Decyzje finansowe firmy

Academia Oeconomica Jacek Kowalczyk Aleksander Kusak Decyzje finansowe firmy Metody analizy Rentownoœæ P³ynnoœæ Ryzyko Wartoœæ Wydawnictwo C.H. Beck

ACADEMIA OECONOMICA Jacek Kowalczyk, Aleksander Kusak Decyzje finansowe firmy. Metody analizy

W SPRZEDA Y: Jan Turyna RachunkowoÊç finansowa, wyd. 2 Irena Sobaƒska, red. Rachunek kosztów i rachunkowoêç zarzàdcza Alicja A. Jaruga, red. Mi dzynarodowe regulacje rachunkowoêci. Wp yw na rozwiàzania krajowe Krystyna Gawlikowska-Hueckel, Anna Zieliƒska-G bocka Integracja europejska Marek Radzikowski Kryzys argentyƒski. Wnioski dla Polski, ze wst pem Leszka Balcerowicza Agnieszka Jankowska, Tomasz Kierzkowski, red., Robert Knopik Fundusze strukturalne Unii Europejskiej Anna Skowronek-Mielczarek Ma e i Êrednie przedsi biorstwa. èród a finansowania, wyd. 2 Halina Buk Nowoczesne zarzàdzanie finansami. Planowanie i kontrola Grzegorz Michalski Leksykon zarzàdzania finansami Wies aw Pluta, Grzegorz Michalski Krótkoterminowe zarzàdzanie kapita em. Jak zachowaç p ynnoêç finansowà? Wies aw Szcz sny, red. Finanse firmy. Jak zarzàdzaç kapita em Herwig R. Friedag, Walter Schmidt, Adrianna Lewandowska, Marcin Likierski My Balanced Scorecard. Moja strategiczna karta wyników, wyd. 2 Wieƒczys awa Soko owicz, Andrzej Srzednicki ISO. System zarzàdzania jakoêcià, wyd. 2 Tomasz Michalski, red. Ubezpieczenia gospodarcze Tadeusz Listwan, red. Zarzàdzanie kadrami wyd. 2 Artur Âliwiƒski, Bart omiej Âliwiƒski Facility management Zdzis aw Knecht Zarzàdzanie i planowanie marketingowe Marcin Bielski Podstawy teorii organizacji i zarzàdzania, wyd. 2 Pe na oferta dzia u literatury ekonomicznej C.H. Beck na stronie www.ekonomia.beck.pl

Decyzje finansowe firmy Metody analizy Jacek Kowalczyk, Aleksander Kusak WYDAWNICTWO C.H. BECK WARSZAWA 2006

Autorstwo poszczególnych cz Êci: Jacek Kowalczyk rozdzia y 2, 3, 4, 8, 10, 11, 12 podrozdzia 5.5. podrozdzia y 6.1. i 6.2. Aleksander Kusak rozdzia y 1, 7, 9 podrozdzia y 2.1. i 2.3. wspó autorstwo podrozdzia y 5.1., 5.2., 5.3., 5.4. podrozdzia 6.3. Recenzja: El bieta Màczyƒska Redakcja serii: Ewa Tomkiewicz Ok adka: Robert Rogiƒski Wydawnictwo C.H. Beck 2006 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o., ul. Gen. Zajàczka 9, 01-518 Warszawa, tel. (22) 33 77 600 Sk ad i amanie: Ewa Moczarska, tel. (22) 642 01 18 Druk i oprawa: Zak ady Graficzne im. KEN SA, Bydgoszcz ISBN 83-7483-167-7

Spis treêci Wprowadzenie............................................................... IX Rozdzia 1. Wskaêniki finansowe jako narz dzie wspomagania decyzji.............. 1 1.1. Wprowadzenie............................................................... 1 1.2. Wskaêniki rentownoêci........................................................ 3 1.3. Wskaêniki zad u enia......................................................... 6 1.4. Wskaêniki aktywnoêci gospodarczej (sprawnoêci)................................. 8 1.5. Wskaêniki p ynnoêci.......................................................... 10 1.6. Wykorzystanie wskaêników w procesie decyzyjnym................................ 18 1.7. Pytania i polecenia............................................................ 25 1.8. Literatura................................................................... 25 Rozdzia 2. Strefy tworzàce zysk................................................. 26 2.1. Klasyfikacja badania rentownoêci.............................................. 26 2.2. Analiza porównawcza......................................................... 34 2.3. Analiza czynnikowa.......................................................... 42 2.4. Piramida Du Ponta jako symulator dzia aƒ firmy.................................. 50 2.5. Pytania i polecenia............................................................ 61 2.6. Literatura................................................................... 61 Rozdzia 3. Zwiàzek p ynnoêci i rentownoêci...................................... 62 3.1. Wp yw na kondycj firmy...................................................... 62 3.2. Modyfikacja piramidy Du Ponta................................................ 65 3.3. Formu a zale noêci mi dzy p ynnoêcià i rentownoêcià............................. 73 3.3.1. Formu a wià àca p ynnoêç z rentownoêcià...................................... 73 3.3.2. Sposób wyprowadzenia formu y.............................................. 76 3.4. SprawnoÊç rentownoêç dynamiczna p ynnoêç.................................. 76 3.5. Pytania i polecenia............................................................ 89 3.6. Literatura................................................................... 89 Rozdzia 4. Wykorzystanie progu rentownoêci..................................... 90 4.1. WartoÊç aplikacyjna podstawowego modelu...................................... 90 4.2. Kryteria wyboru asortymentu.................................................. 102 4.3. Kszta towanie struktury produkcji i sprzeda y.................................... 106 4.4. Pytania i polecenia............................................................ 118 4.5. Literatura................................................................... 118 Rozdzia 5. Zarzàdzanie gotówkà................................................ 119 5.1. Bud etowanie gotówki........................................................ 119 5.2. Modyfikacje bud etów gotówkowych........................................... 128 5.3. Próg wyp acalnoêci........................................................... 132 V

Spis treêci 5.4. Wra liwoêç przep ywów pieni nych firmy na zmian wielkoêci sprzeda y............ 142 5.5. Modele optymalnego poziomu gotówki.......................................... 147 5.6. Pytania i polecenia............................................................ 156 5.7. Literatura................................................................... 157 Rozdzia 6. Sterowanie kapita em obrotowym..................................... 158 6.1. Planowanie zapotrzebowania na kapita obrotowy................................ 158 6.2. Ocena op acalnoêci dzia aƒ zmniejszajàcych zapotrzebowanie na kapita obrotowy............................................................. 170 6.3. Strategie zarzàdzania kapita em obrotowym...................................... 179 6.4. Pytania i polecenia............................................................ 186 6.5. Literatura................................................................... 187 Rozdzia 7. Zarzàdzanie kredytem kupieckim..................................... 188 7.1. Znaczenie kredytów kupieckich dla firmy........................................ 188 7.2. Finansowe skutki udzielania kredytu kupieckiego................................. 190 7.3. Faktoring................................................................... 196 7.4. Efekty finansowe, wynikajàce z korzystania z kredytu kupieckiego................... 203 7.5. Ocena poziomu udzielanych kredytów kupieckich................................. 207 7.6. Ocena poziomu wykorzystywanych kredytów kupieckich........................... 213 7.7. Pytania i polecenia............................................................ 217 7.8. Literatura................................................................... 218 Rozdzia 8. Mechanizmy dêwigni w ocenie ryzyka................................. 219 8.1. Dêwignia operacyjna i stopieƒ dêwigni operacyjnej................................ 220 8.2. Dêwignia finansowa i stopieƒ dêwigni finansowej................................. 227 8.3. Wykorzystanie kredytów do przyrostu stopy ROE................................. 234 8.4. Dêwignia àczna i stopieƒ dêwigni àcznej........................................ 236 8.5. Analiza wskaênikowa stopnia dêwigni àcznej.................................... 240 8.6. Aneks. Podzia kosztów na sta e i zmienne........................................ 253 8.6.1. Uwagi ogólne.............................................................. 253 8.6.2. Przygotowanie danych sprawozdawczych....................................... 254 8.7. Pytania i polecenia............................................................ 259 8.8. Literatura................................................................... 260 Rozdzia 9. Projekcja potrzeb kapita owych....................................... 261 9.1. Ustalanie zapotrzebowania na zewn trzne êród a finansowania..................... 261 9.2. Wzrost firmy oparty na wewn trznych êród ach finansowania....................... 269 9.3. Zrównowa ony rozwój firmy................................................... 273 9.4. Pytania i polecenia............................................................ 281 9.5. Literatura................................................................... 282 Rozdzia 10. Inwestycje rzeczowe................................................. 283 10.1. Procedura analizy wykonalnoêci projektu....................................... 283 10.2. Finansowy wizerunek projektu inwestycyjnego.................................. 286 10.3. Kryteria i miary finansowej oceny inwestycji..................................... 295 10.4. Pytania i polecenia........................................................... 315 10.5. Literatura.................................................................. 316 Rozdzia 11. WartoÊç przedsi biorstwa........................................... 317 11.1. Mierniki oparte na przep ywach pieni nych.................................... 317 11.2. WartoÊç dodana dla akcjonariuszy............................................. 320 11.3. Ekonomiczna wartoêç dodana................................................. 328 VI

Spis treêci 11.4. Pytania i polecenia........................................................... 332 11.5. Literatura.................................................................. 333 Rozdzia 12. Inwestycje finansowe................................................ 334 12.1. Kryteria oceny inwestycji finansowych.......................................... 334 12.1.1. Prognozowanie stopy zwrotu................................................ 338 12.1.2. Pomiar i prognozowanie ryzyka.............................................. 339 12.1.3. EfektywnoÊç inwestycji finansowych.......................................... 342 12.2. Podstawy analizy portfelowej.................................................. 343 12.3. Elementy zarzàdzania ryzykiem instrumenty pochodne.......................... 348 12.4. Pytania i polecenia........................................................... 354 12.5. Literatura.................................................................. 354 Indeks.......................................................................... 355

Na przysz oêç zastanawiaj si nie tylko nad tym, czy prawdà jest, co mówisz, ale czy ten, do kogo mówisz, wytrzyma prawd. Lucjusz Anneusz Seneka traktat O gniewie Wprowadzenie Ksià ka adresowana jest przede wszystkim do studentów i praktyków gospodarczych, a wi c w zamyêle autorów ma charakter podr cznikowoporadnikowy. Studenci kierunków ekonomicznych i zarzàdzania mogà traktowaç opisane zagadnienia jako zbiór przypadków zastosowania znanych z teorii modeli do rozwiàzaƒ praktycznych. Praktycy w szerokim rozumieniu decydenci w firmie, mened erowie ró nych szczebli mogà odnaleêç w publikacji walory aplikacyjnych zastosowaƒ metod wspomagajàcych decyzje finansowe. Korzystanie z ksià ki nie wymaga zaawansowanej znajomoêci finansów firmy, jednak e Czytelnik powinien w ogólnych zarysach mieç wiedz o firmie i o jej podstawowych kategoriach finansowych. Jakkolwiek w prezentacji zagadnieƒ przyj to okreêlonà kolejnoêç, to jednak nie jest ona wià àca przy lekturze ksià ki. W wi kszoêci przypadków ka dy rozdzia stanowi odr bnà ca oêç, choç oczywiêcie wiele aspektów opisywanych w ró nych miejscach wià e si ze sobà merytorycznie czy metodologicznie. Inspiracjà do napisania tej ksià ki sta y si dwa oczywiste, a zarazem fundamentalne spostrze enia, dotyczàce funkcjonowania firmy. W naszym opracowaniu firma rozumiana jest jako przedsi biorstwo. Po pierwsze wszechobecne w organizacji procesy decyzyjne i po drugie bardzo znaczàca rola finansów w realizacji tych procesów. Si à sprawczà, która na wszystkich etapach ycia firmy umo liwia jej funkcjonowanie, jest nieustanny proces podejmowania decyzji. Mo na powiedzieç, e proces ten stanowi swoisty nap d, który porusza firm, zmieniajàc zarówno jej relacje z otoczeniem, jak i jej wn trze. Firma nie mo e istnieç bez dokonywania wyborów. Zbiór wszystkich podejmowanych decyzji ma oczy- IX

Wprowadzenie wiêcie swojà hierarchi : decyzje generalne implikujà wybory ni szej rangi, a te rodzà potrzeb decyzji na jeszcze ni szych szczeblach itd. Procesom decyzyjnym w firmie mo na zatem przypisaç dwie podstawowe w aêciwoêci: sà to procesy ciàg e, a wi c dokonywane bez przerw w czasie, sà to procesy zachodzàce w ka dym ogniwie firmy i na ka dym szczeblu jej struktury organizacyjnej. Procesów decyzyjnych nie sposób przeceniç z jeszcze jednego powodu dokonujà si one na ka dej p aszczyênie firmy. Mo na wi c dostrzec decyzje: techniczne, organizacyjne, personalne, prawne, infrastrukturalne, ekonomiczne. Ich bezpoêrednie skutki z natury rzeczy ujawniajà si na tej p aszczyênie, której sà przedmiotem. Jednak e w praktyce, rezultaty wyborów decyzyjnych pojawiajà si niemal zawsze tak e na innych p aszczyznach. Np. decyzja o charakterze technicznym mo e mieç implikacje ekonomiczne czy prawne, a decyzja o charakterze personalnym mo e skutkowaç w sferze organizacyjnej czy ekonomicznej itd. Mówiàc ogólnie w firmie nie istniejà wybory decyzyjne o jednorodnych skutkach wy àcznie w sferze, której decyzja dotyczy, lecz sà to zawsze rezultaty wielorakie. Mo na postawiç kwesti, czy istnieje taka p aszczyzna firmy, na której z pewnoêcià zostanà odwzorowane skutki wszystkich decyzji. Odpowiedê jest pozytywna: takà p aszczyznà sà finanse firmy, czyli zjawiska i procesy przejawiajàce si w dynamicznych zmianach realnie istniejàcych zasobów pieniàdza w firmie bàdê w zaciàganiu zobowiàzaƒ do uruchomienia tych zasobów w przysz oêci. Nawet jeêli decyzja nie jest podejmowana w sferze finansowej a takich, jak si wydaje, jest jednak wi kszoêç rodzi ona poêrednio skutki finansowe. Ogólnie rzecz bioràc, z finansowego punktu widzenia skutki te sà dwojakiego rodzaju: przysparzajà firmie Êrodków pieni nych i poch aniajà te Êrodki. Skutkiem ka dej decyzji jest wi c wp yw i wydatek pieni ny. Nak ada si na to czynnik czasu: cz Êç wp ywów i wydatków staje si natychmiastowym skutkiem decyzji, cz Êç (w praktyce to cz Êç przewa ajàca) jest skutkiem odroczonym w czasie. Konsekwencje podj tej w danym momencie decyzji zwykle ujawniajà si w przysz oêci niekiedy w doêç odleg ej, a wi c niemal ka dy proces decyzyjny cechuje ryzyko, tzn. brak stuprocentowej pewnoêci urzeczywistnienia si oczekiwanych czy po àdanych efektów. Jest jeszcze jeden aspekt dotyczàcy owych skutków finansowych. Otó, niezale nie od tego, co jest przedmiotem wyboru decyzyjnego, czyli jakiej p aszczyzny dotyczy decyzja w procesie jej podejmowania istotne staje si kryterium finansowe. Nie zawsze odgrywa ono rol dominujàcà, gdy niekiedy przewa ajà inne kryteria (techniczne, rynkowe, personalne, prawne itp.), ale zawsze jest brane pod uwag. Warto wreszcie nadmieniç, e finanse starajàc si u ywaç j zyka uniwer- X

Wprowadzenie salnie opisujàcego rzeczywistoêç firmy ujawniajà tendencj do swoistej ekspansji i obejmujà coraz wi cej zjawisk, które majà ze swej natury charakter nieprzek adajàcy si wprost na wielkoêci wymierne w kategoriach finansowych (np. koncepcje kapita u intelektualnego czy poj cie goodwill). To spostrze enie z kolei prowadzi do wniosku, e u ywajàc we wspó czesnej firmie kategorii finansowych, mo na opisaç niemal ka dy rodzaj zjawiska czy procesu tam zachodzàcego. Wszystko to pozwala nadaç finansom niezwykle wa nà, by nie powiedzieç wiodàcà, rol w podejmowaniu decyzji. W procesach decyzyjnych, widzianych przez pryzmat finansów, stosowane sà rozmaite metody i narz dzia, które majà u atwiaç dokonywanie wyborów i ograniczaç ryzyko. Narz dzia majà ró ny charakter: od uproszczonego opisu jednolitym j zykiem finansowym rozmaitych przejawów dzia ania firmy (jak wskaêniki finansowe) by pomóc w sposób klarowny odkryç s abe i mocne strony firmy poprzez proste formu y obrazujàce dzi ki niewielu zmiennym wybrany obszar (jak koncepcja progu rentownoêci), a do z o onych modeli o wielu parametrach, których zadaniem jest w miar wszechstronny opis (odwzorowanie numeryczne) z o onych zjawisk i procesów (np. piramida wskaêników Du Ponta czy modele mechanizmów dêwigni). Konfrontacja wielu tych narz dzi, wszechstronnie i przyst pnie opisanych w literaturze przedmiotu, z praktykà gospodarczà a wi c z ich wykorzystaniem w realnych decyzjach firmy nierzadko jednak prowadzi do wniosku, e stopieƒ tego wykorzystania jest niezadowalajàcy. Daje si dostrzec swoistà luk mi dzy potencjalnà u ytecznoêcià wielu finansowych modeli, koncepcji, formu czy wzorów a ich zastosowaniem praktycznym. Zadaniem, jakie postawili sobie autorzy ksià ki jest próba przynajmniej cz Êciowego wype nienia tej luki, poprzez prezentacj wartoêci aplikacyjnej wielu narz dzi finansowych przy zaakcentowaniu ich u ytecznoêci w procesach decyzyjnych firmy. Aby sprostaç temu zadaniu, prezentowanym narz dziom i metodom starano si nadaç charakter planistyczny. Uwypuklono przy tym ich symulacyjny charakter, a wi c zdolnoêç do wielowariantowego przedstawiania przysz oêci firmy. Niektóre z narz dzi przedstawiono w sposób zmodyfikowany w stosunku do ogólnie znanych standardów (np. dynamiczne konstrukcje wskaêników p ynnoêci), inne zaprezentowano w formie oryginalnych, autorskich koncepcji o nowatorskim charakterze (np. strukturalna piramida stopnia dêwigni àcznej), weryfikujàc je tam, gdzie to by o mo liwe, na danych empirycznych. Zagadnienia uj to w 12 rozdzia ach. W rozdziale 1 ukazano decyzyjne walory analizy wskaênikowej. W rozdziale 2 dokonano systematycznej prezentacji metod porównawczego i czynnikowego badania rentownoêci firmy. Rozdzia 3 to zastosowanie w decyzjach ma o znanej metodologii zintegrowanego pomiaru dwóch g ównych kryteriów finansowych: rentownoêci i p ynnoêci. Rozdzia 4 prezentuje praktyczne wykorzystanie progu rentownoêci ze szczególnym akcentem na próg wieloasortymentowy. W rozdziale 5 znalaz y si metody pomocne w utrzymaniu p ynnoêci firmy: bud etowanie gotówkowe oraz XI

optymalizacja poziomu Êrodków pieni nych. Przedmiotem rozdzia u 6 tak e jest przede wszystkim p ynnoêç finansowa, ale ukazana przez pryzmat iteracyjnych metod planowania wielkoêci potrzebnego firmie kapita u obrotowego i oceny efektywnoêci podejmowanych w tym zakresie decyzji. Rozdzia 7 koncentruje si na metodach zwiàzanych z kredytem kupieckim, z którego firma zamierza korzystaç i którego sama zamierza udzielaç. W rozdziale 8 poddano szczegó owej analizie stopnie dêwigni operacyjnej, finansowej i àcznej. Zaprezentowano hierarchicznà struktur czynników kszta tujàcych te stopnie i ukazano powiàzania w formie modelu symulacyjnego. Rozdzia 9 prezentuje mo liwoêci zastosowania g ównych kryteriów w decyzjach, których przedmiotem jest wielkoêç i struktura kapita ów firmy. W rozdziale 10 przedstawiono metody pomocne w planowaniu inwestycji rzeczowych samà procedur prospektywnej analizy przedsi wzi cia inwestycyjnego oraz kryteria i miary finansowej oceny takiego przedsi wzi cia. Rozdzia 11 przybli a wykorzystanie wybranych metod dochodowych do wyceny wartoêci firmy. W rozdziale 12 przedstawiono podstawowe zasady u yteczne przy podejmowaniu decyzji w zakresie inwestycji finansowych oraz g ównà ide instrumentów pochodnych, wykorzystywanych w zarzàdzaniu ryzykiem. O ile wyraênie tego nie zaznaczono, wszystkie przytoczone w ksià ce przyk ady, dane liczbowe, tablice, schematy i rysunki sà w asnym opracowaniem autorów. Na koƒcu ka dego rozdzia u podana jest literatura uzupe niajàca problematyk opisanà w danym rozdziale. Autorzy pragnà wyraziç podzi kowania wszystkim uczestnikom bezpo- Êrednich spotkaƒ o charakterze doradczym czy szkoleniowym g ównie mened erom wielu polskich firm którzy w okresie ostatnich kilku lat byli uprzejmi dzieliç si swymi problemami, pojawiajàcymi si w praktycznym realizowaniu procesów decyzyjnych. Ich g osy by y nieocenionà inspiracjà i pomocà w formu owaniu i doborze zakresu tematycznego ksià ki. OczywiÊcie za zawarte w niej treêci autorzy ponoszà wy àcznà odpowiedzialnoêç. Warszawa, marzec 2006 r. Wprowadzenie Autorzy XII

Rozdzia 1. Wskaêniki finansowe jako narz dzie wspomagania decyzji W rozdziale: charakterystyka g ównych wskaêników finansowych, stosowanych w praktyce gospodarczej wykorzystanie wskaêników w ocenie kondycji finansowej ukazanie wskaêników w roli weryfikatora planowanych decyzji gospodarczych wskaênikowa symulacja skutków ró nych dzia aƒ podejmowanych w firmie 1.1. Wprowadzenie Dokumentacja êród owa mo e byç podstawà interpretacji procesów i zjawisk finansowych. Dzi ki temu okazuje si pomocna przy podejmowaniu decyzji. Wi kszà jednak u ytecznoêç dla potrzeb decyzyjnych przypisuje si ró nego rodzaju wskaênikom. Wyra ajà si one relacje odpowiednich wielkoêci bezwzgl dnych zawartych w bilansie, rachunku wyniku finansowego i innych sprawozdaniach finansowych. Wskaêniki finansowe sà noênikiem wa nych informacji dla ró nych grup odbiorców. Majà one ró norodnà budow i charakteryzujà ró ne aspekty dzia alnoêci firmy. Zbyt wysoka lub zbyt niska wielkoêç wskaênika jest sygna em o wyst powaniu negatywnych lub pozytywnych zjawisk. Mo e byç êród em informacji o zagro eniach i szansach poprawy wyników finansowych firmy. Nale y dodaç, e wskaêniki finansowe nie dajà wystarczajàcych informacji o przyczynach zaistnia ych zjawisk lub zdarzeƒ. Dlatego te stwierdzone nieprawid owoêci i zagro enia powinny byç przedmiotem dalszej analizy przyczynowo- -skutkowej. Dostawcy i banki udzielajàce kredytów krótkoterminowych sà przede wszystkim zainteresowane ocenà p ynnoêci bie àcej firmy. Dla nich wa ne sà zatem wskaêniki okreêlajàce zdolnoêç firmy do realizacji zobowiàzaƒ krótkoterminowych. Udzielajàcy kredytów na d u szy okres sà zainteresowani zdol- 1

Rozdzia 1. Wskaêniki finansowe jako narz dzie wspomagania decyzji noêcià firmy do generowania gotówki oraz ocenà ryzyka finansowego w odpowiednio odleg ej przysz oêci. W aêciciele firmy, akcjonariusze sà zainteresowani poziomem rentownoêci i ryzyka zwiàzanego z dzia alnoêcià firmy. Kierownictwo firmy jest zainteresowane wszystkimi aspektami analizy finansowej, poniewa jest odpowiedzialne za bie àcà i perspektywicznà dzia alnoêç firmy. Wskaêniki finansowe wykorzystywane w praktyce gospodarczej mo na ujàç w nast pujàcych czterech grupach: wskaêniki rentownoêci, wskaêniki zad u enia, wskaêniki aktywnoêci lub wskaêniki sprawnoêci dzia ania, wskaêniki p ynnoêci. Ka da z wymienionych grup wskaêników dotyczy innego aspektu dzia alnoêci firmy. Poszczególne wskaêniki dostarczajà wzajemnie uzupe niajàcych si informacji o sytuacji finansowej. àczne ich u ycie daje kompleksowà ocen. Aby mo na by o dokonaç oceny poziomu osiàgni tych wskaêników finansowych, przeprowadza si analiz porównawczà. Jako podstawa porównaƒ mogà byç wykorzystane: 1) wskaêniki osiàgni te w latach (okresach) poprzednich, 2) wskaêniki osiàgni te w podobnych firmach w bran y, 3) Êrednie wskaêniki uzyskane w bran y, 4) wskaêniki wynikajàce z planu finansowego firmy. Porównanie wskaêników w czasie pozwala wyznaczyç trendy w kszta towaniu si okreêlonych relacji finansowych. Pozwala te oceniç, czy tendencje zmian we wskaênikach sà korzystne dla firmy, jakie jest nat enie zmian w stosunku do lat poprzednich. Pogorszenie si wskaêników mo e byç sygna- em o wyst pujàcych nieprawid owoêciach i podejmowaniu b dnych decyzji gospodarczych w badanym okresie. Porównania wskaêników w stosunku do planu dostarczajà wa nych informacji o odchyleniach, jakie powstajà pomi dzy planem a rzeczywistymi wynikami firmy. Porównania mi dzyzak adowe polegajà na zestawieniu danych dotyczàcych innych firm bàdê Êrednich wielkoêci w bran y. Sà podstawà do poznania: efektywnoêci dzia alnoêci badanej firmy w stosunku do firm konkurencyjnych, polityki gospodarczej stosowanej przez poszczególne firmy, pozycji badanej firmy w bran y. Porównania te majà istotne walory poznawcze. Jednak obcià one sà te takimi wadami, jak: niew aêciwa porównywalnoêç metodologiczna oraz ograniczony dost pu do informacji. KorzyÊci wynikajàce ze stosowania analizy wskaênikowej: atwo i szybko mo na obliczyç wskaêniki na podstawie dost pnych sprawozdaƒ finansowych, 2

wskaêniki umo liwiajà porównywanie w czasie i analiz trendów w zakresie badanych zjawisk, ze wzgl du na popularnoêç wykorzystania wskaêników przez firmy w kraju i za granicà, mo liwe jest ich porównanie oraz ustalenie pozycji firmy na tle innych, wskaêniki znajdujà zastosowanie przy identyfikowaniu problemów w dzia- alnoêci firmy i okreêlaniu dalszych kierunków szczegó owej analizy, du a ró norodnoêç wskaêników pozwala na kompleksowà ocen dzia alnoêci firmy poprzez wiàzanà interpretacj wskaêników uzyskuje si dodatkowo pog bienie tej oceny. Do s aboêci analizy wskaênikowej mo na zaliczyç nast pujàce zale noêci: wskaêniki informujà o poprawie lub pogorszeniu sytuacji ekonomiczno-finansowej, ale nie ukazujà przyczyn tego stanu lub jego zmiany, pojedyncze wskaêniki analizowane bez uwzgl dniania innych informacji mogà dawaç mylny obraz sytuacji w firmie, pos ugujàc si wskaênikami atwo jest pope niç ich nadinterpretacj, polegajàcà na sformu owaniu zbyt daleko idàcych wniosków i zafa szowanie obrazu ocenianych zjawisk, tylko w przypadku niektórych wskaêników wyst pujà wzorcowe wielkoêci pozwalajàce na ocen prawid owoêci analizowanych zjawisk, zmiany w zakresie rachunkowoêci lub zró nicowanie jej zasad w ró nych krajach mogà powodowaç utrat porównywalnoêci wskaêników i niemo noêç oceny badanych zjawisk. 1.2. Wskaêniki rentownoêci 1.2. Wskaêniki rentownoêci Ocena rentownoêci opiera si na analizie osiàgni tego przez firm wyniku finansowego w badanym okresie. Sam wynik finansowy jako wielkoêç bezwzgl dna nie stanowi dostatecznej podstawy do sformu owania pe nej oceny efektywnoêci gospodarczej. Relacja wyniku finansowego do ró nych kategorii finansowych, jak: kapita, majàtek, sprzeda, pozwala na stawianie diagnoz i formu owanie wniosków finansowych. JeÊli firma nie uzyskuje wymaganej przez inwestorów rentownoêci, a szczególnie stopy zwrotu, to nie znajduje ich uznania i pozytywnej oceny. Wskaêniki zyskownoêci czyli wskaêniki rentownoêci, gdy wynik finansowy jest zyskiem, a nie stratà mierzà efektywnoêç dzia alnoêci firmy przez odniesienie osiàgni tego zysku do wielkoêci (wartoêci) sprzeda y, majàtku firmy i wk adu kapita owego w aêcicieli. Powszechnie stosuje si kilka rodzajów wskaêników zyskownoêci: sprzedaż wskaźnik marży brutto ( WMb ) = ( ) 100 koszt wytworzenia sprzedanych wyrobów sprzedaż, 3

Rozdzia 1. Wskaêniki finansowe jako narz dzie wspomagania decyzji zysk operacyjny wskaźnik zyskowności operacyjnej ( Rop ) = 100 sprzedaż zysk przed opodatkowaniem (czyli brutto) wskaźnik zyskowności brutto ( Rbr ) = 100 sprzedaż zysk po opodatkowaniu (czyli netto) wskaźnik zyskowności netto ( Rn ) = 100 sprzedaż zysk netto wskaźnik zyskowności aktywów ( ROA ) = aktywa ogółem 100,,,, Przedstawione wskaêniki obrazujà ró ne aspekty efektywnoêci dzia ania firmy. Wskaênik mar y brutto ukazuje efektywnoêç osiàganà przez firm na realizowanej produkcji wyrobów czy us ug. W formule tego wskaênika ujmuje si tylko koszty zwiàzane z realizowanà produkcjà. Mo na wi c dokonaç oceny trafnoêci wyboru programu produkcyjnego. Warto zauwa yç, e wskaênik ten powinien byç na tyle wysoki, aby umo liwiç pokrycie kosztów niezwiàzanych bezpoêrednio z realizowanà produkcjà, jak: koszty ogólne zarzàdu, koszty sprzeda y, koszty finansowe i inne. Wskaênik zyskownoêci operacyjnej informuje o poziomie efektywnoêci dzia alnoêci operacyjnej zwiàzanej ze sprzeda à wyrobów i us ug oraz pozosta ej dzia alnoêci operacyjnej. W formule tego wskaênika nie ujmuje si przychodów i kosztów zwiàzanych z operacjami finansowymi. Wskaênik pokazuje zatem efektywnoêç niezale nà od struktury finansowania, tj. stopnia zaanga owania kapita ów obcych. Wskaênik zyskownoêci brutto ujmuje àczny efekt finansowy przed opodatkowaniem, powstajàcy na ca ej dzia alnoêci firmy w relacji do wielkoêci sprzeda y. Obejmuje mar brutto powstajàcà na dzia alnoêci operacyjnej, koszty funkcjonowania firmy, koszty sprzeda y, a tak e efekty operacji finansowych i wynik nadzwyczajny. Dzi ki takiemu uj ciu uzyskuje si pe ny obraz osiàgni tej przez firm efektywnoêci sprzeda y przed opodatkowaniem. Wskaênik zyskownoêci netto ukazuje ostateczny efekt finansowy po opodatkowaniu na tle osiàgni tych przychodów ze sprzeda y. Wskaênik zyskownoêci aktywów (wskaênik zwrotu z inwestycji) przedsta- zysk netto wskaźnik zwrotu kapitału własnego ( ROE ) = kapitał własny 100. 4

1.2. Wskaêniki rentownoêci wia efektywnoêç majàtku firmy. Mo na te powiedzieç, e wskaênik ten okre- Êla zdolnoêç aktywów firmy do generowania zysków. Wskaênik zwrotu kapita u w asnego ujmuje wielkoêç kapita u w asnego, a nie ca oêci aktywów firmy. Dzi ki takiej konstrukcji wskaênika uzyskuje si informacj, jaka jest stopa zwrotu od wk adu kapita owego wniesionego przez w aêcicieli firmy. Jest to wskaênik bardzo istotny dla w aêcicieli, którzy najbardziej sà zainteresowani efektywnoêcià w asnego kapita u. Istotne walory poznawcze prezentujà ró nice pomi dzy wyszczególnionymi wskaênikami zyskownoêci (rysunek 1.1.). Rysunek 1.1. Kategorie kszta tujàce ró nice mi dzy wskaênikami zyskownoêci Wskaênik mar y brutto Wskaênik zyskownoêci operacyjnej Wskaênik zyskownoêci brutto Koszty ogólne zarzàdu Koszty sprzeda y Wynik na pozosta ej dzia alnoêci operacyjnej Wynik na operacjach finansowych Wynik nadzwyczajny Obcià enia podatkowe Wskaênik zyskownoêci netto Rotacja aktywów Wskaênik zyskownoêci aktywów Struktura kapita u Wskaênik zwrotu kapita u w asnego èród o: opracowanie w asne Ró nica pomi dzy wskaênikiem mar y brutto a wskaênikiem zyskownoêci operacyjnej informuje o poziomie ponoszonych kosztów ogólnych zarzàdu, kosztów sprzeda y i wysokoêci zrealizowanego wyniku na pozosta ej dzia alnoêci operacyjnej na tle sprzeda y. Ma a ró nica pomi dzy tymi wskaênikami mo e oznaczaç efektywnà gospodark w sferze operacyjnej, ale niezwiàzanej bezpoêrednio z realizowanà produkcjà wyrobów oraz w sferze pozosta ej operacyjnej. Nale y dodaç, e niekiedy taki rezultat mo na osiàgnàç, pokrywajàc koszty ogólne zarzàdu i koszty sprzeda y wysokà nadwy kà na pozosta ej dzia alnoêci operacyjnej. 5

Rozdzia 1. Wskaêniki finansowe jako narz dzie wspomagania decyzji Ró nica pomi dzy wskaênikiem zyskownoêci operacyjnej i zyskownoêci brutto ukazuje wynik na operacjach finansowych w po àczeniu z wynikiem nadzwyczajnym na tle sprzeda y. Ni szy wskaênik zyskownoêci brutto od wskaênika zyskownoêci operacyjnej wynika z przewagi kosztów operacji finansowych i strat nadzwyczajnych nad przychodami z operacji finansowych i zyskami nadzwyczajnymi. Niekiedy jednak wysokie przychody z operacji finansowych powodujà wy szy poziom wskaênika zyskownoêci brutto w stosunku do wskaênika zyskownoêci operacyjnej. Ró nica pomi dzy wskaênikami zyskownoêci brutto i netto wynika z faktycznej skali obcià eƒ podatkowych. Im jest ona wy sza, tym wi ksze zosta y naliczone obcià enia podatkowe na tle zrealizowanej sprzeda y. Wysoka ró nica pomi dzy wskaênikiem zyskownoêci netto a wskaênikiem zyskownoêci aktywów oznacza wysokà rotacj aktywów. Jest to zjawisko pozytywne, gdy ka da jednostkowa wartoêç majàtku generuje wysokà sprzeda lub inaczej to interpretujàc dla osiàgni cia jednostki sprzeda y anga- uje si mniejsze rozmiary majàtku. Wysoka ró nica pomi dzy wskaênikiem zyskownoêci aktywów a wskaênikiem zwrotu kapita u w asnego wynika z wysokiego zaanga owania kapita- ów obcych. Firma korzysta w takim przypadku z efektu dêwigni finansowej. 1.3. Wskaêniki zad u enia Wskaêniki zad u enia pokazujà skal wykorzystywanych kapita ów obcych oraz ryzyko ich sp aty i bie àcej obs ugi. Wskaênik ogólnego poziomu zad u enia (wskaênik zad u enia aktywów) stanowi relacj wielkoêci zad u enia firmy do aktywów ogó em: Wskaênik informuje, jaki udzia w ca oêci aktywów stanowi zad u enie. Im wy sza jest wielkoêç wskaênika, tym stopieƒ zad u enia firmy jest wi kszy, i odwrotnie. Ró nica mi dzy 100% a wielkoêcià tego wskaênika obrazuje udzia kapita ów w asnych finansujàcych aktywa. Im wi kszy wskaênik poziomu zad u enia, tym mniejszy udzia w asnych Êrodków finansujàcych dzia- alnoêç firmy, i odwrotnie. Zbyt wysoki poziom wskaênika zad u enia mo e podwa yç wiarygodnoêç finansowà firmy. Zbyt niski poziom wskaênika mo e Êwiadczyç o niewykorzystywaniu zewn trznych êróde finansowania dla zwi kszenia korzyêci finansowych firmy. Wed ug standardów zachodnich dopuszczalny poziom tego wskaênika wynosi 57 67% (Sierpiƒska, Jachna, 2004, s. 167). Oznacza to, e firmy mogà do 2/3 aktywów finansowaç kapita ami obcymi. JednoczeÊnie w tym przypadku wartoêç aktywów ogó em przekracza o 50% kwot zobowiàogółem zadłużenie aktywa ogółem 100. 6

1.3. Wskaêniki zad u enia zaƒ. W odniesieniu do 57% wielkoêci wskaênika aktywa przekraczajà kwot d ugów o 75%. Stanowi to czynnik zabezpieczajàcy dla wierzycieli, umo liwiajàcy sp at d ugu w sytuacji, gdyby wartoêç rynkowa majàtku istotnie odbiega- a od wartoêci ksi gowej. Podobnà wartoêç poznawczà posiada wskaênik zad u enia kapita u w asnego, zwany tak e wskaênikiem struktury kapita owej, który ukazuje relacj kapita u obcego do kapita u w asnego. JeÊli wielkoêç wskaênika zad u enia kapita u w asnego przekracza 1,0, oznacza to wi ksze zaanga owanie kapita- ów obcych ni w asnych. Wskaênik zad u enia kapita u w asnego jest ÊciÊle zwiàzany ze wskaênikiem ogólnego zad u enia aktywów. Wysoki wskaênik ogólnego zad u enia aktywów oznacza jednoczeênie wysoki poziom wskaênika zad u enia kapita u w asnego. Dopuszczalna skala zad u enia kapita u w asnego wynosi od 1,33 do 2,0. Wskaênik zad u enia d ugoterminowego wyra a nast pujàca relacja: zadłużenie długoterminowe kapitał własny. Wskaênik dotyczy zad u enia d ugoterminowego, przez które rozumie si d ugi sp acane w okresie d u szym ni 1 rok. Wskaênik wy szy od jednoêci Êwiadczy, e zad u enie d ugoterminowe przewy sza kapita w asny w aêcicieli. Jest to sytuacja niekorzystna dla po yczkodawców. Uzasadnieniem dla utrzymywania wysokiego poziomu tego wskaênika jest dà enie w aêcicieli do przenoszenia cz Êci ryzyka na wierzycieli d ugoterminowych i ch ç korzystania z efektu dodatniej dêwigni finansowej. Na ogó po yczkodawcy starajà si nie przekraczaç pewnych relacji. Udzielajà zatem kredytów i po yczek do okreêlonego poziomu wskaênika zad u enia d ugoterminowego. Najkorzystniejsza dla po yczkodawców jest sytuacja, gdy wskaênik wynosi 0,5. Oznacza to bowiem, e ka dy 1 z kapita u d ugoterminowego znajduje pokrycie w 2 z kapita u w asnego, co stanowi odpowiednio wysokie zabezpieczenie dla wierzycieli d ugoterminowych. Wskaênik pokrycia odsetek okreêla stopieƒ zabezpieczenia obs ugi zad u- enia. Formu a tego wskaênika ma postaç: zysk przed spłatą odsetek i opodatkowaniem odsetki. Wskaênik informuje, ile razy zysk osiàgni ty na dzia alnoêci (przed sp atà odsetek i przed opodatkowaniem) przewy sza wartoêç p aconych odsetek. WysokoÊç tego wskaênika powinna byç wi ksza od jednoêci, jednak im bli ej jednoêci, tym wi kszy stopieƒ ryzyka zwiàzany ze sp atà odsetek. Im wy szy 7