OSZACOWANIE WSKAŹNIKA EMISJI ZAPACHOWEJ. Przykład tuczu świń

Transkrypt

1 OSZACOWANIE WSKAŹNIKA EMISJI ZAPACHOWEJ. Przykład tuczu świń MAŁGORZATA FRIEDRICH, JOANNA KOŚMIDER Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie (do 31 grudnia Politechnika Szczecińska) Instytut InŜynierii Chemicznej i Procesów Ochrony Środowiska Pracownia Zapachowej Jakości Powietrza Aleja Piastów 42, Szczecin Malgorzata.Friedrich@zut.edu.pl, Joanna.Kosmider@zut.edu.pl ESTIMATION ODOUR EMISSION FACTOR The aim of the study was to determine experimentally the strength of odour emissions from typical swine facilities, various characteristics of odour emitters as well as calculate odour emission factor (Fqod [oue/s pig]). The measurements lasted 8 days. A hand-made sampling device for streams emitted from the manure surface was used. Air samples from the swine farms were obtained through the classical lung method. A little experienced measurement group of students participated in the odour concentration measurements. Despite a few deviations of the measurement of odour concentration described in the standard PN-EN along with the simplifications made when calculating odour emission factor, the correlation with the results published by the professional European olfactometric teams was confirmed. Streszczenie Celem pracy było doświadczalnie określenie wielkości emisji zapachowej z typowej fermy tuczu trzody chlewnej zespołu wielu emitorów o róŝnej charakterystyce oraz obliczenie wartości wskaźnika emisji zapachowej (Fq od [ou E /s tucznik]). Pomiary trwały osiem dni. Stosowano własnoręcznie wykonany sprzęt do pobierania próbek strumienia emitowanego z powierzchni gnojowicy. Próbki powietrza wentylacyjnego z chlewni pobierano klasyczną metodą płuca. W olfaktometrycznych pomiarach stęŝenia zapachowego brała udział mało doświadczona studencka grupa pomiarowa. Mimo kilku odchyleń procedury pomiarów stęŝenia od wymagań PN-EN oraz uproszczeń dokonanych w czasie obliczeń wskaźnika emisji zapachowej uzyskano wartość zgodną z wynikami publikowanymi przez profesjonalne europejskie zespoły olfaktometryczne. 1

2 Wprowadzenie Znacznej części skarg na uciąŝliwość zapachową róŝnych rodzajów działalności gospodarczej moŝna byłoby uniknąć, gdyby problem emisji zapachowej był analizowany w czasie opracowywania raportów o oddziaływaniu na środowisko i ustalania środowiskowych uwarunkowań prowadzenia działalności. W wielu krajach świata taka analiza polega na określaniu prawdopodobieństwa występowania rozpoznawalnego zapachu emitowanych gazów w róŝnych punktach otoczenia nowego zakładu. Prognozy uciąŝliwości wykonuje się powszechnie znanymi metodami modelowania rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń powietrza. Podstawą obliczeń są informacje o wielkości emitowanego strumienia zapachowego oraz o warunkach emisji i warunkach dyspersji (róŝa wiatrów i aerodynamiczna szorstkość powierzchni) [1-4]. Typowe dla analizowanej działalności wartości strumienia zapachowego (q od [ou E /s]) są określane na podstawie wyników ilościowych pomiarów stęŝenia zapachowego (c od [ou E /m 3 ]), wykonywanych zgodnie z normą europejską PN-EN [5-7]. Obliczone przygruntowe stęŝenia zapachowe i częstości przekraczania progu rozpoznawalności (c od,60min = 1 ou E /m 3 ) w skali roku są porównywane z odpowiednimi standardami zapachowej jakości powietrza lub wartościami odniesienia [8]. Zespół Pracowni Zapachowej Jakości Powietrza wykonuje wymienione pomiary i obliczenia od wielu lat. W roku 2008 wykonano badania pozwalające określić minimalne odległości między osiedlami mieszkaniowymi w województwie zachodniopomorskim i nowymi tłoczniami oleju rzepakowego [9]. Analizę wykonano zakładając, Ŝe: zostanie wydane wykonawcze rozporządzenie do art. 222 Prawa Ochrony Środowiska określające poziom odniesienia dla odorantów (stęŝenie wyŝsze od progu rozpoznawalności nie częściej niŝ przez 8% czasu roku), wskaźnik emisji zapachowej, odniesiony do tony przetwarzanego rzepaku, wynosi około 1,8*10 6 ou E /Mg (oszacowanie na podstawie własnych pomiarów emisji w jednym z zakładów, działających zgodnie z BAT). W kolejnej publikacji [10] opisano przebieg terenowej weryfikacji wyników modelowania dyspersji zanieczyszczeń. Badania dotyczyły duŝej fermy trzody chlewnej, działającej zgodnie z BAT dla hodowli. Emisję zapachową oszacowano na podstawie danych z piśmiennictwa, korzystając ze wskaźnika emisji 30 ou E /s tucznik. Stosując referencyjny model rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń [11] obliczono średnie i maksymalne wartości stęŝenia zapachowego c od,60min [ou E /m 3 ] w smudze zanieczyszczeń w niemal ustalonych 2

3 warunkach meteorologicznych ( własne róŝe wiatrów dla kolejnych dni pomiarów). Stwierdzono satysfakcjonującą zgodność wyników obliczeń z wynikami pomiarów olfaktometrycznych, wykonanych w zasięgu smugi z uŝyciem terenowych olfaktometrów Nasal Ranger. Wyniki opisanych badań pozwalają stwierdzić, Ŝe referencyjny model rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń jest narzędziem umoŝliwiającym analizę potencjalnej zapachowej uciąŝliwości nowych obiektów. Nie ma przeszkód, aby był stosowany w czasie określania środowiskowych uwarunkowań prowadzenia działalności z uwzględnieniem ochrony zapachowej jakości powietrza. Określanie zasięgu ponadnormatywnej uciąŝliwości nie jest kłopotliwe, jeŝeli są dostępne wiarygodne wartości wskaźników emisji zapachowej, takie jak wartości oznaczone dla hodowli trzody chlewnej w wyniku badań wykonywanych przez wiele lat przez profesjonalne zespoły olfaktometryczne. W odniesieniu do działalności, dla których wiarygodne wskaźniki emisji nie są jeszcze opublikowane, przygotowanie raportu o potencjalnej zapachowej uciąŝliwości nowego obiektu wymaga doświadczalnego oszacowania wskaźnika emisji w analogicznym obiekcie istniejącym. W ramach obecnie prezentowanej pracy sprawdzono, czy wiarygodne wyniki oznaczeń wskaźnika moŝe uzyskać mało doświadczony zespół pomiarowy (grupa studentów), nie w pełni wyposaŝony w specjalistyczny sprzęt. Intensywny chów trzody chlewnej jako źródło odorantów O potrzebie uwzględniania problemu zapachowej uciąŝliwości w czasie ustalania lokalizacji nowych zakładów i odpowiedniej kontroli istniejących obiektów świadczy rosnąca liczba skarg na odory. Są one od dawna kierowane do Inspekcji Ochrony Środowiska, Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych, Wydziałów Ochrony Środowiska powiatowych i wojewódzkich urzędów administracji państwowej i władz samorządowych. Według informacji o przyczynach tych skarg, zgromadzonych w latach 1990-tych przez Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie [12], największa ich liczba dotyczyła działalności produkcyjnej (43%). Udział skarg na uciąŝliwość chowu i hodowli zwierząt wynosił 17%. W tej grupie zgłoszenia uciąŝliwości ferm trzody chlewnej stanowiły 35% (około 6% wszystkich skarg). Problem uciąŝliwości ferm hodowlanych jest obecnie najbardziej powaŝny w województwie zachodniopomorskim i wielkopolskim [13]. Z roku na rok się nasila. Do WIOŚ w Szczecinie zgłoszono w roku 2006 dwanaście skarg na odory, a w roku 2007 dwadzieścia osiem. Niemal 60% z nich stanowiły skargi na niepoŝądane zapachy ferm (rys. 1) [14]. 3

4 14% 7% 21% POLICE i FOSFAN fermy rolnictwo i osady ściekowe stacje benzynowe 58% Rysunek 1. Przyczyny skarg na uciąŝliwe zapachy kierowanych w r do WIOŚ w Szczecinie [14] Według Dyrektywy IPPC 96/91/EC instalacje do intensywnego chowu drobiu i świń to fermy obejmujące więcej niŝ stanowisk dla drobiu, stanowisk dla świń o wadze powyŝej 30 kg i 750 stanowisk dla loch [15]. Przemysłowy chów świń charakteryzuje się zamkniętym cyklem produkcji. W odpowiednio wyposaŝonych budynkach z centralnym ogrzewaniem prosięta są wcześniej niŝ w chowie tradycyjnym odsadzane od macior i przenoszone do ciepłych, dobrze wentylowanych warchlakarni. Odchowane warchlaki przenosi się do budynków tuczu w obrębie tej samej fermy. Przeciętnie 30 kilogramowe świnie (25-30 kg) są przenoszone do oddzielnych kojców. Często warchlaki o wadze kg hoduje się oddzielnie od tuczników o wadze większej od 40 kg - w pomieszczeniach o tej samej konstrukcji [15]. Niemal kaŝdy z etapów produkcyjnego procesu chowu świń jest źródłem zanieczyszczeń powietrza. Jednym z emitowanych odorantów jest amoniak, którego emisja jest od dawna badana ze względu na znane silne oddziaływanie na środowisko. W przypadku chowu świń o wadze powyŝej 30 kg na podłodze częściowo rusztowej wskaźniki emisji amoniaku wahają się w zakresie 0,9-2,4 kg/rok świnia [15, 16]. Wskaźniki emisji odorantów, wyznaczane metodami olfaktometrii dynamicznej, są trudniej dostępne i bardziej zróŝnicowane. Według publikacji zespołu Uniwersytetu w Dublinie z r [16] wskaźniki emisji odorantów dla loch prośnych i oprosionych oraz tuczników w trzech kolejnych fazach tuczu wynoszą odpowiednio 17,2; 44,4; 4,3; 9,9 i 16,8 ou E /s świnia. Stosunek wskaźników odnoszących się do kolejnych etapów tuczu wynosi około 1 : 2 : 4. W raporcie brytyjskiej Agencji Ochrony Środowiska z roku 2001 [17] zamieszczono wartość 22,5 ou E /s tucznik, jako zalecaną do stosowania w czasie obliczeń zasięgu potencjalnej zapachowej uciąŝliwości ferm tuczu. Podobną wartość średnią odniesioną do roku uzyskano w Belgii: 25,4 ou E /s (lato i zima, odpowiednio: 32,7 i 15,4 ou E /s), niemal identyczną w 4

5 Holandii (22,6 ou E/ s), a w Wielkiej Brytanii określono wartość średnią 19 ou E /s i maksymalną 47 ou E /s [17]. Obiekt badań Badania dotyczyły emisji zanieczyszczeń powietrza z fermy trzody chlewnej, działającej zgodnie z warunkami pozwolenia zintegrowanego. Była to ferma tuczu, w której w okresie badań znajdowało się około tuczników w trzech fazach tuczu. Na terenie chlewni znajduje się kilkanaście podobnych chlewni z automatycznie sterowaną wentylacją wyciągową oraz dwa odkryte, kwadratowe zbiorniki z gnojowicą (krawędzie 40m). Próbki emitowanych gazów do analizy były pobierane z wnętrza jednej z chlewni (525 tuczników w ostatniej fazie tuczu, powietrze wentylacyjne) oraz w jednym punkcie powierzchni gnojowicy. Sposób pobierania próbek Próbki powietrza wentylacyjnego chlewni pobierano do worków z folii NALOPHAN stosując metodę płuca. Zastosowano cylinder gazowy zasilany akumulatorem 12V (Sampling System E Ströhlein; rys. 2). Rysunek 2. Pobieranie próbek metodą płuca z uŝyciem cylindra gazowego (Sampling System E, Ströhlein) Pusty worek na próbkę, połączony węŝem z sondą, umieszczano wewnątrz cylindra, który szczelnie zamykano. Koniec sondy umieszczano w stałym punkcie pod śmigłem wentylatora wyciągowego na wysokości około 2,5 metra. Próbka badanego powietrza przepływała do worka dzięki podciśnieniu, wytwarzanemu wewnątrz cylindra. Po kilku minutach kondycjonowania folii pobrane powietrze wypuszczano, po czym worek napełniano ponownie w analogiczny sposób. Pobrane próbki były przewoŝone do laboratorium bez zwłoki. 5

6 Ze względu na brak moŝliwości wykonania pomiarów strumienia gazów w punktach wyrzutu (na dachu chlewni), oparto się na oszacowaniach wielkości strumienia powietrza na wlocie. Była to wielkość zmienna ze względu na stosowanie w chlewniach automatycznego sterowania instalacją grzewczo-wentylacyjną. Zmianie ulegał stopień uchylenia dziesięciu okienek o szerokości 1,25m oraz prędkość obrotów śmigieł wentylatorów. W chwili pobierania próbki mierzono wymiar poprzeczny otwartej szczeliny okiennej (h [m]) oraz anemometrycznie oznaczono liniową prędkość przepływu wpływającego przez nią powietrza (u [m/s]). Zanotowane dane umoŝliwiały oszacowanie strumienia emisji powietrza wentylacyjnego w chwili pobierania kaŝdej z próbek (V = 10 * 1,25 * h * u). Sposób pobierania próbek powietrza znad powierzchni gnojowicy przedstawiono na rysunku 3. Stosowano sztywną osłonę wycinka powierzchni (0,4 m 2 ), własnoręcznie wykonaną na podstawie ogólnych wytycznych zamieszczonych m.in. w normie PN-EN oraz IPPC H4 [5, 18]. Przestrzeń pod pływającym kołpakiem przedmuchiwano powietrzem, tłoczonym przez filtr węglowy. Prędkość przepływu wynosiła przeciętnie 60 dm 3 /min. Po około 5- minutowym przedmuchiwaniu (ponad trzykrotna wymiana powietrza pod kołpakiem) strumień wylotowy kierowano do worka z folii NALOPHAN. Po kilku minutach kondycjonowania folii pobrane powietrze wypuszczano, po czym worek napełniano ponownie. Pobrane próbki były przewoŝone do laboratorium bez zwłoki. Rysunek 3. Pobieranie próbek znad powierzchni gnojowicy Metodyka pomiarów stęŝenia zapachowego Zespół to grupa co najmniej czterech osób, które spełniają określone w normie kryteria sprawności sensorycznej. Selekcja kandydatów na oceniających polega na regularnym 6

7 sprawdzaniu wraŝliwości ich węchu na zapach wzorcowego materiału odniesienia. Za europejski materiał odniesienia uznano n-butanol. Członkiem zespołu moŝe być osoba, dla której: średnia geometryczna z 10 i 20 indywidualnych oszacowań progu, ITE n-butanol, mieści się w zakresie od 62µg/m 3 do 246µg/m 3 (20-80ppb), antylogarytm z s ITE jest mniejszy niŝ 2,3. StęŜenie zapachowe oznaczano metodą dynamicznych rozcieńczeń zgodnie z PN-EN Stosowano czterostanowiskowy olfaktometr dynamiczny TO7 (ECOMA). Pomiary wykonywano w Mobilnym Laboratorium Odorymetrycznym Pracowni, które ustawiono w odległości 5 km od fermy (rys. 4). W pomiarach brała udział grupa studentów o stosunkowo nieduŝym doświadczeniu w pomiarach olfaktometrycznych. W wyniku wielokrotnych kontroli sprawności sensorycznej stwierdzono, Ŝe nie wszyscy członkowie grupy spełniają określone w normie kryteria sprawności sensorycznej. PoniewaŜ wymiana uczestników badań nie była moŝliwa, naleŝało się liczyć z moŝliwością wystąpienia duŝych róŝnic między ocenami zapachu badanych próbek. Przewidywano, Ŝe duŝa część pomiarów nie będzie waŝna ze względu na większą od pięciu wartość kryterium wstecznej weryfikacji Z (wskazywanie wartości Z ITE ponad pięciokrotnie większych lub mniejszych od średniej geometrycznej z wszystkich ocen zgromadzonych w czasie pomiaru). Zestawienie wyników pomiarów obejmuje zarówno pomiary waŝne, w których cała grupa spełniała kryterium Z, jak i te, które zgodnie z normą naleŝało odrzucić. Rysunek 4. Mobilne Laboratorium Odorymetrii w czasie ocen emisji zapachowej z fermy tuczu świń 7

8 Wyniki pomiarów i obliczeń Wyniki waŝnych i niewaŝnych pomiarów zapachowego stęŝenia (c od [ou/m 3 ]) przedstawiono w tabelach 2 i 3 oraz w formie rysunków 5 i 6. Zgodnie z PN- EN za niewaŝne naleŝało uznać około 50% pomiarów, jednak średnie geometryczne z wszystkich zgromadzonych wyników i wyników pomiarów waŝnych były niemal identyczne (wynik otrzymywany bez weryfikacji mniejszy o około 5%). Większy błąd moŝna byłoby popełnić oceniając bez weryfikacji chwilową wartość maksymalną. Emisję zanieczyszczeń z badanej chlewni obliczano jako iloczyn olfaktometrycznie oznaczonego stęŝenia zapachowego (c od [ou/m 3 ]) i wielkości strumienia emitowanego powietrza (V [m 3 /s]) w chwili pobierania próbki. Wartości emisji zanieczyszczeń z powierzchni zbiorników z gnojowicą obliczano zakładając, Ŝe powierzchnia przykryta osłoną w czasie pobierania próbek (0,4 m 2 ) jest reprezentatywna dla całej powierzchni zbiorników (40m*40m*2). Wartość emisji odorantów z powierzchni pod osłoną otrzymywano mnoŝąc wielkość przepływającego pod nią strumienia powietrza przez stęŝenie odorantów w pobranej próbce. Tabela 1. Wyniki pomiarów emisji zapachowej z chlewni (objaśnienia w tekście) Data Strumień gazów wentylacyjnych Godzina pobrania próbki h [m] u [m/s] V [m 3 /s] StęŜenie zapachowe i strumień zapachowy Przed weryfikacją Po weryfikacji c od q od c od q od [ou/m 3 ] [ou/s] [ou/m 3 ] [ou/s] :00 0,05 5 3,13 * * * * :00 0, * * :00 0,08 5,1 5, :55 0,14 2,8 4, * * 08:45 0,06 5,9 4, :00 0,145 6,5 11, * * 08:30 0,058 1,6 1, * * 14:40 0,155 3,4 6, :26 0,11 2,2 3, :40 0,18 3,2 7, * * 09:25 0,082 1,7 1, :30 0,16 2,1 4, * * 08:40 0,07 1,3 1, :30 0,16 1,3 2, :50 0,075 2,9 2, * * Średnia geometryczna:

9 11000 bez weryfikacji po weryfikacji 9000 StęŜenie zapachowe, c od [ou E /m 3 ] Rysunek 5. StęŜenie zapachowe w gazach wentylacyjnych z badanej chlewni Tabela 2. Wyniki pomiarów emisji zapachowej z powierzchni gnojowicy Data Godzina pobrania próbki StęŜenie zapachowe i strumień zanieczyszczeń Przed weryfikacją Po weryfikacji c od q od c od q od [ou/m 3 ] [ou/s] [ou/m 3 ] [ou/s] : * * :10 15:50 08:15 15:15 08:25 14:45 09:30 16:25 09:10 15:35 08: * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

10 : : Średnia geometryczna StęŜenie zapachowe, c od [ou E /m 3 ] bez weryfikacji po weryfikacji 1000 Rysunek 6. StęŜenie zapachowe w próbkach pobranych nad powierzchnią gnojowicy Na podstawie zmierzonej wartości emisji zapachowej z badanej chlewni, mieszczącej 525 tuczników w trzeciej fazie tuczu, oszacowano wskaźnik emisji odniesiony do jednej sztuki w tej fazie: ou E /s : 525 tuczników = 25 ou E /s tucznik. Wskaźniki dla tuczników w I i II fazie tuczu obliczono korzystając z proporcji 1 : 2 : 4 [16]. Wyniki obliczeń, przeprowadzonych dla wartości średnich dla okresu pomiarów i wartości kwartyla 75%, zestawiono w tabeli 3. Tabela 3. Oszacowanie wskaźnika emisji zapachowej z chlewni Wskaźnik emisji [ou E /s tucznik] średni górny kwartyl III etap tuczu II etap tuczu I etap tuczu 6 20 Łącznie 12,7 39,0 Odniesione do jednego tucznika wskaźniki emisji z powierzchni gnojowicy otrzymano, dzieląc wyznaczone wartości emisji (średnia i kwartyl 75%; odpowiednio ou E /s i ou E /s) przez łączną liczbę świń (14000 sztuk): 10

11 wskaźnik średni: 3,5 ou E /s świnia; kwartyl 75%: 5,6 ou E /s świnia. Suma odpowiednich wskaźników emisji z chlewni i zbiorników z gnojowicą wynosi: wartość średnia: 16,2 ou E /s świnia; kwartyl 75%: 44,6 ou E /s świnia. Podsumowanie Oszacowaną średnią wartość wskaźnika emisji zapachowej z tuczarni świń, działającej zgodnie z zasadami BAT, zestawiono w tabeli 4 z wartościami zmierzonymi w toku długotrwałych badań przez profesjonalne zespoły europejskie [17, 18]. RóŜnice między zestawionymi wartościami trzeba uznać za niewielkie, biorąc pod uwagę, Ŝe badania były wykonywane w róŝnych fermach, róŝnych porach roku, przez róŝne zespoły stosujące nie identyczne metody pobierania próbek i wykonywania analiz olfaktometrycznych. Tabela 4. Wskaźniki emisji zapachowej z tuczarni świń Wartości Fq od [ou E /s tucznik]z piśmiennictwa (średnie dla roku) Irlandia [16] 10,3 Holandia [17] 22,6 Belgia [17] 25,4 Anglia [17] 19,0 Wartość Fq od [ou E /s tucznik] oszacowana w pracy (wrzesień 2009) 16,2 Podobieństwo wyniku oszacowań do wartości oczekiwanych świadczy, Ŝe nawet mało doświadczona grupa pomiarowa, nie w pełni wyposaŝona w profesjonalny sprzęt, moŝe stosunkowo szybko uzyskać wiarygodne dane doświadczalne, potrzebne do prognozowania zasięgu zapachowej uciąŝliwości nowych obiektów, jeŝeli jest moŝliwy dostęp do istniejącego obiektu tego samego typu. KaŜda ze zmierzonych wartości powinna wzbogacać urzędowy wykaz wskaźników emisji zapachowej, wykorzystywanych w czasie ustalania środowiskowych uwarunkowań zgody na nową działalność. Piśmiennictwo [1] Schauberger G., Piringer M., Petz E.: Separation distance to avoid odour nuisance due to livestock calculated by the Austrian odour dispersion model (AODM), Agriculture, Ecosystems and Environment 87, 13 28, 2001 [2] Yong Cheng Chen; Dwaine S. Bundy, Steven Hoff (Iowa State University): Development of a Model of Dispersion Parameters for Odour Transmission from Agricultural Sources, J. Agric. Engng Res. 69, ,

12 [3] Technical Guidance Note IPPC H4 - Horizontal Odour Guidance; Part 2 - Assessment and Control; Appendix 4: - Modelling of odorous releases [4] Neumann M.: Metody obliczeniowe prognozowania zapachowej uciąŝliwości odorów dla przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko inwestycji. Seminarium Ograniczanie uciąŝliwości odorowych, RTP 26398, Międzyzdroje, 31 marca 1 kwietnia 2008 r. [5] PN-EN (2007): Jakość powietrza - Oznaczanie stęŝenia zapachowego metodą olfaktometrii dynamicznej [6] Kośmider J., Krajewska B.: Normalizacja olfaktometrii dynamicznej. Podstawowe pojęcia i jednostki miar. Normalizacja 1, 15-22, 2005 [7] Kośmider J.: Pomiary stęŝeń zapachowych metodą olfaktometrii dynamicznej (PN-EN 13725:2007), Wodociągi - Kanalizacja 10, 34-35, 2007 [8] Krajewska B., Kośmider J.: Standardy zapachowej jakości powietrza, Ochrona Powietrza i Problemy Odpadów 6, , 2005 [9] Bojarska M., Kośmider J.: Obiektywna ocena subiektywnie odczuwanej uciąŝliwości zapachowej na przykładzie produkcji oleju rzepakowego, Ochrona Powietrza i Problemy Odpadów (w druku) [10] Bojarska M., Kośmider J.: Weryfikacja prognozy zapachowej uciąŝliwości. Przykład fermy trzody chlewnej, Ochrona Powietrza i Problemy Odpadów (w druku) [11] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U z dnia ), załącznik 4; Referencyjne metodyki modelowania poziomów substancji w powietrzu [12] Siwek U. (IOŚ Warszawa): Klasyfikacja źródeł uciąŝliwości zapachowej powietrza na podstawie analizy skarg ludności, w materiałach Symp. Integrated Air Quality Control for Industrial and Commercial Sectors, Międzyzdroje 1997, , wyd. EKOCHEM, Szczecin 1997 [13] Skorupski J. (Federacja Zielonych GAJA): Odory jeden z głównych problemów w działalności ferm trzody chlewnej w Polsce, Seminarium Ograniczanie uciąŝliwości odorowych, RTP 26398, Międzyzdroje, 31 marca 1 kwietnia 2008 r. [14] Kołodziej-Nowakowska M. (Zachodniopomorski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska), Rozpatrywanie skarg na uciąŝliwości odorowe przez Inspekcję Ochrony Środowiska, Seminarium Ograniczanie uciąŝliwości odorowych, RTP 26398, Międzyzdroje, 31 marca 1 kwietnia 2008 [15] Mihułka M. i wsp.: Charakterystyka technologiczna hodowli drobiu i świń w Unii Europejskiej Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2003 ( [16] Hayes E.T., Curran T.P., Dodd, V.A.: Odour and ammonia emissions from intensive pig units in Ireland, Bioresource Technology 97 (7), , 2006 [17] Odour Impacts and Odour Emission Control Measures for Intensive Agriculture, Environmental Protection Agency 2001, Environmental Research, R&D Report Series No. 14; Ed. OdourNet UK, Ton van Harreveld, Nick Jones ( [18] Technical Guidance Note IPPC H4 - Horizontal Odour Guidance; Part 2 Assessment and Control; pkt 3.2 Sampling of odour emissions 12

13 Spis rysunków Rysunek 1. Przyczyny skarg na uciąŝliwe zapachy kierowanych w r do WIOŚ w Szczecinie [14] Rysunek 2. Pobieranie próbek metodą płuca z uŝyciem cylindra gazowego (Sampling System E, Ströhlein) Rysunek 3. Rysunek 4. Rysunek 5. Rysunek 6. Pobieranie próbek znad powierzchni gnojowicy Mobilne Laboratorium Odorymetrii w czasie ocen emisji zapachowej z fermy tuczu świń StęŜenie zapachowe w gazach wentylacyjnych z badanej chlewni StęŜenie zapachowe w próbkach pobranych nad powierzchnią gnojowicy Spis tabel Tabela 1. Tabela 2. Tabela 3. Tabela 4. Wyniki pomiarów emisji zapachowej z chlewni Wyniki pomiarów emisji zapachowej z powierzchni gnojowicy Oszacowanie wskaźnika emisji zapachowej z chlewni Wskaźniki emisji zapachowej z tuczarni świń 13