Wp³yw rezerw na rentownoœæ publicznych spó³ek akcyjnych

Wp³yw rezerw na rentownoœæ publicznych spó³ek akcyjnych Agnieszka Natasza Duraj, dr Katedra Analizy i Strategii Przedsiêbiorstwa, Uniwersytet ódzki Wprowadzenie Rozwa ania nad wp³ywem rezerw na rentownoœæ wi¹ ¹ siê z wieloma problemami d³ugookresowego efektywnego dzia³ania przedsiêbiorstwa. Maj¹ one szczególne znaczenie w odniesieniu do publicznych spó³ek akcyjnych, które najsilniej winny odczuwaæ potrzebê tworzenia i uwalniania rezerw w procesie kszta³towania i wykorzystywania potencja³u zmian dla wzrostu rentownoœci przedsiêbiorstwa i wartoœci dla akcjonariuszy. Wartoœæ ich maj¹tku bêdzie pomna ana tylko wówczas, gdy rentownoœæ ca³kowitych aktywów bêdzie przewy szaæ koszt kapita³u. Tym samym rentownoœæ przedsiêbiorstwa mo na uznaæ za jedn¹ z podstawowych determinant wzrostu wartoœci dla akcjonariuszy. Rentownoœæ przedsiêbiorstwa jest kategori¹ finansow¹ bardzo z³o on¹, wieloaspektow¹ i stanowi jedno z najistotniejszych kryteriów oceny jego dzia³alnoœci. Mo na bowiem mówiæ o absolutnej i wzglêdnej rentownoœci: sprzeda y, dzia³alnoœci operacyjnej, dzia³alnoœci gospodarczej, a tak e rentownoœci aktywów, kapita³u czy te personelu. W ka dym przypadku podstaw¹ oceny rentownoœci jest wartoœæ przychodów netto ze sprzeda y produktów i us³ug. Z tego wzglêdu w opracowaniu zosta³y uwzglêdnione zale noœci miêdzy rezerwami i przychodami netto ze sprzeda y. W ten sposób mo na pe³niej zinterpretowaæ badane zale noœci wystêpuj¹ce w obrêbie zjawisk finansowych przedsiêbiorstw. Bezpoœredni¹ i zarazem podstawow¹ przes³ank¹ podjêcia badañ nad wp³ywem rezerw na rentownoœæ publicznych spó³ek akcyjnych jest próba wype³nienia istniej¹cej luki w badaniach naukowych nad rol¹ i znaczeniem rezerw w dzia³alnoœci gospodarczej przedsiêbiorstwa. Istniej¹ce bowiem opracowania odnosz¹ce siê do rezerw przedsiêbiorstwa s¹ wa nymi i cennymi pracami naukowymi (wiêkszoœæ z nich podana zosta³a w bibliografii), które rozpatruj¹ rezerwy przede wszystkim z punktu widzenia rachunkowoœci. Natomiast brak jest, nie tylko zreszt¹ w polskiej literaturze przedmiotu, obszerniejszych opracowañ naukowych traktuj¹cych o rezerwach z punktu widzenia ekonomiki i zarz¹dzania nimi. Z tego powodu prezentowany artyku³ mo na uwa aæ za próbê wzbogacenia empirycznego w¹tku badañ nad rezerwami w polskich publicznych spó³kach akcyjnych. S¹ to badania dotycz¹ce oœmiu publicznych spó³ek akcyjnych, dzia³aj¹cych w sektorze metalowym. 68 ekonomia 15

Wp³yw rezerw na rentownoœæ publicznych spó³ek akcyjnych Wyró niaj¹c w opracowaniu rezerwy na zobowi¹zania, rezerwy kosztowe i rezerwy kapita³owe, wskazaæ nale y, e ka da z tych rezerw pe³ni w sposób zró nicowany okreœlone funkcje. Mo na ogólnie powiedzieæ, e rezerwy na zobowi¹zania, stanowi¹c czêœæ rezerw bilansowych, okreœlanych czasami jako rezerwy prawdziwe [Gmytrasiewicz, 21, s. 12], maj¹ na celu urealnienie wartoœci zad³u enia przedsiêbiorstwa [Waliñska, 22, s. 67] i s¹ zwi¹zane z przysz³ymi rezultatami jego dzia³ania. Mog¹ one sygnalizowaæ utratê w³asnych Ÿróde³ finansowania przez zwiêkszenie zobowi¹zañ. Co wiêcej, ich struktura odzwierciedla wiele cech charakterystycznych dla aktualnych i przysz³ych dzia³añ przedsiêbiorstwa. Rezerwy na zobowi¹zania obejmuj¹ bowiem cztery z³o one grupy, a mianowicie: rezerwê z tytu³u odroczonego podatku dochodowego, rezerwê na œwiadczenia emerytalne i podobne, rezerwê na przewidywane koszty i straty wraz z innymi zobowi¹zaniami spowodowanymi restrukturyzacj¹ oraz pozosta³e rezerwy, do których zaliczyæ mo na m.in. straty z transakcji gospodarczych w toku, straty z tytu³u operacji kredytowych i po yczek oraz koszty i straty spowodowane zaniechaniem lub utrat¹ zdolnoœci do kontynuowania dzia³alnoœci [Chluska, 22, s. 33]. A zatem wzrost rezerw na zobowi¹zania mo e siê wi¹zaæ ze wzrostem przysz³ych zobowi¹zañ wynikaj¹cych zarówno z przesz³ych, jak i przysz³ych zdarzeñ. Mo na stwierdziæ, i wzrost rezerw na zobowi¹zania jest pewn¹ miar¹ dba³oœci o minimalizacjê zagro enia zaanga owania œrodków finansowych w dzia³alnoœæ przedsiêbiorstwa. Owo zmniejszanie zagro enia realizacji zobowi¹zañ poci¹ga za sob¹ okreœlone skutki dla funkcjonowania przedsiêbiorstwa i skutkuje tak e zmianami jego wyp³acalnoœci. Mo na przy tym wysun¹æ hipotezê, i wzrost wielkoœci rezerw na zobowi¹zania w sposób pozytywny wp³ywa przede wszystkim na wartoœæ przychodów przedsiêbiorstwa. Postawiona hipoteza wynika z za³o enia o dba³oœci przedsiêbiorstw o wiêksze bezpieczeñstwo kontynuacji ich dzia³añ. Rezerwy kosztowe s¹ specyficznym zobowi¹zaniem, wynikaj¹cym z przepisów prawa bilansowego. Ich specyfika wynika z niepewnoœci kwoty i/lub terminu ich poniesienia. Mo na je podzieliæ na dwie grupy, a mianowicie s¹ to rezerwy na zobowi¹zania z tytu³u poniesionych lub prawdopodobnych kosztów pozosta³ych operacyjnych, finansowych i strat nadzwyczajnych oraz z tytu³u przewidywanych kosztów podstawowych operacyjnych. Ta ostatnia grupa rezerw kosztowych powinna byæ tworzona tylko wtedy, gdy dotycz¹ one rzeczywiœcie poniesionych kosztów [Waliñska, 22, s. 72]. Wzrost rezerw kosztowych mo e wp³ywaæ na zmniejszenie wyniku finansowego przedsiêbiorstwa oraz wartoœci przychodów netto ze sprzeda y. Taka mo liwoœæ jest realna ze wzglêdu na zmniejszenie siê zysku operacyjnej, zysku gospodarczej oraz zysku netto i tym samym rentownoœci sprzeda y. Sformu³owana druga hipoteza orzeka, e wzrostowi rezerw kosztowych towarzyszy przede wszystkim zmniejszenie siê zysku netto przedsiêbiorstwa. ekonomia 15 69

Agnieszka Natasza Duraj Rezerwy kapita³owe ró ni¹ siê od rezerw na zobowi¹zania i rezerw kosztowych przede wszystkim rodzajem Ÿród³a ich pochodzenia. Ich Ÿród³em jest na ogó³ zysk osi¹gniêty przez przedsiêbiorstwo. Maj¹ one charakter rezerw jawnych i ich celem jest ochrona interesów wierzycieli przedsiêbiorstwa. S¹ one niezbêdne do finansowania jego dzia³alnoœci gospodarczej. Co wiêcej, tworzenie rezerw kapita³owych nie powoduje, w odró nieniu od innych rezerw, wzrostu kosztów i obci¹ eñ wyniku finansowego. S¹ one specyficznymi rezerwami, gdy ich tworzenie polega na zasileniu kapita³ów w³asnych i tym samym ich utworzenie i powiêkszanie wi¹ e siê ze wzrostem wartoœci aktywów netto. Do rezerw kapita³owych nale ¹ kapita³ zapasowy, kapita³ z aktualizacji wyceny oraz kapita³y rezerwowe. Wykorzystanie rezerw kapita³owych ma celowy charakter i wi¹zaæ siê mo e z pokryciem straty netto, wydaniem bonusów w postaci akcji gratisowych, wykupem w³asnych akcji i innych papierów wartoœciowych itp. [Gmytrasiewicz, 21, s. 43]. Podstawowa hipoteza odnosz¹ca siê do rezerw kapita³owych orzeka, e wzrostowi rezerw kapita³owych towarzyszy przede wszystkim spadek rentownoœci kapita³u w³asnego przedsiêbiorstwa. Przedstawione trzy zasadnicze hipotezy badawcze zmierzaj¹ do ukazania roli i znaczenia tych rezerw w dzia³alnoœci finansowej przedsiêbiorstwa z perspektywy ich wp³ywu na wartoœæ przychodów netto ze sprzeda y produktów i us³ug, wartoœæ zysku operacyjnego, wartoœæ zysku gospodarczej, wartoœæ zysku netto i rentownoœæ netto kapita³u w³asnego przedsiêbiorstwa. Tym samym poddane analizie hipotezy badawcze wymagaj¹ zbadania okreœlonych zale noœci i wi¹ ¹ siê w sposób bezpoœredni z finansowymi warunkami pomyœlnego rozwoju przedsiêbiorstwa i dostarczania akcjonariuszom satysfakcji przez pomna anie wartoœci ich maj¹tku. Badanie i analiza zale noœci stanowi bowiem jedno z najwa niejszych zagadnieñ w ka dej dziedzinie dzia³alnoœci cz³owieka, gdy znajomoœæ zwi¹zków zachodz¹cych miêdzy zjawiskami stanowi bazê przewidywania ich rozwoju [Domañski, 21, s. 17]. 1. Podstawa metodologiczna badañ nad weryfikacj¹ hipotez badawczych oraz zakres podmiotowy i czasowy analizy Dla weryfikacji przedstawionych hipotez badawczych zosta³a wykorzystana analiza dwóch zjawisk podlegaj¹cym iloœciowym zmianom w czasie dla zbadania zale noœci miêdzy nimi oraz okreœlenia stopnia tych zale noœci. Tym samym stwierdzenie, czy miêdzy analizowanymi zjawiskami zachodzi jakiœ zwi¹zek i czy jest on silny, czy s³aby nakazuje zwróciæ uwagê na zale noœæ korelacyjn¹, która jak dowodzi m.in. B. Szulc polega na poznaniu prawid³owoœci dotycz¹cych sposobu kojarzenia siê wartoœci zmiennej zale nej z odmianami cechy niezale nej oraz na poznaniu stopnia determinacji zmiennej zale nej przez cechy niezale ne [Szulc, 1972, s. 194]. 7 ekonomia 15

Dla potrzeb weryfikacji empirycznej przedstawionych hipotez zosta³ wykorzystany wspó³czynnik korelacji Pearsona, którymo nawyraziæ za pomoc¹ nastêpuj¹cej formu³y [JóŸwiak, Podgórski, 1992, s. 244; Zaj¹c, 1994, s. 236]: r = c xy S S gdzie: r wspó³czynnik korelacji Pearsona, c xy kowariancja cechy X i cechy Y, S x, S y odchylenia standardowe cechy X i cechy Y. Abstrahuj¹c od w³aœciwoœci wspó³czynnika korelacji Pearsona 1, wskazaæ mo na na uzasadnienie jego wyboru do analizy zwi¹zku rezerw z okreœlonymi wynikami finansowymi przedsiêbiorstwa. Wartoœæ wspó³czynnika korelacji Pearsona jest niezale na od tego, któr¹ z cech przyjmiemy za zale n¹, a któr¹ za niezale n¹. Badania zale noœci miêdzy rezerwami a wynikami finansowymi spó³ek gie³dowych oparte zosta³y na danych liczbowych znajduj¹cych siê w Notoria Serwis. Wyniki finansowe spó³ek gie³dowych (Zeszyt 1 (39), marzec 23). Choæ w bibliografii problemu si³y korelacji mo na znaleÿæ ró ne przedzia³y (granice) opisuj¹ce si³ê korelacji 2, to do celów opracowania przyjêto, za S. Ostasiewiczem, nastêpuj¹cy piêciowymiarowy opis si³y [Luszniewicz, 1975, s. 137 i n.]: (,2) brak zale noœci, (,2,4) zale noœæ niska, (,4,7) zale noœæ umiarkowana, (,7,9) zale noœæ znacz¹ca, (,9 1,) zale noœæ bardzo silna, z uwagi na mo liwoœæ precyzyjniejszego i zarazem bardziej jasnego okreœlenia si³y zale noœci wystêpuj¹cych miêdzy badanymi zmiennymi. Ten wzgl¹d zadecydowa³ tak e o przeprowadzeniu badañ istotnoœci wspó³czynnika korelacji Pearsona za pomoc¹ statystyki o postaci [JóŸwiak, Podgórski, 1994, s. 246]: x y r S t = - 2 1 r S n-2 gdzie: r s wspó³czynnik korelacji obliczony z próby, n liczebnoœæ próby. Wp³yw rezerw na rentownoœæ publicznych spó³ek akcyjnych 1 Analizê cech tego wspó³czynnika odnaleÿæ mo na m.in. w [JóŸwiak, Podgórski, 1992, s. 244]. 2 Przyk³adem mo e byæ klasyfikacja, uwzglêdniaj¹ca tylko trzy przedzia³y:,5 < r <1 korelacja wyraÿna,,3 < r <,5 korelacja œrednia, < r <,3 korelacja niewyraÿna. Zob. Urbañczyk E., Jurek M., Wielokierunkowa analiza wyniku finansowego przedsiêbiorstwa, Fundacja na Rzecz Uniwersytetu Szczeciñskiego, Szczecin 1998, s. 345. ekonomia 15 71

Agnieszka Natasza Duraj Statystyka t ma rozk³ad t-studenta z (n 2) stopniami swobody. Jest to bowiem ten test statystyczny, który bêd¹c okreœlon¹ regu³¹ postêpowania, mo liwej próbie przyporz¹dkowuje decyzjê przyjêcia lub odrzucenia weryfikowanej hipotezy [JóŸwiak, Podgórski, 1994, s. 122]. Jego znajomoœæ jest przeto nieodzowna dla poznania i oceny badanych zale noœci. Badania zale noœci miêdzy rezerwami i wynikami finansowymi zosta³y przeprowadzone w oœmiu publicznych spó³kach akcyjnych sektora przemys³u metalowego i obejmuj¹ okres od 1997 do 22 roku. Ich dzia³alnoœæ jest zró - nicowana ze wzglêdu na technologiê i rodzaj wytwarzanych produktów, wielkoœæ i strukturê posiadanego kapita³u, zajmowane miejsce w rynku i jego charakter oraz stopieñ i zakres zdywersyfikowania wyrobów. Wiêkszoœæ badanych spó³ek jest notowana na rynku podstawowym GPW w Warszawie. Do badanych spó³ek nale ¹: Impexmetal, Ferrum, Hutmen, Kêty, KGHM, KZWM, Mennica oraz Stalprodukt. Analizowane zale noœci w spó³kach sektora metalowego zosta³y sformu³owane w postaci dwunastu relacji, obejmuj¹cych trzy grupy rezerw rezerwy na zobowi¹zania, rezerwy kosztowe oraz rezerwy kapita³owe. Wszystkie wymienione kategorie rezerw zosta³y powi¹zane z czterema wielkoœciami z rachunku zysków i strat. Nale ¹ do nich: przychody netto ze sprzeda y produktów, zysk (strata) operacyjnej, zysk (strata) gospodarczej oraz zysk (strata) netto. Dodatkow¹ zmienn¹ jest rentownoœæ kapita³u w³asnego, mierzona relacj¹ zysku (straty) netto do przeciêtnej wartoœci kapita³ów w³asnych badanych spó³ek akcyjnych. Jej zawarcie w analizowanym zbiorze zmiennych zosta³o zdeterminowane potrzeb¹ zbadania, czy i jak badane rezerwy wp³ywaj¹ na rentownoœæ kapita³u wy³o onego przez w³aœcicieli na prowadzenie przedsiêbiorstwa. Tym samym realizacja celu opracowania sprzyjaæ mo e rozpoznaniu polityki kszta³towania rezerw przez badane publiczne spó³ki akcyjne. 2. Rezultaty badañ empirycznych nad zale noœciami miêdzy rezerwami na zobowi¹zania a rentownoœci¹ i przychodami ze sprzeda y Przeprowadzone badania zale noœci miêdzy wielkoœci¹ rezerw na zobowi¹zania a piêcioma rodzajami wyników finansowych badanych spó³ek wskazuj¹ (zob. tabela 1. i wykres 1.) zró nicowany co do kierunku i si³y wp³yw rezerw na analizowane zmienne. Obliczone wartoœci wspó³czynników korelacji Pearsona dla zale noœci miêdzy rezerwami na zobowi¹zania a wynikami finansowymi badanych publicznych spó³ek akcyjnych wskazuj¹, i tylko w jednym przypadku (KZWM) mamy do czynienia ze znacz¹c¹ pozytywn¹ i zarazem doœæ wyrównan¹ co do si³y i kierunku zale noœci¹ miêdzy tymi zmiennymi. W trzech przypadkach zale noœæ mo na okreœliæ jako umiarkowan¹, przy czym w Impexmetalu i Fer- 72 ekonomia 15

rum wspó³czynniki korelacji maj¹ wartoœæ ujemn¹, a w Kêtach przyjê³y wartoœæ dodatni¹ (zob. tak e wykres 1.). Tabela 1. Wartoœci wspó³czynników korelacji miêdzy rezerwami na zobowi¹zania i wynikami finansowymi badanych spó³ek akcyjnych Nazwa przedsiêbiorstwa przychodami netto ze sprzeda y (R) Wp³yw rezerw na rentownoœæ publicznych spó³ek akcyjnych Wartoœæ wspó³czynnika korelacji miêdzy rezerwami na zobowi¹zania i zyskiem (strat¹) operacyjnej (EBiT) zyskiem (strat¹) gospodarczej (EBT ) zyskiem (strat¹) netto (EAT) wspó³czynnikiem rentownoœci netto kapita³u w³asnego (ROE) KZWM,786,7891,758,659,7352 Mennica,7691,146,223,1298,2865 Impexmetal,215,2354,4258,3967,4837 Ferrum,8581,399,42,3954,6693 Kêty,2974,678,5196,536,547 Hutmen,6893,28113,1249,1651,1769 Stalprodukt, 1476,95,1767,1141,1379 KGHM,5256,5472,5164,3825,3839 (Zeszyt 1 (39), marzec 23). 1 1,8,8,6,4,2,2,4,6,8 KZWM Mennica Impexmetal Ferrum Kêty Hutmen Stalprodukt KGHM,6,4,2,2,4,6 1,8 Wykres 1. rezerwynazobowi¹zaniaar rezerwynazobowi¹zaniaaebt' rezerwy na zobowi¹zania a ROE rezerwynazobowi¹zaniaaebit rezerwynazobowi¹zaniaaeat Wartoœci wspó³czynnika korelacji miêdzy rezerwami na zobowi¹zania a wynikami finansowymi badanych spó³ek akcyjnych (Zeszyt 1 (39), marzec 23). Najwiêksza dodatnia wartoœæ wspó³czynnika korelacji miêdzy rezerwami na zobowi¹zania a wartoœci¹ netto przychodów ze sprzeda y wyst¹pi³a w KZWM (,786) i KGHM (,5256), a najwiêksz¹ ujemn¹ wartoœæ tego wspó³czynnika zanotowano w Ferrum (,8581) oraz Mennicy (,7691) i Hutmenie ekonomia 15 73

Agnieszka Natasza Duraj (,6893). Brak zale noœci mia³ miejsce w spó³ce Stalprodukt. Mo na powiedzieæ zatem, e w badanych spó³kach istnieje zró nicowana co do wielkoœci i charakteru si³a zale noœci miêdzy rezerwami na zobowi¹zania a wartoœci¹ przychodów ze sprzeda y. Postawiona hipoteza, i wzrost wielkoœci rezerw na zobowi¹zania w sposób pozytywny wp³ywa przede wszystkim na wartoœæ przychodów przedsiêbiorstwa, sprawdzi³a siê tylko w odniesieniu do dwóch przedsiêbiorstw. S¹ to KGHM i KZWM. W tych bowiem przedsiêbiorstwach zale noœæ miêdzy tymi zmiennymi jest znacz¹ca i silniejsza od nieomal wszystkich pozosta³ych badanych zmiennych w tym obszarze. Analiza wartoœci wspó³czynników korelacji, odnosz¹cych siê do pozosta- ³ych zale noœci miêdzy rezerwami na zobowi¹zania a rentownoœci¹ przedsiêbiorstwa mierzon¹ zyskiem operacyjnej, gospodarczej, netto oraz wspó³czynnikiem rentownoœci netto kapita³u w³asnego, bêd¹cego relacj¹ zysku netto do wartoœci kapita³u w³asnego, wskazuje tak e na doœæ zró nicowane co do kierunku i si³y zale noœci. Mo na zatem stwierdziæ, e wyniki badañ nad wp³ywem rezerw na zobowi¹zania a rentownoœci¹ i wartoœci¹ przychodów netto ze sprzeda y odzwierciedlaj¹ zindywidualizowane i specyficzne dla poszczególnych przedsiêbiorstw uwarunkowania ich dzia³alnoœci. 3. Rezultaty badañ empirycznych nad zale noœciami miêdzy rezerwami kosztowymi a rentownoœci¹ i przychodami ze sprzeda y Uwidocznione w tabeli 2. i na wykresie 2. rezultaty badañ nad zale noœci¹ miêdzy rezerwami kosztowymi a analizowanymi wynikami finansowymi wskazuj¹ na istnienie doœæ znacz¹cej i umiarkowanej zale noœci miêdzy analizowanymi zmiennymi nieomal we wszystkich badanych przedsiêbiorstwach. Jedynie w Stalprodukcie nieomal we wszystkich przypadkach analizowanych zwi¹zków brak by³o zale noœci. Wyj¹tek stanowi tutaj zale noœæ miêdzy rezerwami kosztowymi i wartoœci¹ przychodów netto ze sprzeda y. Zale - noœæ ta jest niska i dodatnia (,2174). Znacz¹ca zale noœæ miêdzy tymi zmiennymi wyst¹pi³a w dwóch spó³kach, a mianowicie: KGHM (,6393) oraz Ferrum (,5653). Analiza wykresu 2. wskazuje tak e na to, i w spó³ce Ferrum wystêpuj¹ bardzo silne zale noœci w wiêkszoœci badanych zmiennych. Najwiêkszy wspó³czynnik korelacji Pearsona wynosi,9311 i odnosi siê do relacji rezerw kosztowych i zysku gospodarczej, najni szy zaœ (,5653) dotyczy zale noœci miêdzy rezerwami kosztowymi i wartoœci¹ przychodów netto ze sprzeda y produktów. Znacz¹ca ujemna zale noœæ miêdzy badanymi zmiennymi wyst¹pi³a w Kêtach. Obliczone wspó³czynniki korelacji Pearsona w Mennicy dla wszystkich zale noœci osi¹gnê³y wartoœci dodatnie i znalaz³y 74 ekonomia 15

siê w klasie znacz¹cych zale noœci. Jedynie tylko zale noœæ miêdzy rezerwami kosztowymi i wartoœci¹ netto przychodów ze sprzeda y wykaza³a nisk¹ si³ê korelacji (,2983). Tabela 2. Wartoœci wspó³czynnika korelacji miêdzy rezerwami kosztowymi a rentownoœci¹ i przychodami ze sprzeda y Nazwa przedsiêbiorstwa przychodami netto ze sprzeda y (R) Wp³yw rezerw na rentownoœæ publicznych spó³ek akcyjnych Wartoœæ wspó³czynnika korelacji miêdzy rezerwami kosztowymi i zyskiem operacyjnej (EBiT) zyskiem gospodarczej (EBT ) zyskiem netto (EAT) wspó³czynnikiem rentownoœci kapita³u w³asnego (ROE) KZWM,276,1649,735,324,2384 Mennica,2983,845,8132,8139,7851 Impexmetal,2515,1518,611,6642,6947 Ferrum,5653,8224,9311,93,917 Kêty,3978,459,556,4755,571 Hutmen,96,4842,7718,6387,684 Stalprodukt,2174,617,77,347,1518 KGHM,6393,469,4499,2986,32 (Zeszyt 1 (39), marzec 23). 1 1,8,6,4,2,2,4 KZWM Mennica Impexmetal Ferrum Hutmen Stalprodukt,8,6,4,2,2,4,6,8 1 Kêty KGHM,6,8 1 1,2 1,2 Rezerwy kosztowe a R Rezerwy kosztowe a EBiT Rezerwy kosztowe a EBT' Rezerwy kosztowe a EAT Rezerwy kosztowe a ROE Wykres 2. Wartoœci wspó³czynnika korelacji miêdzy rezerwami kosztowymi a wynikami finansowymi badanych spó³ek akcyjnych (Zeszyt 1 (39), marzec 23). ekonomia 15 75

Agnieszka Natasza Duraj Sformu³owana druga hipoteza orzekaj¹ca, e wzrostowi rezerw kosztowych towarzyszy przede wszystkim zmniejszenie siê zysku netto przedsiêbiorstwa, zosta³a potwierdzona niemal we wszystkich przedsiêbiorstwach; wyj¹tek stanowi Mennica, w której zale noœæ miêdzy tymi zmiennymi jest dodatnia i zarazem znacz¹ca. 4. Rezultaty badañ empirycznych nad zale noœciami miêdzy rezerwami kapita³owymi a rentownoœci¹ i przychodami ze sprzeda y Specyfika rezerw kapita³owych pozwala uwra liwiæ wyobraÿniê szczególnie na zale noœæ miêdzy nimi a rentownoœci¹ kapita³u w³asnego. Twierdzenie to wynika st¹d, i ka dy wzrost wartoœci rezerw kapita³owych znajduje odzwierciedlenie w wartoœci kapita³u w³asnego i tym samym wydaje siê, e zale noœæ ta mo e mieæ bardzo silny charakter. Rezultaty obliczeñ wspó³czynnika korelacji miêdzy rezerwami kapita³owymi i wybranymi wynikami finansowymi dzia³alnoœci gospodarczej badanych spó³ek zawarte w tabeli 3. i uwidocznione na wykresie 3. wskazuj¹ na to, e w zdecydowanej wiêkszoœci badanych spó³ek mia³o miejsce wystêpowanie ujemnej wartoœci wspó³czynnika korelacji Pearsona (zob. te wykres 3.). Wyj¹tkiem jest spó³ka Ferrum, w której wszystkie badane zale noœci mia³y wartoœæ dodatni¹ i by³y zale noœciami umiarkowanymi i niskimi. W przypadku zaœ zale noœci miêdzy rezerwami kapita³owymi i wartoœci¹ przychodów netto ze sprzeda y produktów, zale noœæ ta przybra³a charakter zale noœci znacz¹cej. Tabela 3. Wartoœci wspó³czynnika korelacji miêdzy rezerwami kapita³owymi a rentownoœci¹ i przychodami ze sprzeda y Nazwa przedsiêbiorstwa przychodami netto ze sprzeda y (R) Wartoœæ wspó³czynnika korelacji miêdzy rezerwami kapita³owymi i zyskiem operacyjnej (EBiT) zyskiem gospodarczej (EBT ) zyskiem netto (EAT) rentownoœci¹ netto kapita³u w³asnego (ROE) KZWM,5946,866,8193,7627,9172 Mennica,8156,2774,3981,28,4373 Impexmetal,3442,2179,4358,4513,542 Ferrum,7348,461,2778,2495,4995 Kêty,648,673,7456,6672,845 Hutmen,4264,4646,42,8,95 Stalprodukt,6511,5618,6688,6599,7815 KGHM,5823,8818,8742,8715,8646 (Zeszyt 1 (39), marzec 23). 76 ekonomia 15

Wp³yw rezerw na rentownoœæ publicznych spó³ek akcyjnych 1,8,6,4,2,2,4,6,8 1 KZWM Mennica Impexmetal Ferrum Stalprodukt Hutmen KGHM Rezerwy kapita³owe a R Rezerwy kapita³owe a EBiT Rezerwy kapita³owe a EBT Rezerwy kapita³owe a EAT Rezerwy kapita³owe a ROE Kêty,6,4,2,2,4,6,8 1 Wykres 3. Wartoœci wspó³czynnika korelacji miêdzy rezerwami kapita³owymi a wynikami finansowymi badanych spó³ek (Zeszyt 1 (39), marzec 23). Najsilniejsza zale noœæ rezerw kapita³owych i rentownoœci netto kapita³u w³asnego przedsiêbiorstwa wyst¹pi³a w KZWM i KGHM, w których obliczone wspó³czynniki korelacji Pearsona przyjê³y wartoœæ ujemn¹ i wynios³y odpowiednio,9172 i,8646. O nieco mniejszej sile korelacji o tym samym kierunku i tym samym charakterze mo na mówiæ w przypadku spó³ek Kêty (,845) i Stalprodukt (,7815). W trzech spó³kach, tj. Impexmetalu, Ferrum i Mennicy, zale noœæ ta by³a zale noœci¹ umiarkowan¹, lecz ró norodn¹ co do kierunku wp³ywu. Weryfikacja hipotezy trzeciej pozwala zauwa yæ, e w wiêkszoœci badanych jednostek poza spó³k¹ Ferrum mamy do czynienia z wystêpowaniem ujemnych wspó³czynników korelacji Pearsona nieomal we wszystkich analizowanych zale noœciach, odnosz¹cych siê do rentownoœci i rezerw kapita³owych (zob. te wykres 3.). Zale noœci te s¹ z regu³y umiarkowane. W przypadku spó³ki Hutmen brak jest zale noœci miêdzy rezerwami kapita³owymi i zyskiem gospodarczej, zyskiem netto i rentownoœci¹ kapita³u w³asnego. Nie mo na nie dostrzec te, i wspó³czynnik korelacji Pearsona dla relacji rezerwy kapita³owe rentownoœæ kapita³u w³asnego posiada w szeœciu badanych spó³kach akcyjnych najwiêksz¹ wartoœæ w porównaniu z jego wielkoœci¹, obliczon¹ dla pozosta³ych zmiennych z zakresu rentownoœci przedsiêbiorstwa. Mo na mówiæ tylko o wyj¹tku odnosz¹cym siê do KGHM. W przypadku tej spó³ki zale noœæ rezerwy kapita³owe rentownoœæ w niewielkim stopniu odbiega od zale noœci bardzo silnej. W takiej sytuacji mo na przyj¹æ za trafne twierdzenie o tym, e wzrostowi rezerw kapita³owych towarzyszy przede wszystkim spadek rentownoœci kapiekonomia 15 77

Agnieszka Natasza Duraj ta³u w³asnego przedsiêbiorstwa. Tym samym ta hipoteza badawcza znalaz³a potwierdzenie w przeprowadzonych badaniach. Zakoñczenie Na podstawie powy szych konstatacji mo na wywnioskowaæ, i poczynione stwierdzenia stanowi¹ przyczynek do eksponowania pogl¹dów o strategicznej roli rezerw w zarz¹dzaniu przedsiêbiorstwem. Zbadanie zale noœci wystêpuj¹cej miêdzy rezerwami, rentownoœci¹ przedsiêbiorstwa i jego wynikami finansowymi pozwala na ca³oœciow¹ analizê tej jak e wa nej problematyki, jak¹ stanowi powi¹zanie kategorii rezerw z systemem zarz¹dzania finansami przedsiêbiorstwa. Kompleksowe ujêcie rezerw, opis ich cech szczególnych oraz sposobów tworzenia stanowi istotny czynnik w procesie tworzenia potencja³u rozwojowego jednostki gospodarczej oraz ochrony przed zagro eniami, jakie jawi¹ siê w chwili obecnej i w okresach przysz³ych w otoczeniu przedsiêbiorstwa. Bibliografia Chluska J., 22, Rachunek kosztów jako element polityki rachunkowoœci jednostek gospodarczych, Monitor Rachunkowoœci i Finansów nr 11. Domañski Cz. (red.), 21, Metody statystyczne. Teoria i zadania, Wydawnictwo Uniwersytetu ódzkiego, ódÿ. Gmytrasiewicz M., 21,Rezerwy w rachunkowoœci, Difin, Warszawa. JóŸwiak J., Podgórski J., 1992, Statystyka od podstaw, PWE, Warszawa. Luszniewicz A., 1975, Statystyka ogólna, PWE, Warszawa. Szulc B., 1972, Statystyka dla ekonomistów. Opis statystyczny, PWE, Warszawa. Urbañczyk E., Jurek M., 1998, Wielokierunkowa analiza wyniku finansowego przedsiêbiorstwa, Fundacja na Rzecz Uniwersytetu Szczeciñskiego, Szczecin. Waliñska E., 22, Rezerwy w polskim prawie bilansowym, w:rozwój gospodarki rynkowej a rachunkowoœæ XXI wieku wybrane zagadnienia, Folia Oeconomica 159, Wydawnictwo Uniwersytetu ódzkiego, ódÿ. Zaj¹c K., 1994., Zarys metod statystycznych, PWE, Warszawa. Abstract The Influence of Reserves on Probability of Polish Public Companies The main goal of this article is to present the role of reserves and provisions in determining the level of profitability of Polish public companies, especially the level of ROE (Return on Equity). This article presents also a relationship between reserves and financial results of the enterprises, such as R (net revenues from sales of product, goods and materials), EBIT (earnings before interest and tax), EBT (profit on commercial activity; EBT earn before tax) and EAT (earnings after tax). This paper describes three kinds of reserves: reserves as the liability (reserve for income tax, social security reserves and other reserves), accruals and deferred income, and capital reserves, such as reserve capital, revaluation reserve capital and other reserve capital. 78 ekonomia 15