Piotr SZCZĘSNY, Joanna RYMARZ BEZPIECZEŃSTWO RUCHU DROGOWEGO POLSKI, NIEMIEC I CZECH Streszczenie W artykule przedstawiono wyniki analiz głównych wskaźników bezpieczeństwa ruchu drogowego w trzech sąsiednich krajach - Polsce, Niemczech i Czechach. Kraje te charakteryzuje znaczne zróżnicowanie parametrów sieci drogowej m.in. największy (2%) udział autostrad w Niemczech oraz podobny wskaźnik rozwoju motoryzacji, wyrażony liczbą około dwóch osób na jeden samochód. We wszystkich krajach następuje poprawa statystyk wypadkowych obserwowana jako spadek liczby wypadków, zabitych oraz rannych. Największa ciężkość wypadków występuje w Polsce i wynosi ponad 1 osób zabitych na 1 wypadków. WSTĘP W pracy wykonano analizę porównawczą wskaźników bezpieczeństwa ruchu drogowego Polski, Niemiec i Czech. Wybór tych krajów nie jest przypadkowy, gdyż są one położone w bezpośrednim sąsiedztwie i posiadają tzw. trójstyk granic (pomiędzy miejscowościami Porajów (PL), Zittau (D) i Hrádek nad Nisou (CZ), fot. 1). Fot. 1. Trójstyk granic Polski, Niemiec i Czech widok ze strony niemieckiej Przez kraje te prowadzą korytarze transportowe przebiegające z Polski na zachód i południe Europy. Polska graniczy z Niemcami i Czechami na odcinku 1263 km, co stanowi ponad 41% naszych granic lądowych. Wykorzystanie tego kierunku transportowego ma swoje uwarunkowania historyczne, w postaci tzw. szlaku bursztynowego, który już dwa tysiące lat temu AUTOBUSY 1
wytyczał drogę wymiany handlowej, obejmującej tereny porównywanych krajów. Po przystąpieniu Polski i Czech 21.12.27r. do Strefy Schengen, zniesione zostały formalne utrudnienia związane z przekraczaniem granic pomiędzy analizowanymi państwami, co stworzyło dogodne warunki do dalszego rozwoju transportu pasażerskiego i towarowego oraz współpracy gospodarczej. Przewozy przez granice z Niemcami i Czechami stanowią ok. 75% całości przewozów międzynarodowych realizowanych w Polsce [12]. Jak wynika z danych przedstawionych w tabeli 1, analizowane kraje posiadają dobrze rozwiniętą sieć drogową, co wyrażają zamieszczone wskaźniki gęstości sieci, natomiast parametry dotyczące autostrad (będące odpowiednikiem jakości dróg) wskazują na jednoznaczną przewagę Niemiec. Wobec przedstawionych faktów, potwierdzających tezę o szczególnej intensywności komunikacji samochodowej przez granice porównywanych krajów, uzasadnione wydaje się przeprowadzenie dla nich analizy porównawczej wskaźników bezpieczeństwa ruchu drogowego. Tabela 1. Ogólna charakterystyka parametryczna porównywanych krajów (28 r.) Polska Niemcy Czechy Powierzchnia [tys. km 2 ] 312,7 357,1 78,9 Ludność [mln] 38,2 82, 1,5 Gęstość zaludnienia [osób/km 2 ] 122,2 229,6 133,1 Długość dróg ogółem [tys. km] 389,7 655,2 55,6 Gęstość dróg [km/km 2 ] 1,3 1,8,7 Długość autostrad [km] 765 12694 691 Gęstość autostrad [m/km 2 ] 2,4 35,5 8,8 Źródło: [2,6,9] 1. CHARAKTERYSTYKA SIECI DROGOWEJ Sieć drogowa analizowanych krajów wykazuje znaczne zróżnicowanie zarówno w aspekcie długości i gęstości poszczególnych rodzajów dróg, jak i ich jakości (stanu technicznego) - tabela 2. Tabela 2. Podział dróg publicznych w analizowanych krajach Polska 29 Niemcy 28 Czechy 28 długość % długość % długość % Ogółem [tys. km] 389,7 1 655,2 1 55,6 1 Autostrady [km] 765,2 12645 1,9 691 1,2 E-drogi [tys. km] 5,5 1,4 1,4 1,6,36,6 Inne drogi [tys. km] w tym: 383,3 98,4 632,1 96,5 54,5 98, - drogi krajowe [tys. km] 18,5 4,7 41, 6,3 5,8 1,4 - drogi wojewódzkie [tys. km] 155,5 39,9 178,1 27,2 14,6 26,3 - drogi gminne [tys. km] 29,3 53,7 413, 63, 34,1 61,3 Źródło: [4,7,8] Największe różnice dotyczą sieci autostrad (rys. 1). We wszystkich krajach trwa realizacja planów budowy i rozbudowy sieci autostrad, natomiast istniejąca sieć autostrad niemieckich, długości ponad 12 tys. km (2% wszystkich dróg niemieckich), jest prawie dziesięciokrotnie dłuższa od łącznej długości autostrad w Polsce i Czechach. Bardzo dobry stan autostrad niemieckich, brak ograniczeń prędkości oraz brak opłat, zachęcają kierowców do wyboru Niemiec jako kraju tranzytowego w podróżach na zachód Europy, nawet jeśli trasa przejazdu uległaby wydłużeniu. W Polsce i Czechach brak autostrad rekompensują częściowo drogi ekspresowe, których udział wynosi odpowiednio 1,4% i,65%. 2 AUTOBUSY
Długość autostrad w km (Niemcy x1) 15 12 9 6 3 Rys. 1. Sieć autostrad w analizowanych krajach w latach 199-29 W porównywanych krajach wyróżnia się kategorie dróg krajowych, wojewódzkich i gminnych. Udział dróg krajowych (o podwyższonych parametrach) w Polsce wynosi ok. 5%, w Niemczech ponad 6%, natomiast w Czechach ponad 1%. Polskę i Czechy charakteryzuje istotnie niższa gęstość dróg niż w Niemczech. Dysproporcje w strukturze dróg mają wpływ na bezpieczeństwo ruchu drogowego. Można założyć, że pośrednio wpływają one na większą ciężkość wypadków w Polsce. 2. CHARAKTERYSTYKA ŚRODKÓW TRANSPORTU Następstwem centralnego położenia Polski na szlaku transportowym wschód-zachód, są intensywne przewozy tranzytowe. Według danych Komendy Głównej Straży Granicznej, w roku 29 ruch graniczny środków transportu drogowego przez zewnętrzne granice UE wyniósł 8,7 mln pojazdów, w tym 7,2 mln samochodów osobowych. W ostatnim dwudziestoleciu nastąpił dynamiczny wzrost liczby samochodów osobowych w badanych krajach, szczególnie wysoki w Polsce. W odniesieniu do roku 199, w Polsce do roku 28 nastąpił wzrost liczby samochodów o 26%, w Niemczech i Czechach odpowiednio o 12% i 57% (rys.2). Liczba samochodów osobowych w mln 5 4 3 2 1 Rys. 2. Liczba samochodów osobowych w analizowanych krajach w latach 199-28 Przedstawiony na rys. 3 wskaźnik liczby samochodów osobowych na 1 mieszkańców pozwala stwierdzić, iż w analizowanych krajach parametr ten zbliża się do podobnej wartości (45), co oznacza ok. dwóch osób przypadających na jeden statystyczny samochód. AUTOBUSY 3
6 Liczba samochodów osobowych 45 3 15 Rys. 3. Liczba samochodów osobowych na 1 mieszkańców Na rys. 4 zilustrowano dotkliwość braku odpowiedniej do liczby samochodów długości autostrad w Polsce. Na 1km polskich autostrad przypada ponad 2 tys. samochodów osobowych, a w porównywanych krajach wskaźnik ten wynosi jedynie niecałe 5 tys. pojazdów. x1 Czechy Niemcy Liczba samochodów osobowych 4 3 2 1 Rys. 4. Liczba samochodów osobowych na 1km autostrad 3. WSKAŹNIKI BEZPIECZEŃSTWA RUCHU DROGOWEGO Liczba wypadków drogowych w Polsce i pozostałych krajach systematycznie maleje (rys.5). Szczególnie korzystny był dla Polski rok 29, w którym odnotowano ok. 44,1 tys. wypadków drogowych. Oznacza to spadek liczby wypadków w odniesieniu do 28 r. o ponad 1%. W okresie 2-28 spadek liczby wypadków wyniósł w Polsce 14,3%, a w Niemczech i Czechach odpowiednio 16,3% i 11,4%. Liczba wypadków (w tys.) Niemcy x1 8 6 4 2 Rys. 5. Liczba wypadków drogowych w latach 199-29 4 AUTOBUSY
Spadek liczby zabitych w Polsce w roku 29 w porównaniu z rokiem 28 wyniósł 873, co daje najkorzystniejszy spośród analizowanych krajów wskaźnik względny wynoszący - 16,1% (rys. 6). Liczba zabitych (w tys.) 12 1 8 6 4 2 Rys. 6. Liczba zabitych w wypadkach drogowych w latach 199-29 Liczba rannych w wypadkach drogowych w Polsce w roku 29 wyniosła 5596 i spadła w stosunku do roku 28 o ok. 1%. Jest to najlepszy wskaźnik wśród porównywanych krajów (rys. 7). 9 Liczba rannych (w tys.) Niemcy x1 6 3 Rys. 7. Liczba rannych w wypadkach drogowych w latach 199-29 Wskaźnik liczby zabitych na 1 wypadków drogowych określa ciężkość wypadków. Jak wynika z rys. 8 parametr ten jest dla Polski szczególnie niekorzystny i wynosi on ponad 1,4 dla Niemiec 1,3 (29), a dla Czech 4,7 (28). 16 Liczba zabitych 12 8 4 Rys. 8. Liczba zabitych na 1 wypadków drogowych w latach 1991-29 AUTOBUSY 5
Ciężkość wypadków drogowych określają również inne parametry zebrane w tabeli 3 i przedstawione na rys. 9. Są one szczególnie niekorzystne dla Polski w odniesieniu do liczby zabitych. W Czechach odpowiednie wskaźniki osiągają wartości dwukrotnie niższe, a w Niemczech stanowią zaledwie ok.1% wskaźników polskich. Wskaźnik rannych w wypadkach samochodowych w analizowanych krajach osiąga bardzo zbliżone wartości. 16 Liczba zabitych 12 8 4 Rys. 9. Liczba zabitych na 1 rannych w latach 199-29 Tabela 3. Procentowy wskaźnik ciężkości wypadków w analizowanych krajach Polska 29 Niemcy 28 Czechy 28 Wskaźnik liczby zabitych / rannych 8,2 1,5 3,8 Wskaźnik zabitych / liczby wypadków 1,4 1,3 4,7 Wskaźnik rannych / liczby wypadków 127 128 124 Źródło: [5, 11] WNIOSKI Wykonane analizy i zestawienia pozwalają na sformułowanie następujących wniosków: 1. Spośród analizowanych w pracy krajów, najdłuższą siecią dróg dysponują Niemcy (655,2 tys. km w 28 r.). Wskaźnik gęstości sieci drogowej w Niemczech wynosi 1,8km/km 2, w Polsce 1,3 km/km 2 a w Czechach,7 km/km 2. Najlepszy stan dróg występuje w Niemczech co potwierdza wskaźnik udziału autostrad w ogólnej liczbie dróg, wynoszący ok. 2, % ( w Czechach 1,2 %, a w Polsce,2 %). 2. Liczba samochodów osobowych w analizowanych krajach stale rośnie. Najwyższy wskaźnik motoryzacji występuje w Niemczech i wynosi 54 pojazdy na 1 mieszkańców, w Czechach 423, a w Polsce 422. Polska wyróżnia się znacznie większą dynamiką wzrostu tego wskaźnika. W latach 199-28 w Polsce nastąpił 26% wzrost liczby samochodów osobowych (w Czechach 57%, w Niemczech 12%). 3. Największa dynamika spadku liczby wypadków występuje w Niemczech, gdzie w roku 28 w stosunku do roku 2 liczba wypadków spadła o ponad 16 %. W pozostałych krajach wskaźnik ten jest nieznacznie mniejszy. 4. W Niemczech występuje największy spadek liczby zabitych w wypadkach drogowych na przestrzeni lat 2-28 wynoszący 4,3 %, w Czechach wskaźnik ten wynosi 27,6 % a w Polsce jedynie 13,6%. Istotna poprawa nastąpiła w Polsce w roku 29. Liczba zabitych w odniesieniu do roku 28 spadła aż o 16,1%. 5. Ciężkość wypadków drogowych określana wskaźnikiem liczby zabitych do rannych oraz zabitych do liczby wypadków jest w Polsce szczególnie wysoka i wynosi ponad 1 osób 6 AUTOBUSY
zabitych na 1 wypadków przy analogicznym wskaźniku dla Niemiec i Czech odpowiednio 1,3 i 4,7. BIBLIOGRAFIA 1. Krystek R. (red.): Zintegrowany system bezpieczeństwa transportu. Tom 1. Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa 29. 2. Dane statystyczne (15.2.21) - http://www.ukie.gov.pl. 3. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad (15.3.21) - http://www. gddkia.gov.pl/. 4. GUS (29): Transport wyniki działalności w 28 r. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 28. 5. Dane statystyczne (2.3.21) - http://epp.eurostat.ec.europa.eu/. 6. Główny Urząd Statystyczny w Republice Czeskiej (27.3.21) - http://www.czso.cz/. 7. Dane statystyczne dróg w Republice Czeskiej (15.3.21) - http://www. motorway.cz/motorway-net. 8. Długość autostrad w Niemczech (22.2.21) - http://www.autobahn-online. de/laengen.html. 9. Dane statystyczne Niemiec (22.2.21) http://www.statistikportal.de/statistik-portal/ de_zs1_bund.asp. 1. Główny Urząd Statystyczny w Niemczech (2.3.21) - http://www.destatis.de/ jetspeed/portal/cms/. 11. Wypadki drogowe - raporty roczne (22.3.21)- http://dlakierowcow.policja. pl/portal/dk/87/47493/wypadki_drogowe raporty_roczne.html. 12. Dane KGSG (7.5.21) - http://www.strazgraniczna.pl/wps/portal/tresc?wcm_ GLO- BAL_CONTEXT=pl/serwis-sg/polskie_formacje_graniczne/zestawienie_statystyczne/ THE ROAD TRAFFIC SAFETY IN POLAND, GERMANY AND CZECH REPUBLIC Abstract The article presents the results of main indicators of road traffic safety analysis in three neighbouring countries Poland, Germany and Czech Republic. A wide diversity of roads network parameters characterize those countries, such as, highest number of highways in Germany (2%) and the similar indicator of motor industry development. This indicator is showed by the number of 2 people per 1 vehicle. The improvement of statistics in road accidents is observed in all of the analyzed countries. It follows the decrease in the number of road traffic accidents and persons killed and injured in road traffic accidents. Highest accident fatality occurs in Poland and averages 1 killed per 1 accidents. Recenzent: dr hab. inż. Grzegorz Koralewski, prof. WSEI Autorzy: dr inż. Piotr SZCZĘSNY - Politechnika Lubelska mgr inż. Joanna RYMARZ - Politechnika Lubelska AUTOBUSY 7