S. Z.: Middle Poland. Guide-book of excursion. From the Baltic to the Tatras, p. 2, 6, Congress NQUA, 1961. [9] Thompson L. M.: Soil and soil fertility. New York-Toronto-London 1957. McGraw-Hill Book Comp. В. Ц Е С Л Я, 3. К О Ц И А Л К О В С К И РАЗМЕЩЕНИЕ МИКРОЭЛЕМЕНТОВ В ПРОФИЛЯХ НЕКОТОРЫХ ПОЧВ ОБРАЗОВАННЫХ ИЗ МОРЕННЫХ ГЛИН В ВЕЛИКОПОЛЬШЕ И н сти ту т п о ч в о в е д е н и я и агр о х и м и и В ы с ш е й с е л ь с к о х о з я й с т в е н н о й ш к о л ы в П о зн ан и, Ф и л и а л в г. Б ы д г о щ и Резюме Исследования над содержанием усваиваемых микроэлементов: бора, меди, молибдена, марганца и цинка касались чёрных земель бурых почв и лессиви-
Mikroskładniki w profilach gleb Wielkopolski 271 рованных (или меризованных) почв образованных из моренных глин центрально-польского и балтийского глациалов, а также почв образованных из третьичного ила (т. наз. пластосоли). Исследуемые почвы хорошо обеспечены микроэлементами доступными для растений. Однако лессивированные почвы, сильно элюированные и с повышенной кислотностью могут содержать недостаточные количества бора и меди. Часто наблюдается уменьшение количества усваиваемых микроэлементов под пахотным слоем в профиле почв образованных из третьичного ила. Немного глубже такое уменьшение выступает и в почвах образованных из моренных глин. Убыток этих элементов связан тоже и с их усвоением растениями. Размещение микроэлементов по профилю исследуемых типов почв имеет ограниченное значение для типологического различения почв и их материнской породы (моренных глин различного возраста). W. C E Ś L A, z. k o c i a ł k o w s k i DSTRBUTON OF MCROELEMENTS N PROFLES OF SELECTED SOLS DEVELOPED OF BOULDER LOAMS OF THE WELKOPOLSKA REGON n s titu tio n o f S o il S c ie n c e an d A g r o c h e m is tr y C o lle g e o f A g r ic u ltu r e in P o z n a ń, B r a n c h D iv isio n in B y d g o sz cz Summary The investigations of content of available microelements: boron, copper, molybdenum, manganese and zinc, comprised black earths, brown and pseudopodzolic soils developed of boulder loams of the Middle-Polish (Riss) and Baltic (Würm) glaciation as well as soils developed of Tertiary clay, so-called plastosols. The investigated soils are abundant in microelements available to plants. However, pseudopodzolic soils, strongly leached and acidified, can contain insignificant boron and copper amounts. A frequent phenomenon is deplation of available microelements below arable layer in profile of the soils developed of Tertiary clay. Deplation occurs somewhat deeper in the soils developed of boulder loams. The loss of microelements is connected also with their uptake by plants. Distribution of microelements in profile of the investigated soils is of less importance for typological identification of soils and their parent materials (boulder loams of different age). A d r e s W p ł y n ę ł o d o P T G w s t y c z n i u 1972 r. D r W o j c i e c h C i e ś l a n s t y t u t G l e b o z n a w s t w a i C h e m i i R o l n e j W S R P o z n a ń, F i l i a w B y d g o s z c z y, B e r n a r d y ń s k a 6-8