WERYFIKACJA PROGNOZY ZAPACHOWEJ UCIĄśLIWOŚCI. Przykład fermy trzody chlewnej

WERYFIKACJA PROGNOZY ZAPACHOWEJ UCIĄśLIWOŚCI. Przykład fermy trzody chlewnej MAŁGORZATA FRIEDRICH, JOANNA KOŚMIDER Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie (do 31 grudnia 2008 - Politechnika Szczecińska) Instytut InŜynierii Chemicznej i Procesów Ochrony Środowiska Pracownia Zapachowej Jakości Powietrza Aleja Piastów 42, 71-065 Szczecin Malgorzata.Friedrich@zut.edu.pl, Joanna.Kosmider@zut.edu.pl VERIFICATION OF ODOUR NUISANCE PREDICTION FROM A PIG FARM The odour dispersion modeling from a pig farm in five meteorological situations (reference model) was carried out. Odour emission factor 30ou E /s pig, estimated on the basis of data published by the British Environment Protection Agency was used. Mean and maximum values of odour concentration c od,60min [ou E /m 3 ] were calculated. Panel field measurements were conducted under pollution plume with the use of the Nasal Ranger Field Olfactometer as well as odour intensity evaluation method. The correlation of the olfactometry results with the predicted mean concentration values was confirmed. Streszczenie Przeprowadzono modelowanie rozprzestrzeniania się odorantów w otoczeniu fermy trzody chlewnej w pięciu sytuacjach meteorologicznych (model referencyjny). Wykorzystano wskaźnik emisji zapachowej 30ou E /s tucznik, oszacowany na podstawie danych brytyjskiej Agencji Ochrony Środowiska. Obliczono, średnie i maksymalne wartości stęŝenia zapachowego c od,60min [ou E /m 3 ]. Zespołowe pomiary terenowe wykonano w smudze zanieczyszczeń z uŝyciem terenowych olfaktometrów Nasal Ranger oraz metodą skalowania intensywności zapachu. Potwierdzono zgodność wyników pomiarów olfaktometrycznych z prognozowanymi wartościami stęŝenia średniego. 1

Wprowadzenie W większości krajów, w których wprowadzono prawną ochronę zapachowej jakości powietrza, podstawą tej ochrony są olfaktometryczne pomiary emisji zapachowej i prognozowanie dyspersji odorantów metodami modelowania. Referencyjne procedury pomiarowo-obliczeniowe umoŝliwiają określenie, jak często w skali roku zapach emitowanych zanieczyszczeń będzie wyczuwalny lub rozpoznawalny w róŝnych punktach otoczenia emitorów. Prawdopodobieństwo przekraczania określonych poziomów stęŝenia zapachowego (progu wyczuwalności lub jego wielokrotności) w skali roku jest uznaną ilościową i obiektywną miarą subiektywnie odczuwanego stopnia zapachowej uciąŝliwości [1-4]. Procedury pomiarów stęŝenia zapachowego zanieczyszczeń emitowanych gazów zostały szczegółowo opisane w normie europejskiej EN 13725:2003 (PN-EN 13725:2007) [5]. Norma określa procedurę olfaktometrycznych pomiarów stęŝenia zapachowego metodą rozcieńczeń dynamicznych, w tym techniki pobierania próbek ze źródeł zorganizowanych. Wskazuje równieŝ zalecane metody pobierania próbek ze źródeł powierzchniowych. Treść normy była tematem wcześniejszych krajowych publikacji [6-9]. Wynik olfaktometrycznej analizy próbek emitowanego gazu wartość stęŝenia zapachowego (c od [ou E /m 3 ]) pozwala określić liczbę europejskich jednostek zapachowych (ou E ) wprowadzanych do atmosfery w jednostce czasu, czyli emisję zapachową (q od [ou E /s]). JeŜeli strumień emitowanego gazu (V) jest znany, to: q od = c od [ou E /m 3 ] * V [m 3 /s]. Procedur obliczeń dotyczących dyspersji odorantów w atmosferze nie ujednolicono. Bywają stosowane modele dyspersji zanieczyszczeń o róŝnym stopniu złoŝoności [10-15], umoŝliwiające przewidywanie krótkotrwałych incydentów odorowych lub tylko średnich wartości stęŝenia zapachowego, odniesionych do godziny. Model dyspersji, który jest powszechnie stosowany w Polsce, naleŝy do najprostszych, a mimo to wciąŝ jest podstawą wielu decyzji administracyjnych. Dotyczą one instalacji wprowadzających do powietrza zanieczyszczenia, dla których określono standardy lub poziomy odniesienia [10]. Ten sam model mógłby być wykorzystywany podczas wydawania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach prowadzenia działalności zapachowo uciąŝliwych, gdyby doszło do wydania wykonawczego rozporządzenia Ministra Środowiska do art. 222 Prawa Ochrony Środowiska, na 2

przykład w wersji opracowanej w roku 2004 [2]. Jednym z argumentów przeciwników wydania rozporządzenia jest brak moŝliwości terenowej weryfikacji wyników modelowania. Norma europejska, dotycząca procedur określania zapachowej jakości powietrza w otoczeniu emitorów, jest dopiero przygotowywana. Dotychczas nie opublikowano projektu normy. Grupa Robocza CEN/TC 264/WG 27- Determination of odour exposure in ambient air by field inspection, którą utworzono w Europejskim Komitecie Normalizacyjnym w roku 2006, publikuje krótkie raporty z posiedzeń [16]. Uzgodniono, Ŝe norma będzie dotyczyć zarówno długofalowego monitoringu w węzłach siatki pomiarowej, jak mniej czasochłonnych i kosztownych badań zapachowej jakości powietrza w zasięgu smugi zanieczyszczeń. Dopóki procedury nie zostaną znormalizowane moŝna brać pod uwagę moŝliwość stosowania róŝnych metod terenowych pomiarów zapachowej jakości powietrza, takich jak analizy przyczyn skarg ludności, eksperckie całoroczne oznaczenia liczby godzin odorowych (Niemcy), oceny intensywności zapachu z zastosowaniem róŝnych technik skalowania, pomiary stęŝenia zapachowego metodą olfaktometrii statycznej (np. Japonia - Triangular Odor Bag Method) lub zastosowanie przenośnych olfaktometrów dynamicznych (Nasal Ranger Field Olfactometer, patent US) [17-20]. Wstępne porównanie wyników pomiarów, wykonywanych metodą skalowania intensywności zapachu oraz z uŝyciem olfaktometrów Nasal Ranger zarówno w fermie norek, jak i w zakładzie utylizacji odpadów komunalnych, opublikowano w roku 2007 [21, 22]. Za cel niniejszej pracy uznano porównanie wyników analogicznych pomiarów z wynikami komputerowych symulacji dyspersji, opartych na modelu referencyjnym [10]. Badania dotyczyły zapachowej uciąŝliwości duŝej fermy trzody chlewnej. Podobne pomiary wykonano w Irlandii z uŝyciem modeli ISC3 i CALPUFF (2007) [14]. Stwierdzono, Ŝe stęŝenia odorantów w smudze zanieczyszczeń z fermy, przewidywane z uŝyciem obu modeli, są podobne. W większości przypadków (80%) były to wartości większe od zmierzonych w smudze zanieczyszczeń. StęŜenia średnie przewidywane były większe od średnich zmierzonych w zasięgu smugi zanieczyszczeń od 1,40 do 9,37 razy. Obiekt i zakres badań Badania wykonano w otoczeniu jednej z ferm tuczu trzody chlewnej w województwie zachodniopomorskim. Działalność fermy jest zgodna z zasadami najlepszej dostępnej techniki (posiada pozwolenie zintegrowane). 3

Obliczając zasięg zapachowej uciąŝliwości fermy załoŝono, Ŝe wszystkie źródła odorantów moŝna zastąpić dwoma prostokątnymi emitorami powierzchniowymi chlewnie i zbiorniki (rys. 1; badania nie obejmowały okresu nawoŝenia pól gnojowicą). Rysunek 1. Zastępcze emitory powierzchniowe: chlewnie (CH) i zbiorniki na gnojowicę (Z) Wielkość łącznej emisji zapachowej z fermy oszacowano na podstawie informacji o przeciętnej i maksymalnej liczbie tuczników oraz o wskaźniku emisji zapachowej (Fq od ) (tabela 1). Wartość wskaźnika emisji odniesionego do jednego tucznika (hodowla konwencjonalna), określono na podstawie raportu Agencji Ochrony Środowiska UK z roku 2001[23]. Zamieszczona w nim zalecana wartość wskaźnika, wynosząca 22,5 ou E /s tucznik, jest najbardziej zbliŝona wyznaczonej w Holandii (22,6 ou E /s). Podobną wartość średnią odniesioną do roku uzyskano w Belgii: 25,4 ou E /s (lato i zima, odpowiednio: 32,7 i 15,4 ou E /s). W Wielkiej Brytanii określono wartość średnią 19 ou E /s i maksymalną 47 ou E /s [23]. W niniejszej pracy przyjęto, Ŝe wskaźnik emisji zapachowej jest równy około 30 ou E /s tucznik. Udziały obu emitorów chlewni i zbiorników na gnojowicę oszacowano na podstawie wyników pomiarów stęŝenia zapachowego w punktach terenu leŝących w zasięgu smugi zanieczyszczeń pochodzącej głównie z jednego lub drugiego źródła (wiatr NE, punkty po stronie zawietrznej, w podobnej odległości od emitorów). Tabela 1. Emisja zapachowa z fermy tuczu trzody chlewnej, oszacowana na podstawie Raportu EPA UK 2001 [23] oraz doświadczalnych oszacowań udziału chlewni (CH) 9 zbiorników na gnojowicę (Z) 4

Liczba tuczników Wskaźnik emisji, ou E /s tucznik Wartość średnia 14 300 429 000 30 Wartość maksymalna 19 020 570 600 Emisja zapachowa, ou E /s CH 330300 Z 98700 CH 439400 Z 131200 Modelowanie dyspersji odorantów Obliczenia stęŝenia zapachowego w otoczeniu emitorów wykonano z uŝyciem referencyjnego modelu dyspersji [10] i programu OPERAT 2000 (Proeko). Korzystano z dwóch róŝnych źródeł danych meteorologicznych: własnych róŝ wiatrów, sporządzanych na podstawie opisu sytuacji meteorologicznej w dniach pomiarów, rocznych róŝ wiatrów stacji IMiGW Szczecin-Dąbie. W pierwszym przypadku obliczano średnie i maksymalne wartości przygruntowego stęŝenia zapachowego, w celu sprawdzenia zgodności wartości obliczonych ze zmierzonymi. W odniesieniu do skali roku określono częstości chwilowego przekraczania progu rozpoznania (c od,60min = 1 ou E /m 3 ). Wyniki obliczeń porównano z poziomem odniesienia 8% w skali roku, wymienianym w projektach polskich aktów prawnych [2, 3]. We wszystkich obliczeniach zastosowano współczynnik aerodynamicznej szorstkości powierzchni z o = 0,035m (pola uprawne) [10]. W celu wyznaczenia własnych róŝ wiatrów w kaŝdym dniu pomiarów wielokrotnie rejestrowano kierunek i prędkość wiatru przyziemnego. Wartość wykładnika meteorologicznego (m), potrzebną do określenia stanu równowagi atmosfery, obliczano na podstawie stosunku średniej prędkości wiatru zmierzonego na wysokości 1,5m i obliczonego dla wysokości 30m przez Interdyscyplinarne Centrum Modelowania w Uniwersytetu Warszawskiego [24]. Wyznaczanie stęŝenia zapachowego metodą skalowania intensywności zapachu W czasie badań korzystano z punktowej skali intensywności zapachu, z objaśnieniami werbalnymi: 0 zapach niewyczuwalny, 1 słaby, 2 wyraźny, 3 mocny [6, 21, 22]: Pomiary wykonywano zespołowo (zespoły 4-7 osób). Uczestnicy pomiaru przez 5 minut co 15 sekund notowali ocenę najsilniejszego wraŝenia, odebranego w upływającym okresie 15-sekundowym. Tabela 2 ilustruje sposób opracowania wyników jednego pomiaru - określania maksymalnej i średniej 5-minutowej intensywności zapachu. Korzystając z wartości średnich (S śr,5min ) obliczano odpowiednie chwilowe wartości stęŝenia zapachowego (c od [ou/m 3 ]). Stosowano równanie Webera-Fechnera w postaci: 5

S = 1,14 log c od [ou/m 3 ] Wartość współczynnika Webera-Fechnera k WF = 1,14 obliczono na podstawie wyników ocen intensywności zapachu gazów wentylacyjnych z chlewni, opublikowanych w roku 2004 [13]. Tabela 2. Zestawienie wyników jednego zespołowego pomiaru stęŝenia zapachowego metodą skalowania intensywności zapachu (przykład) 3 Intensywność zapachu, S 2 1 0 1 minuta 2 minuta 3 minuta 4 minuta 5 minuta sek. 15 30 45 60 15 30 45 60 15 30 45 60 15 30 45 60 15 30 45 60 S śr = 6 x 0 + 14 x 1 + 40 x 2 + 20 x 3 )/(5 min x 4 osoby x 4 ocen/min) = 1,93 S maks = 2,75 c od,śr = 10 1,93/1,14 = 50 ou/m 3 c od,maks = 10 2,75/1,14 = 260 ou/m 3 Olfaktometr terenowy Nasal Ranger Nasal Ranger jest lekkim olfaktometrem przenośnym, opatentowanym i produkowanym przez St. Croix Sensory (U.S. Patent No. 6,595,037). Został wprowadzony na rynek w r. 2002 [19]. Jest to rodzaj maski gazowej z filtrem z węglem aktywnym, w której znana część wdychanego powietrza moŝe omijać złoŝe adsorpcyjne. Zawór regulacyjny umoŝliwia wybranie jednej z sześciu wartości stosunku strumienia powietrza oczyszczonego do nie oczyszczonego (V czyste /V surowe = 2, 4, 7, 15, 30 i 60; Z = 3, 5, 8, ) oraz ustawienie pozycji BLANK (oczyszczanie całego wdychanego strumienia). Po jednej minucie wdychania powietrza maksymalnie oczyszczonego (BLANK) oceniający stopniowo zwiększa udział strumienia omijającego filtry. Rejestruje wartość D/T, przy której juŝ wyczuwa zapach (Dilution-to-Threshold Ratios). Indywidualnym oszacowaniem stęŝenia zapachowego (Z ITE ) jest średnia geometryczna z dwóch kolejnych wartości stopnia rozcieńczenia (Z), przy których zapach jeszcze nie był i juŝ był wyczuwalny. Za wynik pomiaru uznawano średnią geometryczną z czterech wartości Z ITE, wyznaczanych równocześnie przez członków zespołu (rys. 2) [21, 22]. 6

Rysunek 2. Zespół w czasie pomiaru z uŝyciem olfaktometrów Nasal Ranger Wyniki pomiarów i obliczeń Na rysunku 4 przedstawiono dla przykładu wyniki wykonanych jednego dnia pomiarów stęŝenia zapachowego na tle izolinii stęŝenia średniego i maksymalnego, obliczonego metodą modelowania dyspersji z uŝyciem odpowiedniej własnej róŝy wiatrów. Wyniki 42. pomiarów, wykonanych obiema metodami w pięciu róŝnych sytuacjach meteorologicznych, zestawiono w tabeli 3 z odpowiednimi liczbowymi wartościami c od,śr [ou/m 3 ] i c od,.maks [ou/m 3 ] (wartości uporządkowane rosnąco według stęŝeń obliczonych maksymalnych). 7

Rysunek 3. Wyniki modelowania dyspersji odorantów w warunkach meteorologicznych panujących 29.09.08: izolinie stęŝeń średnich 60-min (średnich w skali doby i maksymalnych) oraz wyniki pomiarów (czarne liczby na białym tle) Tabela 3. Zestawienie zmierzonych wartości stęŝenia zapachowego z odpowiednimi wynikami modelowania dyspersji (dane dotyczące róŝnych sytuacji meteorologicznych i róŝnych punktów terenu uporządkowane według obliczonych wartości maksymalnych) Metoda pomiaru: NASAL RA NGER Skalowanie intensywności zapachu Lp. c od [ou/m 3 ] obliczone c od [ou/m 3 ] c od [ou/m 3 ] obliczone c od [ou/m 3 ] Lp. maksymalne średnie zmierzone maksymalne średnie zmierzone 1 4 1 2 1 2 0 12 2 15 1 2 2 2 0 4 3 20 1 2 3 2 0 2 4 30 2 2 4 3 1 7 5 30 9 2 5 3 1 2 6 35 2 2 6 9 1 19 7 60 15 2 7 15 2 17 8 60 17 10 8 16 2 3 9 70 19 23 9 19 1 1 10 90 5 2 10 22 1 34 11 90 18 22 11 28 2 19 12 100 19 8 12 30 5 4 8

13 100 20 2 13 35 6 20 14 100 30 61 14 37 6 15 15 120 22 37 15 40 9 5 16 140 18 22 16 45 3 5 17 150 25 11 17 70 12 56 18 220 15 22 18 120 5 1 19 220 17 5 19 120 8 23 20 400 30 10 20 130 8 8 21 400 50 61 21 140 6 5 Wykresy przedstawione w górnej części rysunków 5 i 6 ilustrują połoŝenie punktów pomiarowych względem prognozowanych wartości średnich (linia przerywana) i wartości maksymalnych (linia ciągła). MoŜna stwierdzić, Ŝe wyniki pomiarów wykonywanych z uŝyciem Nasal Ranger (rys. 4), są zbliŝone do oczekiwanych wartości średnich. Średnie obu zbiorów są niemal identyczne. Wartości obliczone są częściej większe od zmierzonych. (zwykle mniej niŝ 10-krotnie). Wartości maksymalne są przeciętnie około dziesięciokrotnie większe od średnich. Oczywistą przyczyną tego wyniku jest odniesienie wartości średnich w obu porównywanych zbiorach do róŝnych okresów uśredniania pomiar wykonywano przez 3-5 minut, a wyniki obliczeń dotyczą 60. minut. Ten sam czynnik - zmienność warunków atmosferycznych jest prawdopodobnie najwaŝniejszą przyczyną odchyleń wyników pomiarów od obliczonych wartości średnich. Rysunek 4. Porównanie obliczonych stęŝeń maksymalnych i średnich (OBL) z wynikami pomiarów wykonanych z uŝyciem Nasal Ranger (POMIAR) 9

Wyniki pomiarów stęŝenia zapachowego, wykonywanych metodą skalowania intensywności zapachu (rys. 5), są duŝo bardziej rozproszone wokół obliczonych wartości średnich i maksymalnych. Wartości zmierzone były zarówno większe od wartości maksymalnych (nawet niemal 10-krotnie), jak mniejsze od obliczonych wartości średnich (kilka razy). Za najwaŝniejsze przyczyny róŝnic między odpowiednimi wartościami, naleŝącymi do porównywanych zbiorów, moŝna uznać: odnoszenie wyników pomiarów i obliczeń do róŝnych okresów uśredniania (błędy przypadkowe), odnoszenie chwilowych ocen intensywności zapachu do kilkusekundowych okresów, w których zapach był najsilniejszy (systematyczne dodatnie odchylenie od średniej), subiektywny charakter ocen intensywności zapachu (odchylenia przypadkowe), niepewność dotyczącą liczbowej wartości współczynnika Webera-Fechnera, wyznaczanego przez inny zespół pomiarowy (prawdopodobne róŝnice wraŝliwości sensorycznej). Z wymienionych względów weryfikacja wyników modelowania dyspersji odorantów musiałaby polegać na porównywaniu wyników obliczeń z wartościami średnimi z wielu wyników pomiarów, wykonywanych w danej sytuacji meteorologicznej w jednym punkcie terenu. Określenie niezbędnej liczby powtórzeń wymaga kontynuacji badań. Rysunek 5. Porównanie obliczonych stęŝeń maksymalnych i średnich (OBL) z wynikami pomiarów wykonanych metodą skalowania intensywności zapachu (POMIAR) 10

Mimo wymienionych zastrzeŝeń wyniki pomiarów moŝna uznać za potwierdzenie poprawności załoŝeń dotyczących wielkości wskaźnika emisji zapachowej (30 ou/s tucznik) oraz moŝliwości stosowania referencyjnego modelu dyspersji. Wyniki pomiarów i wyniki obliczeń odpowiadają sobie w stopniu podobnym do stwierdzonego w r. 2007 w czasie weryfikacji modeli ISC3 i CALPUFF [14]. Ogólnie potwierdzone załoŝenia i model wykorzystano sporządzając całoroczną prognozę zapachowej uciąŝliwości fermy. Wyniki modelowania rozprzestrzeniania się odorantów z chlewni i zbiorników z gnojowicą, wykonanego z uŝyciem róŝy wiatrów Szczecin-Dąbie, przedstawiono na rysunku 6. Pozwalają stwierdzić, Ŝe wieś leŝy na granicy obszaru ponadnormatywnych częstości przekraczania poziomu 1ou/m 3 w skali roku (>8% zgodnie z projektem ustawy o przeciwdziałaniu uciąŝliwości zapachowej [3]). Oczekiwana jest poprawa sytuacji w otoczeniu fermy (zmniejszenie wskaźnika emisji zapachowej) wskutek planowanej zmiany sposobu przechowywania i wykorzystania gnojowicy. Rysunek 6. Prawdopodobieństwo przekraczania stęŝenia c od,60min = 1ou/m 3 w skali roku (bez uwzględnienie okresowej zapachowej uciąŝliwości nawoŝenia pól) Wnioski 1. Wyniki zespołowych pomiarów stęŝenia zapachowego, wykonanych w bezpośrednim otoczeniu tuczarni z uŝyciem przenośnych olfaktometrów dynamicznych Nasal Ranger (zakres 2 ou/m 3 ), są zgodne z prognozowanymi wartościami średnimi 60-minutowymi. Potwierdza to moŝliwość stosowania wskaźnika emisji 30ou/s tucznik i referencyjnego modelu dyspersji odorantów w czasie podejmowania decyzji o lokalizacji nowych tuczarni. 2. Skalowanie intensywności zapachu pozwala oszacować stęŝenia zapachowe w zakresie obejmującym wartości mniejsze od 2 ou/m 3, wymaga to jednak wielokrotnych powtórzeń. Dotychczas stwierdzono, Ŝe w zbiorze zmierzonych wartości chwilowych dominują wartości 11

kilkukrotnie mniejsze od prognozowanych wartości maksymalnych i kilkukrotnie większe od prognozowanych wartości średnich. W kolejnym etapie pracy naleŝy określić minimalną liczbę pomiarów wartości chwilowych, która umoŝliwia poprawne obliczenie wartości średniej 60-minutowej. 3. Wyniki terenowych pomiarów stęŝenia zapachowego, wykonywanych metodą skalowania intensywności zapachu bez uŝycia wzorców, nie powinny być podstawą decyzji administracyjnych, dotyczących działalności gospodarczej. Mogą być stosowane w rozpoznawczym etapie pomiarów kontrolnych lub interwencyjnych, zmierzających do ustalenia, czy jest wskazane przeprowadzenie profesjonalnych oznaczeń stęŝenia zapachowego. Piśmiennictwo [1] Krajewska B., Kośmider J.: Standardy zapachowej jakości powietrza. Ochrona Powietrza i Problemy Odpadów, 6, 181-191, 2005 [2] Kośmider J.: Projektowane standardy zapachowej jakości powietrza i moŝliwości oceny skutków wprowadzenia regulacji. Ochrona Powietrza i Problemy Odpadów 3, 77-82, 2005 [3] Projekt ustawy o przeciwdziałaniu uciąŝliwości zapachowej, Ministerstwo Środowiska, Departament Zmian Klimatu i Ochrony Atmosfery, październik 2008 [4] Bojarska M., Kośmider J.: Obiektywna ocena subiektywnie odczuwanej uciąŝliwości zapachowej na przykładzie produkcji oleju rzepakowego, Ochrona Powietrza i Problemy Odpadów (w druku) [5] EN 13725 (2003): Air quality - Determination of odour concentration by dynamic olfactometry; PN-EN 13725 (2007): Jakość powietrza - Oznaczanie stęŝenia zapachowego metodą olfaktometrii dynamicznej [6] Kośmider J., Mazur-Chrzanowska B., Wyszyński B.: Odory, Wyd. Naukowe PWN S.A., Warszawa 2002 [7] Kośmider J., Krajewska B.: Normalizacja olfaktometrii dynamicznej. Podstawowe pojęcia i jednostki miar. Normalizacja 1, 15-22, 2005 [8] Kośmider J.: Pomiary stęŝeń zapachowych metodą olfaktometrii dynamicznej (PN-EN 13725:2007), Wodociągi - Kanalizacja 10, 34-35, 2007 [9] Kośmider J.: Metody pomiarów stęŝeń zapachowych. Seminarium RTP 26398: Ograniczanie uciąŝliwości odorowych w Polsce, Międzyzdroje, marzec-kwiecień 2008 [10] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U.03.1.12 z dnia 8 stycznia 2003 r ), załącznik 4; Referencyjne metodyki modelowania poziomów substancji w powietrzu [11] Neumann M.: Metody obliczeniowe prognozowania zapachowej uciąŝliwości odorów dla przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko inwestycji. Seminarium RTP 26398: Ograniczanie uciąŝliwości odorowych w Polsce, Międzyzdroje, 31 marca 1 kwietnia 2008 [12] Schauberger G., Piringer M., Petz E.: Separation distance to avoid odour nuisance due to livestock calculated by the Austrian odour dispersion model (AODM). Agriculture, Ecosystems & Environment 87 (1), 13-28, 2001 [13] Sheridan BA, Hayes ET, Curran TP, Dodd VA: A dispersion modelling approach to determining the odour impact of intensive pig production units in Ireland. Bioresour. Technol. 91 (2), 145-52 (2004) [14] Curran T.P., Dodd V.A., Magette W.L.: Evaluation of ISC3 and CALPUFF Atmospheric Dispersion Models for Odor Nuisance Prediction, 2007 ASAE Annual Meeting 074181; Published by the American Society of Agricultural and Biological Engineers, St. Joseph, Michigan (www.asabe.org) [15] Hayes E.T., Curran T.P., Dodd, V.A.: Odour and ammonia emissions from intensive pig units in Ireland, Bioresource Technology 97 (7), 950-948, 2006 12

[16] CEN TC 264 WG 27: Measurement of odour impact by field inspection - measurement of the impact frequency of recognizable odours; Referat af første møde (http://www.ref-lab.dk/cms/site.aspx?p=8003 ) [17] VDI-Richtlinien 3882, Blatt I: VDI 3882 Blatt 1 (1992): Olfaktometrie; Bestimmung der Geruchsintensität / Olfactometry. Determination of Odour Intensity, Pub. Verein Deutscher Ingenieure, Dusseldorf [18] VDI 3940: Bestimmung der Geruchsstoffimmission durch Begehungen; Blatt 1: Bestimmung der Immissionshäufigkeit von erkennbaren Gerüchen; Rastermessung; Blatt 2: Fahnenmessung, Pub. Verein Deutscher Ingenieure, Dusseldorf [19] McGinley Ch. M. (St. Croix Sensory, Inc): Standardized Odor Measurement Practices for Air Quality Testing. Symposium on Air Quality Measurement. Methods and Technology 2002, November 13-15, San Francisco 2002 [20] Nagata Y., Takeuchi N.: Measurement of odor threshold by triangle odor bag method. Bulletin of Japan Environmental Sanitation Center 17, 77-89, 1990 [21] Kośmider J., Krajewska B.: Measurements of temporary values of odour concentration, Polish Journal of Environmental Studies 16 (2), 215-225, 2007 [22] Kośmider J., Gabriel U.: Zapachowa jakość powietrza w zakładzie utylizacji odpadów komunalnych, Ochrona Powietrza i Problemy Odpadów 41 (6), 166-176, 2007 [23] Odour Impacts and Odour Emission Control Measures for Intensive Agriculture, Environmental Protection Agency 2001, Environmental Research, R&D Report Series No. 14; Ed. OdourNet UK, Ton van Harreveld, Nick Jones [24] ICM - Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego; numeryczne prognozy pogody tworzone podczas realizacji projektu ONR NICOP N00014-05- 1-067, udostępnione na http://coamps.icm.edu.pl/ dla celów badawczych, edukacyjnych i demonstracyjnych Spis rysunków Rysunek 1. Rysunek 2. Zastępcze emitory powierzchniowe: chlewnie (CH) i zbiorniki na gnojowicę (Z) Zespół w czasie pomiaru z uŝyciem olfaktometrów Nasal Ranger Rysunek 3. Wyniki modelowania dyspersji odorantów w warunkach meteorologicznych panujących 29.09.08: izolinie stęŝeń średnich 60-min (średnich w skali doby i maksymalnych) oraz wyniki pomiarów Rysunek 4. Rysunek 5. Porównanie obliczonych stęŝeń maksymalnych i średnich (OBL) z wynikami pomiarów wykonanych z uŝyciem Nasal Ranger (POMIAR) Porównanie obliczonych stęŝeń maksymalnych i średnich (OBL) z wynikami pomiarów wykonanych metodą skalowania intensywności zapachu (POMIAR) Rysunek 6. Prawdopodobieństwo przekraczania stęŝenia c od,60min = 1ou/m 3 w skali roku (bez uwzględnienie okresowej zapachowej uciąŝliwości nawoŝenia pól) Spis tabel Tabela 1. Emisja zapachowa z fermy tuczu trzody chlewnej, oszacowana na podstawie Raportu EPA UK 2001 [23] Tabela 2. Tabela 3. Zestawienie wyników jednego zespołowego pomiaru stęŝenia zapachowego metodą skalowania intensywności zapachu (przykład) Zestawienie zmierzonych wartości stęŝenia zapachowego z odpowiednimi wynikami modelowania dyspersji (dane dotyczące róŝnych sytuacji meteorologicznych i róŝnych punktów terenu uporządkowane według obliczonych wartości maksymalnych) 13