Formacje odwrócenia trendu Aby przejść do analizy tych formacji, trzeba sobie uświadomić, że konieczne jest istnienie kilku uwarunkowań dotyczących tego rodzaju formacji 1 : 1. Podstawowym warunkiem pojawienia się każdej formacji odwrócenia trendu jest istnienie owego trendu. 2. Pierwszym sygnałem nadchodzącego odwrócenia trendu jest często przełamanie ważnej linii trendu. 3. Im większa formacja, tym większy wynikający z niej ruch cen. 4. Formacje powstające w końcowej fazie hossy kształtują się zazwyczaj krócej i cechują się większymi wahaniami cen niż formacje kształtujące się podczas końca bessy. 5. Wielkość wolumenu jest na ogół bardziej istotna w przypadku zapoczątkowania trendu wzrostowego. Głowa i ramiona (RGR) Jest to jedna z popularniejszych i bardziej wiarygodnych formacji zapowiadających odwrócenie trendu. Tworzy się ona pod koniec trendu wzrostowego i sugeruje jego odwrócenie. Wygląda ona w następujący sposób: Rysunek 1. Wykres dzienny USD/PLN z widoczną formacją głowy i ramion 1 J.Murphy, Analiza techniczna rynków finansowych, WIG-Press, Warszawa 1999
Formacja wygląda dokładnie tak, jak sugeruje jej nazwa seria szczytów i dołków przypomina głowę z dwoma ramionami. Najpierw tworzy się lewe ramię (R) po osiągnięciu nowego szczytu, dochodzi do niewielkiej korekty, potem cena osiąga nowe maksimum tworząc głowę (G). Po następnej korekcie cena znowu rośnie, nie może jednak dotrzeć do poprzedniego poziomu, tworząc prawe ramię (R). W tym momencie widać już słabość dotychczasowego trendu, ponieważ nie ma tylu kupujących, którzy spowodowaliby większy wzrost ceny. Teraz najważniejsze jest przebicie przez cenę linii szyi jest to linia wsparcia utworzona po połączeniu dwóch poprzednich dołków, mających miejsce po utworzeniu lewego ramienia oraz głowy. Jeśli cena nie spadnie poniżej tej linii albo po jej przebiciu wróci nad linię, formacja RGR zostanie zanegowana. Bardzo ważnym potwierdzeniem formacji jest przebicie linii szyi przy wysokim wolumenie. Na rysunku USD/PLN testowanie linii szyi przez cenę zostało zaznaczone zielonym kołem. Najbezpieczniej byłoby zajmować krótką pozycję po potwierdzeniu formacji. Jej zasięg mierzy się odkładając w dół odległość między szczytem głowy a linią szyi (pomarańczowe strzałki). Rysunek 2. Wykres dzienny ABM Solid z widoczną formacją głowy i ramion i zaznaczonym zasięgiem wybicia.
Warto także podkreślić, że im formacja jest większa i tworzy się dłużej, tym powinna posiadać większy zasięg. Na rysunku powyżej widać formację RGR na wykresie akcji ABM Solid, która formowała się przez ponad rok. Odległość od głowy do linii szyi oznacza spadek ceny o ponad 45% (z 26 do 12 złotych). Zgodnie z teorią po przebiciu linii szyi cena miała przestrzeń do spadków aż do 5,28 zł (od linii szyi będzie to 45%). Cena osiągnęła ten poziom bez problemu, przebijając nawet historyczne minimum na 6,48 zł świadczy to o silnym sygnale wygenerowanym przez RGR. Odwrócona głowa i ramiona (ORGR) Jest to przeciwieństwo RGR tworzy się w trendzie spadkowym i sygnalizuje jego odwrócenie. Lewe ramię i głowa to kolejne minima cenowe, prawe ramię tworzy kolejny dołek, jednak już na wyższym poziomie cenowym. Linię szyi rysuje się wzdłuż korekt wzrostowych lewego ramienia i głowy. Rysunek 3. Wykres dzienny EUR/USD z widoczną formacją odwróconej głowy i ramion.
Na rysunku powyżej widać odwróconą formację głowy i ramion. Warto zauważyć, że linia szyi nie musi być linią poziomą, nie zawsze występuje też test linii szyi po jej przebiciu. Podwójny szczyt Jest to równie popularna formacja zwiastująca odwrócenie trendu wzrostowego. Tworzy się ona, gdy cena dwukrotnie testuje pewien poziom oporu i nie może go przebić. Rysunek 4. Wykres dzienny EUR/USD z widoczną formacją podwójnego szczytu i zaznaczonym zasięgiem wybicia. Na powyższym rysunku widać formację podwójnego szczytu. Po długim okresie wzrostu, cena osiągnęła nowe maksimum w okolicach 1,29. Następnie doszło do korekty, potem cena zaczęła na powrót rosnąć, tworząc drugi potencjalny szczyt. Jest on potencjalny, ponieważ dopóki cena nie przebije linii wsparcia (środkowa czerwona linia) formacja nie zostanie potwierdzona. W tym wypadku poziom wsparcia przebity został za pomocą długiej czarnej świecy, co rozpoczęło spadki sięgające aż do 1,18. Zasięg formacji mierzy się podobnie jak w przypadku RGR odkładając w dół linię łączącą szczyty oraz poziom wsparcia (pomarańczowa strzałka).
Podwójne dno Formacją odwrotną do podwójnego szczytu jest podwójne dno. Dwukrotne zatrzymanie się ceny na poziomie wsparcia może zwiastować przerwanie trendu spadkowego. Rysunek 5. Wykres dzienny WIG20 z widoczną formacją podwójnego dna i zaznaczonym zasięgiem wybicia. Na rysunku powyżej widać wspomnianą formacje, która odwróciła trend spadkowy. Podwójne dno kształtowało się niecały miesiąc, jednak zasięg wzrostów był kilkukrotnie większy niż sugerowałaby wielkość formacji. Formacja została potwierdzona przez wyraźne przebicie poziomu oporu przez długą białą świeczkę.
Formacje potrójnego szczytu i potrójnego dna Są to formacje analogiczne do przedstawionych wcześniej, z tą jedną różnicą, że posiadają one o jeden szczyt albo dołek więcej. Rysunek 6. Wykres dzienny WIG20 z widoczną formacją potrójnego dna. Rysunek 7. Wykres dzienny AUD/CAD z widoczną formacją potrójnego (wielokrotnego) szczytu.
W rzeczywistości (jak na powyższym przykładzie AUD/CAD), formacje obserwowane na rynku, mogą różnić się nieco od swoich teoretycznych pierwowzorów. Można mieć do czynienia z podwójnymi ramionami w formacji RGR, a w formacjach podwójnego albo potrójnego dna i szczytu wierzchołki nie zawsze znajdują się na równych poziomach. W tym drugim przypadku fałszywe przebicie wsparcia albo oporu może sprawić dużo kłopotów. Pomocą w rozwiązaniu problemu może być zastosowanie pewnych kryteriów filtrujących. Po pierwsze, Inwestorzy powinni zaczekać, aż cena zamknięcia świeczki znajdzie się powyżej oporu albo poniżej wsparcia. Można też zastosować filtr cenowy mianowicie poczekać aż cena oddali się o kilka procent (np. 3%) od oporu albo wsparcia. Tak jak wspomniano w opisie formacji głowy i ramion, przebicie wsparcia albo oporu dodatkowo potwierdza wysoki wolumen, który nadaje większej istotności danemu ruchowi. Oczywiście, można sugerować się także innymi technikami albo wskaźnikami. Trzeba jednak pamiętać, że nawet zastosowanie wymienionych filtrów nigdy nie da stuprocentowej pewności dotyczącej tego, gdzie podąży cena. Każdy Inwestor powinien zawsze poszukiwać swoich własnych metod pomagających mu zyskać przewagę nad rynkiem. Spodek i odwrócony spodek Formacje te są rzadziej spotykane i przez to mniej popularne, jednak równie skutecznie, jak te omówione wcześniej, zwiastują zmianę trendu. Rysunek 8. Wykres dzienny Monnari Trade z widoczną formacją spodka.
Rysunek 9. Wykres dzienny Wawel z widocznymi formacjami odwróconego spodka i głowy i ramion. Formacje te są po prostu częścią konsolidacji, zwiastują jednak odwrócenie trendu. W przeciwieństwie do trendu bocznego są one bardziej zaokrąglone cena powoli przechodzi z trendu wzrostowego w spadkowy (odwrócony spodek) albo ze spadkowego na wzrostowy (spodek). Trudnością w jej rozpoznaniu jest to, że pomimo kształtowania się przez co najmniej kilka miesięcy, ciężko określić moment wybicia ceny z samej formacji. Formacja V (dzień odwrotu) Jest to w pewnym sensie przeciwieństwo spodka formacja powstaje bardzo szybko i nie ma żadnego okresu przejściowego pomiędzy jej ukształtowaniem a jej potwierdzeniem. Dzień odwrotu charakteryzuje się bardzo dużym wolumenem i dużą zmianą ceny. Na wykresie formacja ta wygląda następująco:
Rysunek 10. Wykres dzienny Vistula z widoczną formacją V. Rysunek 11. Wykres dzienny Monnari Trade z widoczną odwróconą formacją V. W obydwu powyżej zaprezentowanych przypadkach widać gwałtowne odwrócenie kierunku, w którym podąża cena.