Ochrona lasu i bioróżnorodności a produkcja drewna Łukasz Brodziak Jacek Hilszczański Lasy Państwowe Zakład Ochrony Lasu Zespół Ochrony Lasu IBL Sękocin Stary. w Radomiu. Zimowa Szkoła Leśna Przyrodnicze i gospodarcze aspekty produkcji oraz wykorzystania drewna stan obecny i prognoza Sękocin Stary, 20-22 marca 2012 r.
Wstęp Nadrzędnym celem leśnictwa jest optymalizacja świadczeń wynikających z jego wielofunkcyjności. Zarówno pozaprodukcyjne funkcje lasu (ochronne, społeczne), jak i produkcyjne (zapewnienie podaży surowca drzewnego) są w dużej mierze zdeterminowane przez zespół czynników zewnętrznych wpływających na kondycję biologiczną lasu. Długotrwałe susze, nadmiar wody, wiatr, okiść, skrajne temperatury, przedstawiciele świata grzybów i owadów, zwierzyna wywierają swoje piętno na stan zdrowotny lasu w poszczególnych etapach jego rozwoju (szkółki, uprawy, młodniki, drzewostany starsze) a w konsekwencji na produkcję drewna. 2
Presja (oddziaływanie) czynników zewnętrznych na ogólny stan zdrowotny lasu Przyczyny i uwarunkowania: Historyczne lasy zepchnięte na tereny o ubogich glebach, mało przydatnych dla rolnictwa. Okresowe zubażanie zasobów leśnych na skutek nadmiernej eksploatacji (okres zaborów i wojen). Monotypizacja faworyzowanie gatunków iglastych w trakcie zalesiania nieużytków i gruntów nieprzydatnych dla gospodarki rolnej (ok. 1 mln ha). Anomalie pogodowe będące efektem ścierania się wpływu klimatu oceanicznego i kontynentalnego (susze, wysokie i niskie temperatury, huraganowe wiatry, okiść, powodzie i podtopienia). Wieloletnie narastanie zanieczyszczeń obejmujących: gleby, wody, powietrze atmosferyczne (emisje przemysłowe, komunikacyjne, aglomeracje miejskie). 3
4
5
6
7
Presja (oddziaływanie) czynników zewnętrznych na ogólny stan zdrowotny lasu Następstwa i efekty: Sukcesywny spadek stanu zdrowotnego d-stanów defoliacja koron (wg Wielkoobszarowej Inwentaryzacji Stanu Lasu). Cykliczność masowego pojawu szkodliwych owadów (folio-, kambio- i ksylofagów oraz chrabąszczowate). Duży areał występowania chorób wywoływanych przez grzyby i inne organizmy infekcyjne (patogeny korzeni). Zjawiska chorobowe i procesy zamierania gatunków drzew lasotwórczych (dąb, buk, brzoza, olsza, jesion). Starzenie się d-stanów, zahubienie drzew, deprecjacja drewna. Problemy w lasach własności prywatnej (rozdrobnienie, nieprawidłowości i zaniedbania w sferze ochrony, zagospodarowania i użytkowania) Pożary lasu. 8
9 Obszary występowania foliofagów sosny w latach 1985 2010
10
11
12
13
Ochrona lasu w przeszłości zagrożenia i szkody brudnica mniszka: 1946-75 zwalczanie 25 razy, łącznie 110 tys. ha lata 70/80 XX w. gradacja: 3 mln ha, zabiegi łącznie 6,3 mln ha gradacja 1993/94, zabiegi łącznie: 850 tys. ha epifitoza grzybów (endofity: Cenangium ferruginosum, Scoleconectria cucurbitula) ok. 1 mln ha huraganowe wiatry (Puszcza Piska, Cyryl ) pożary (Rudy Raciborskie, Potrzebowice) 14
15
16
Aktualne zagrożenia gradacja kornika drukarza, masowy pojaw imago chrabąszcza szkody powodowane przez pędraki 100 tys. ha, zwójki i miernikowce dębowe 110 tys. ha miechun świerkowiec 3 tys. ha d-stanów Św, patogeny korzeni (huba korzeniowa, opieńki), 17
18
Potencjalne zagrożenia o charakterze inwazyjnym kózka azjatycka (Anoplophora sp.) polifag atakujący głównie klony, opiętek jesionowy (Agrilus planipennis), żerdzianki (Monochamus sp.) + nicień (Bursaphelenchus xylophilus), organizmy grzybopodobne (Oomycetes), z rodzaju Phytophthora. 19
Działania zmierzające do zapobiegania szkodom oraz zminimalizowania skutków oddziaływania czynników szkodotwórczych na las i na produkcję drewna (przyrost masy drzewnej). Zabiegi w szkółkach i uprawach skierowane przeciwko chorobom infekcyjnym, owadom uszkadzającym aparat asymilacyjny i pędy oraz szkodnikom korzeni. Ograniczanie populacji szkodników liściożernych w lasach (młodniki, starsze drzewostany iglaste i liściaste). Porządkowanie drzewostanów na powierzchniach poklęskowych, usuwanie posuszu, złomów, wywrotów oraz drzew zasiedlonych. 20
21
22
23
24
25
26
27
28
Ochrona drewna w lesie i na składowiskach. Jednym z głównych zadań ochrony lasu w aspekcie wypełniania jego funkcji gospodarczych jest ochrona drewna. Do działań związanych z ochroną lasu bezpośrednio skierowanych na ochronę drewna, należą metody ochrony przed grzybami rozkładającymi oraz owadami tzw. szkodnikami technicznymi, które to organizmy powodują obniżanie jakości, a w konsekwencji także wartości surowca drzewnego. 29
Ochrona drewna w lesie i na składowiskach Zapobieganie szkodom Metody hylotechniczne Higiena lasu Higiena składowisk Metody chemiczne Chemiczne zabezpieczanie drewna 30
31
32
Ochrona drewna w lesie i na składowiskach Zwalczanie Metody mechaniczne Usuwanie i korowanie drzew opanowanych. Drzewa pułapkowe Korowanie drewna opanowanego. Przecieranie surowca Inne sposoby Metody fizyczne Metody chemiczne 33
34
35
Pozyskanie drewna a problem posuszu Aktualne pozyskanie drewna w Polsce wynosi ok. 33,6 mln m 3 grubizny netto w skali rocznej. Miąższość zrealizowana w ramach porządkowania stanu sanitarnego lasu, wynikająca z pozyskania posuszu, złomów i wywrotów powstałych w procesach naturalnych oraz na skutek oddziaływania anomalii pogodowych oraz szkodliwych owadów: 5,7 mln m 3, co stanowi ok. 17 18% całości pozyskania grubizny (średnia z ostatnich 20 lat to ok. 25%). Ilość drewna martwego w lesie w/g inwentaryzacji wielkoobszarowej: 52 mln m 3 (w LP 37 mln m 3 ) z czego: drzewa stojące 21,1 mln m 3 (2,3 m 3 /ha), drzewa leżące 30,9 mln m 3 (3,4 m 3 /ha). 36
37 Pozyskanie drewna w PGL LP w latach 1985 2011
38 Mapa pozyskania posuszu gatunków liściastych
39 Mapa pozyskania posuszu gatunków iglastych
Problem drewna martwego pozostawianego w lesie Czy i ile pozostawiać martwego drewna? Gdzie pozostawiać? w wydzielonych strefach czy na całej powierzchni? (obszary gradacyjne?) Jak pogodzić obecność martwego drewna z bezpieczeństwem przebywających w lesie ludzi (pracownicy, turyści, grzybiarze, ruch drogowy i komunikacja)? Jakie masy martwego drewna oddziałują efektywnie na stan bioróżnorodności w lasach? Jakie są skutki ekonomiczne pozostawiania drewna martwego w lesie? 40
41
42