WSPÓŁCZESNE KSZTAŁTOWANIE I PLANOWANIE OBSZARÓW WIEJSKICH CZ.I. ROLNICTWO MIESZKALNICTWO INFRASTRUKTURA TECHNICZNA TURYSTYKA TEORIA PROJEKTOWANIA RURALISTYCZNEGO dr inż. arch. Anna Górka Katedra Projektowania Środowiskowego
www.stat.gov.pl SALDO MIGRACJI W TYS. ROK MIASTO WIEŚ 2007-62,1 47,9 2008-49,0 38,9 2009-42,6 41,4 93,4 % POWIERZCHNI POLSKI STANOWIĄ OBSZARY WIEJSKIE Dane z 2010: 39,2 % MIESZKAŃCÓW WSI (39,4 % w 2012) 1,81 MLN GOSPODARSTW DO 10 HA 15,2 % ZATRUDNIONYCH W ROLNICTWIE (13% w 2012) 40% MIESZKAŃCÓW WSI ZATRUDNIONYCH W ROLNICTWIE napływ ludności miejskiej na wieś DEZAGRARYZACJA DEPOPULACJA MIAST
PROGNOZA LUDNOŚCI NA LATA 2014-2050 GUS
Społeczno-gospodarcze czynniki przeobrażeń przestrzennych obszarów wiejskich: zmniejszenie zatrudnienia w rolnictwie, zmiany w gospodarce rolnej (technologia, organizacja pracy) przechodzenie ludności wiejskiej do zawodów pozarolniczych, wielofunkcyjność gospodarki wiejskiej wyludnianie wsi/opuszczanie wsi przez ludzi młodych napływ ludności miejskiej, rozpowszechnianie miejskich wzorców przestrzennych i stylu życia zmiany w sposobach kształtowania obszarów wiejskich
ROLNICTWO i zmiany we współczesnym funkcjonowaniu siedliska gospodarstwa rolnego
WIEŚ JAKO STREFA ŻYWICIELSKA MIASTA Najstarsze znane prawne regulacje strefy żywicielskiej pochodzą z XIII wieku p.n.e. z Palestyny obszar obsługi miast Lewitów był 15 razy większy niż obszar miasta. Na greckie polis składało się miasto i jego wiejskie otoczenie o nieokreślonych granicach. Wyłączony z zabudowy i uprawy teren obronny miast rzymskich otaczał obszar ager effatus teren upraw rolnych. W średniowieczu lokacje miejskie łączyły się zazwyczaj z nadaniami okolicznych wsi lub gruntów na własność miast.
rolnictwo uprzemysłowione a rolnictwo ekologiczne
Rolnictwo uprzemysłowione/wielkotowarowe bezpośrednia i silna ingerencja w środowisko przyrodnicze ograniczenie zatrudnienia Cel główny : zysk rolnictwo wielkotowarowe w systemie osadniczym wsi kolizyjność wobec tradycyjnych struktur osadniczych: wyludnienie wsi/dojazdy do pracy nacisk na przebudowę wiejskiej sieci osadniczej koncentracja własności rolnej monokultury rolne zubożenie krajobrazu spadek atrakcyjności terenów wiejskich jako terenów rekreacyjnych i terenów zamieszkania Konsekwencje społeczne: wieś jako społeczność bez ziemi i bez rolnictwa...
krajobraz rolnictwa wielkotowarowego monokultura rolna /np. uprzemysłowiona uprawa jednego gatunku zboża na wielkim areale/ erozja gleb zanieczyszczenie wód gruntowych eutrofizacja wód powierzchniowych zanik różnorodności biologicznej
PRZEMYSŁOWA FARMA ZBOŻOWA KOSZWAŁY
Rolnictwo ekologiczne rolnictwo biodynamiczne rolnictwo organiczne rolnictwo zrównoważone rolnictwo uprzemysłowione o złagodzonej technologii nieszkodliwa dla środowiska i energooszczędna produkcja pełnowartościowych produktów rolnych oraz ochrona i pielęgnacja krajobrazu rolnictwo ekologiczne w systemie osadnictwa wiejskiego adaptacja do istniejącej wiejskiej sieci osadniczej - zachowanie związku miejsca zamieszkania i miejsca pracy ochrona bioróżnorodności ochrona krajobrazu w tym miejscowej zabudowy wspomaga funkcję rekreacyjną
rolnictwo ekologiczne - inne cechy wspomaga małe społeczności wiejskie (np. związki producentów regionalnych produktów) korzysta z lokalnej wiedzy i tradycji rolniczej silne związki między produkcją żywności a jej zindywidualizowanym wykorzystaniem np. w regionalnej kuchni jako atrakcji turystycznej akceptuje pracochłonne czynności większa motywacja pracy na roli praca u siebie zajęcia rolnicze bardziej opiekuńcze w stosunku do przyrody oraz estetyki krajobrazu przyczynia się do pielęgnacji krajobrazu, skutecznie wspomaga związki pomiędzy miejscowymi cechami i właściwościami ziemi i wielkością siedliska różnorodność produkcji, możliwość łączenia różnych działów gospodarstwa możliwość względnej samowystarczalności gospodarstwa (nawozy, pasze, produkt) możliwość utrzymania równowagi między wielkością produkcji a lokalnymi zasobami rolnymi (w tym i harmonii krajobrazu) możliwy ciągły związek między produkcją zwierzęcą a roślinną, zatem mniejsza dewastacja krajobrazu i mniejsze zanieczyszczenie i chemizowanie środowiska naturalnego możliwość zachowania i utrzymania para-naturalnych elementów wodnych (zbiorników i cieków) możliwość zachowania zróżnicowania upraw i w konsekwencji zachowanie bioróżnorodności i estetyki krajobrazu łatwiejsza adaptacja do zmian
Krajobraz rolnictwa ekologicznego - zrównoważony utrzymanie kultury rolnej zachowanie jakości środowiska przyrodniczego zachowanie walorów estetycznych wartość dodana życie społeczne, rozwój lokalny
Konstytucja RP Art. 23. Podstawą ustroju rolnego paostwa jest gospodarstwo rodzinne. Ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego Dz.U.2012.0.803 t.j. - Ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego Art. 5. Pojęcie gospodarstwa rodzinnego 1. Za gospodarstwo rodzinne uważa się gospodarstwo rolne: 1) prowadzone przez rolnika indywidualnego oraz 2) w którym łączna powierzchnia użytków rolnych jest nie większa niż 300 ha.
Zagroda - dom wiejski z podwórzem, zabudowaniami gospodarskimi i ogrodem, obejście wiejskie, sadyba, mała posiadłość chłopska; zagrodzenie, ogrodzenie, miejsce zagrodzone W. Kopaliński Słownik mitów i tradycji kultury Siedlisko miejsce stałego zamieszkania, obejmuje zabudowę wraz z parcelą, na której ona stoi Gospodarstwo posiadłość wiejska obejmująca grunty i zabudowania Słownik języka polskiego
Stałe elementy struktury przestrzennej tradycyjnej zagrody budynek mieszkalny budynki inwentarskie budynki gospodarcze /stodoła, garaże, itp./ podwórze gospodarcze ogród kwiatowy warzywnik, zielnik sad zieleń wysoka / opiekunowie domu, zieleń wiatrochronna, zieleń piorunochronna/
zróżnicowanie form zagród - wpływ warunków środowiska (topografia, klimat) warunki hydrologiczne warunki przewietrzania nasłonecznienie typ gospodarowania rodzaj produkcji /roślinna/nasienna, zwierzęca/ (skala produkcji /gospodarstwo wielkotowarowe, niskotowarowe/ technologia produkcji) - procesy historyczne
Typy przestrzenne zagród : zamknięte otwarte regularne nieregularne wielobudynkowe jednobudynkowe małe wielkie
Związek układu rozłogu z układem przestrzennym wsi Relacje przestrzenne zagrody i wsi wraz z rozłogiem
Relacje przestrzenne zagrody i wsi wraz z rozłogiem rozłóg niwowy rozłóg pasmowy rozłóg blokowy
tradycja
tradycje regionalne kształtowania form zagród
tradycja
zależność formy zagrody od warunków przyrodniczych
zależność formy zagrody od technologii produkcji
zależność formy zagrody od poczucia bezpieczeństwa
Funkcjonowanie współczesnego siedliska rolnego
Mały Garc, zespół dworsko folwarczny.
Znaczenie zagrody jako siedliska gospodarstwa rodzinnego: Forma przestrzenna zagrody była podstawową jednostką funkcjonalną organizującą układ przestrzenny wsi (miejsce pracy, zamieszkania i wypoczynku). Forma przestrzenna zagrody wraz z przynależącym do niej rozłogiem współtworzy krajobraz wsi. współtworzy krajobraz otwarty współtworzy siedlisko wsi współtworzy przestrzeń wewnętrzną osiedla wiejskiego Forma przestrzenna zagrody identyfikuje krajobraz kulturowy jako wiejski.
Przemiany gospodarstwa rodzinnego 1. Zanik funkcji gospodarstwa rolnego upadek gospodarstwa i dewastacja zabudowy sprzedaż ziemi i kontynuowanie zamieszkiwania często z ograniczoną do własnych potrzeb hodowlą i uprawą podział parceli i zamiana funkcji na działkę budowlaną adaptacja na inne funkcje 2. Przekształcenia w obrębie funkcjonującego gospodarstwa rolnego modernizacja istniejącej zabudowy produkcyjnej i mieszkaniowej wprowadzanie funkcji wypoczynkowej rozdzielenie funkcji produkcyjnej i mieszkaniowej nowe obiekty produkcyjne i mieszkaniowe wprowadzenie nowych funkcji także pozarolniczych (np. usługowej, turystycznej) 3. Nowe siedlisko gospodarstwa rolnego
Zamieszkiwanie i produkcja ulegają rozerwaniu: powstają dwie niezależne funkcjonalnie jednostki mieszkaniowa i produkcyjna. zmiany w krajobrazie wsi forma przestrzenna tradycyjnej zagrody powinna pozostać wzorcem przestrzennym w kształtowaniu krajobrazu wsi
. EWOLUCJA POTRZEB - EWOLUCJA FORMY.. ZAGRODOWY BUDYNEK MIESZKALNY dawniej JEDNOŚĆ MIEJSCA ZAMIESZKANIA, WYPOCZYNKU I PRACY RODZINY WIEJSKIEJ o rozplanowaniu domu decydowały CYKL ŻYCIA RODZINY FUNKCJE GOSPODARCZE DOSTĘPNE TECHNOLOGIE BUDOWLANE KLIMAT
ZMORERNIZOWANA WERSJA TRADYCYJNEGO ZAGRODOWEGO BUDYNKU MIESZKALNEGO
budynek mieszkalny we współczesnym gospodarstwie rolnym OSŁABIENIE lub ZANIK FUNKCJONALNYCH ZWIĄZKÓW BUDYNKU MIESZKALNEGO Z GOSPODARSTWEM MIEJSKI STYL ŻYCIA + NOWE TECHNOLOGIE PRODUKCJI ROLNEJ rolnictwo nie jest już stylem czy sposobem życia ale zawodem STANDARDOWE ROZWIĄZANIA FUNKCJONALNE DLA BUDYNKU JEDNORODZINNEGO NIEUWZGLĘDNIANIE KOSZTÓW ENERGETYCZNYCH EKSPLOATACJI BUDYNKU MIESZKALNEGO
WIELOFUNCJYJNOŚĆ OBSZARÓW WIEJSKICH ZABUDOWA MIESZKANIOWA NIEZWIĄZANA Z ROLNICTWEM INFRASTRUKTURA TECHNICZNA TURYSTYKA WIEJSKA
ZABUDOWA MIESZKANIOWA NIEZWIĄZANA Z ROLNICTWEM
urbanizacja obszarów wiejskich nowa zabudowa mieszkaniowa na obszarach: podmiejskich atrakcyjnych turystycznie
przykład skutków nieprawidłowej gospodarki przestrzennej - nieuzasadnione potrzebami wyznaczanie nowych terenów pod zabudowę nadmierne rozproszenie zabudowy
1. ZABUDOWA JEDNORODZINNA lub wielorodzinna 2. ZABUDOWA LETNISKOWA - DOM WAKACYJNY - LETNI LUB CAŁOROCZNY/DRUGI DOM różnorodność typów zabudowy
ZABUDOWA JEDNORODZINNA /CAŁOROCZNA I WAKACYJNA/ rozproszona nowe osiedla w sąsiedztwie zabudowy istniejącej POPRAWA WARUNKÓW ŻYCIA, POTRZEBA PRESTIŻU, REALIZACJA POTRZEB ESTETYCZNYCH I WYOBRAŻEŃ O ZDROWYM STYLU ŻYCIA, POTRZEBA KONTAKTU Z PRZYRODĄ I AKTYWNEGO STYLU ŻYCIA, POTRZEBA KONTAKTÓW SPOŁECZNYCH, PODĄŻANIE ZA MODĄ, NISKIE CENY GRUNTU I USŁUG BUDOWLANYCH, DOSTĘPNOŚĆ PROJEKTÓW
OD ZASPOKAJANIA POTRZEB PODSTAWOWYCH DO REALIZOWANIA POTRZEB WYŻSZYCH
drugie domy:. ucieczka z miasta, potrzeba kontaktu z naturą, poszukiwanie spokoju i ciszy w wiejskim krajobrazie
PRZESTRZENIE WSPÓLNE
INFRASTRUKTURA TECHNICZNA
Rozpraszanie zabudowy mieszkaniowej uruchamia mechanizm nadmiernej rozbudowy infrastruktury technicznej
SIEĆ DRÓG SZYBKIEGO RUCHU I AUTOSTRAD ZARAŃSKO, GMINA DRAWSKO POMORSKIE
OUTDOOR NA POLACH
http://www.tvn24.pl/widok-ktory-boli-kilometry-barierek-w-szczerym-polu-za-milion-zlotych,482565,s.html
SYSTEMY ŁĄCZNOŚCI
PRZESYŁOWE SIECI ENERGETYCZNE
OBIEKTY PRZEMYSŁOWE, SKŁADOWE I HANDLOWE NA TERENACH WIEJSKICH
OCZYSZCZALNIE ŚCIEKÓW
WYSYPISKA ŚMIECI, SPALARNIE
ZAOPATRZENIE W WODĘ ŻWIROWNIE, KOPALNIE ODKRYWKOWE.
ELEKTROWNIE
Symulacje krajobrazowe planowanej farmy wiatrowej Pelplin II, autor Biuro Projektów i Wdrożeń Proekologicznych Proeko w Gdańsku (2010) źródło: prognoza oddziaływania na środowisko do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla obszaru obejmującego fragment gminy Pelplin w rejonie miejscowości: Rajkowy, Ropuchy, Rożental i Nowy Dwór Pelpliński
WIELKIE INWESTYCJE JAKO ŹRÓDŁO KONFLIKTÓW SPOŁECZNYCH Korzyści wynikające z budowy elektrowni, to nie tylko zażegnanie przyszłego kryzysu związanego z brakiem energii na Pomorzu, ale także dla samych mieszkańców. - Na naszym terenie mieszka wielu rolników, którym ciężko utrzymać się z gospodarstwa, poza tym młodzi ludzie wyjeżdżają, bo nie widzą tutaj perspektyw - żali się sołtys Opalenia Andrzej Cejer. - Jestem za budową elektrowni. Teraz jest czas, by młodzi ludzie wyszkolili się i znaleźli zatrudnienie właśnie w tej elektrowni. Korzyści upatruje także burmistrz. - Co roku wpływałby podatek do kasy gminy w wysokości 40 mln zł, także na czas budowy elektrowni mieszkańcy znajdą zatrudnienie, po jej wybudowaniu kolejnych około 300 osób - wylicza włodarz. Otrzymano wstępną zgodę na inwestycję od marszałka i wojewody woj. pomorskiego. Naszemiasto.pl