strona 1/8 Budowa atomu Wiązania chemiczne Dorota Lewandowska, Anna Warchoł, Lidia Wasyłyszyn Treść podstawy programowej: Budowa atomu: jądro i elektrony, składniki jądra, izotopy. Promieniotwórczość i jej różnorodne konsekwencje. Atomy, jony i cząsteczki, pierwiastki i związki chemiczne, symbole chemiczne, wartościowość pierwiastków. Wiązania chemiczne jonowe i atomowe. Zadania Część A (0 5) Standard I Zadanie 1. Stwierdzenie, które najlepiej opisuje atom, to: część materii pozbawiona ładunku elektrycznego cząstka elementarna o masie równej około 1 [u] najmniejsza część pierwiastka chemicznego zachowująca jego właściwości najmniejsza część związku chemicznego zachowująca jego właściwości Zadanie 2. Jądro atomowe zbudowane jest z: dodatnio naładowanych neutronów i obojętnych protonów dodatnio naładowanych protonów i obojętnych neutronów dodatnio naładowanych protonów i ujemnie naładowanych elektronów ze wszystkich wymienionych cząstek (protonów, neutronów i elektronów) Zadanie 3. Izotop węgla 14 C wykorzystywany jest do określenia wieku substancji pochodzenia organicznego. Izotop ten różni się od izotopu 12 C: liczbą atomową liczbą elektronów w atomie liczbą protonów w jądrze atomowym liczbą neutronów Data utworzenia: 20081130
strona 2/8 Zadanie 4. Jon naładowany ujemnie to: proton anion kation elektron Zadanie 5. 5. Symbol chemiczny to skrót nazwy łacińskiej pierwiastka chemicznego. Prawidłowe przyporządkowanie nazwom pierwiastków ich symboli to: magnez Mg, węgiel Cu, fosfor P potas P, siarka S, wodór W chlor Cl, krzem K, azot N żelazo Fe, wapń Ca, sód Na Część B (0 5) Standard II, III i IV Zadanie 6. Pierwiastek siarka jest mieszaniną czterech trwałych izotopów: 32 S, 33 S, 34 S i 36 S. Najwięcej neutronów zawierają atomy siarki o liczbie masowej: 32 33 34 36 Zadanie 7. Cząsteczkę pierwiastka chemicznego przedstawia rysunek: Zadanie 8. 8. Wartościowość pierwiastka X w zapisie X 2 S 5 wynosi: dwa trzy pięć siedem Data utworzenia: 20081130
strona 3/8 Zadanie 9. Rysunek przedstawia uproszczony model atomu magnezu: 12 p 8 e Kation magnezu Mg 2 przedstawiono na rysunku: 12 p 8 e 10 p 8 e 14 p 8 e 12 p 6 e Zadanie 10. Wagon kolejowy zawiera ładunek oznaczony symbolem: Znak ten oznacza, że ładunek przewożony w tym wagonie: jest przyjazny dla środowiska jest łatwopalny jest radioaktywny, jest wybuchowy. Data utworzenia: 20081130
strona 4/8 Odpowiedzi na pytania testowe zakreśl w poniższej tabeli: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 A A A A A A A A A A B B B B B B B B B B C C C C C C C C C C D D D D D D D D D D Część C (0 5) Standard II Jaki to pierwiastek? Tabela przedstawia wybrane informacje o trzech pierwiastkach chemicznych: Nazwa Liczba atomowa Liczba masowa Wartościowość sód 11 23 I żelazo 26 56 III cynk 30 65 II Zadanie 11. (0 3) Podaj symbol pierwiastka którego atom zawiera 30 neutronów. Zapisz wzór sumaryczny jego tlenku, oraz jego nazwę chemiczną.......... symbol pierwiastka wzór sumaryczny tlenku nazwa tlenku Izotopy Zadanie 12. (0 2) W pewnym laboratorium pierwiastki chemiczne oznaczano w nietypowy sposób. Na półkach stały butelki z następującymi etykietami: 33 16 X 40 19 X 31 15 X 34 16 X 40 20 X 1 2 3 4 5 Data utworzenia: 20081130
strona 5/8 Słoiki zawierające izotopy to:... Butelka nr 3 zawiera atomy pierwiastka zbudowanego z... protonów,... elektronów i... neutronów. Część D (0 5) Standard III Wiązania chemiczne Atomy takich samych lub różnych pierwiastków łączą się ze sobą tworząc cząsteczki. Niektóre związki chemiczne posiadają budowę krystaliczną tzn. zbudowane są z jonów. Sposób połączenia pierwiastków zależy od rodzaju wiązań. Zadanie 13. (0 2) Wskaż zdania prawdziwe opisujące wiązania chemiczne. Wiązanie jonowe tworzy się pomiędzy pierwiastkami o podobnych właściwościach. Wiązanie jonowe powstaje wtedy, gdy jeden z pierwiastków przekazuje drugiemu elektrony Tworzeniu wiązań atomowych towarzyszy uwspólnianie par elektronowych. Wiązania atomowe tworzą się pomiędzy pierwiastkami o właściwościach skrajnie różnych pomiędzy metalami i niemetalami. Zdania prawdziwe to zdania:... Zadanie 14. (0 2) Przedstaw graficznie sposób powstawania wiązań w chlorku magnezu. Zadanie 15. (0 1) Przedstaw graficznie sposób powstawania wiązań w cząsteczce wodoru. Data utworzenia: 20081130
strona 6/8 Część E Standard IV Blaski i cienie promieniotwórczości 1... Sto lat minęło od odkrycia zjawiska promieniotwórczości, jednak wobec całej historii ludzkości to zaledwie chwila. Z całą pewnością możemy powiedzieć, że jest to chwila bardzo ważna, nawet decydująca o dalszych losach naszego świata. Nikt nie potrafi przewidzieć przebiegu dalszych wydarzeń, ale w największym uproszczeniu możemy przedstawić dwie wersje... Zadanie 16. (0 3) Dokończ myśl autora powyższego cytatu: Sposoby wykorzystania promieniotwórczości dla dobra ludzkości to: 1....... 2....... Zagrożenia związane z promieniowaniem jądrowym to: 1....... 2....... Zadanie 17. (0 2) Pewien pierwiastek chemiczny występuje w przyrodzie w postaci dwóch izotopów: 35 E i 37 E. Zawartość lżejszego izotopu wynosi 75,53%, a cięższego 24,47%. Wiedząc, że masę atomową pierwiastka można obliczyć jako sumę iloczynu liczb masowych izotopów i procentowej ich zawartości podzielonej przez 100%, oblicz masę atomową pierwiastka oznaczonego symbolem E. Co to za pierwiastek chemiczny? (Wskazówka: skorzystaj z układu okresowego pierwiastków). 1 Czerwiński, Blaski i cienie promieniotwórczości, WSiP Data utworzenia: 20081130
Odpowiedzi i kryteria punktowania strona 7/8 Zadania zamknięte część A i B Lp Sprawdzana umiejętność Prawidłowa odpowiedź 1 Wskazanie najlepszego opisu atomu C 2 Wskazanie cząstek elementarnych budujących jądro atomowe B 3 Wskazanie różnicy pomiędzy izotopami tego samego pierwiastka D 4 Wskazanie nazwy jonu o ładunku ujemnym B 5 Przyporządkowanie pierwiastkom chemicznym ich symboli D 6 Wskazanie atomu izotopu siarki o największej liczbie neutronów D 7 Odróżnienie cząsteczki pierwiastka od cząsteczki związku chemicznego B 8 Określenie wartościowości pierwiastka na podstawie wzoru sumarycznego C 9 Wskazanie rysunku przedstawiającego kation magnezu A 10 Interpretowanie znaku ostrzegającego przed substancją radioaktywną C Zadania otwarte Część C, D i E Lp Kryteria oceniania 11 1 pkt wskazanie właściwego pierwiastka 1 pkt zapisanie wzoru sumarycznego 1 pkt zapisanie nazwy tlenku 12 1 pkt wskazanie izotopów 1 pkt podanie liczby wszystkich cząstek elementarnych 13 1 pkt wskazanie prawidłowego zdania 14 1 pkt zapis symboli Mg, Cl uwzględniających elektrony walencyjne 1 pkt zaznaczenie kierunku przekazywania elektronów 15 1 pkt graficzne przedstawienie wiązania w cząsteczce wodoru Suma punktów za zadanie 3 Fe Przykładowe rozwiązanie Fe 2 O 3 tlenek żelaza(iii) 2 słoiki 1 i 4, 15 protonów 15 elektronów 16 neutronów 2 Zdania prawdziwe to zdania: B, C 2 1 H H Cl Mg Mg 2 Cl Cl Cl Uwagi Data utworzenia: 20081130
Lp Kryteria oceniania 16 1 pkt za uzupełnienie 2 okien tabeli 2 pkt za uzupełniane 3 okien tabeli 3 pkt za uzupełniane 4 okien tabeli 17 1 pkt obliczenia masy atomowej pierwiastka E 1 pkt zidentyfikowanie pierwiastka Suma punktów Przykładowe rozwiązanie za zadanie 3 Sposoby wykorzystania promieniotwórczości dla dobra ludzkości: diagnostyka medyczna leczenie chorób nowotworowych (radioterapia) określanie wieku skał i minerałów źródło energii Zagrożenia związane z promieniowaniem jądrowym: broń jądrowa i termojądrowa nieprawidłowa eksploatacja elektrowni może prowadzić do katastrofy odpady promieniotwórcze 2 (75,53% 35 24,47% 37) : 100% = = 35,489 (35,5u) chlor (Cl) strona 8/8 Uwagi Podanie jednego z wymienionych powodów lub każdego innego prawdziwego argumentu Podanie nazwy lub symbolu Data utworzenia: 20081130