Dostępność urzędów w Grójcu. Raport z części diagnostycznej projektu URZĄDzamy RAZEM.

Eliza Gryszko, Anna Rumińska, Piotr Teisseyre Dostępność urzędów w Grójcu. Raport z części diagnostycznej projektu URZĄDzamy RAZEM. Warszawa, czerwiec 2012 r. 1

Przekazujemy Państwu raport z diagnozy dostępności urzędów w Grójcu dla osób z niepełnosprawnością. Omówiliśmy w nim działanie sześciu instytucji pod kątem tego, w jakim stopniu są one dostosowane do potrzeb osób z ograniczoną sprawnością ruchową, wzrokową i słuchową. Przyjrzeliśmy się bliżej pracy: Urzędu Skarbowego (US), Starostwa Powiatowego (SP), Urzędu Gminy i Miasta (UM), Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie (PCPR), Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej (MGOPS) oraz Powiatowego Urzędu Pracy (PUP). Prezentowany tu raport jest rezultatem pracy podjętej w ramach projektu URZĄDzamy RAZEM realizowanego przez Federację MAZOWIA, dzięki wsparciu Fundacji Batorego w ramach programu Demokracja w działaniu. Diagnoza sytuacji w urzędach stanowiła pierwszy etap naszych działań, podczas gdy celem całego projektu było wypracowanie - w drodze konsultacji społecznych (z udziałem strony społecznej i przedstawicieli administracji publicznej) - rekomendacji dotyczących dostosowania pracy urzędów w Grójcu do potrzeb osób z niepełnosprawnością. W niniejszym raporcie przedstawiamy przede wszystkim opis działania urzędów w Grójcu. Uzupełniliśmy go o rozbudowany wstęp, w którym omówiliśmy znaczenie kluczowych w projekcie pojęć. Dodaliśmy również opis dobrych praktyk dostosowania urzędów we Wrocławiu do potrzeb osób z niepełnosprawnością. Federacja MAZOWIA jest dobrowolnym porozumieniem autonomicznych organizacji pozarządowych działającycna terenie województwa mazowieckiego. Celem jej działania jest: wspieranie organizacji pozarządowych na Mazowszu dbanie o ich rozwój, skuteczność i działanie zgodne z etyką zawodową tworzenie lobby i reprezentacji organizacji pozarządowych wobec sektora publicznego animowanie i rozwijanie aktywności obywatelskiej promowanie nowatorskich rozwiązań w sferze pomocy społecznej, tworzenie zasad i modeli działania oraz standardów ich realizacji. Więcej na: www.mazowia.org.pl Celem programu Demokracja w działaniu Fundacji im. Stefana Batorego jest zwiększenie udziału obywateli i organizacji pozarządowych w życiu publicznym, usprawnienie działania administracji rządowej i samorządowej oraz oparcie ich funkcjonowania o zasady dobrego rządzenia. Fundacja Batorego udziela wsparcia projektom dążącym do aktywizacji obywateli w sferze publicznej, by w większym niż dotychczas stopniu korzystali z przysługujących im praw, wpływali na decyzje podejmowane przez władze, a także ją kontrolowali i rozliczali. Więcej na: www.batory.org.pl 2

SPIS TREŚCI 1. Kluczowe zagadnienia (Anna Rumińska) 4 1.1. Niepełnosprawność 4 1.2. Projektowanie uniwersalne 5 1.3. Udostępnienie w świetle przepisów i prawa zwyczajowego 5 1.4. Konsultacje społeczne 6 2. Wyniki diagnozy w Grójcu (Eliza Gryszko, Piotr Teisseyre) 7 2.1. Przebieg badania 7 2.2. Wyniki diagnozy 9 Starostwo Powiatowe 9 Urząd Skarbowy 16 Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej 20 Urząd Gminy i Miasta 23 Powiatowy Urząd Pracy i Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie 30 3. Udostępnianie budynków użyteczności publicznej przykład Wrocławia (Anna Rumińska) 36 4. Podsumowanie (Piotr Teisseyre) 38 3

1. Kluczowe zagadnienia (Anna Rumińska) 1.1. Niepełnosprawność Zgodnie z ustawą o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych 1, za osoby niepełnosprawne uznaje się te, które posiadają stosowne orzeczenie. Na ogół rozróżnia się osoby niepełnosprawne prawnie i osoby niepełnosprawne tylko biologicznie. Spójny z koncepcją osoby niepełnosprawnej jest Narodowy Spis Powszechny z 2002 roku 2. Natomiast Narodowa Strategia Integracji Społecznej dla Polski (NSIS) - powołując się na wyniki NSP - podkreśla fakt, iż zmalała ilość osób niepełnosprawnych prawnie, przy jednoczesnym dwukrotnym wzroście liczby osób niepełnosprawnych biologicznie 3. W prawodawstwie polskim szeroka formuła tej definicji ulega zazwyczaj rozmyciu. Podczas gdy w praktyce eliminacja barier architektonicznych i funkcjonalno-komunikacyjnych zawęża się ona do osób poruszających się na wózkach. Z kolei w ostatnim czasie szerzej promuje się wiedzę na temat niepełnosprawności słuchowej i wzrokowej. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002r. w sprawie warunków technicznych, jakie powinny spełniać budynki oraz ich usytuowanie (dalej nazywane 75-tka ), reguluje m.in. pracę architektów, a także daje podstawę do likwidowania barier architektonicznych. Nie precyzuje ono jednak definicji niepełnosprawności. Można wyłącznie snuć domysły na temat tego, co dokładnie mieli na myśli urzędnicy w ministerstwie. Ten brak klarowności przepisów powinien zostać nagłośniony i skorygowany, ponieważ pozostawia projektantom i zarządcom budynków zbyt szerokie pole do ich własnej interpretacji. W niniejszym opracowaniu świadomie stosujemy określenie osoby z niepełnosprawnością, gdyż zwrot osoba niepełnosprawna zaczyna nabierać znaczenia pejoratywnego - stygmatyzującego i dyskryminującego, a przede wszystkim podkreślającego wykluczenie tychże osób z grona zwyczajnych użytkowników przestrzeni. Owa zwyczajność jest stanem, do którego dąży przynajmniej część środowiska ludzi z niepełnosprawnością trwałą. Osoby te można nazywać - inaczej korzystającymi z przestrzeni, co podkreśla ich odmienność, lecz nie piętnuje przymiotnikiem niepełny. Chcą oni bowiem mieć możliwość korzystania z przestrzeni zbudowanej w sposób zwyczajny, bez zbędnego zwracania na siebie uwagi, czy też wzbudzania sensacji. Oczywiście każdy z nas porusza się w obrębie tej przestrzeni w sposób mniej lub bardziej utrudniony. Te trudności pojawiają się od momentu urodzenia, a następnie trwają nadal, przybierając na sile lub słabnąc. Osoba tzw. pełnosprawna, dajmy na to - po kontuzji nogi staje się okresowo niepełnosprawną. Jeśli więc policzymy częstotliwość kontuzji wpływających bezpośrednio na zakres korzystania z przestrzeni zbudowanej, otrzymamy dużą liczbę jej użytkowników, których możemy śmiało nazwać niepełnosprawnymi. Jednocześnie różnorodność sposobów korzystania z przestrzeni jest wysoce pożądana, podobnie jak różnorodność ludzi, czy ogólnie - gatunków biologicznych. Jest ona traktowana jako zwyczajna i taka też powinna pozostać. Formowanie się grup mniejszościowych oraz podkreślanie ich istnienia w aktach prawnych ma zaś charakter ambiwalentny. Akcentowanie potrzeb określonych osób, które łączy jeden temat (aczkolwiek wewnętrznie bardzo zróżnicowany) jest niezwykle potrzebne. Nie mniej jednak trwałe i regularne formułowanie tychże potrzeb (np. w aktach prawnych) w odniesieniu do grupy traktowanej jako odmienna lub nietypowa ustawia ją automatycznie na pozycji mniejszości. Ma to charakter stygmatyzujący, co w konsekwencji może doprowadzić do wzajemnej dyskryminacji jednych przez drugich. To zjawisko widać już na poziomie podstawowym - chociażby w zapisie ustawy prawa budowlanego dotyczącej urządzania toalet publicznych, która przez osoby z niepełnosprawnością jest interpretowana jednoznacznie jako wyodrębnienie ich ze społeczeństwa i ujęcie w kategorię trzeciej płci. Dochodzimy zatem do wniosku, iż każda opozycja binarna w tym temacie jest szkodliwa, jak wszędzie tam, gdzie binarność podkreśla odmienność, nie tworząc klimatu równości i różnorodności. W Polsce mamy obecnie do czynienia ze stale pogłębiającym się stygmatem niepełnosprawności, który powoduje, że obydwie strony dialogu (pełno- i niepełnosprawni) czują się rywalami. 1 Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r., Dz.U. Nr 123 poz. 776 z 1997 r. 2 Osoby niepełnosprawne oraz ich gospodarstwa domowe, część I, 2002, str. 15: http://www.stat.gov.pl/ cps/rde/xbcr/gus/publ_osoby_niepelnosprawne_oraz_ich_gospodarstwa_domowe_2002_cz_1_osoby_niepelnosprawne.pdf 3 Narodowa Strategia Integracji Społecznej dla Polski, s. 29. 4

Nie podejmuje się również znaczących kroków w kierunku promocji myślenia uniwersalnego na temat społeczeństwa oraz użytkowników przestrzeni zbudowanej. Wiele organizacji i instytucji aktywnych w obszarze niepełnosprawności, jak również samo prawodawstwo podtrzymuje, a nawet pogłębiają ten szkodliwy podział. 1.2. Projektowanie uniwersalne Przedstawiony powyżej sposób myślenia o niepełnosprawności - zgodnie z którym wszyscy ludzie są w pewnym stopniu obarczeni niepełnosprawnością (okresową lub trwałą) - stanowi podstawę projektowania uniwersalnego (Universal Design, dalej jako: UD lub uniwersalny dizajn). W tym kontekście odrzuca się opozycję: osoba pełnosprawna versus osoba niepełnosprawna. Uważa się ją bowiem za szkodliwą dla rozwoju uniwersalnego środowiska, użytecznego dla możliwie największej liczby osób, czyli nas wszystkich, bez względu na stopień lub typ sprawności lub niesprawności. Opozycja ta stanowi przeszkodę samą w sobie, w zrozumieniu potrzeb każdej osoby z dowolną niepełnosprawnością. Ponadto uniemożliwia zastosowanie potencjalnych sposobów eliminowania barier - nie tylko fizycznych, ale i poznawczych lub komunikacyjnych. Opracowania z zakresu UD zrezygnowały ze stale podkreślanego w przepisach podziału na osoby klasy I-ej (pełne) i II-ej (niepełne), podkreślając równość wszystkich ludzi, bez względu na zakres ich sprawności. Owa równość ma swoją niezaprzeczalną wagę etyczną, nie zaś faktyczną, ponieważ oczywistym jest, że osoba poruszająca się o kulach korzysta ze środowiska zbudowanego w sposób bardziej ograniczony, niż ta o zdrowych nogach. Nie mniej jednak równość jest konieczna jako aksjomat. Taką klasyfikację niepełnosprawności zakłada uniwersalny dizajn, jednak nie uwzględniają jej polskie przepisy. 1.3. Udostępnienie w świetle przepisów i prawa zwyczajowego Dostęp oznacza dla danej jednostki możliwość poznania czegoś, w tym m.in. wejścia (np. o kulach) lub wjechania na wózku inwalidzkim do określonego obiektu na prawach równych z innymi. Taka równość jest kluczowa zwłaszcza w kontekście osób z deficytem sprawności. Typowe plany architektoniczne tworzone są zazwyczaj z myślą o osobach uznanych za pełnosprawne - takich, jak np. autor projektu. Następnie, aby zastosować się do obowiązujących przepisów, tworzy się rozwiązania, które mają za zadanie zapewnić dostęp, dzięki któremu np. będzie można wjechać wózkiem do obiektu. Pytanie: jaki będzie ten dostęp? Czy okaże się on tak samo godny, jak dla osób bez wózka? Najczęściej tak nie jest, gdyż pochylnie dla wózków (nie tylko inwalidzkich) stosuje się zwyczajowo jako zło konieczne i umieszcza je gdzieś na tyłach obiektu. W mniemaniu projektantów, przepisowy dostęp jest wówczas zapewniony. Nie przeszkadza im wcale fakt, iż droga dojazdu do obiektu dla osoby z niepełnosprawnością jest np. pięciokrotnie dłuższa niż trasa dojścia przygotowana dla osoby sprawnej fizycznie - do czasu, gdy sami nie staną się niepełnosprawni. Można więc pokusić się o stwierdzenie, że gdyby architekturę projektowały osoby z deficytem sprawności, mielibyśmy o wiele bardziej dostępną infrastrukturę. Ustawa o prawie budowlanym zawiera w sobie fragment dotyczący dostępności dla osób niepełnosprawnych (np. Art. 9). W 75-ce używa się natomiast innych określeń, skupiając się raczej na korzystaniu lub użytkowaniu przez osoby niepełnosprawne (np. 1, 44). Te czasowniki lepiej oddają istotę funkcjonowania ludzi w środowisku zabudowanym. Różne są sposoby oraz ścieżki zmierzające do przystosowania przestrzeni zabudowanej do potrzeb osób z niepełnosprawnością i udostępnienia im jej w pełni. Różnorodne metody powinny się wzajemnie uzupełniać: zatrudnianie osób z niepełnosprawnością w urzędach, umieszczanie trójwymiarowych architektonicznych makiet dotykowych w strefach wejściowych, dokonywanie przebudowy architektonicznej i wnętrzarskiej, instalowanie sygnalizacji dźwiękowej i wizualnej, przygotowywanie odpowiednich ustaw i uchwał oraz innych aktów prawnych, rzetelna praca Najwyższej Izby Kontroli, powoływanie specjalnych zespołów, komisji lub innych jednostek doradczych lub decydenckich, konsultacje z mieszkańcami, kierowanie petycji, ankiet, skarg i postulatów do urzędników, radnych i służb porządkowych. 5

Środowisko zbudowane pozostaje pod wpływem rozmaitych bodźców. Ich charakter rozkłada się opozycyjnie pomiędzy dwie sfery językowe, w obrębie mowy oraz tekstów pisanych: potoczną i legislacyjną. Te dwa porządki języka i relacji społecznych istnieją obok siebie i regulują życie codzienne, dlatego tak ważne jest odwoływanie się jednocześnie do obu tych porządków. Nie wystarcza bowiem jakże częste stwierdzenie, iż nie mamy sobie nic do zarzucenia, ponieważ spełniliśmy przepisy. Konieczne jest jeszcze spełnienie przepisów prawa zwyczajowego (niepisanego, wspólnotowego), związanego z systemem norm i wartości, które już w starożytnym Rzymie miały ogromne znaczenie (mores maiorum). Obecnie posiadają one również - wbrew pozorom - siłę sprawczą, ponieważ mogą doprowadzić do wzmocnienia głosu obywatelskiego. Sytuacje, w których łamanie prawa zwyczajowego generuje grupowy sprzeciw są coraz częstsze, chociaż wciąż - według nas - zbyt rzadkie. Na szersze opracowanie - w kontekście udostępniania - zasługują też okoliczności faktyczne (facta probantur, iura novit curia), które należy jednak udowodnić, w odróżnieniu od zapisów prawa. Po okresie przerwy powracamy bowiem do czasów, w których prawo zwyczajowe znów zaczyna mieć znaczenie. Obcy sobie ludzie połączeni podobną potrzebą i odczuciem jej niespełnienia zespołowo to wyrażają względem tych, którzy tych potrzeb nie respektują, mimo wyraźnych legislacyjnych zapisów precyzujących zasady czynienia architektury użyteczną. Ocena obowiązujących przepisów prawa oraz dokumentów strategicznych - wyznaczających kierunki działań na rzecz osób z niepełnosprawnością - jest ambiwalentna. Z jednej strony prawo budowlane i 75-ka, nie precyzując definicji osoby niepełnosprawnej, otwierają szerokie pole do interpretacji projektantom, którzy niepełnosprawność pojmują zazwyczaj bardzo wąsko. Z drugiej strony - te dokumenty zawężają nomenklaturę i podkreślają typy niepełnosprawności, bezzasadnie koncentrując się na ruchowej (Art. 5 i Art. 59a ustawy prawo budowlane). 1.4. Konsultacje społeczne Poprzez konsultacje społeczne rozumie się powszechnie konsultacje z mieszkańcami - zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym 4. Portal NGO.pl określa je jako proces lub sposób. Ogólnie, w kontekście przedmiotu niniejszego opracowania i obiektów wybranych do opisu, można stwierdzić, że jest to jedna z form komunikowania się władz z obywatelami. Ustawa o samorządzie gminnym wskazuje na to, że w wypadkach przewidzianych ustawą oraz w innych sprawach ważnych dla gminy mogą być przeprowadzane na jej terytorium konsultacje z mieszkańcami gminy (Art.5a). Wśród wypadków przewidzianych w ustawie nie znajdują się sprawy związane z przystosowaniem, zatem można domniemywać, że może ono znaleźć się w grupie innych spraw ważnych dla gminy. Zasady i tryb przeprowadzania konsultacji określają uchwały poszczególnych gmin. Przeważnie stwierdza się w nich 5, że konsultacje z mieszkańcami przeprowadza się w celu poznania opinii mieszkańców o poddanej konsultacjom sprawie. Jednak ich wynik nie jest wiążący w sprawie. Powyższe zastrzeżenie stanowi ważny zapis - informuje bowiem o stosunkowo niskiej skuteczności takiej formy komunikacji mieszkańców z władzą. Jest to tylko zapoznanie się z opinią, a nie obywatelskie narzędzie sprawcze. Interpretując dalej tę sytuację prawną można pokusić się o stwierdzenie, iż zapewnia ona urzędom gminnym swobodę władzy bez konieczności dzielenia się nią z mieszkańcami. Uchwała ta zawiera jednak zapis o tym, że konsultacje mogą polegać na wyborze jednego z zaproponowanych [przez mieszkańców] rozwiązań. Władze miejskie mogą zatem skorzystać z propozycji zgłaszanych przez obywateli. 4 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r., Dz.U. Nr 142 poz. 1591 z 2001 r. 5 Np. uchwała Rady Miejskiej Wrocławia nr XXXVII/2437/05 z dnia 21 kwietnia 2005 r. 6

2. Wyniki diagnozy w Grójcu (Eliza Gryszko, Piotr Teisseyre) 1.1. Przebieg badania Materiał empiryczny do badania dostępności urzędów w Grójcu został zebrany w trakcie trzech spacerów badawczych oraz spotkania diagnostycznego. Posłużył on do odpowiedzi na pytania: Jak działają urzędy w Grójcu? W jaki sposób korzystają z nich mieszkańcy miasta? Jakiego rodzaju bariery napotykają? Spacery badawcze zostały podzielone na trzy części, ze względu na typ niepełnosprawności uczestników. Przeprowadzili je badacze z Federacji MAZOWIA, którzy sporządzili szczegółowe notatki oraz zgromadzili dokumentację fotograficzną. W pierwszym spacerze uczestniczyli członkowie Polskiego Związku Niewidomych z Grójca osoba niewidoma oraz osoba z ograniczoną sprawnością narządu wzroku. W drugim spacerze wzięli udział uczestnicy Warsztatów Terapii Zajęciowych z Warki Stowarzyszenia jedna osoba poruszająca się wózku i dwie osoby poruszające się o kulach. Trzeci spacer odbył się z udziałem osoby z ograniczoną sprawnością narządu słuchu mieszkanki powiatu grójeckiego. Przed wyruszaniem uczestnicy zostali poinformowani o celach spaceru sprawdzeniu urzędów pod kątem ich dostępności dla osób niepełnosprawnych ruchowo, wzrokowo lub słuchowo. Kierownictwo urzędów zostało natomiast poinformowane o planowanym spacerze, jego dacie oraz orientacyjnych godzinach wizyt. Jednocześnie badacze poprosili, aby - dla osiągnięcia rzetelnych wyników - urząd działał w normalnym trybie. Niektóre okoliczności badania mogły jednak wpłynąć na pracę urzędników. Przypuszczamy, że urzędnicy - widząc większą liczbę osób - postępowali w sposób zachowawczy. W notatkach ze spaceru badacze wzięli pod uwagę tę kwestię i uwzględnili ją w omawianych poniżej rezultatach diagnozy. Spotkanie diagnostyczne miało formę zarazem otwartej debaty, jak i moderowanych warsztatów. Informacja o spotkaniu została przekazana przedstawicielom urzędów w Grójcu, uczestnikom spacerów badawczych. Informację na jej temat zamieszczono również na stronie internetowej Federacji MAZOWIA. W spotkaniu wzięli udział przedstawiciele sześciu urzędów (US, SP, UM, PCPR, MGOPS, PUP), przewodniczący Powiatowej Społecznej Rady ds. Osób Niepełnosprawnych oraz uczestnicy trzech spacerów badawczych. W trakcie spotkania badacze z Fedracji MAZOWIA zaprezentowali dokumentację fotograficzną ze spacerów badawczych. Zdjęcia ukazywały bariery, na jakie natknęły się osoby z niepełnosprawnością podczas wizyt w urzędach. Uczestnicy spotkania uzupełniali swoimi wypowiedziami informacje zebrane w trakcie wizji lokalnej. Głos zabrali także przedstawiciele urzędów. Badacze zadawali pytania dotyczące otoczenia każdego urzędu, wejścia do budynku, jego wnętrza, punktów obsługi klienta, sposobów komunikowania się z urzędnikami, dostępności informacji oraz poszczególnych działów w urzędzie, dostosowania toalet do potrzeb osób niepełnosprawnych. Bariery w każdym urzędzie rozpatrywane były szczegółowo pod kątem potrzeb osób z niepełnosprawnością ruchową, słuchową i wzrokową. Spotkanie diagnostyczne było okazją do wymiany opinii i konfrontacji stanowisk pomiędzy przedstawicielami urzędów a stroną społeczną, a także między osobami doświadczającymi różnych rodzajów niepełnosprawności. Prezentowane badanie wykorzystuje jakościowe metody gromadzenia materiału empirycznego. Wiąże się to z problemem polegającym na możliwości uogólniania wyników na całą zbiorowość. 7

Podstawowa wątpliwość dotyczy tego, w jakim stopniu obraz działania urzędów uzyskany w toku spotkania diagnostycznego (trzynastu uczestników), i spacerów badawczych (łącznie sześciu uczestników) jest reprezentatywny dla całej zbiorowości osób niepełnosprawnych mieszkających w Grójcu. To także problem, dotyczący mechanizmów prowadzenia konsultacji społecznych włączania obywateli w proces decydowania o sprawach publicznych. Podstawowy dylemat polega na relacji pomiędzy reprezentatywnością a szczegółowością i efektywnością konsultacji społecznych. Jeśli zasięgnęlibyśmy opinii możliwie dużej liczby osób (ideałem byłoby referendum), to moglibyśmy zadawać uczestnikom konsultacji jedynie proste pytania, a co za tym idzie - nie zdołalibyśmy zasięgnąć szczegółowej opinii. Inaczej jest w przypadku prowadzenia konsultacji z niewielką liczbą osób: mogą przybierać one wtedy charakter bardzo pogłębiony, choć są prowadzone tylko z wybranymi przedstawicielami populacji. W omawianym badaniu położyliśmy nacisk na szczegółowy przebieg konsultacji. Dążąc do przejrzystości poniższego materiału, zastosowaliśmy oznaczenia w formie piktogramów. Znaki odnoszą się do pozytywnych lub negatywnych praktyk, na które napotkaliśmy w grójeckich urzędach i wskazują na typ niepełnosprawności, dla którego dana praktyka ma szczególne znaczenie. Piktogramy sygnalizują również przykładowe rozwiązania: - dobra praktyka - bariera wymagająca działań dążących do jej zniesienia - propozycja rozwiązania - niepełnosprawność ruchowa - niepełnosprawność wzrokowa - niepełnosprawność słuchowa 8

Starostwo Powiatowe Urząd mieści się w Grójcu przy ulicy Piłsudskiego. Równolegle do niej biegnie wewnętrzna ulica, którą można podjechać pod wejście do budynku. Po obu jej stronach znajdują się miejsca parkingowe; jedno z nich (po lewej stronie od wejścia) dedykowane jest osobom z niepełnosprawnością. Brakuje jednak wyraźnej linii wyznaczające granicę miejsca postojowego. W czasie jednego ze spacerów badawczych miejsce to było zajęte przez pojazd bez znaczka informującego, że porusza się nim osoba z niepełnosprawnością. Od strony ulicy wyznaczono pasy dla pieszych przecinające wewnętrzną drogę i prowadzące w kierunku wejścia do urzędu. Osoby niewidome skarżyły się na brak wypukłych oznaczeń przy wejściu na przejście dla pieszych. Natomiast krawężnik jest zbyt płaski i niewyczuwalny stopą. Z kolei kilka metrów dalej znajduje się krawężnik, który może stanowić przeszkodę dla niektórych osób poruszających się na wózku. 9

Wejście do urzędu Wejście do urzędu znajduje się od strony ulicy, w środkowej części budynku. Jest dobrze wyeksponowane i widoczne. Dojście utrudniają masywne donice stojące po obu jego stronach i ograniczające przestrzeń chodnika. Stanowią one przeszkodę zwłaszcza dla osób poruszających się na wózku. Po lewej stronie od wejścia zamontowano czerwone tablice urzędowe. Na drzwiach umieszczono wyraźne, dobrze zrozumiałe najważniejsze informacje dotyczące godzin pracy urzędu. Złym rozwiązaniem dla osób słabo widzących jest błyszcząca powierzchnia drzwi odbijająca światło dzienne. Proponowane rozwiązanie: umieścić na drzwiach kolorowe elementy kontrastujące. Po wejściu do urzędu zaczynają się schody. Oznacza to, że budynek nie jest w pełni przystosowany dla osób poruszających się na wózkach, rodziców z wózkami dziecięcymi i innych osób z ograniczoną sprawnością ruchową. Z punktu widzenia ludzi niewidomych pokonanie schodów również okazuje się trudne, ponieważ brakuje kontrastowych oznaczeń na stopniach. Ponadto, barierka zamontowana jest tylko po jednej stronie (osoby niewidome zachowują zawsze zasadę ruchu prawostronnego). Poręcz jest także za długa, a załamanie znajduje się zbyt wcześnie, projektant nie pomyślał o tym, by zaczynała się ona nad pierwszym stopniem, co sprawiłoby, że osoba niewidoma otrzymałaby sygnał o rozpoczynających się schodach. Przestrzeń po wejściu do budynku wokół schodów jest bardzo słabo oświetlona. Panujący tam półmrok stanowi barierę dla osób słabo widzących. Szczególnie trudno przyzwyczaić się do braku światła w słoneczne dni. Proponowane rozwiązanie: zainstalować lepsze oświetlenie, poprawić istniejącą barierkę, zamontować barierkę po drugiej stronie. 10

Osoby poruszające się na wózku muszą korzystać z windy, która znajduje się z tyłu budynku. Po prawej stronie od wejścia głównego zamontowano tablicę, informującą o istnieniu takiej windy dla osób niepełnosprawnych. Brakuje jednak strzałki wskazującej kierunek dojścia do niej. Tablica umieszczona jest na wysokości wzroku stojącej osoby dorosłej - a zatem ta, siedząca na wózku może mieć problem z jej dostrzeżeniem. Tym bardziej, że białe litery nie są dobrze widoczne na jasnym tle fasady budynku. Zakładając, że osoba na wózku będzie wiedziała, że trzeba skierować się w prawą stronę, droga do windy i tak jest długa oraz pełna przeszkód. Z boku budynku znajduje się wejście, do którego prowadzi podjazd. Przy nim umieszczona jest tabliczka informująca o windzie od strony parkingu wewnętrznego. Osoba odwiedzająca urząd po raz pierwszy może pomyśleć, że za drzwiami znajduje się winda niestety są tam schody. 11

Dalsza droga do windy zastawiona jest przez zaparkowane samochody, między którymi bardzo trudno manewrować wózkiem. Na parkingu wewnętrznym znajduje się miejsce oznaczone wózkiem. Jest wystarczająco szerokie, a jego granice zostały namalowane białą farbą. Mimo to, zaparkowany w dniu spaceru badawczego samochód zajął część obszaru przeznaczonego dla pojazdów, którymi poruszają się osoby z niepełnosprawnością. Chodnik w pobliżu miejsca parkingowego jest obniżony, dzięki czemu może go pokonać osoba na wózku. Proponowane rozwiązanie: dojście do windy powinno być wyraźnie oznaczone, a pracownicy urzędu powinni zadbać o to, by nie zastawiano go samochodami. 12

Podejście do windy jest kręte, osoba na wózku zmuszona jest do manewrowania. Na pochwałę zasługują natomiast umieszczone po obu stronach barierki. Drzwi do windy, zarówno na zewnętrz, jak i wewnątrz budynku, otwierają się z trudem, są zbyt ciężkie. Z kolei winda jest na tyle ciasna, że nie można w niej obrócić wózka. Przyciski zostały umieszczone na dobrej wysokości, bez problemu może do nich dosięgnąć osoba na wózku. Jednak konstrukcja podnośnika sprawia, że trzeba trzymać przycisk przez cały czas jazdy w górę lub w dół. Natomiast wewnątrz windy brakuje osłony między ścianą a krawędzią podnośnika. Jest to szczególnie niebezpieczne z punktu widzenia człowieka poruszającego się o kulach. Osoby korzystające z windy wchodzą do urzędu w pobliżu toalety. 13

Informacja w urzędzie Przy wejściu głównym do urzędu, wewnątrz budynku, znajduje się duża tablica informacyjna. Jej treść jest dobrze zaplanowana, rozłożona logicznie i nie przeładowana zbędnymi słowami. Niestety litery są nieco za małe. Uczestnicy spacerów chwalili punkt informacyjny przy wejściu, przy którym można zapytać o wszystko, co wiąże się z pracą urzędu. Okienko jest jednak umieszczone za wysoko dla osoby poruszającej się na wózku. Z kolei utrudnieniem dla ludzi słabo słyszących jest włączone tam radio, wytwarzające dodatkowe szumy i zakłócające komunikację. 14

Przy wejściu do każdego pokoju umieszczone są matowe tabliczki nieodbijające światła. Znajdują się one za wysoko, co oznacza, że dla osoby na wózku mogą okazać się niefunkcjonalne. Brakuje także napisów w brajlu. Proponowane rozwiązanie: wewnątrz budynku jest dość ciemno, przydałoby się oświetlenie tabliczek i umieszczenie informacji w brajlu. Informacje o pracy urzędzie można znaleźć również na stronie internetowej. Po prawej stronie, na dole widoczna jest wzmianka o tym, że urząd jest przyjazny niepełnosprawnym, a winda mieści się z tyłu budynku. Niestety brakuje dokładnych wskazówek dojścia. Ta krótka informacja jest także przejawem stereotypowego myślenia o niepełnosprawności i zawężaniu go do niepełnosprawności ruchowej. Strona internetowa nie posiada także specjalnej zakładki dla osób niedowidzących, możliwość powiększania czcionki to za mało. Toaleta w urzędzie Toaleta w urzędzie nie jest przystosowana dla osób niepełnosprawnych. Pomieszczenie okazało się być na tyle ciasne, że osoba na wózku nie jest w stanie się wewnątrz niej obrócić. Ponadto sedes jest zbyt nisko i brakuje poręczy. Proponowane rozwiązanie: dostosowanie toalety polega, m.in. na zamontowaniu dłuższej poręczy przy ścianie i krótszej od strony wejścia. 15

Urząd Skarbowy Miejsce parkingowe i przestrzeń przed urzędem Na fasadzie budynku urzędu od strony ulicy zamontowano duży napis Urząd Skarbowy. Jego widoczność ograniczają rosnące tam drzewa. Wejście do urzędu znajduje się po drugiej stronie budynku. Po drodze trzeba pokonać furtkę, wystarczająco szeroką dla wózka inwalidzkiego oraz chodnik z niewielkimi nierównościami. Gdy furtka jest zamknięta (w trakcie spacerów badawczych nie była), może okazać się dla wielu osób zbyt ciężka, by otworzyły ją one własnymi siłami. Przy urzędzie nie zorganizowano miejsca parkingowego dla osoby z niepełnosprawnością - ani przy ulicy, ani na terenie ogrodzonym, na który mogą wjechać tylko pracownicy skarbówki. Wejście do urzędu Schody prowadzące do wejścia nie zostały przystosowane do potrzeb osób słabo widzących brakuje tam kontrastujących elementów oraz wypukłych oznaczeń. Barierka umieszczona po środku umożliwia zachowanie zasady ruchu prawostronnego przez osoby niewidome. Ponadto zaczyna się ona zbyt wcześnie w stosunku do pierwszego stopnia (a powinna informować o rozpoczynających się schodach), przez co nie w pełni spełnia swoje funkcje. Z boku schodów znajduje się podjazd dla osób poruszających się na wózkach oraz rodziców z wózkiem dziecięcym. Po obu stronach umieszczono wygodne barierki. Nie mniej jednak podjazd jest kręty, a jego powierzchnia bardzo nierówna - brakuje wypłaszczeń zapobiegających stoczeniu się wózka. 16

W czasie opadów deszczu powierzchnia schodów staje się śliska. Napis ostrzegający o niebezpieczeństwie znajduje się w złym miejscu na górze schodów. Osoba niedowidząca, która uczestniczyła w spacerze badawczym, skarżyła się na brak kontrastujących oznaczeń na szklanej powierzchni drzwi. Wejście jest wystarczająco szerokie dla wózka inwalidzkiego. Drzwi otwierają się dość lekko. Jednak informacja o godzinach pracy urzędu zamieszczona na drzwiach jest niewystarczająco wyeksponowana i wisi zbyt wysoko. 17

Wnętrze urzędu Po pokonaniu drzwi wchodzi się do obszernego pomieszczenia, z którego można przejść do części A i B urzędu. Przestrzeń ta jest słabo zagospodarowana, brakuje miejsc siedzących. Osobie z ograniczoną sprawnością wzrokową trudno będzie znaleźć jakiś punkt odniesienia barierkę, listwę przy drzwiach czy wypukłość na podłodze. W głębi zamieszczono tablicę informacyjną - wprawdzie dość dużych rozmiarów, jednak ze zbyt małą czcionką. Ponadto jest ona przeładowana treścią, a przez to mało czytelna i niezrozumiała. Trudno wyłowić z niej najistotniejsze informacje. W sali obsługi klienta panuje szum, co utrudnia porozumiewanie się osobom z ograniczoną sprawnością słuchu. Okienko, przy którym mieści się kasa jest zasłonięte szybą to kolejna bariera dla osób niedosłyszących. Z kolei okienka, przy których obsługuje się klientów, są za wysokie, a więc niekomfortowe dla osób poruszających się na wózku. Stojący z boku sali komputer z napisem złóż PIT przez Internet nie działał podczas wizji lokalnej. W części B budynku wydzielona jest część dla dzieci. Toaleta w urzędzie W pobliżu znajdują się dwie toalety. Jedna z nich jest dostosowana do potrzeb osób z ograniczoną sprawnością ruchową. Pomieszczenie to jest obszerne, można w nim bez kłopotu manewrować wózkiem, wejście wystarczająco szerokie, kontakty na dobrej wysokości, bez problemu może do nich sięgnąć osoba niskiego wzrostu. Natomiast lustro oraz suszarka do rąk zamontowane są zbyt wysoko. Z kolei w części z sanitariatem brakuje lustra, a muszla klozetowa jest za niska. Przy umywalce w przedsionku toalety nie ma dozownika z mydłem. Barierki przy toalecie są jednakowej długości, podczas gdy ta bliżej wejścia powinna być krótsza. 18

Dojście do opisanej powyżej toalety jest bardzo słabo oznakowane. Brakuje wskazówek. Z prawej strony znajdują się schody prowadzące w dół, które nie są wystarczająco zabezpieczone (tylko łańcuchem). Osobie niewidomej i nieznającej budynku grozi wypadek. Kartka zamieszczona na drzwiach toalety wisi zbyt wysoko. Brakuje napisu w brajlu lub wypukłego oznaczenia toalety dla osoby niewidomej. 19

Informacja o urzędzie Mimo iż obszerna informacja na temat pracy urzędu zamieszczona jest w Internecie, a wiele spraw można załatwić nie wychodząc z domu, na problemy mogą narzekać osoby niedowidzące strona nie posiada specjalnej zakładki dla nich, z jaskrawymi kolorami na ciemnym tle. Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej Miejsce parkingowe i przestrzeń przed urzędem Urząd mieści się przy ruchliwej drodze. Teren jest ogrodzony. Idąc ulicą dobrze widać informację o tym, że mieści się tu Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. Podjazd na teren budynku jest zbyt stromy osoba poruszająca się na wózku musiała w trakcie spaceru badawczego wjeżdżać tyłem. Przy urzędzie nie ma miejsca parkingowego dla osób z niepełnosprawnością. Schody prowadzące do drzwi są oznaczone ciemną taśmą antypoślizgową. Proponowane rozwiązanie: co najmniej na pierwszym i ostatnim stopniu taśma powinna być jaskrawa. Można skorzystać z podjazdu, który z dwóch stron został wyposażony w wygodne barierki. Uczestnicy spaceru badawczego zwrócili uwagę na to, że jedna część podjazdu jest zbyt stroma, a powierzchnia całości - nierówna. 20

Przestrzeń przed samym wejściem jest dość mała, trudno manewrować wózkiem. Przed drzwiami leży wycieraczka, nie jest przymocowana do podłoża i łatwo się o nią potknąć. Wejście do urzędu Szklana powierzchnia drzwi nie jest skontrastowana kolorowymi elementami. Przy wejściu brakuje informacji o dniach i godzinach pracy urzędu. Wejście jest zbyt wąskie dla wózków. Uczestnikom spaceru udało się wprawdzie wjechać, niemniej jednak osoby poruszające się na szerszych wózkach nie dostaną się do środka budynku. 21

Informacja w urzędzie Po wejściu do urzędu po prawej stronie wisi tablica informacyjna, która jest czytelna i zrozumiała, napisana dużą czcionką. Nie ma na niej za dużo treści. Jedyne zastrzeżenie budzi umieszczenie jej zbyt wysoko - tak, że osoba siedząca na wózku musi zadzierać głowę do góry, aby ją odczytać. Osoba niedowidząca jeśli zechce dowiedzieć się czegoś o pracy urzędzie na stronie internetowej może mieć poważne problemy. Strona nie ma zakładki dla osób z ograniczoną sprawnością narządu wzroku. Wnętrze urzędu Wewnątrz budynku panuje przyjemna cisza, co ułatwia porozumiewanie się z urzędnikami osobom niedosłyszącym. Schody prowadzące na drugie piętro nie są oznaczone kontrastowymi taśmami. Poważną przeszkodą dla osób niewidomych i niedowidzących są kraty. Wchodząc po schodach trzeba uważać, żeby nie zahaczyć o nie. Na ścianach powinny być zamontowane listwy ułatwiające orientację osobie niewidomej. Tabliczki informacyjne umieszczone przy drzwiach do pokojów zawierają informacje o godzinach pracy, jednak zapisane są małą czcionką. Brakuje także napisów w brajlu. Na korytarzach urzędu przy drzwiach do pokoi leżą wycieraczki. Powinny być lepiej zabezpieczone, aby nie stwarzały niebezpieczeństwa potknięcia się o nie. 22

Toaleta w urzędzie W urzędzie znajduje się toaleta, ale nie jest w żaden sposób oznakowana. Na drzwiach lub w ich pobliżu brakuje informacji temat tego, czy jest przeznaczona dla pracowników, czy dla klientów. Urząd Gminy i Miasta Siedziba władz miasta i gminy Grójec znajduje się przy ul. Józefa Piłsudskiego 47. Miejsce parkingowe i przestrzeń przed urzędem Najbliższe otoczenie budynku jest dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnością uczestnicy spaceru z problemami wzrokowymi, jak i ruchowymi nie zgłaszały w tej kwestii zastrzeżeń. Przed budynkiem znajduje się miejsce parkingowe przeznaczone dla osób z niepełnosprawnością. Z jednej strony - jego wielkość oraz bliskie położenie względem wejścia do budynku zapewniają wygodę klientom, dla których jest ono przeznaczone. Z drugiej jednak strony granice miejsca parkingowego nie są wyraźnie zaznaczone. Proponowane rozwiązanie: granice miejsca parkingowego powinny zostać oznaczone białą farbą lub innym wyraźnym kolorem widocznym na tle podłoża. Uczestnicy spaceru z niepełnosprawnością ruchową, zwrócili uwagę na nieodpowiednią odległość znaku pionowego, który jest za daleko miejsca parkingowego i może zostać niezauważony przez innych kierowców. Plusem jest znak namalowany białą farbą, przedstawiający osobę na wózku - powinien on rozwiać wątpliwości nierozważnych kierowców. 23

Problem może stwarzać krawężnik przy miejscu parkingowym. Mimo, że jest niski, to utrudnia przejazd wózkiem w kierunku wejścia do urzędu. Proponowane rozwiązanie: krawężnik powinien zostać spłaszczony lub zmieniony tak, aby od strony miejsca parkingowego miał część podjazdową. Wejście do urzędu Kierując się w stronę wejścia do budynku napotykamy przeszkodę w postaci dość stromych schodów, które nie są oznaczone taśmami kontrastującymi. Osoby z problemami wzrokowymi biorące udział w spacerze badawczym zwróciły uwagę na to, że do dyspozycji jest tylko jedna poręcz. Jej konstrukcja nie jest kompatybilna z ciągiem schodów, to znaczy, że załamania poręczy nie sygnalizują pierwszego i ostatniego schodka. Dodatkowo, w czasie deszczu schody są śliskie. Proponowane rozwiązania: na schodach należy umieścić taśmy kontrastujące, przynajmniej na pierwszym i ostatnim schodku, byłby to jednocześnie element antypoślizgowy. Jeżeli wymiana poręczy jest niemożliwa, można na niej umieścić elementy wypukłe w jednej linii z pierwszym i ostatnim schodkiem. 24

Osoba niedowidząca, niewidoma lub mniej uważny klient urzędu - napotykają na końcu schodów, tuż przy drzwiach, kolejną przeszkodę. Są nią ograniczniki zainstalowane na dojściu do głównego wejścia do urzędu. Elementy te wystają z podłoża i można się o nie potknąć. Proponowane rozwiązanie: ograniczniki mogą być umieszczone bliżej zawiasów drzwi lub na ścianie. Innym rozwiązaniem jest zamontowanie w drzwiach sprężyny (ogranicznika), który będzie zatrzymywał drzwi w odpowiednim momencie. Do urzędu prowadzi również podjazd, z którego mogą skorzystać osoby poruszające się na wózkach. To konstrukcja łamana, dlatego na zakrętach jest on trochę za wąski. Ponadto jedną z jego części wyposażono w zbyt krótkie wypłaszczenie, które nie daje pewności bezpieczeństwa przy zatrzymywaniu się. Przedstawione niedociągnięcia nie wpływają znacznie na komfort korzystania z podjazdu - zwłaszcza, że płytki, którymi jest pokryty są antypoślizgowe. Najdotkliwszy problem stanowi zbyt mała powierzchnia schodów u styku podjazdu i drzwi, która utrudnia swobodne manewrowanie wózkiem. Proponowane rozwiązanie: w obliczu niemożności zmiany konstrukcji podjazdu, należałoby umożliwić osobie poruszającej się na wózku zasygnalizowanie, że potrzebna jest jej pomoc, dlatego postulujemy zainstalowanie dzwonka w miejscu, gdzie kończy się podjazd, a zaczyna się bezpośrednie dojście do schodów. Drzwi wejściowe do budynku otwiera się ręcznie. Jak stwierdzili uczestnicy spaceru (osoby z niepełnosprawnością fizyczną) - są one zbyt ciężkie dla człowieka poruszającego się na wózku. Proponowane rozwiązanie: sugerowana już wcześniej instalacja dzwonka, która powinna umożliwić osobie na wózku wezwanie pomocy w razie trudności z otwieraniem drzwi. Należy nadmienić, że drzwi są szklane i odbijają światło, a więc osobom z problemami wzrokowymi grozi zderzenie się z nimi, co może skutkować urazem głowy lub twarzy. Proponowane rozwiązanie: na powierzchni drzwi należy nakleić jakiś element w jaskrawym kolorze, który będzie dobrze widoczny dla osób z problemami wzrokowymi i zasygnalizuje jej przeszkodę. 25

Informacja o godzinach pracy urzędu na drzwiach jest bez zarzutu. Wątpliwości pozostawia jedynie forma napisu i jego lokalizacja. Zdaniem uczestników spaceru poruszających się na wózkach - napisy są umieszczone za wysoko. Podczas gdy osoby z problemami wzrokowymi przyznały, że litery są za małe. Zanim dostaniemy się do właściwej części urzędu, musimy przejść przez przedsionek, w którym również znajdują się szklane drzwi bez oznaczeń. Proponowane rozwiązanie: postuluje się umieszczenie na drzwiach elementu w jaskrawym kolorze. Drugą niedogodnością w przedsionku jest wystający próg, o który można się potknąć. Proponowane rozwiązanie: należy złagodzić próg lub umieścić przed nim poziomy znacznik, np. taśmę znakującą, której szorstka powierzchnia da sygnał osobie niewidomej, że przed nią znajduje się przeszkoda. 26

Informacja w urzędzie Poza informacją na drzwiach urzędu, w budynku znajduje się również punkt obsługi klienta. Jego usytuowanie naprzeciwko drzwi wejściowych było pozytywnie oceniane przez osoby biorące udział w diagnozie. W razie potrzeby można tam uzyskać pomoc. Minusem tego rozwiązania jest za wysoka lada, która kończy się na wysokości twarzy osoby siedzącej na wózku lub będącej niskiego wzrostu. Proponowane rozwiązanie: umożliwienie osobom z niepełnosprawnością ruchową nawiązania odpowiedniej komunikacji z pracownikiem punktu obsługi wymaga obniżenia lady, ewentualnie - jej podziału na wyższą i niższą część. Tablice informacyjne wywieszone po bokach punktu obsługi klienta są zrozumiałe, ich treść jest zapisana dużymi literami, dzięki czemu są widoczne dla osób z problemami wzrokowymi. Jedyne uwagi pojawiły się w odniesieniu do informacji o numerach konkretnych pokojów i spraw, które można w nich załatwić, ponieważ czcionka jest tam nieco za mała, a miejsce, w którym wisi tablica trochę za ciemne. Proponowane rozwiązanie: tablice powinny być podświetlone, aby informacja stała się lepiej widoczna dla osób z problemami wzrokowymi. Istotną kwestią jest brak jakichkolwiek informacji w języku brajla lub komunikatów głosowych niezbędnych rozwiązań dla osoby niewidomej, która sama załatwia sprawy urzędowe. Proponowane rozwiązanie: osoby niewidome będą się czuły pełnoprawnymi klientami urzędu, jeśli umożliwi się im korzystanie z niego, przy jak najmniejszej pomocy osób trzecich, a więc - zapewni informację głosową lub zapisaną w systemie brajla, przynajmniej na temat przeznaczenia konkretnych pomieszczeń. Urząd Gminy i Miasta prowadzi swoją stronę internetową, która posiada opcję powiększania liter. Choć jest to krok w stronę zwiększenia dostępności urzędu, to jednak z perspektywy osoby niedowidzącej taka czcionka nadal jest za mała, aby przeczytać informacje zapisane na portalu internetowym miasta. 27

W opisywanym urzędzie nie ma informacji na temat komunikacji z osobami niesłyszącymi. Kwestia ta nie została objęta żadną procedurą postępowania. Nie istnieją też ułatwienia komunikacyjne dotyczące tej grupy klientów. Proponowane rozwiązania: należałoby stworzyć zakładkę na stronie internetowej, która byłaby przeznaczona dla osób z problemami wzrokowymi i uwzględniała ich możliwości percepcyjne. Wnętrze urzędu Do właściwej części urzędu prowadzą schody, które nie są oznaczone taśmami, a więc nic nie sygnalizuje ich obecności niewidomym i niedowidzącym klientom urzędu. Proponowane rozwiązanie: oznaczenie schodów taśmami kontrastującymi. Dla osób poruszających się na wózkach przeznaczony jest stromy podjazd, którego kąt nachylenia uniemożliwia pokonanie go samodzielnie. Schodki między dwiema częściami podjazdu są na tyle wąskie, że nie dają - osobie asystującej przy wózku - możliwości stabilnego ustawienia stóp. Schody i podjazd są wyposażone w jedną poręcz, nie ma więc szans na zachowanie zasady ruchu prawostronnego. Załamania poręczy wykraczają poza linię schodów, nie sygnalizując ani ich początku, ani końca, co jest niedogodnością dla osoby niewidomej. Proponowane rozwiązania: możliwości lokalowe i brak miejsca uniemożliwiają przebudowanie podjazdu, dlatego postulujemy wyposażenie urzędu w przenośną rampę lub zapewnienie osobie poruszającej się na wózku asystenta, który będzie mógł pomóc wprowadzić wózek na górę. Jednocześnie sugerujemy zamontowanie jeszcze jednej poręczy, która kończyłaby się równo z krawędziami schodów oraz podobne dostosowanie tej, która już jest zainstalowana. 28

Korytarze urzędu są przestronne nie ma tam elementów, o które ktoś z niepełnosprawnością wzrokową mógłby się zaczepić lub potknąć. Z drugiej strony brakuje elementów, które pozwalałyby osobie niewidomej na orientację we wnętrzu urzędu. Inną kwestią jest panujący tam półmrok, na który zwracała uwagę osoba niedowidząca. Proponowane rozwiązania: postulujemy zainstalowanie listew na ścianach korytarza, które kończyłyby się informacją w systemie brajla lub wypukłym numerem pokoju. Ponadto proponujemy lepsze oświetlenie urzędu. Urząd nie jest wyposażony w windę, co uniemożliwia osobie z niepełnosprawnością ruchową dostanie się na pierwsze piętro budynku. Schody mają poręcze tylko z jednej strony, poza tym ich powierzchnia jest niezbyt równa. Osoba niedowidząca sygnalizowała również brak dobrego oświetlenia schodów. Proponowane rozwiązania: zalecamy doświetlenie schodów i założenie na nich taśm znakujących. Obsługa w urzędzie Podczas wizyty w urzędzie sprawdzaliśmy przede wszystkim obsługę w punkcie informacyjnym, w którym pracownik okazał się pomocny na miarę aktualnych potrzeb. Natomiast ze spostrzeżeń zebranych na spotkaniu diagnostycznym wynika, iż bariery architektoniczne - których przykładem jest przede wszystkim brak windy w budynku - są łagodzone dzięki możliwości zejścia urzędnika na dół i załatwienia sprawy na korytarzu w pobliżu punktu informacyjnego. Odbywa się to za pomocą telefonicznego wezwania takiego urzędnika. Taką możliwość chciałby mieć również klient z niepełnosprawnością ruchową. Toaleta w urzędzie Skorzystanie z toalety w opisywanym urzędzie wymaga uzyskania klucza, którym dysponuje pracownik punktu informacyjnego. Fakt ten nie jest nigdzie oznajmiony, a więc całą kwestię pozostawia się wyłącznie domysłom klientów. Warto nadmienić, że takie rozwiązanie wynikało z wcześniejszego wykorzystywania toalety niezgodnie z jego przeznaczeniem, gdy była ona otwarta dla wszystkich. Nie mniej jednak nie jest ona dostosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych ruchowo. Największy problem stanowi część, w której znajdują się sanitariaty, ponieważ małe gabaryty kabin uniemożliwiają wjechanie do nich wózkiem. Z kolei część, w której mieszczą się umywalki powinna być wyposażona w lustro, które wisi między umywalkami i jest ulokowane za wysoko w stosunku do poziomu wzroku osoby poruszającej się na wózku. Proponowane rozwiązania: przy punkcie obsługi klienta należy umieścić informację o dostępie do toalety. Ponadto, urząd ze względu na swoją rangę powinien przeorganizować sanitariaty w taki sposób, aby były dostępne dla osób z niepełnosprawnością ruchową. 29

Powiatowy Urząd Pracy i Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Część wspólna Urzędy znajdują się w tym samym budynku, dlatego poniższy opis jest poświęcony dostępności obu instytucji. Powiatowy Urząd Pracy i Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie mieszczą się przy ul. Laskowej 4A. Miejsce parkingowe i otoczenie urzędów Teren wokół budynku nie stwarza barier w dotarciu pod urzędy. Kwestią istotną jest brak miejsca parkingowego przeznaczonego dla osób z niepełnosprawnością. Wydaje się to bardzo niewygodne dla osób, które chciałyby dotrzeć do urzędu w sposób zmotoryzowany. Proponowane rozwiązanie: konieczne jest wygospodarowanie miejsca parkingowego przeznaczonego dla osób z niepełnosprawnością. Powinno być ono dobrze oznakowane i usytuowane jak najbliżej wejścia do budynku. Wejście do urzędów Do drzwi wejściowych prowadzą schody, których powierzchnia nie jest oznakowana pod kątem potrzeb osób z niepełnosprawnością wzrokową. Proponowane rozwiązanie: wyposażenie schodów w taśmy kontrastujące, a przynajmniej naklejenie ich na pierwszy i ostatni stopnień. Dobrym rozwiązaniem dla niewidomych klientów jest poręcz, która zaczyna się równo z linią schodów. Problem polega na tym, że prowadzi ona prosto na podnośnik, zamontowany po lewej stronie schodów przy wejściu do budynku. 30

Budynek jest wyposażony we wspomniany wcześniej podnośnik, z którego mogą korzystać osoby z niepełnosprawnością ruchową. Duże utrudnienie stanowi fakt, iż nie jest on na stałe podłączony do zasilania. Zostało to podyktowane specyfiką działań urzędu i klientów obu instytucji. Jednak nie usprawiedliwia to faktu, że w pobliżu urządzenia nie ma żadnej informacji na temat sposobu korzystania z niej. Aby użyć windy trzeba zgłosić się najpierw do punktu informacyjnego znajdującego się w budynku i poprosić o podłączenie jej do prądu. W przypadku osoby na wózku, która sama udała się do urzędu, wymaga to angażowania osób trzecich. Proponowane rozwiązanie: zamieszczenie informacji o tym, że podnośnik działa i w tej sprawie należy się zgłosić do punktu informacyjnego znajdującego się wewnątrz budynku. Niezbędne jest zainstalowanie dzwonka przy windzie lub innego sygnalizatora, która ułatwiałby - osobie z niepełnosprawnością ruchową lub rodzicowi z dzieckiem w wózku - zakomunikowanie o potrzebie skorzystania z podnośnika. Nieobecność informacji o sposobie korzystania z podnośnika to nie jedyny problem. Utrudnieniem jest również brak zadaszenia nad podnośnikiem, co naraża osobę poruszającą się na wózku na wpływ niekorzystnych warunków atmosferycznych. Ponadto stan techniczny urządzenia nie budził zaufania osób go testujących. Dźwig wydawał się niestabilny, ponadto wjazd do niego nie był dobrze zabezpieczony. Między barierkami oraz z boku widać było duże prześwity. Uczestnicy spaceru sygnalizowali brak poczucia bezpieczeństwa w czasie używania dźwigu. Kolejną kwestią problematyczną jest nierówna powierzchnia ściany i podłoża, a więc szybu windy zbyt dalekie wjechanie wózkiem do podnośnika i wysunięcie stóp grozi wypadkiem. Podobnie, jak przypadkowe wjechanie pod windę może doprowadzić do zaklinowania się tam. 31

Proponowane rozwiązanie: należy poprawić stan techniczny windy i zabezpieczyć wolne przestrzenie między jej powierzchnią a szybem. Drzwi do budynku są lekkie, więc wśród osób z niepełnosprawnością ruchową nie pojawił się żaden problem związany z ich otwieraniem. Jedyną niedogodnością, która dotyczyła tego elementu, był brak oznakowania szklanej powierzchni, które znacznie ułatwiłoby korzystanie z tychże drzwi osobom z problemami wzrokowymi. Proponowane rozwiązanie: umieszczenie na drzwiach jaskrawego elementu, który sygnalizowałby osobom niedowidzącym obecność szklanej powierzchni. Informacja w urzędach W korytarzu, tuż po wejściu do budynku znajduje się punkt informacyjny, w którym jeden z pracowników służy pomocą wszystkim klientom. Jednak wysokość stanowi problem dla osób poruszających się na wózkach, gdyż znajduje się ona na linii ich twarzy. Proponowane rozwiązanie: w miarę możliwości należałoby obniżyć powierzchnię lady przy punkcie informacyjnym lub zapewnić bezpośrednią rozmowę stacjonującego tam pracownika z osobą z niepełnosprawnością - chodziłoby o chwilowe opuszczenie stanowiska przez urzędnika. Toaleta W budynku, po stronie Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie znajduje się toaleta dla klientów, która została przystosowana do potrzeb osób z niepełnosprawnością. Istotnym mankamentem - który wydaje się problematyczny dla wszystkich korzystających z tego pomieszczenia - jest fakt, że drzwi nie zamykają się od środka. Ponadto w toalecie nie ma lustra, a dozownik na mydło znajduje się nad kranem umywalki w zbyt dużej od niej odległości, aby osoba na wózku mogła swobodnie sięgnąć po tą substancję. Dodatkowo sanitariat posiada za krótką poręcz, która nie jest odpowiednia dla osoby podnoszącej się z wózka. Proponowane rozwiązania: postuluje się naprawienie zamka w drzwiach od toalety, aby zapewnić wszystkim klientom komfortowe korzystanie z tego pomieszczenia. Z kolei dozownik na mydło należy przenieść na prawą ścianę, tak, aby korzystanie ze środków czystości odbywało się swobodnie. Proponujemy także zawieszenie lustra tak, aby było ono dostępne również dla osoby siedzącej. 32

Powiatowy Urząd Pracy Wnętrze urzędu W części należącej do PUP panuje tłok i gwar. Sala obsługi klienta mieści się na parterze urzędu. Eliminuje to problem dotarcia na piętro urzędu, w którym nie ma windy, a schody nie są oznaczone, co utrudnia poruszanie się osobom z niepełnosprawnością ruchową. Proponowane rozwiązanie: oznaczenie schodów taśmami kontrastującymi. Informacja w urzędzie Uczestnicy spaceru zwracali uwagę na nieczytelność tabliczek przy drzwiach konkretnych pomieszczeń, ponieważ są one zawieszone wysoko, a czcionka jest na nich mała. Urząd jest wyposażony w infomat. Urządzenie to znacznie ułatwia zdobywanie informacji o pracy instytucji, jednak pozostaje nieczytelne dla osoby niedowidzącej. Proponowane rozwiązanie: wprowadzenie do oprogramowania urządzenia możliwości skorzystania z opcji wyświetlania żółtego, dużego tekstu na czarnym tle oraz dołączenie do tego komunikatów głosowych. Istotnym problemem jest brak zakładki na stronie internetowej urzędu, która byłaby dostosowana do potrzeb osób z dysfunkcją narządu wzroku. Wspomniana grupa zostaje przez to pozbawiona dostępu do informacji w sposób zdalny, z pominięciem dzwonienia, czy też wizyty w urzędzie. Proponowane rozwiązanie: należy uruchomić zakładkę na stronie internetowej, która będzie skierowana do osób z problemami z widzeniem. Obsługa w urzędzie W urzędzie funkcjonuje system kierowania kolejnością obsługi klienta. Występuje on w dwóch formach: graficznej i głosowej. 33

Urzędnicy pracujący na sali obsługi klienta wychodzą naprzeciw potrzebom osób z niepełnosprawnością istnieje bowiem możliwość załatwienia sprawy niepełnosprawnego interesanta poza kolejnością. Jednak jest to niepisane prawo. Proponowane rozwiązanie: należałoby informować klientów o możliwości obsłużenia ich poza kolejką. Taka informacja wyeliminowałaby wszelkiego rodzaju nieporozumienia. Biurka są niewygodne, kratka uniemożliwia wsunięcie pod nie nóg lub podjechanie wózkiem. Istnieje jednak możliwość rozmowy przy stoliku znajdującym się z boku, w sali obsługi klienta. Problem pojawia się w kwestii obsługi osób niesłyszących, dla których nie przewidziano żadnego wydzielonego pomieszczenia. Z drugiej strony - godne pochwały jest szkolenie jednej z pracowniczek urzędu w zakresie języka migowego. Proponowane rozwiązania: należy pamiętać, że przeszkolenie urzędnika nie jest jedynym sposobem na poprawę komunikacji z osobami niesłyszącymi. Możliwe jest korzystanie z usług tłumacza języka migowego on-line. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Wnętrze urzędu Omawiana instytucja zajmuje bardzo małą powierzchnię, mieści się tylko na parterze, a więc osoby z niepełnosprawnością ruchową nie mają problemu z dostaniem się na piętro, zwłaszcza, że budynek nie posiada windy. Uczestnicy spaceru skarżyli się na wąskie korytarze, które uniemożliwiają swobodne manewrowanie wózkiem. Ponadto badani zwrócili uwagę na niedostępność - dla klientów poruszających się na wózkach - pomieszczenia, które służy do wypełnienia różnego rodzaju druków. Proponowane rozwiązanie: należałoby wygospodarować przynajmniej jeden stolik, do którego mógłby podjechać klient poruszający się na wózku, a zatem usunąć zbędne krzesła i dbać o porządek w tymże pomieszczeniu. 34