Joanna Małecka Odporność na utlenianie powłoki AlCrN naniesionej metodą PVD na stop Ti-46Al-7Nb-0,7Cr-0,1Si-0,2Ni WPROWADZENIE Stopy o strukturze uporządkowanych faz międzymetalicznych, nazywane intermetalikami, znalazły szerokie zastosowanie jako materiały konstrukcyjne do pracy w podwyższonej temperaturze oraz w agresywnym środowisku chemicznym. Stopy, których strukturę stanowią fazy międzymetaliczne z układu Ti-Al są bardzo atrakcyjnym materiałem ze względu na swe właściwości, które pozwalają na ich wykorzystywanie w przemyśle kosmicznym, lotniczym czy samochodowym [1]. Wysoka wytrzymałość, mała gęstość i dobra odporność na pełzanie to główne zalety stopów Ti-Al na osnowie faz międzymetalicznych [2]. Aluminidki tytanu cieszą się szczególnym zainteresowaniem jako materiały stosowane do produkcji elementów turbin gazowych i dają nadzieje na polepszenie sprawności, obniżenie emisji, wydłużenie czasu eksploatacji oraz obniżenie kosztów ich wytwarzania [3]. Jednakże efektywne zastosowanie tych stopów ograniczo ne jest głównie ich małą plastycznością w temperaturze pokojowej oraz niewystarczającą odpornością na utlenianie w temperaturze powyżej 700 C. Podczas wysokotemperaturwego utleniania na powierzchni tych stopów nie tworzy się ochronna warstwa Al 2 O 3, tylko warstwa złożona z mieszaniny tlenków Al 2 O 3 i TiO 2, która nie ma wystarczających właściwości ochronnych [4 5]. Zagadnienie to stanowi obecnie główny problem powodujący ograniczenia aplikacyjne omawianych stopów. Prowadzone prace badawcze dotyczą przede wszystkim poprawy odporności na utlenianie, które jest możliwe między innymi przez modyfikację składu chemicznego odpowiednimi dodatkami stopowymi [6 14], co jednakże obniża ich plastyczność. Dlatego najbardziej efektywnym sposobem poprawy odporności na utlenianie stopów Ti-Al wydaje się stosowanie powłok ochronnych. W literaturze są przedstawiane różne typy powłok poprawiających odporność na wysokotemperaturowe utlenianie stopów Ti-Al na osnowie faz międzymetalicznych [15 19]. W badaniach prezentowanych w pracy zastosowano powłokę AlCrN otrzymaną w procesie PVD. Materiał na powłokę w stanie stałym (aluminium i chrom) podlegał parowaniu na skutek bombardowania jonami. Jednocześnie został wprowadzony azot pełniący funkcję gazu reagującego. Spowodowało to utworzenie i osadzenie na podłożu cienkiej powłoki na bazie AlCrN. W trakcie procesu podłoża obracały się wokół kilku osi w celu uzyskania równomiernej grubości powłoki. Parametry procesu nakładania powłok AlCrN zostały zastrzeżone przez firmę Oerlikon Balzers Coating Poland, które je wykonywała. Próby utleniania Próbki stopu Ti-46Al-7Nb-0,7Cr-0,1Si-0,2Ni z otrzymaną powłoką AlCrN poddawano próbom izotermicznego utleniania w temperaturze 900 C i 950 C przez 250 godzin w atmosferze gorącego powietrza. Stanowisko do cyklicznego utleniania składało się pieca sprzężonego z komputerem rejestrującym temperaturę utleniania (rys. 1). Kontrolę zmian masy spowodowaną procesami utleniania wykonywano na wadze analitycznej z dokładnością 10 4 g. Wilgotność powietrza mierzona przyrządem Higrometr H883T wynosiła 39%, a temperatura pomiaru wilgotności 15 C. Temperatura powietrza podczas utleniania wahała się w zakresie 18,2 21,1 C. MATERIAŁ I METODYKA BADAŃ Materiał Badania przeprowadzono dla wieloskładnikowego stopu Ti-46Al- -7Nb-0,7Cr-0,1Si-0,2Ni zawierającego 46% at. Al, 7% at. Nb, 0,7% at. Cr, 0,1% at. Si oraz 0,2% at. Ni, zakupionego w firmie Flowserve Corporation Titanium and Reactive Metals Foundry (USA). Próbki stopu o wymiarach 20 15 2 mm szlifowano na papierach ściernych o gradacji 800, a następnie odtłuszczano w acetonie. Parametry powierzchni próbek po szlifowaniu określono, stosując profilometr Hommel Tester 1000 z głowicą pomiarową LV15. Chropowatość tak przygotowanej powierzchni wynosiła Ra = 0,06 μm. Na podłoże naniesiono powłokę AlCrN, która została otrzymana w procesie osadzania fizycznego z fazy gazowej PVD (Physical Vapour Deposition). Dr inż. Joanna Małecka (j.malecka@po.opole.pl) Katedra Technologii Maszyn i Automatyzacji Produkcji, Wydział Mechaniczny, Politechnika Opolska Rys. 1. Stanowisko do badań wysokotemperaturowego utleniania w powietrzu Fig. 1. Research station for testing high-temperature oxidation in air NR 1/2013 INŻYNIERIA MATERIAŁOWA 13
W celach porównawczych stopem odniesienia były próbki stopu bez naniesionej powłoki. Zakres przeprowadzonych badań Przeprowadzone badania obejmowały analizę składu chemicznego oraz fazowego pokrycia bezpośrednio po procesie PVD. Ponadto przeprowadzono badania mikrostrukturalne. W tym celu zastosowano techniki mikroskopii elektronowej skaningowej, analizę składu chemicznego techniką EDS oraz rentgenowską analizę fazową XRD. Badania te przeprowadzono, wykorzystując wysokorozdzielczy skaningowy mikroskop elektronowy SUPRA 35 firmy ZEISS o napięciu przyspieszającym 5 20 kv i maksymalnych powiększeniach 100 000. Do uzyskania obrazów wykorzystano detekcję elektronów wtórnych (SE Secondary Electrons) oraz elektronów wstecznie sprężyście rozproszonych (BSE Back-Scattered Electrons). Analizę składu chemicznego badanych próbek wykonano za pomocą spektrometru energii charakterystycznego promieniowania rentgenowskiego EDS firmy Edax Trident XM4 (EDS, WDS, EBSD System). Obecność pików Au w widmach EDS wynika ze specyfiki przygotowania próbek do badań mikroskopowych. W celu uzyskania odpowiedniej przewodności elektrycznej materiału badawczego próbki napylono złotem. Do oceny tekstury powłok wykorzystano dyfraktometr rentgenowski XRD7 firmy Seifert-FPM wyposażony w przystawkę do badań tekstury. Stosowano promieniowanie rentgenowskie lampy kobaltowej Co Kα zasilanej napięciem 35 kv przy natężeniu prądu 40 ma. Rys. 2. Mikrostruktura stopu Ti-46Al-7Nb-0,7Cr-0,1Si-0,2Ni Fig. 2. The microstructure of Ti-46Al-7Nb-0.7Cr-0.1Si-0.2Ni alloys WYNIKI BADAŃ I ICH ANALIZA Skład chemiczny naniesionej powłoki Mikrostrukturę badanego stopu Ti-46Al-7Nb-0,7Cr-0,1Si-0,2Ni (typu duplex) przedstawiono na rysunku 2. Faza γ-tial oraz α 2 -Ti 3 Al tworzą układ płytkowy, a faza γ-tial dodatkowo lokalnie występuje w formie ziarnistej. Na graniach układu płytki-ziarna zaobserwowano nieregularne skupiska fazy α 2 -Ti 3 Al. Mikroanaliza tych wydzieleń wskazuje, że mają nie tylko większe stężenie tytanu, lecz także większe stężenie chromu i niobu (rys. 3, 4). Mikrostrukturę powłoki AlCrN po procesie PVD przedstawiono na rysunku 5. Wytworzona powłoka charakteryzowała się budową jednowarstwową. Mikroanaliza składu chemicznego wykonana w obszarach oznaczonych zgodnie z rysunkiem 5 wykazała różnice w stężeniu pierwiastków. W obszarze powłoki ochronnej (punkt 1) stwierdzono zwiększoną zawartość Al i Cr, natomiast analiza w punkcie 2 wykonana została w obszarze stopu podłoża. Widma energetyczne promieniowania rentgenowskiego EDS w poszczególnych oznaczonych miejscach przedstawiono na rysunkach 6 i 7. Wyniki analizy składu fazowego przedstawiono na rysunku 8. Podstawową fazą jest AlCrN. Obok tej fazy są widoczne piki od faz γ-tial i α 2 -Ti 3 Al podłoża, ponieważ utworzona powłoka była cienka, a więc fazy podłoża mogą być obecne na dyfraktogramch. Grubość uzyskanej powłoki wynosiła około 30 µm. Rys. 3. Widmo promieniowania rentgenowskiego (EDS) oraz mikroanaliza składu chemicznego w miejscu #1 według rysunku 2 Fig. 3. EDS analysis results and chemical composition analysis in place 1 according to Figure 2 Przebieg utleniania W próbach utleniania proces niszczenia materiału obejmuje tworzenie się tlenków w cyklach wygrzewania oraz odpryskiwanie w trakcie chłodzenia i wytrzymania w temperaturze pokojowej. Zmiany masy podczas izotermicznego utleniania badanego stopu przedstawiono na rysunku 9. Przyrost masy w wyniku utleniania izotermicznego stopu w temperaturze 900 C i 950 C przez 250 godzin był większy w temperaturze 950 C zarówno dla stopu w stanie wyjściowym, jak i z naniesioną powłoką AlCrN. Równocześnie zaobserwowano wyraźne zmniejszenie przyrostu masy dla stopu z powłoką AlCrN, który po 250 godzinach wygrzewania w temperaturze 900 C wynosił około 1,3 mg/cm 2 oraz około 2,9 mg/cm 2 w temperaturze 950 C. Powstała Rys. 4. Widmo promieniowania rentgenowskiego (EDS) oraz mikroanaliza składu chemicznego w miejscu #2 według rysunku 2 Fig. 4. EDS analysis results and chemical composition analysis in place 2 according to Figure 2 14 INŻYNIERIA MATERIAŁOWA ROK XXXIV
Rys. 5. Mikrostruktura pokrycia AlCrN naniesionego na stop Ti-46Al-7Nb-0,7Cr-0,1Si-0,2Ni w procesie PVD Fig. 5. The microstructure of AlCrN coating deposited on Ti-46Al-7Nb- 0.7Cr-0.1Si-0.2Ni alloy by PVD process Rys. 8. Dyfraktogram z powierzchni próbki z powłoką AlCrN naniesioną na podłoże ze stopu Ti-46Al-7Nb-0,7Cr-0,1Si-0,2Ni Fig. 8. XRD diffraction result of AlCrN coating deposited on Ti-46Al- -7Nb-0.7Cr-0.1Si-0.2Ni alloy Rys. 6. Widmo promieniowania rentgenowskiego (EDS) w miejscu #1 według rysunku 5 Fig. 6. EDS analysis results in place 1 according to Figure 5 Rys. 9. Zmiana masy stopu Ti-46Al-7Nb-0,7Cr-0,1Si-0,2Ni utlenianego izotermicznie w temperaturze 900 C i 950 C (krzywe ciągłe stop w stanie wyjściowym, krzywe kreskowe stop z naniesiona powłoką AlCrN) Fig. 9. Mass change of Ti-46Al-7Nb-0.7Cr-0.1Si-0.2Ni alloy after isothermal oxidation at temperature 900 C and 950 C (continuous curves- -uncoated alloy, dot curves alloy with AlCrN coating) Rys. 7. Widmo promieniowania rentgenowskiego (EDS) w miejscu #2 według rysunku 5 Fig. 7. EDS analysis results in place 2 according to Figure 5 zgorzelina była silnie związana z podłożem i nie odpryskiwała zarówno bezpośrednio po ukończeniu badań, jak i później. Dla stopu bez powłoki przyrosty masy wynosiły odpowiednio 3,81 mg/cm 2 oraz 4,95 mg/cm 2. Bezpośrednio po zakończeniu prób izotermicznego utleniania do 100 godzin przyczepność produktów utleniania do podłoża była dobra. Po 250 godzinach prób zauważono odpryskiwanie fragmentów zgorzeliny podczas chłodzenia do temperatury pokojowej. Dla wyższej temperatury utleniania (950 C) odpryskiwanie w temperaturze pokojowej wystąpiło już po krótszym czasie. Wydłużenie czasu utleniania zwiększało stopień odpryskiwania powstającej warstwy tlenkowej, odsłaniając podłoże próbki. Podczas prób utleniania stopu Ti-46Al-7Nb-0,7Cr-0,1Si-0,2Ni następuje nie tylko tworzenie zgorzeliny, lecz także przemiany w metalicznym podłożu, które są spowodowane dyfuzją odrdzeniową składników stopowych oraz tworzeniem faz i roztworów stałych w wyniku dordzeniowej dyfuzji tlenu i azotu. Już obserwacja powierzchni próbek utlenianego izotermicznie w powietrzu stopu pozwala stwierdzić, iż produkty utleniania są różne dla stopu bez powłoki i stopu z naniesioną powłoką. Podczas utleniania stopu Ti-46Al-7Nb-0,7Cr-0,1Si-0,2Ni w stanie wyjściowym na NR 1/2013 INŻYNIERIA MATERIAŁOWA 15
powierzchni próbek zaobserwowano krystality słupkowe wzrastające ponad powierzchnię w różnych kierunkach (rys. 10). Analiza budowy i składu produktów utleniania izotermicznego w powietrzu wskazuje, iż produkt pokrywający powierzchnię zawiera więcej tytanu w stosunku do aluminium (rys. 11), co wskazuje na obeność krystalitów rutylu TiO2, tworzących się w wyniku odrdzeniowej dyfuzji tytanu. Powodem tego jest główny składnik stopowy tytan, który blokuje wytworzenie ochronnej warstwy na bazie tlenków aluminium. Cechą charakterystyczną rutylu jest to, iż może mieć zdefektowane obie podsieci kationową i anionową, w zależności od ciśnienia cząstkowego tlenu. Dlatego dyfuzja sieciowa w tych stopach może przebiegać w dwóch kierunkach. Przez zdefektowaną podsieć anionową następuje dordzeniowa dyfuzja tlenu i azotu, natomiast odrdzeniowa dyfuzja jonów metali zachodzi przez zdefektowaną podsieć kationową. Tytan utlenia się do tlenków TiO oraz TiO2 [20], a szybkość ich wzrostu jest zdecydowanie większa od szybkości tworzenia Al2O3 [21] i dlatego na powierzchni powstaje tlenek TiO, który, bezpośrednio kontaktując się z gorącym powietrzem, ulega przemianie w Ti2O3, a następnie w rutyl TiO2. Dyfundujące odrdzeniowo kationy tytanu w większości wędrują ku powierzchni, budując w ten sposób słupkowe krystality rutylu [22]. Budowa warstwy produktów utleniania powstała na powierzchni stopu Ti-46Al-7Nb-0,7Cr-0,1Si-0,2Ni z naniesioną powłoką AlCrN jest zupełnie odmienna (rys. 12, 13). Zaobserwowano, iż w zdecydowanej większości na powierzchni stopu po utlenianiu występuje zwarta, nieodpryskująca warstwa. Jednakże w mikroobszarach uwidaczniają się różnice w jej składzie i miejscowo pojawiają się specyficzne wykwity (rys. 14, 15). Fragmenty powierzchni, w których według rysunku 12 wybrano obszar A, są wyraźnie wzbogacone w aluminium i chrom (rys. 16), podczas gdy w skład obszaru oznaczonego jako B oprócz aluminium i chromu wchodzi tytan (rys. 17). Sugeruje to obecność w tym obszarze wykwitów rutylowych. Wysoka temperatura powietrza oddziałująca na warstwę AlCrN powoduje utworzenie zgorzeliny składającej się przypuszczalnie z Cr2O3 i Al2O3. Podstawowy składnik naniesionej powłoki, chrom, jest pierwiastkiem, który w powietrzu reaguje z tlenem, tworząc tlenek chromu (III), który stanowi powłokę ochronną. Poza tym przyczynia się do powstawania faz Lavesa Ti(Cr) o małej przepuszczalności tlenu, co może być kolejnym powodem ograniczającym szybkość utleniania badanego stopu i przyczyniać się do mniejszych przyrostów masy. W trakcie utleniania nastąpiło także zwiększenie aktywności aluminium, a co za tym idzie wzrosła skłonność do jego x1 A B Rys. 10. Powierzchnia stopu Ti-46Al-7Nb-0,7Cr-0,1Si-0,2Ni po 60 h izotermicznego utleniania w powietrzu o temperaturze 950 C (krystality rutylu) Fig. 10. Surface of Ti-46Al-7Nb-0.7Cr-0.1Si-0.2Ni alloy after 60-hour isothermal test in temperature 950 C (rutlie of TiO2) Rys. 11. Widmo promieniowania rentgenowskiego (EDS) w obszarze #1 według rysunku 10 Fig. 11. EDS analysis results area inside the rectangle number 1 according to Figure 10 16 Rys. 12. Powierzchnia stopu Ti-46Al-7Nb-0,7Cr-0,1Si-0,2Ni z naniesioną powłoką AlCrN po 60 h izotermicznego utleniania w powietrzu o temperaturze 900 C Fig. 12. Surface of Ti-46Al-7Nb-0.7Cr-0.1Si-0.2Ni alloy with AlCrN coating after 60-hour isothermal test in temperature 900 C Rys. 13. Fragment powierzchni w polu A według rysunku 12 Fig. 13. A fragment of the surface in field A according to Figure 12 INŻYNIERIA MATERIAŁOWA ROK XXXIV
A Rys. 14. Fragment powierzchni w polu B według rysunku 12 Fig. 14. A fragment of the surface in field B according to Figure 12 Rys. 16. Widmo promieniowania rentgenowskiego (EDS) w obszarze A według rysunku 12 Fig. 16. EDS analysis results area inside the rectangle number A marked in Figure 12 Rys. 15. Fragment powierzchni w polu A według rysunku 14 Fig. 15. A fragment of the surface in field A according to Figure 14 selektywnego utleniania, więc dominującym składnikiem powstałej zgorzeliny jest oczekiwany Al2O3, co powoduje korzystny wpływ zastosowanej powłoki na poprawę żaroodporności stopu. W przypadku stopu z naniesioną powłoką utlenianie zachodziło w wyniku dordzeniowej dyfuzji tlenu oraz odrdzeniowej dyfuzji aluminium i chromu. Jednakże szybsza dyfuzja chromu [23] doprowadziła do utworzenia związków Cr2O3 rozproszonych w zewnętrznej warstwie zgorzeliny. Mimo wysokiej odporności na utlenianie stopu Ti-Al z powłoką AlCrN można znaleźć śladowe ilości rutylu w zgorzelinie. Wykwity rutylu (rys. 14, 15) pojawiają się w miejscu, w którym podłoże stopu nie zostało dostatecznie zabezpieczone powłoką (w obszarze, w którym został umiejscowiony uchwyt podtrzymujący próbkę w trakcie procesu nakładania powłoki). Potwierdza to, że powłoka AlCrN ma pozytywny wpływ na ograniczenie odrdzeniowej dyfuzji tytanu podczas utleniania. Podsumowując można stwiedzić, że w wyniku zachodzących procesów tworzy się zgorzelina, w skład której wchodzą różne tlenki aluminium i chromu (z powłoki) oraz tytanu, który dyfundował odrdzeniowo z metalicznego podłoża w miejscu niezabezpieczonym powłoką. WNIOSKI 1. Obecność na powierzchni stopu Ti-46Al-7Nb-0,7Cr-0,1Si-0,2Ni powłoki AlCrN wpłynęła korzystnie na jego odporność na utlenianie izotermiczne w temperaturze 900 C i 950 C przez 250 NR 1/2013 Rys. 17. Widmo promieniowania rentgenowskiego (EDS) w obszarze B według rysunku 12 Fig. 17. EDS analysis results area inside the rectangle number B marked in Figure 12 godzin. Powłoka ta w zdecydowanym stopniu przyczyniła się do ograniczenia szybkości utleniania i mniejszych przyrostów masy w porównaniu ze stopem bez powłoki. 2. Na stopie z naniesioną powłoką AlCrN powstała zgorzelina charakteryzująca się dobrą przyczepnością do podłoża, która nie odpryskiwała zarówno w trakcie prób, jak i po zakończeniu badań. Dla stopu bez powłoki zaobserwowano odpryskiwanie zgorzeliny nasilające się wraz ze wzrostem temperatury i czasu utleniania. 3. Utworzona zgorzelina okazała się skuteczną barierą dla dordzeniowej dyfuzji tlenu, co spowodowało zabezpieczenie przed utlenianiem materiału podłoża oraz spowolniło i zapobiegło dalszemu utlenianiu powłoki. 4. Ustalenie mechanizmu utleniania stopu z powłoką oraz określenie składu fazowego powstającej na nim zgorzeliny wymaga dalszych analiz. Podziękowanie Praca naukowa finansowana ze środków na naukę w latach 2010 2011 jako projekt badawczy nr IP 2010 023870. INŻYNIERIA MATERIAŁOWA 17
LITERATURA [1] Loria E. A.: Gamma titanium aluminides as prospective structural materials. Intermetallics 8 (2000) 1339 1345, [2] Szkliniarz W.: Materiały metalowe z udziałem faz międzymetalicznych. Pod redakcją Zbigniewa Bojara i Wojciecha Przetakiewicza, Warszawa (2006) 84 86. [3] Hernas A.: Żarowytrzymałość stali i stopów. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice (1999). [4] Król S, Prażmowski M.: Wysokotemperaturowe utlenianie stopów na osnowie fazy gamma-tial: tworzenie warstwy tlenkowej. Inżynieria Materiałowa 3 (2006) 456 459. [5] Yoshihara M., Kim Y. W.: Oxidation behaviour of gamma alloys designed for high temperature applications. Intermetallics 13 (9) (2005) 952 958. [6] Shen Y., Ding Wang F.: High temperature oxidation behaviour of Ti-Al-Nb ternary alloys. Journal of Materials Science 39 (2004) 6583 6589. [7] Huang L., Liaw P. K., Liu C. T.: Microstructural evolution of TiAl-intermetallic alloys containing tungsten and boron. Oak Ridge National Laboratory, Managed by UT Battelle for the Department of Energy, Proceedings Paper, Session II, 13 June (2005). [8] Toshio N., Takeshi I., Yatagai M., Yoshioka T.: Sulfidation processing and Cr addition to improve oxidation resistance of TiAl intermetallics in air at 1173 K. Intermetallics 8 (2000) 371 379. [9] Kim B. G, Kim G. M., Kim C. J.: Oxidation behaviour of TiAl-X (X = Cr, V, Si, Mo or Nb) intermetallics at elevated temperature. Scripta Metallurgica et Materialia 33 (7) (1995) 1117 1125. [10] Król S.: Cykliczne utlenianie wieloskładnikowych stopów na osnowie fazy γ-tial z dodatkiem Ta. Ochrona przed Korozją 11s/A (2005) 194 198. [11] Wu Y., Hagihara K., Umakoshi Y.: Improvement of cyclic oxidation resistance of Y-containing TiAl-based alloys with equiaxial gamma microstructures. Intermetallics 13 (2005) 879 884. [12] Shmet V., Yurechko M., Tyagi A. K., Quadakkers W. J., Singheiser L.: The influence of Nb and Zr additions on the high temperature oxidation mecha- nism of γ-tial alloys in Ar/O 2. Gamma Titanium Aluminides 1999, [in:] Y.-W. Kim, D. M. Dimiduk, M. H. Loretto (Eds.), The Minerals, Metals & Materials Society (1999) 783 790. [13] Król S., Małecka J., Zemčik L.: Oddziaływanie niobu na przebieg utleniania stopów na osnowie fazy międzymetalicznej γ-tial. Ochrona przed Korozją 11s/A (2007) 124 128. [14] Małecka J., Grzesik W., Hernas A.: An investigation on oxidation wear mechanisms of Ti-46Al-7Nb-0.7Cr-0.1Si-0.2Ni intermetallic-based alloys. Corrosion Science 52 (2010) 263 272. [15] Tang Z., Wang F., Wu W.: Effect of Al 2 O 3 and enamel coatings on 900 C oxidation and hot corrosion behaviours of gamma-tial. Materials Science and Engineering A276 (2000) 70 75. [16] Swadźba L., Moskal G., Hetmańczyk M., Mendala B., Jarczyk G.: Longterm cyclic oxidation of Al-Si diffusion coatings deposited by Arc-PVD pn TiAlCrNb alloy. Surface and Coatings Technology 184 (2004) 93 101. [17] Liu Z., Wang G.: Imprevement of oxidation resistance of γ-tial at 800 and 900C in air by TiAl 2 coatings. Materials Science and Engneering A 397 (2005) 50 57. [18] Fox-Rabinovich G. S., Wilkinson D. S., Veldhuis S. C., Dosbaeva G. K., Weatherly G. C.: Oxidaion resistance Ti-Al-Cr alloy for protective coating applications. Intermetallics 14 (2006) 189 197. [19] Izumi T., Nishimoto T., Narita T.: Superior long-term oxidation resistance of Ni-Al coated TiAl alloys. Intermetallics 13 (2005) 727 732. [20] Król S.: Mechanizm i kinetyka utleniania tytanu oraz wybranych stopów tytanu. Studia i monografie, Wyższa Szkoła Inżynierska w Opolu, Opole (1995). [21] Birks N., Meier G. H.: Introduction to high temperature oxidations of metals. Edward Arnold Ltd. London (1983) 93 94. [22] Król S.: Utlenianie stopów Ti-Al na osnowie faz międzymetalicznych. Politechnika Opolska, Studia i monografie, z. 188, Opole (2006). [23] Zhu M., Li M., Zhou Y.: Oxidation resistance of Cr 1 x Al x N (0.18 x 0.47) coatings on K38G superalloy at 1000 1100 C in air. Surface Coating and Technology 201 (2006) 2878 2886. 18 INŻYNIERIA MATERIAŁOWA ROK XXXIV