Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology

Vol. 7/2008 Nr 1(22) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Analiza stężenia adiponektyny, rezystyny i leptyny w surowicy krwi u dzieci i młodzieży ze schorzeniami tarczycy Analysis of adiponectin, resistin and leptin levels in children and adolescents in selected thyroid disease 1 Beata Sawicka, 1 Artur Bossowski, 1 Mirosława Urban, 2 Mieczysław Szalecki, 3 Remigiusz Urban, 1 Marcin Skrzydło, 4 Jolanta Wysocka 1 II Klinika Chorób Dzieci, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku 2 Poradni Endokrynologiczna IP CZD w Warszawie 3 Klinika Perinatologii, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku 4 Zakład Pediatrycznej Laboratoryjnej Diagnostyki, SP DSK w Białymstoku Adres do korespondencji: dr hab. n. med. Artur Bossowski, II Klinika Chorób Dzieci, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, ul. Waszyngtona 17, 15-274 Białystok; tel.: (085) 745-07-28, fax.: (085)745-07-30; e-mail:abossowski@hotmail.com Słowa kluczowe: Key words: leptyna, adipocytokina, rezystyna, choroba Gravesa-Basedowa, wole Hashimoto leptin, adiponectin, resistin, Graves-Basedow diesease, Hashimoto thyroiditis STRESZCZENIE/ABSTRACT Leptyna, adiponektyna i rezystyna, jako produkty głównie adipocytów, odgrywają ważną rolę w regulacji masy ciała. Do zaburzeń w utrzymaniu prawidłowej masy ciała dochodzi również w przypadku chorób tarczycy. Podkreśla się ścisły związek zmian stężenia hormonów tarczycy w odniesieniu do zawartości tkanki tłuszczowej oraz uwalniania przez same adipocyty białek regulujących przemiany energetyczne ustroju. Celem pracy była analiza stężenia leptyny, adiponektyny i rezystyny u dzieci z chorobą Gravesa-Basedowa, chorobą Hashimoto oraz u dzieci z wolem obojętnym. Badaniem objęto 82 pacjentów (6-21 lat) podopiecznych II Kliniki Chorób Dzieci AMB oraz Poradni Endokrynologicznej IP CZD w Warszawie z chorobą Gravesa-Basedowa oraz zapaleniem tarczycy typu Hashimoto. Grupę kontrolną stanowiłi równieśnicy w stanie klinicznej i biochemicznej eutyreozy z wolem obojętnym. U wszystkich badanych oznaczono stężenie leptyny, adiponektyny i rezystyny metodą ELISA (firmy R&D System, USA). U dzieci i młodzieży z nadczynnością tarczycy w przebiegu choroby Gravesa-Basedowa stwierdzono wyższe stężenia adpionektyny niż u osób z subkliniczną niedoczynnością tarczycy w przebiegu zapalenia typu Hashimoto oraz wolu obojętnym (14,24±0,89 vs 10,15±0,51, 91,86±0,65, p<0,01, p<0,07). Z kolei uzyskano niższe stężenie rezystyny u dzieci z chorobą Gravesa-Basedowa w porównaniu z osobami z wolem prostym i wolem Hashimoto (10,24±5,2 vs 13,29±3,8, 12,2±2,8, p<0,01, NS). W przypadku analizy stężenia leptyny nie wykazano różnic istotnych statystycznie u dzieci w niedoczynności tarczycy względem świeżej nadczynności tarczycy (4,42±0,87 vs 3,1±0,45 NS). Zaburzenia hormonalne w przebiegu schorzeń tarczycy wieku rozwojowego mają istotny wpływ na stężenie uwalnianych przez tkankę tłuszczową adiponektyny i rezystyny. Endokrynol. Ped., 7/2008;1(22):19-28 19

Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 7/2008;1(22):19-28 Leptin, adiponectin and resistin, as the adipocytes products, play an essential role in regulation of body mass, which is controlled by thyroid hormones levels, too. The disturbances in thyroid condition let to change of weight. It is emphasized that the changes of thyroid hormones levels are in closed relationship with the amount adipose tissue. Adipocytokines (leptin, adiponectin and resistin) play a role in regulation of body mass in thyroid status. The aim of the study was to evaluate leptin, adiponectin and resistin levels in young patients with untreated Graves disease, subclinical Hashimoto thyroiditis and in children with struma nodosa in euthyroid clinical state. Material and methods: The study group formed 82 patients (6-21 mears) of the Outpatient Endocrinology of 2 nd Department of Children s Disease (Medical University in Bialystok) and Outpatient Endocrinology IHC in Warsaw suffering from Graves disease and Hashimoto s thyroiditis. The control group consisted of children with struma (in euthyrosis). In all patients were performed leptin, adiponectin and resistin levels ELISA method (R&D System, USA). Results: In children and adolescents with hyperthyroid in Graves disease we found significantly higher levels of adiponectin compared to group of children with subclinical hypothyroid in Hashimoto s thyroiditis (14.24±0.89 vs 10.15±0.51, 91.86±065, p<0.01, p<0.07). On the other hand resistin level was lower in children suffering from Graves disease compared to group with struma nodosa or Hashimoto s thyroiditis (10.24±5.2 vs 13.29±3.8, 12.2±2.8, p<0.01, NS). We did not find significantly differences in levels of leptin in hypothyroid compared to hyperthyroid in untreated Graves disease (4.42±0.87 vs 3.1±0.45 NS). Conclusions: The disturbances in thyroid hormones in thyroid diseases have an essential effect on changes of adiponectin and resistin levels. Pediatr. Endocrinol., 7/2008;1(22):19-28 Wstęp Do zaburzeń w utrzymaniu prawidłowej masy ciała dochodzi w przypadku chorób tarczycy. W nadczynności tarczycy obserwuje się obniżenie masy ciała, zaś w niedoczynności występuje jej wzrost. Niewiele jest danych epidemiologicznych dotyczących zmian masy ciała u pacjentów z prawidłową funkcją tarczycy. Manji N. i wsp. nie wykazali różnic stężenia hormonów tarczycy między otyłymi, a szczupłymi dziećmi z prawidłową funkcją tarczycy (1). Nyrnes A. i wsp. obserwowali w swoich badaniach u pacjentów monitorowanych przez okres 7 lat dodatnie zależności pomiędzy BMI, a stężeniem TSH, podkreślając ścisły związek zmian stężeń hormonów tarczycy w odniesieniu do masy ciała i zawartości tkanki tłuszczowej (2). Fakt ten wiąże się z obecnością receptorów dla TSH i hormonów tarczycy w tkance tłuszczowej, co tym samym może zwiększać lub zmniejszać aktywność przemian lipidowych w zależności od stanu klinicznego w gruczole tarczowym (3). Dochodzi bowiem do pobudzenia procesów lipolizy bądź lipogenezy, który miejscowo jest związany z aktywacją postreceptorowych sygnałów noradrenergicznych lub adrenergicznych. Masa ciała zatem jest regulowana na zasadzie pętli sprzężenia zwrotnego, w której obwodowe sygnały przekazują informacje o stanie odżywienia do centralnego układu nerwowego. W ostatnich latach okrytych zostało wiele cząsteczek przekazujących sygnały do podwzgórza. Hormony te, nazywane adipocytokinami, to: m.in. rezystna, adiponektyna i leptyna (4). Niektóre zmiany masy ciała zachodzące w przypadku chorób tarczycy zależą od zmniejszającego się stężenia leptyny w odpowiedzi na niedostateczną podaż pożywienia. Egzogenne podanie leptyny normalizuje stężenie hormonów tarczycy w surowicy krwi głodujących gryzoni. Obecność mutacji genów receptora dla leptyny powodujący leptynooporność jest związana z niedoczynnością tarczycy. Rytm dobowy wydzielania leptyny jest skorelowany z dobowym rytmem wydzielania TSH zarówno u zdrowych ludzi, jak i pacjentów z niedoborem leptyny. Stwierdzono, że podanie leptyny zdrowym ochotnikom przywraca pulsacyjny rytm wydzielania TSH, powoduje podwyższone stężenie ft4 (5). Kolejną cząsteczką biorącą udział w regulacji masy ciała jest adiponektyna. Cytokina ta jest wydzielana tylko i wyłącznie przez tkankę tłuszczową. Na początku była kojarzona z otyłością, jednak obecnie wiadomo o jej roli w nadciśnieniu tętniczym, insulinooporności, cukrzycy typu II i dyslipidemii. Jest ona zaangażowana w funkcjonowanie układu krążenia. Zaburza syntezę tłuszczów i produkcję glukozy w wątrobie, powodując obniżone stężenie glukozy i wolnych kwasów tłuszczowych w surowicy krwi (6). Rezystyna to kolejne białko uczestniczące w regulacji zaburzeń masy ciała. Stwierdzono wyższe stężenie rezystyny w surowicy krwi osób otyłych niż szczupłych, z dodatnią korelacją między stężeniem rezystyny a BMI. Re- 20

zystyna nie jest znamiennym wskaźnikiem pozwalającym na przewidywanie insulinooporności (6). Rola adiponektyny i rezystyny była badana wśród dorosłych z chorobami tarczycy. Na podstawie badań prowadzonych na grupie z rozpoznaną chorobą Gravesa-Basedowa stwierdzono, iż stężenie adiponektyny i rezystny w surowicy krwi jest wyższe u pacjentów z nadczynnością tarczycy w porównaniu do pacjentów z niedoczynnością. Natomiast osoczowe stężenie leptyny nie zmieniło się wraz z przejściem z nadczynności do niedoczynności tarczycy (7). W związku z tym, sygnalizowany jest wpływ zmiany stanu klinicznego tarczycy na uwalnianie przez adipocyty białek regulujących przemiany energetyczne ustroju. Celem pracy była zatem analiza stężenia leptyny, adiponektyny i rezystyny u dzieci z nadczynnością tarczycy pod postacią choroby Gravesa- Basedowa, subkliniczną niedoczynnością tarczycy w przebiegu zapalenia tarczycy typu Hashimoto oraz u młodocianych z wolem obojętnym. Materiał Badania przeprowadzono w grupie 82 młodocianych pacjentów: (2 chłopców i 32 dziewcząt) w wieku 6 21 lat z chorobą Gravesa-Basedowa (nowozdiagnozowanych n = 16, średnia wieku 14,6 ± 6 lat, (grupa A); po 4-6 miesiącach leczenia n=16, średnia wieku 15,3 ± 6 lat, (grupa B)), z zapaleniem tarczycy typu Hashimoto (HT) (nieleczona tyroksyną, n = 16, średnia wieku 14,9 ± 3 lat, grupa C; leczona tyroksyną 6-12 miesięcy, n=17, średnia wieku 14,5 ± 3 lat, grupa D) oraz wolem obojętnym (n=15, średnia wieku 15,2 ± 3 lat, grupa K) hospitalizowanych w II Klinice Chorób Dzieci AM w Białymstoku oraz Poradni Endokrynologicznej IP CZD w Warszawie. Rozpoznanie poszczególnych jednostek ustalono na podstawie wyników badań klinicznych, laboratoryjnych, ultrasonograficznych gruczołu tarczowego. W leczeniu nadczynności tarczycy stosowano terapię metizolem początkowo w dawce 0,5 1.0 mg/kg/ dobę łącznie z propranololem w dawce 0,5 1.0 mg/ kg m.c./dobę. Dalsze zmniejszenie dawki (przeciętnie do dawki 10 15 mg/d.) metizolu i doprowadzenie do eutyreozy uzależniano od parametrów klinicznobiochemicznych. Ponadto sześciu pacjentów otrzymywało L-tyroksynę w dawkach 25 50 mg/dobę. Pacjenci z zapaleniem tarczycy typu Hashimoto leczeni byli wyłącznie L-tyroksynę (średnio 75 ± 25 mg/d.) w okresie 3 12 miesięcy (średnio 6 miesięcy) od rozpoznania. Funkcję gruczołu tarczowego u pacjentów z chorobą Gravesa-Basedowa oceniano w chwili rozpoznania i po 4-6 miesiącach terapii metizolem na podstawie badania hormonalnego, które przeprowadzono łącznie z oznaczeniem stężenia przeciwciał przeciwtarczycowych (przeciwciało przeciw peroksydazie tarczycowej [anty-tpo, antithyroid peroxidase antibody], przeciwciało przeciwtyreoglobulinie [anty-tg, antityreoglobulin antibody], przeciwciała przeciw receptorom TSH [TRAb, thyroid receptor antibodies]). W przypadku pacjentów z zapaleniem tarczycy typu Hashimoto powyższą ocenę wykonano w chwili rozpoznania oraz w trakcie terapii tyroksyną. Niniejsze badania uzyskały zgodę lokalnej Komisji do Spraw Etyki Nadzoru nad Badaniami na Ludziach i Zwierzętach przy Akademii Medycznej w Białymstoku. Metody oceny stężenia przeciwciał przeciwtarczycowych, hormonów tarczycy i adipocytokin Krew do badań pobierano na czczo w godzinach rannych z żyły odłokciowej. Odwirowywano w wirówce przez 10 minut przy 2000 obrotów na minutę. Do chwili zebrania odpowiedniej ilości surowic do oznaczeń, przechowywano je w temperaturze 85 C. W badanych surowicach oznaczano przeciwciała antytyreoperoksydazowe (anty-tpo) i antytyreoglobulinowe (anty-tg) za pomocą testu immunodiagnostycznego typu Varelisa (Variable Enzyme Linked Immno Sorbent Assay) firmy Pharmacia Upjohn Diagnostics GmbH & Co.KG.Freiburg, Niemcy. Z kolei ocenę przeciwciał przeciwreceptorowych (TRAb) w surowicy przeprowadzono metodą radioreceptorową za pomocą zestawów TRAKhuman (Brahms Diagnostica GmbH. Berlin, Niemcy), w których wartość niższa niż 1 oznaczała wynik ujemny, 1,0 1,5 szarą strefę, natomiast wartości wyższe niż 1,5 j./l uznano za dodatnie. Oznaczenie stężenia wolnej tyroksyny (ft4, free tyroxine), wolnej trójjodotyroniny (ft3, free triiodothyronine) oraz hormonu tyreotropowego (TSH, thyroxine stimulating hormone) w surowicy, określono za pomocą analizatora mini VIDAS firmy Bio Merieux, łączącego metodę immunoenzymatyczną z końcowym pomiarem fluorescencji Enzyme Linked Fluorescent Assay (ELFA). Wartości prawidłowe ft4 0,71 1,55 (ng/dl), ft3 2,6 5,4 (ng/l) i TSH 0,32 5,0 (mj./ml). Ocenę stężenia adipocytokin (leptyny, adiponektyny i rezystyny) przeprowadzono metodą immunoenzymatyczną - ELISA (firmy R&D System, USA), w której zastosowano przeciwciała monoklonalne 21

Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 7/2008;1(22):19-28 przeciw odpowiednim adipocytokinom. W przeprowadzonym badaniu wykorzystano reakcję immunochemiczną, jaka zachodzi pomiędzy przeciwciałami mysimi, które opłaszczają polistyrenową płytkę, a zawartymi w danych surowicach cząsteczkami - leptyny, adipocytokiny i rezystyny. Po przepłukaniu buforem płytek i usunięciu niezwiązanych z przeciwciałami składników surowicy, dodano kolejne przeciwciała (znakowane enzymem peroksydazą chrzanową) przeciwko odpowiednim adipocytokinom. Reakcję barwną uzyskano po kolejnej inkubacji płytki z substratem tetrametylbenzydinem i zastosowaniu Stop Solution (H2SO4), jednocześnie chroniąc ją przed światłem. Wyniki testu odczytano za pomocą czytnika ELISA (ELX 800 firmy Bio-Tek Instruments) przy fali światła dłu- Tab. I. Dane pacjentów z chorobą Gravesa-Basedowa (grupa A i grupa B), chorobę Hashimoto (grupa C i D) oraz z wolem prostym w eutyreozie (grupa K) Tab. I. Data of patients with Graves-Basedow disease (group A and group B), patients with new-diagnosed Hashimoto thyroiditis (group C) and during therapy (group C), and control group (group K) Grupa A - z nieleczoną ch. GB Grupa B z ch.gb leczona metizolem Grupa C- z HT nieleczona tyroksyną Grupa D - z HT leczona tyroksyną (n=17) Grupa K - kontrolna z wolem obojętnym (n=15) Wiek (lata) 14,6±6 15,3±6 14,9±3 14,5±3 15,2±3 BMI (kg/m²) 15,36±1,5 18,93±2 20,69±2,5 21,15±3,5 21,65±3,8 TSH (μiu/l) 0,09±0,03 2,65±0,5 6,95±1,25 1,77±0,7 2,49±0,58 ft4 (ng/dl) 3,8±1,09 1,14±0,2 1,02±0,05 1,28±0,1 1,22±0,14 ft3 (ng/l) 6,84±2,2 2,9±0,2 3,56±0,41 3,57±0,29 3,4±0,34 TRAb (U/l) dodatni ------------- ------------- ------------- ujemny anty-atg (IU/ ml) anty-tpo (IU/ml) 359,42±43 88,17±46 293±43 212,5±75 21,07±5,7 910,57±469 566,73±23 265±62 221,28±55 19,42±3 p p* p** p*** p**** NS* * NS* * p<0,001* P<0,0001*** p<0,002* * p<0,008* * p<0,006* p<0,01** p<0,01*** p<0,013**** p<0,007* p<0,04** p<0,001*** p<0,003**** * - istotność statystyczna między grupą A a kontrolą ** - istotność statystyczna między grupą B a kontrolą *** - istotność statystyczna między grupą C a kontrolą **** - istotność statystyczna między grupą D a kontrolą 22

gości 450 nm. Czułość metody była mniejsza niż: 7,8 pg/ml dla leptyny; 0,026 ng/ml dla rezystyny i 0,246 ng/ml dla adiponektyny. Analiza statystyczna Otrzymane wyniki poddano analizie statystycznej, wyznaczając dla każdego parametru wartość średnią i odchylenie standardowe. Istotność różnic pomiędzy wartościami średnimi u dzieci chorych i zdrowych stwierdzono za pomocą testu t Studenta, potwierdzając testem U Manna-Whitney a. Za istotną statystycznie uznano wartość t dla której wartość p była mniejsza od 0,05. Do oceny siły współzależności pomiędzy kolejnymi parametrami zastosowano współczynniki korelacji liniowej Persona i Spearmana. Obliczenia matematyczno-statystyczne wykonano w oparciu o program Statistica 6,0. Wyniki W tabeli I przedstawiono charakterystykę i badania laboratoryjne pacjentów z chorobą Gravesa- Basedowa [(grupa A) przed leczeniem metizolem, a następnie grupę po 4-6 miesiącach terapii tyreostatykiem w okresie kliniczno-biochemicznej eutyreozy (grupa B)], z nowo rozpoznanym zapaleniem tarczycy typu Hashimoto (grupa C) i grupę w trakcie terapii tyroksyną z zapaleniem tarczycy (grupa D) oraz wolem prostym w eutyreozie (grupa K). U pacjentów ze świeżą nadczynnością tarczycy stwierdzono istotne statystycznie wyższe wartości ft4 (3,8±1,09 vs 1,22±0,14, p<0,002) oraz ft3 (6,84±2,2 vs 3,4±0,34, p<0,008), przy obniżonym poziomie TSH: (0,09±0,03 vs 2,49±0,58, p<0,001) w porównaniu do grupy kontrolnej. Po 4-6 miesiącach terapii metizolem uzyskano prawidłowe wartości powyższych hormonów tarczycy (grupa B), które nie wykazywały różnic istotnych statystycznie w porównaniu do grupy kontrolnej. Z kolei, wśród dzieci z nowo zdiagnozowanym zapaleniem tarczycy typu Hashimoto, uzyskano podwyższone wartości stężenia TSH (6,95±1,25 vs 2,49±0,58, p<0,0001), w porównaniu do grupy kontrolnej przy prawidłowych i nie różniących się istotnie statystycznie stężeniach ft3 i ft4. Ponadto w grupie dzieci i młodzieży z chorobą Gravesa-Basedowa przed leczeniem metizolem wykazano dodatnie wartości stężeń przeciwciał przeciw receptorom TSH (TRAb) oraz podwyższone miana przeciwciał przeciwtarczycowych: antyperoksydazowych (910,57±469 vs 19,42±3 p<0,007) i antyty- Tabela II. Wartości średnie i odchylenia standardowe stężeń badanych adipocytokin. Table II. Mean values and standard deviations of adipocytokines levels. adiponektyna (µg/ml) rezystyna (ng/ ml) Grupa A - z nieleczoną ch. GB Grupa B z ch.gb po 4-6 msc leczenia metizolem Grupa C- z HT nieleczona tyroksyną Grupa D - z HT leczona tyroksyną przez 6-12 m-ce (n=17) Grupa E - kontrolna z wolem obojętnym (n=15) 14,24±5,4 11,04±5,5 9,18±2,65 12,37±5,7 10,15±2,51 10,24±3,2 11,02±4,2 12,2±3,25 15,32±5,6 13,29±3,9 leptyna (µg/ml) 3,1±2,2 3,4±2,7 4,42±2 3,87±2 3,24±1,5 p p* p** p*** p**** p<0,01* p<0,007** * p<0,019* * NS* * * - istotność statystyczna między grupą A a kontrolą ** - istotność statystyczna między grupą B a kontrolą *** - istotność statystyczna między grupą C a kontrolą **** - istotność statystyczna między grupą D a kontrolą 23

Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 7/2008;1(22):19-28 reoglobulinowych ATG (359,42±43 vs 21,07±5,7 p<0,006), w porównaniu do grupy dzieci z wolem prostym. Po 4-6 miesiącach terapii stężenia przeciwciał obniżyły się, przy czym przeciwciała antyperoksydazowe (566,73±23 vs 19,42±3 p<0,04) i antytyreoglobulinowe (88,17±46 vs 21,07±5,7 p<0,01) wykazywały znamienne statystycznie wyższe wartości w porównaniu do grupy kontrolnej. W przypadku pacjentów z nowozdiagnozowanym i leczonym 6-12 miesięcy L-tyroksyną zapaleniem tarczycy typu Hashimoto, uzyskano istotnie statystycznie wyższe wartości przeciwciał przeciwtarczycowych odpowiednio anty-tpo i anty-tg (265±62, 221,28±55 vs 19,42±3, p<0,001, p<0,003; 293±43, 212,5±75 vs 21,07±5,7, p<0,01, p<0,013) w porównaniu z grupą kontrolną. Poddane z kolei analizie stężenie adiponektyny w surowicy krwi pacjentów ze świeżą postacią nadczynności tarczycy wykazało znamiennie wyższy jej poziom w porównaniu do grupy z noworozpoznanym zapaleniem tarczycy typu Hashimoto i wolem prostym (14,24±5,4 vs 9,18±2,65, 10,15±2,51; p<0,007, p<0,01). Po 4-6 miesiącach leczenia metizolem stężenie adiponektyny obniżyło się uzyskując poziom porównywalny z grupą kontrolną. W przypadku grupy leczonej L-tyroksyną z chorobą Hashimoto obserwowano porównywalne wartości adiponektyny (12,37±5,7 vs 10,15±2,51 NS) w surowicy krwi w stosunku do dzieci z wolem prostym (tab. 2). W odniesieniu do stężenia rezystyny stwierdzono istotne jej obniżenie w przypadku świeżej nieleczonej nadczynności tarczycy (10,24±3,2 vs13,29±3,9,p<0,019) w porównaniu z grupą kontrolną. Po 4-6 miesiącach leczenia metizolem stężenie rezystyny podwyższyło się uzyskując wartości porównywalne do grupy z nowo rozpoznanym zapaleniem tarczycy i wolem prostym (11,02±4,2 vs 12,2±3,25, 13,29±3,9; NS, NS). W przypadku leczenia L-tyroksyną pacjentów z zapaleniem tarczycy typu Hashimoto, obserwowano nieistotny statystycznie wzrost stężenia rezystyny (12,2±3,25 vs 15,32±5,6, NS) (tab. 2). Kolejną poddaną ocenie adipocytokiną była leptyna, której wartości stężeń w świeżej nadczynności tarczycy, po zastosowaniu leczenia metizolem oraz u dzieci z zapaleniem tarczycy typu Hashimoto, nie wykazały istotnych różnic statystycznych w porównaniu do wartości uzyskanych w grupie kontrolnej (3,1±2,2, 3,4±2,7, 4,42±2 vs 3,24±1,5 NS, NS, NS). Dodatkowo analiza stężenia leptyny w zapaleniu typu Hashimoto w trakcie terapii tyroksyną wykazała nieistotne statystycznie większe jej stężenie w porównaniu do grupy z wolem prostym w eutyreozie (3,87±2 vs 3,24±1,5 NS) (tab. 2). W badanym przez nas materiale brano również pod uwagę związek pomiędzy przeciwciałami przeciwtarczycowymi a stężeniem adipocytokin (adiponektyny, rezystyny, leptyny). U pacjentów z nieleczoną chorobą Gravesa-Basedowa stwierdzono istotną zależność pomiędzy przeciwciałami przeciw receptorom TSH (TRAb), a stężeniem rezystyny (r=-0,51, p<0,028) i adiponektyny (r=0,79, p<0,05) oraz pomiędzy przeciwciałami anty-tpo a rezystyną (r=-0,39, p<0,027). Z kolei ocena zależności stężenia hormonów tarczycy w odniesieniu do poziomu adipocytokin wykazała istotnie statystyczną dodatnią korelację pomiędzy adiponektyną a ft3 (r=0,45, p<0,001) i ft4 (r=0,39, p<0,024) (ryc. 1, ryc. 2), ujemną natomiast pomiędzy ft3 a rezystyną (r=-0,37, p<0,036) (ryc. 3). W grupie z nieleczoną nadczynnością tarczycy nie uzyskano istotnych statystycznie zależności pomiędzy stężeniami adipocytokin oraz wiekiem i BMI. W pozostałych grupach badawczych dodatkowo nie obserwowano znamiennych statystycznie zależności pomiędzy stężeniem badanych adipocytokin, a stężeniem przeciwciał przeciwtarczycowych i hormonów tarczycy. Dyskusja Wiele badań poświęcono metabolizmowi tkanki tłuszczowej i wydzielanym przez nią adipocytokinom. Stan hormonów, szczególnie tarczycy, odgrywa tutaj istotną rolę. Związane jest to między innymi z obecnością receptorów dla TSH i hormonów tarczycy w tkance tłuszczowej, co wpływa na zwiększenie lub zmniejszenie aktywności przemian lipidowych w zależności od stanu klinicznego gruczołu tarczowego. Wykazano bowiem możliwość wzajemnego oddziaływania pomiędzy osią podwzgórze-przysadka -tarczyca a tkanką tłuszczową. Hormony tarczycy oraz tyreotropina mają wpływ na stężenia uwalnianych adipocytokiny. W naszej pracy szukaliśmy odpowiedzi na pytanie: czy istnieje zależność pomiędzy stężeniem leptyny, adiponektyny i rezystywny, a stężeniem hormonów tarczycy w dysfunkcji tego narządu u dzieci. Poprzednie badania dotyczące stężenia leptyny w chorobach tarczycy pokazują sprzeczne dane, co może wskazywać na wielokierunkowość i złożony mechanizm działania tej adipocytokiny. Wiadomo, że w eutyreozie stężenie leptyny, zwanej hor- 24

Ryc. 1. Korelacje zachodzące pomiędzy ft3 a stężeniem adiponektyny w grupie z nieleczoną nadczynnością tarczycy Fig. 1. Correlation between ft3 and adiponectin in nentreatment hyperthyroid group Ryc. 2. Korelacje zachodzące pomiędzy ft4 a stężeniem adiponektyny w grupie z nieleczoną nadczynnością tarczycy Fig. 2. Correlation between ft4 and adiponectin in nontreatment hyperthyroid gropu Ryc. 3. Korelacje zachodzące pomiędzy ft3 a stężeniem rezystyny w grupie z nieleczoną nadczynnością tarczycy Fig. 3. Correlation between ft3 and resistin in nontreatment hyperthyroid gropu monem sytości, zwiększa się wraz z rosnącą masą tkanki tłuszczowej, a maleje wraz ze zmniejszeniem masy ciała. Zdaniem Sesmilo G. i innych, stężenie leptyny wykazuje znamienne korelacje z BMI zarówno w nadczynności, jak i niedoczynności tarczycy (8, 9, 10). W naszych badaniach nie uzyskaliśmy takich zależności w obrębie badanych grup z nadczynnością tarczycy przed i po leczeniu metizolem oraz zapalenia tarczycy typu Hashimoto, przebiegającego w postaci subklinicznej niedoczynności tarczycy. W ostatnio przeprowadzonych badaniach wykazano, że hormon tyreotropowy, którego receptor występuje w tkance tłuszczowej, ma wpływ na uwolnienie z niej leptyny (11). W przeglądanym piśmiennictwie światowym na ten temat obserwuje się, iż różne ośrodki badawcze podają odmienne wyniki uzyskanych przez siebie badań. Oge A. i wsp. stwierdzili w surowicy krwi u pacjentów z nieleczoną hipotyreozą wyższe stężenia leptyny, a niższe w hipertyreozie przed leczeniem metizolem w porównaniu z grupą kontrolną w eutyreozie (12). Z kolei Mantzoros C. i inni nie obserwowali takich zmian w stężeniu leptyny w zależności od zaburzeń funkcji gruczołu tarczowego w grupie dorosłych pacjentów (13-16). Podobnie w naszym materiale klinicznym nie uzyskaliśmy istotnych statystycznie różnic w stężeniu tej adipocytokiny zarówno u dzieci z chorobą Gravesa-Basedowa przed i po leczeniu metizolem, jak również u pacjentów z zapaleniem tarczycy typu Hashimoto w eutyreozie i subklinicznej niedoczynności tarczycy. W badaniach eksperymentalnych prowadzonych na szczurach wykazano, że hormony tarczycy odwrotnie korelują ze stężeniem leptyny (17). Zdaniem Iglesias G. i wsp. w nadczynności i niedoczynności tarczycy występuje niskie stężenia leptyny, natomiast zastosowanie w terapii tyroksyny doprowadza w niedoczynności tarczycy do znamiennego jej wzrostu (18). Niemieccy badacze, wykazali znacząco wyższe jej stężenie u pacjentów z hipotyreozą (19, 20). Te odmienne wyniki badań cytowanych autorów nasuwają podejrzenie, że mechanizmy prowadzące do zmiany masy ciała w nadczynności i niedoczynności tarczycy nie zależą od wahania stężenia leptyny w surowicy krwi. Kolejną badaną przez nas adipocytokiną była adiponektyna, której stężenie maleje wraz ze wzrostem ilości tkanki tłuszczowej, co wiąże się ze wzrostem masy ciała i wskaźnika BMI (21,22,23). Ciekawy wydaje się fakt, iż przy znaczącym stopniu otyłości stężenie adiponektyny nie koreluje z pa- 25

Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 7/2008;1(22):19-28 rametrami antropometrycznymi ciała (24). Stwierdzono natomiast większą jej zawartość u płci żeńskiej w porównaniu z męską (11). W naszych badaniach wykazaliśmy istotnie statystycznie wyższe stężenie adiponektyny w grupie pacjentów z hipertyreozą w przebiegu choroby Gravesa - Basedowa przed leczeniem, w porównaniu do grupy z zapaleniem tarczycy typu Hashimoto i wolem prostym. Po 4-6 miesiącach stosowania metizolu i uzyskaniu eutyreozy, wyniki były porównywalne z grupą kontrolną. Iacobellis G. i wsp. sugerują, zależność pomiędzy poziomem hormonu tyreotropowego, a uwalnianiem przez tkankę tłuszczową adiponektyny. Autorzy wykazali, iż przy wzroście stężenia TSH dochodzi do obniża stężenie tej adipocytokiny (25). Spostrzeżenie te koresponduje częściowo z wynikami naszych badań, u dzieci z chorobą Gravesa - Basedowa obserwowaliśmy znamienną statystycznie zależność pomiędzy stężeniem adiponektyny, a stężeniem hormonów tarczycy i przeciwciał przeciw receptorowi TSH (TRAb) (7,22,26). Wynikać to może prawdopodobnie z faktu obecności receptorów dla TSH i hormonów tarczycy w tkance tłuszczowej. Stężenie rezystyny również jest związane z zawartością tkanki tłuszczowej i masą ciała, jednak w sposób przeciwstawny do adiponektyny. U dzieci z nieleczoną chorobą Gravesa - Basedowa stwierdziliśmy niższe stężenie rezystyny w porównaniu z pozostałymi grupami, w tym w chorobie Gravesa - Basedowa po leczeniu metizolem. Odmienne badania przedstawił Krassas G. i wsp., którzy u pacjentów z hipertyreozą obserwowali zwiększone stężenie rezystyny w porównaniu z grupą kontrolną w eutyreozie (27). Wykazano, że po leczeniu nadczynności tarczycy, stężenie rezystyny było porównywalne z grupą kontrolną pacjentów w eutyreozie. Dodatkowo ci autorzy nie obserwowali zmian w stężeniu rezystyny w niedoczynności tarczycy w przebiegu zapalenia typu Hashimoto przed i po leczeniu tyroksyną w stosunku do grupy kontrolnej (28). Wyniki tych badań są zgodne z naszymi spostrzeżeniami zwłaszcza w odniesieniu do subklinicznej niedoczynności tarczycy w przebiegu zapalenia tarczycy typu Hashimoto. Krassas G. i wsp. sugerowali, iż zmiany stężenia rezystyny w surowicy krwi nie mają związku z hormonami tarczycy, poszczególnymi parametrami antropometrycznymi, zarówno przed, jak i po leczeniu nadczynności i niedoczynności tarczycy (28). Yaturu S. i wsp. uzyskali natomiast odmienne wyniki w nadczynności tarczycy wskazujące na pozytywną zależność pomiędzy stężeniem rezystyny a hormonami tarczycy, natomiast negatywną z hormonem tyreotropowym (7). W badanej grupie z nieleczoną nadczynnością tarczycy obserwowaliśmy znamienną ujemną zależność pomiędzy stężeniem rezystyny a ft3 oraz przeciwciałami TRAb i anty-tpo. Chociaż określenie zależności w odniesieniu do stężenia poszczególnych adipokin względem siebie oraz BMI i wieku pacjentów nie wykazało istotnych statystycznie zależności w naszych badaniach oraz spostrzeżeniach innych autorów, to już na tym etapie badań można stwierdzić prawdopodobnie, że stan hormonalny gruczołu tarczowego może oddziaływać na uwalniane przez tkankę tłuszczową adipocytokiny poprzez obecne w niej receptory dla hormonów tarczycy i TSH (7). Te zróżnicowane wartości zależą być może od stopnia i czasu trwania choroby tarczycy, a także od różnic w zużyciu energii. Z uwagi na nieliczne doniesienia na ten temat w populacji dziecięcej problem ten wymaga pogłębienia badań obejmujących liczniejsze grupy badawcze. Podsumowując wstępne wyniki przedstawionej pracy należy odnotować, że w przebiegu chorób tarczycy wieku rozwojowego obserwuje się pewien trend w odniesieniu do zmian puli adipokin uwalnianych przez adipocyty tkanki tłuszczowej, co nie jest bez znaczenia na rozwój zaburzeń metabolicznych współistniejących w tych jednostkach chorobowych. PIŚMIENNICTWO/REFERENCES [1] Manji N., Boelart K., Sheppard M. C., Holder R. L., Gough S. C., Franklyn J. A. Lack of association between serum TSH or free T4 and body mass index in euthyroid subjects.; Clin. Endocrinol (Oxf). 2006;64(2):125-8. [2] Nyrnes A., Jorde R., Sundsfjord J.: Serum TSH is positively associated with BMI. Int J Obes.(Lond) 2006; 30: 100. [3] Kershaw E. E., Flier J. S.: Adipose tissue as an endocrine organ. J. Clin. Endocrinol. Metab., 2004; 89: 2548. [4] Korner A., Bluher S., Kapellen T., Garten A., Klammt J., Kratzsch J., Kiess W.: Obesity in childhood and adolescence: a review in the interface between adipocyte physiology and clinical challenges; Hormones (Athens). 2005; 4(4): 189-199. 26

[5] Bluher S., Mantzoros C. S.: The Role of Leptin in Regulating Neuroendocrine Function in Humans; Nutr Clin Pract. 2004, 2469-2475. [6] Meier U., Gressner A. M.: Endocrine regulation of energy metabolism: review of pathobiochemical and clinical chemical aspects of leptin, ghrelin, adiponectin, and resistin. Clin Chem 2004; 50: 1511 1525. [7] Yaturu S., Prado S., Grimes S. R.: Changes in adipocyte hormones leptin, resistin, and adiponectin in thyroid dysfunction; J Cell Biochem. 2004; 93(3): 491-6. [8] Sesmilo G., Casamitjana R., Halperin I., Gomis R. and Vilardell E.: Role of thyroid hormones on serum leptin levels. Eur J Endocrinol.1998;139: 428-430. [9] Matsubara M., Yoshizawa T., Morioka T., Katayose S.: Serum leptin and lipids In patients with thyroid dysfunction. J Atheroscler Thromb. 2000; 7(1): 50-54. [10] Baig M., Azhar A., Zaidi P., Karira K.: Serum leptin level in hypothyroid males. J Coll Physicians Surg. Pak. 2005; 15(12): 757-760. [11] Iglesias P., Diez J. J.: Influence of thyroid dysfunction on serum concentrations of adipocytokines. Cytokine 2007; 40: 61-70. [12] Oge A., Bayraktar F., Saygili F., Guney E., Demir S.: TSH influences serum leptin levels independent of thyroid hormones in hypothyroid and hyperthyroid patients. Endocr J. 2005; 52(2): 213-217. [13] Mantzoros Ch., Rosen H. N., Greenspan S. L., Flier J. S. Moses A. C.: Short-term hyperthyroidism has no effect on leptin levels in man. J Clin Endocrinol Metab. 1997; 82(2): 497-499. [14] Seven R.: Thyroid status and leptin in Basedow-Graves and multinodular goiter patients. J Toxicol Environ Health A. 2001; 63(8): 575-581. [15] Michalaki M. A., Vagenakis A. G., Leonardou A. S. i wsp.: Thyroid function in humans with morid obesity. Thyroid 2006; 16(1): 73-78. [16] Owecki M., El Ali Z., Wasko R., Niskich E., Dziubandowska A., Sulikowska A., Sowiński J.: Circulating leptin levels are not influence by thyroid status In hypothyroid and euthyroid women. Neuro Endocrinol Lett. 2007; 28(4): 471-421. [17] Kokkinos A., Mourouzis I., Kyriaki D., Patos C., Katsilambros N., Cokkinos D. V.: Possible implications of leptin, adiponectin and ghrelin in the regulation of energy homeostasis by thyroid hormone. Endocrine 2007; 32(1): 30-32. [18] Iglesias P., Fidalgo P. A., Codoceo R., Diez J. J.: Serum concentrations of adipocytokines in patients with hyperthyroidism and hypothyroidism before and after control of thyroid function. Clin Endocrinol. 2003; 59: 621-629. [19] Leonhardt U., Ritzel U., Schäfer G., Becker W., Ramadori G.: Serum leptin levels in hypo- and hyperthyroidism. J Endocrinol. 1998; 157(1): 75-79. [20] Miyakawa M., Tsushima T., Murakami H., Isozaki O., Takano K.: Serum leptin levels and bioelectrical impedancje assessment of body composition in patients with Graves disease and hypothyroidism. Endocr J.1999; 46(5): 665-673. [21] Nedvidkova J., Smitka K., Kopsky V., Hainer V.: Adiponectin, an Adipocyte-Derived Protein. Physiol Res. 2005; 54: 133-140. [22] Haiying Yu, Yan Yang, Muxun Zhang, Huiling Lu, Jianhua Zhang, Hongwei Wang and Katherine Cianflone: Thyroid status influence on adiponectin, acylation stimulating protein (ASP) and complement C3 in hyperthyroid and hypothyroid subjects. Nutr Metab. 2006; 3: 13. [23] Pontikides N. and Krassas G. E.: Basic endocrine products of adipose tissue in states of thyroid dysfunction. Thyroid. 2007; 17(5): 421-431. [24] Real J. M. F., Bermejo A. L., Casamitjana R., Ricart W.: Novel interactions of adiponectin with the endocrine system and inflammatory parameters. J Clin Endocrinol Metab. 2003; 88(6): 2714-2718. [25] Iacobellis G., Ribaudo M.C., Zappaterreno A., Iannucci C. V., Leonetti F.: Relationship of thyroid function with body mass index, leptin, insulin sensivity and adiponectin in euthyroid obese women. Clin. Endocrinol (Oxf.). 2005; 62(4): 487-491. [26] Saito T., Kawano T., Saito Tomoyuki, Ikoma A., Namai K. i wsp.: Elevation of serum adiponectin levels In Basedow disease. Metab Clin Exp. 2005; 54(11):1461-1466. [27] Krassas G. E., Pontikides N., Loustis K., Constantinidis T., Panidis D.: Resistin levels in hyperthyroid patients before and after restoration of thyroid function: relatinship with body weight and body composition. E. J. Endocrinol. 2005; 153: 217-221. [28] Krassas G. E., Pontikides N., Loustis K., Koliakos G., Constantinidis T., Kaltsas T.: Resistin levels are normal in hypothyroidism and remain unchanged after attainment of euthyroidism: relationship with insulin levels and anthropometric parameters. J Endocrinol Invest. 2006; 29(7): 606-612. 27