Pierwsza pomoc przedlekarska Piotr Rzepkowski Podstawowe definicje Czynności życiowe to czynności organizmu decydujące o jego przeżyciu. Zaliczamy do nich: 1. Czynność oddechowa pobieranie tlenu z powietrza atmosferycznego i wydalanie dwutlenku węgla, 2. Czynność serca i krążenia krwi transport tlenu i substancji odżywczych do poszczególnych komórek oraz wydalanie resztek przemiany materii, 3. Regulacja składu płynów ustrojowych (wody i zawartych w niej elektrolitów) zachowanie homeostazy. 1
Nagły przypadek Nagłe przypadki są wynikiem: 1. Ciężkich uszkodzeń ciała występujących na skutek wszelkiego rodzaju nieszczęśliwych wypadków, 2. Groźnych dla życia ostro występujących schorzeń, 3. Zatruć. Nagła sytuacja to ostry stan chorobowy, któremu towarzyszą ciężkie zaburzenia czynności ustrojowych nie stanowiące jednak zagrożenia czynności życiowych. Odróżnienie nagłego przypadku od nagłej sytuacji jest trudne nawet dla osób doświadczonych. 2
Łańcuch ratunkowy Zgodnie z wzorem opracowanym przez Czerwony Krzyż przebieg udzielania pomocy w nagłych przypadkach lub sytuacjach można przedstawić w postaci łańcucha. czynności doraźne wezwanie pomocy pierwsza pomoc transport pomoc lekarska Na czynności doraźne ratujące życie składają się: Ewakuacja ofiary z miejsca zagrożenia, Resuscytacja, reanimacja, Opanowanie groźnego krwawienia, Ułożenie na boku, Walka ze wstrząsem, Zabezpieczenie miejsca wypadku. 3
Ewakuacja ofiary W wypadku komunikacyjnym natychmiast zabezpieczyć miejsce zdarzenia trójkątem ostrzegawczym (bez takiego ostrzeżenia zagrożenie może się rozszerzać). W wypadku innego rodzaju usunąć przeszkody utrudniające lub uniemożliwiające czynności ratownicze. Ewakuacja ofiary Jeśli to możliwe, poszkodowanego należy jak najdelikatniej wydobyć, by ułatwić dalsze czynności ratownicze. Służy temu np. chwyt Rautka 4
Wezwanie pomocy już w trakcie czynności doraźnych należy wezwać pomoc. Pamiętać należy, iż wzywanie pomocy nie może przerywać czynności ratowniczych. Dlatego też konieczna jest współpraca innych osób. W sytuacji, w której brak jest chętnych do pomocy należy powierzyć to zadanie konkretnej osobie, błędem jest zdanie: niech ktoś wezwie karetkę w takiej sytuacji najczęściej nikt z gapiów nie poczuje się zobligowany do wezwania pomocy. Wezwanie pomocy Wezwanie musi zawierać następujące informacje: Gdzie się to stało? Co się wydarzyło? Ile jest ofiar? Jakie są uszkodzenia ciała? Kto wzywa pomocy? W sytuacjach, w których z powodu lokalizacji karetka może mieć problemy z odnalezieniem miejsca zdarzenia, ważne jest, by ktoś czekał na pogotowie w miejscu, do którego łatwo trafić. 5
Transport jedynymi środkami komunikacji, nadającymi się do transportu chorych w stanach zagrożenia życia, jak również ciężko rannych, są karetki pogotowia ratunkowego. Należy unikać transportowania poszkodowanych innymi środkami transportu, nawet jeśli wiązałoby się to z wydłużeniem czasu dotarcia do szpitala. Obowiązek udzielania pomocy prawny obowiązek udzielenia pomocy jest określony artykułem 162 Kodeksu Karnego (Ustawa z dnia 6.07.1997) 1. Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia lub poważnego uszczerbku na zdrowiu podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. 6
Obowiązek udzielania pomocy 2. Nie podlega karze, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie się zabiegowi lekarskiemu, albo w warunkach, w których jest możliwa natychmiastowa pomoc ze strony instytucji lub osoby bardziej do tego powołanej. Reanimacja a resuscytacja Jeżeli w wyniku czynności ratowniczych oprócz przywrócenia krążenia, oddychania i czynności układu nerwowego, choremu wraca świadomość, to jest to stan reanimacji. Jeżeli uzyskamy tylko przywrócenie podstawowych funkcji życiowych bez powrotu świadomości, to jest to stan resuscytacji. Występuje on wtedy, gdy czynności ratownicze zostały podjęte po upływie dłuższego okresu czasu od momentu zaniknięcia objawów życia. 7
Gdzie szukamy tętna? Tętnice szyjne wewnętrzne (2-3 cm bocznie od chrząstki tarczowatej) Tętnice promieniowe (wewnętrzne powierzchnie nadgarstków po stronie kciuka) Tętnice udowe (1/3 wewnętrzna pachwin) Tętnice pachowe (u małych dzieci)?? Sposoby kontroli oddechu Wzrokowe (obserwacja ruchów klatki piersiowej) Słuchowe (nasłuchiwanie szmerów oddechowych) Palpacyjne (wyczuwanie ruchów oddechowych) 8
Cechy osoby nieprzytomnej Brak reakcji na bodźce słowne Brak reakcji na bodźce bólowe Z reguły ciało wiotkie Objawy nagłego zatrzymania krążenia Pewne Brak tętna na dużych tętnicach Brak oddechu Osoba nieprzytomna Dodatkowe Sinica powłok Szerokie, sztywne źrenice 9
Postępowanie resuscytacyjne (wg Safara) I okres natychmiast podejmowane podstawowe czynności resuscytacyjne II okres rozszerzone czynności resuscytacyjne (z wykorzystaniem środków pomocniczych intubacja, leki, defibrylacja) III okres intensywne leczenie po resuscytacji Pierwsza pomoc przedlekarska Kwalifikowana opieka medyczna Podjęcie próby resuscytacji jest celowe, gdy: zatrzymanie serca nastąpiło nagle na skutek gwałtownych bodźców uszkadzających, jak np.: rażenie prądem, zatkanie dróg oddechowych, zawał mięśnia sercowego zatrzymanie serca jest skutkiem gwałtownych zaburzeń ustrojowych, dających się odwrócić lub usunąć, jak np.: bardzo obfity krwotok, nadmierne podrażnienie układu przywspółczulnego 10
Z reguły skazane na niepowodzenie są sytuacje, gdy: zatrzymanie serca jest wynikiem od dawna toczącego się w ustroju procesu chorobowego, np.: niewydolności krążenia, zapalenia płuc, ciężkiej miażdżycy, choroby nowotworowej. nie istnieje szansa wyrównania zaburzeń, które doprowadziły do zatrzymania serca, np.: nieopanowane krwawienie z wielkiego naczynia (przerwanie aorty, pęknięcie serca) nie podejmuje się jednocześnie wentylacji płuc. Ocena stanu poszkodowanego i pierwsza pomoc Poszkodowany przytomny nie Poszkodowany oddycha nie Czy zachowane krążenie nie Masaż serca, sztuczny oddech tak tak tak Obserwacja Pozycja boczna bezpieczna Udrożnienie dróg oddechowych, sztuczny oddech 11
Udrożnienie dróg oddechowych Aby nasze czynności były efektywne powinniśmy zapobiec niedrożności górnych dróg oddechowych do której najczęściej dochodzi w wyniku zapadania się języka blokującego wejście do krtani. Aby to zrobić należy: skontrolować jamę ustną usuwając z niej resztki pokarmu, protezy zębowe czy też muł ofiarom utonięć położyć chorego na wznak a następnie trzymając jedną dłoń na czole ofiary odchylić głowę do tyłu oraz jednocześnie dwoma palcami drugiej ręki unieść podbródek do góry Udrożnienie dróg oddechowych przesunąć żuchwę ku przodowi tak, aby zęby dolne znalazły się przed górnymi Jeśli podejrzewamy uszkodzenie kręgosłupa szyjnego nie powinniśmy odginać głowy do tyłu. Możemy jednak przesunąć żuchwę do przodu oraz powinniśmy unieruchomić kręgosłup 12
Sztuczne oddychanie to zabieg stosowany w celu przywrócenia czynności oddechowej. Warunkiem powodzenia zabiegu jest: natychmiastowe rozpoczęcie zabiegu, utrzymanie drożności dróg oddechowych, stosowanie do momentu rozpoczęcia samoistnego oddychania. Sztuczne oddychanie Kolejność czynności przy metodzie usta-usta": ratowanego układa się na wznak z barkami uniesionymi około 10 cm nad poziom podłoża przez podłożenie wałka lub zwiniętego koca w celu odchylenia głowy do tyłu; ratownik oczyszcza jamę ustną ratowanego (muł rzeczny w przypadku utonięć, ziemia, wydzielina, ciała obce itp.) za pomocą palca lub gazy i podciąga do góry żuchwę; 13
Sztuczne oddychanie odciągając żuchwę jedną ręką i odginając głowę ratowanego ku tyłowi, drugą ręką położoną na czole (kciuk i palec wskazujący tej ręki zaciskają nozdrza) ratownik wdmuchuje powietrze do ust ratowanego bezpośrednio albo przez cienki płat gazy i czeka chwilę, aby umożliwić ratowanemu samoistny wydech; Sztuczne oddychanie cykl ten powtarza się możliwie szybko przez pierwszych 10 wdechów, a następnie zwalnia się oddychanie do 12-14 oddechów na minutę; wdmuchując powietrze do ust ratowanego, należy kątem oka obserwować jego nadbrzusze i klatkę piersiową; dowodem skutecznej wentylacji jest ich rytmiczne unoszenie się oraz słyszalny szmer wydechu następujący po każdym wdechu. 14
Sztuczne oddychanie Sztuczne oddychanie 15
Sztuczne oddychanie Sztuczne oddychanie 16
Sztuczne oddychanie - dzieci Częstość oddechów: noworodek, niemowlę: 40/min (1 wdech na 3 uciski mostka) dziecko większe: 20-30/min Sztuczne oddychanie dzieci 17
Masaż serca to zabieg mający na celu przywrócenie akcji serca. Ratowanego umieszcza się na twardym podłożu, możliwie nisko (najlepiej na podłodze). Istotą zabiegu jest rytmiczne masowanie klatki piersiowej między mostkiem a kręgosłupem Oraz jednoczesne prowadzenie wentylacji płuc (resuscytacja krążeniowo-oddechowa RKO) Masaż serca Rytmiczne uciski dolnej części mostka w kierunku kręgosłupa daje ok. 10-40% normalnego rzutu serca Ilość ta zapobiega przez 1-2 h śmierci mózgu, ale nie wystarcza, by przywrócić świadomość 18
Klęcząc lub stojąc obok ofiary, ratownik rytmicznie i dość silnie uciska w 1/3 mostka, Masaż serca Masaż serca w rytmie 60-70 (100) razy na minutę. Według wytycznych Europejskiej Rady Resuscytacji z 2000 roku nie ma już podziału na 1 i 2 ratowników. Według wytycznych Europejskiej Rady Resuscytacji z 2005 roku : 30 uciśnięć mostka na 2 wdechy, rozpoczyna się od uciśnięć klatki piersiowej. 19
Powikłania masażu serca Urazy żeber Wyłamanie mostka Odma opłucnej Pęknięcie żołądka Obrażenia narządów wewnętrznych (wątroba, śledziona) Masaż serca noworodki Miejsce ucisku w połowie mostka Technika masażu noworodek, małe niemowlę dwoma palcami jednej ręki kciukami 20
Masaż serca noworodki Masaż serca - noworodki 21
Masaż serca - noworodki Częstość ucisków: noworodek, niemowlę: 120/min dziecko większe: 100/min. Siła ucisku: ugięcie klatki piersiowej ok. 2-3 cm fala tętna na tętnicach udowych Masaż serca dzieci Mostek uciska się kłębem prawego nadgarstka, podtrzymując plecy dziecka lewą dłonią. Częstotliwość ucisków: ok. 100/min. Co 5 ucisków 1 wdech. 22
Objawy skutecznej reanimacji Obecność ruchów klatki piersiowej podczas wentylacji Obecność tętna na dużych naczyniach przy każdym uciśnięciu mostka Zaróżowienie skóry pacjenta Zwężenie się źrenic Pojawianie się powolnych oddechów pacjenta Powrót świadomości u niektórych Błędy podczas resuscytacji Zbyt długa przerwa w czynnościach reanimacyjnych (nie powinna trwać powyżej 5s, wyjątek intubacja, <15s) Uciskanie górnej części mostka Uciskanie okolicy serca (na lewo od mostka) Odrywanie dłoni od klatki piersiowej pomiędzy uciśnięciami 23
Błędy podczas resuscytacji cd. Ucisk żeber pacjenta palcami ratownika Brak kontroli efektów reanimacji w krótkich i regularnych odstępach czasu Brak synchronizacji wentylacji i masażu serca Leki w reanimacji Mogą być stosowane tylko na zlecenie lekarza Ich podawanie nie wchodzi więc w zakres pierwszej pomocy przedlekarskiej W zasadzie jedyną skuteczną drogą podaży jest droga dożylna Wyjątkowo podjęzykowo, dotchawiczo lub do jamy szpikowej (noworodki) 24
Stymulacja elektryczna Jest również w zasadzie zarezerwowana dla wykwalifikowanego personelu, choć od 2005 roku jest również częścią pierwszej pomocy przedlekarskiej Polega na przywróceniu rytmu serca przy użyciu bodźca elektrycznego Kardiowersja (zawsze w znieczuleniu), z koordynacją z czynnością serca Defibrylacja bez koordynacji z czynnością serca (w migotaniu komór) Stymulacja elektryczna Programy publicznego dostępu do defibrylacji są zalecane w miejscach, w których spodziewane użycie automatycznego defibrylatora zewnętrznego przez świadków NZK przekracza 1 raz w ciągu 2 lat Po jednej defibrylacji należy podjąć RKO i prowadzić ją przez 2 minuty bez sprawdzania oznak życia czy analizy tętna 25
Zatrucia - postępowanie ogólne Właściwe rozpoznanie rodzaju zatrucia decyduje o rokowaniu! Podejrzenie zatrucia zachodzi w razie: obecności resztek trucizny lub podobnych oznak (np. pustych opakowań po lekach, woni gazu itp.) uzyskania określonych informacji od pacjenta lub jego otoczenia (np. list pożegnalny) obrazu ciężkiego, nagłego zachorowania z zaburzeniami lub utratą przytomności, szczególnie u ludzi młodych, bez uchwytnej przyczyny lub przeszłości chorobowej. Zatrucia - postępowanie ogólne Natychmiastowe wstępne czynności ratownicze: Podtrzymanie funkcji życiowych. Przy podejrzeniu lub pewności nagłego zatrzymania krążenia - natychmiast podjąć resuscytację. Należy zachować ostrożność, gdy zachodzi niebezpieczeństwo dalszych zatruć (np. trujące gazy, trucizny skórne). Przy pewnych rodzajach zatruć, np. cyjanowodorem, tylko natychmiastowe podanie odtrutki rokuje powodzenie resuscytacji. 26
Zatrucia - postępowanie ogólne Odtruwanie Przewód pokarmowy Podać do picia dużo płynów (z wyjątkiem mleka i alkoholu). Wywołać wymioty drażniąc tylną ścianę gardła. Wyjątki Nie wywoływać wymiotów przy zatruciu kwasami lub ługami, środkami piorącymi, rozpuszczalnikami, u chorych nieprzytomnych lub z drgawkami. Po spożyciu kwasów, ługów, metali ciężkich lub fenoli podawać do picia dużo wody (celem rozcieńczenia trucizny). Dalsze postępowanie pod nadzorem lekarza. Zatrucia - postępowanie ogólne Odtruwanie Śluzówki Płukać bieżącą wodą! Nie stosować żadnych rozpuszczalników ani benzyny! Oczy Płukać bieżącą wodą. Cząstki stałe (np. wapna) usuwać chusteczką lub wacikiem w kierunku donosowym. Drogi oddechowe i płuca Dużo świeżego powietrza lub tlenu. Przy zatruciu gazami drażniącymi lub parami metali ciężkich stosować, w miarę możliwości, deksametazon w aerozolu celem zmniejszenia toksycznego uszkodzenia tkanki płucnej. 27
Zatrucia - postępowanie ogólne Odtruwanie w postępowaniu lekarskim to farmakologiczne wywołanie wymiotów, płukanie żołądka, podanie adsorbentów (np. węgla aktywowanego), wywołanie szybkiego opróżnienia jelit oraz inne metody szybkiej eliminacji toksyny z krwi i krążenia. Zatrucia - postępowanie ogólne Odtrutki Tylko w nielicznych zatruciach dysponujemy specyficznymi odtrutkami. Ich zastosowanie zależy od decyzji lekarskiej.!!! Już w czasie wstępnych czynności ratowniczych należy zabezpieczyć resztki trucizny i powiadomić lekarzaratownika oraz ośrodek leczenia zatruć. Należy poinformować, możliwie dokładnie, o rodzaju zatrucia i stanie pacjenta. 28
Pierwsza pomoc dla zwierząt KRWOTOK Dezynfekujemy ranę Zakładamy opatrunek uciskowy na krwawiące miejsce z gazy lub bandaża Jeżeli krwotok nie ustaje, zakładamy opaskę uciskową na szerokość dłoni powyżej miejsca zranienia (opaska może znajdować się na kończynie do 2 godzin!) KRWOTOKI DO JAM CIAŁA objawiają się powiększeniem obrysu brzucha, osłabieniem, bladością błon śluzowych i dusznością 29
PIES PRZESTAJE ODDCYHAĆ Udrażniamy drogi oddechowe przez usunięcie ciał obcych, krwi lub wymiocin z jamy ustnej i gardła Wyciągamy język, by pobudzić ośrodek oddechowy Zamykamy jamę ustną, składamy dłoń w rurkę i przykładamy do otworów nosowych Dmuchamy 2 razy długo 1,5-2 sekundy, wywołując przymusowy głęboki wdech. Jeżeli po 5-7 sekundach nie pojawi się spontaniczny oddech to zaczynamy prowadzić sztuczne oddychanie. Wykonuje się je jak powyżej w tempie 10-20 razy na minutę ZATRZYMANIE KRĄŻENIA Stwierdzamy brak bicia serca przykładając dłoń lub ucho do klatki piersiowej tuż nad mostkiem w okolicy łokcia Stwierdzamy brak tętna przykładając trzy środkowe palce dłoni na tętnice na szyi, po wewnętrznej stronie uda w pachwinie, po wewnętrznej stronie nasady ogona lub na nadgarstku 30
ZATRZYMANIE KRĄŻENIA Wdrażamy masaż serca. Ma on sens, jeżeli zostanie rozpoczęty w ciągu 5 minut od ustania akcji serca Uciskamy dłonią lub pięścią klatkę piersiową - u małych psów tuż za łokciem nad mostkiem, u dużych w najszerszym miejscu klatki piersiowej Jeżeli jesteśmy sami to wykonujemy 15 ucisków i 2 wdechy. Jeżeli robimy masaż serca we dwoje to uciskamy 100-120 razy na minutę (małe rasy), 80-100 razy na minutę (duże rasy) klatkę piersiową, równocześnie prowadząc sztuczne oddychanie. OBJAWY: WYMIOTY BIEGUNKA APATIA ODWODNIENIE ZATRUCIE BLADOŚĆ BŁON ŚLUZOWYCH NIECHĘĆ DO PODNOSZENIA SIĘ SILNE OSŁABIENIE PRZY PRÓBIE CHODZENIA ZATACZANIE 31
ZATRUCIE Jeśli nie znamy bezpośredniej przyczyny należy wywołać wymioty można podać musztardę, sól kuchenną, kwas kapuściany Można spowodować wymioty przez włożenie palca głęboko do gardła W przypadku substancji żrącej można podać mleko ZATRUCIE KUMARYNĄ OBJAWY: Zaburzenia krzepnięcia krwi Wylewy podskórne i jelitowe Krwawienia z dróg moczowych oraz nosa Wymioty POMOC: Jak najszybsze podanie środków wymiotnych Podanie środków przeczyszczających oraz witaminy K 32
ZATRUCIE TALEM OBJAWY zatrucia to wymioty, biegunka, bóle brzucha Typowa jest apatia, posmutnienie, silne pragnienie, wypadanie włosów na całym ciele. Łatwo można wyrwać całe kępki. Wokół odbytu, sromu, warg, nosa występuje zaczerwienienie a następnie pękające krosty, tworzące w konsekwencji sączące rany. Uszkodzenie układu nerwowego objawiające się zataczaniem psa. POMOC: podać środki wymiotne, węgiel leczniczy, kawę i możliwie najszybciej skontaktować się z lekarzem weterynarii 33