Struktura zatrudnienia w Polsce zawody przyszłości i zawody zanikające Mgr Przemysław Włodarczyk pwlodarczyk@uni.lodz.pl Katedra Makroekonomii Uniwersytet Łódzki PTE o/łódź, 18 października 2016 r.
Plan prezentacji 1. Wprowadzenie 2. Struktura zatrudnienia ujęcie teoretyczne 3. Źródła informacji na temat struktury zatrudnienia 4. Zmiany struktury zatrudnienia najważniejsze tendencje 5. Zawody nadwyżkowe i deficytowe 6. Zawody przyszłości i zawody zanikające 7. Podsumowanie
1. Wprowadzenie Rynek pracy miejsce, w którym dokonują się transakcje wymiany usług pracy między pracownikami a pracodawcami oraz ustalają się rozmiary tych transakcji i ich warunki, a zwłaszcza cena tych usług, tj. płaca. Przedmiot wymiany: usługi pracy. Strony wymiany: Pracodawca i pracownik. Cena usług pracy: płaca Wymiana usług pracy następuje w oparciu o formalny kontrakt.
Podstawowe kategorie rynku pracy Popyt na pracę ilość usług pracy, jaką pracodawcy są skłonni zakupić na rynku pracy w danych warunkach (tj. przy danych płacach) i w danym czasie. Determinanty popytu na pracę: Krańcowa produktywność pracy, Płaca realna, Rozmiary agregatowego popytu.
Podaż pracy liczba osób w wieku produkcyjnym, zdolnych do pracy i gotowych do jej podjęcia na typowych warunkach występujących w gospodarce. Determinanty podaży pracy: Czynniki demograficzne (liczba ludności, struktura ludności wg wieku, płci, wykształcenia, migracje), Czynniki prawne (granica wieku emerytalnego, granica obowiązku szkolnego), Czynniki ekonomiczne (wysokość płac, podaż i ceny produktów, alternatywne względem pracy źródła dochodów gospodarstw domowych dochody z ziemi, kapitału i transfery społeczne), Czynniki społeczno-kulturowe (tradycje i obyczaj społeczny), Czynniki instytucjonalne (system opieki nad dziećmi, infrastruktura rynku pracy, sytuacja na rynku pracy).
Mechanizm dochodzenia do równowagi na rynku pracy Podaż pracy Popyt na pracę Mechanizm rynkowy prowadzi do ustalenia się równowagi pomiędzy popytem na pracę a podażą pracy, która jest osiągana w punkcie A.
Ograniczenia w funkcjonowaniu mechanizmu rynkowego poprzez ograniczenie elastyczności płac realnych i mogą prowadzić do powstawania stanów nierównowagi i pojawiania się bezrobocia reprezentowanego przez odcinek BC. Ograniczenia te mogą wynikać na przykład z: Występowania związków zawodowych, Ustawodawstwa o płacy minimalnej, Regulacji rynku pracy i prawnej ochrony zatrudnienia.
2. Struktura zatrudnienia ujęcie teoretyczne Skąd się bierze zróżnicowanie struktury rynku pracy? Rynek pracy nie jest homogeniczny (jednorodny). Zróżnicowanie strony popytowej r. p. (pracodawcy): Wymogi dotyczące umiejętności i kwalifikacji pracowników, Warunki świadczenia pracy, Rodzaje zatrudnienia. Zróżnicowanie strony podażowej r. p. (pracobiorcy): Poziom kapitału ludzkiego, Posiadane umiejętności i kwalifikacje, Motywacja do pracy.
Brak jednorodności rynku pracy w wymienionych aspektach prowadzi do powstania segmentacji rynku pracy i zróżnicowania w: Dostępie do zawodów, Popycie na pracę, Wynagrodzeniach za pracę, Możliwościach awansu i rozwoju zawodowego.
Zróżnicowanie to skutkuje wykształceniem się określonej struktury rodzajowej rynku pracy. Analizy ekonomiczne koncentrują swą uwagę w szczególności na: Strukturze popytu na pracę wg sektorów, wg zawodów, Strukturze podaży pracy: wg zawodów.
Jak zmienia się struktura podaży pracy i popytu na pracę? Teoria segmentacji rynku pracy: W gospodarce istnieją dwa sektory, Dostęp do pracy w sektorze A jest ograniczony, np. na skutek istnienia konieczności zdobycia odpowiednich uprawnień zawodowych, Dostęp do pracy w sektorze B jest nieograniczony Płace realne w sektorze A ustalą się na poziomie wyższym niż w sektorze B. Podaż pracy w sektorze A jest niższa niż w sektorze B, Udział pracowników sektora B w łącznej podaży pracy jest wyższy niż udział pracowników sektora A.
Wyższe płace w sektorze A zachęcają pracowników z sektora B do podnoszenia kwalifikacji i przechodzenia do sektora A. Prowadzi to do wzrostu podaży pracy w sektorze A i jej spadku w sektorze B. Wynagrodzenia w sektorze A obniżają się, a w sektorze B rosną. Zmienia się struktura podaży pracy spada udział sektora B rośnie udział sektora A. A co dzieje się w przypadku, gdy sektor B oferuje płacę zdecydowanie niższą niż pozostałe sektory gospodarki? Jak zmieni się odpowiedź na to pytanie, jeśli przyjmiemy, iż niższym płacom w sektorze B towarzyszy jednocześnie spadek popytu na jego produkty i w konsekwencji spadek popytu na pracę.
Zawody nadwyżkowe i deficytowe Zmiany struktury popytu na pracę prowadzą do pojawienia się tzw. zawodów nadwyżkowych i deficytowych. Zawody deficytowe - zawody, na które występuje na które popyt jest wyższy niż podaż. Zawody nadwyżkowe zawody, w których podaż jest wyższa niż popyt.
Nowe i zanikające zawody Zmiany struktury popytu na pracę prowadzą z pewnym opóźnieniem do reakcji podaży pracy. Prowadzi to do procesu pojawiania się i zanikania zawodów. Zawody przyszłości W przypadku niektórych istniejących zawodów obserwujemy znaczny wzrost popytu, co może być wynikiem zmian technologicznych i przemian społecznych zachodzących w gospodarce. Zawody te często nazywamy zawodami przyszłości.
3. Źródła informacji nt. struktury zatrudnienia Dane historyczne dotyczące struktury zatrudnienia: http://stat.gov.pl GUS, http://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/statystyki-ianalizy/bezrobocie-rejestrowane - Urzędy Pracy, dane dotyczące bezrobocia rejestrowanego/statystki strukturalne/pub.mies. aneks tab. http://ec.europa.eu/eurostat - EUROSTAT, http://stats.oecd.org/ - OECD, http://www.ilo.org ILO, baza danych ILOSTAT.
Zawody deficytowe i nadwyżkowe: https://barometrzawodow.pl Barometr zawodów Wady: Badanie jakościowe powstaje w oparciu o opinie ekspertów. Zawody deficytowe, nadwyżkowe zawody przyszłości - prognoza: https://www.prognozowaniezatrudnienia.pl/ http://np.prognozowaniezatrudnienia.pl/
4. Zmiany struktury zatrudnienia najważniejsze tendencje Wykres 1: Liczba pracujących w Polsce w latach 1995-2022 (w mln) Źródło: np.prognozowaniezatrudnienia.pl.
Wykres 2: Liczba pracujących w Polsce wg sektorów w latach 1995 2022 (w tys.) Źródło: np.prognozowaniezatrudnienia.pl.
Wykres 3. Struktura sektorowa liczby pracujących w Polsce w latach 1995 i 2022 (w %) 1995 Usługi nierynkowe 25,58% Rolnictwo 21,98% Usługi rynkowe 20,10% Przemysł 32,34% 2022 Usługi nierynkowe 31,04% Rolnictwo 8,62% Przemysł 29,79% Źródło: np.prognozowaniezatrudnienia.pl. Usługi rynkowe 30,55%
Wykres 4. Struktura liczby pracujących w wielkich grupach zawodowych w Polsce w latach 1995 i 2022 (w %) Pracownicy przy pracach prostych Operatorzy i 7,67% monterzy maszyn i urządzeń 7,90% Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 19,87% Siły zbrojne 0,34% Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 20,57% Źródło: np.prognozowaniezatrudnienia.pl. Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy 5,91% Specjaliści 11,28% Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 10,91% Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 7,35% 1995 Technicy i inny średni personel 8,87% Pracownicy biurowi 6,67% Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 13,47% Pracownicy przy pracach prostych 6,91% Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 10,67% Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 14,16% 2022 Siły zbrojne 0,74% Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy 6,49% Specjaliści 22,86% Technicy i inny średni personel 11,22% Pracownicy biurowi 6,13%
Wykres 1: Liczba pracujących w woj. łódzkim w latach 1995-2022 (w mln) Źródło: np.prognozowaniezatrudnienia.pl.
Wykres 5. Struktura liczby pracujących w wielkich grupach zawodowych w woj. łódzkim w latach 1995 i 2022 (w %) 1995 2022 Źródło: np.prognozowaniezatrud nienia.pl.
5. Zawody nadwyżkowe i deficytowe Województwo łódzkie: Zawody deficytowe kierowcy ciągnika siodłowego kierowcy samochodu ciężarowego krawcy i pracownicy produkcji odzieży spawacze spawacze metodą MIG/MAG spawacze metodą TIG specjaliści automatyki i robotyki Zawody nadwyżkowe ekonomiści mechanicy maszyn i urządzeń nauczyciele przedmiotów ogólnokształcących operatorzy maszyn włókienniczych pedagodzy politolodzy, historycy i filozofowie rolnicy i hodowcy socjolodzy i specjaliści ds. badań społeczno-ekonomicznych specjaliści technologii żywności i żywienia Źródło: https://barometrzawodow.pl
6. Zawody przyszłości, nowe i zanikające Zawody przyszłości możemy określić np. korzystając z prognozy zatrudnienia do roku 2020: Grupy zawodowe o największej dynamice wzrostu popytu na pracę do roku 2020 w Polsce Specjaliści do spraw zdrowia Specjaliści nauczania i wychowania Specjaliści do spraw technologii informacyjnokomunikacyjnych Specjaliści z dziedziny prawa, dziedzin społecznych i kultury Grupy zawodowe o największej dynamice wzrostu popytu na pracę do roku 2020 w woj. łódzkim Specjaliści do spraw zdrowia Specjaliści nauczania i wychowania Specjaliści do spraw technologii informacyjnokomunikacyjnych Specjaliści z dziedziny prawa, dziedzin społecznych i kultury Ładowacze nieczystości i inni pracownicy przy pracach prostych Źródło: np.prognozowaniezatrudnienia.pl.
Zawody zanikające na podstawie prognozy zatrudnienia do roku 2020: Grupy zawodowe o najmniejszym popycie na pracę do 2020 r. w Polsce Średni personel nauk fizycznych, chemicznych i technicznych Średni personel do spraw zdrowia Pracownicy usług osobistych Sprzedawcy uliczni i pracownicy świadczący usługi na ulicach Grupy zawodowe o największej dynamice spadku popytu na pracę do roku 2020 w Polsce Pracownicy do spraw finansowo-statystycznych i ewidencji materiałowej Rolnicy produkcji towarowej Rolnicy i rybacy pracujący na własne potrzeby Kierowcy i operatorzy pojazdów Grupy zawodowe o najmniejszym popycie na pracę do 2020 r. w Polsce Średni personel nauk fizycznych, chemicznych i technicznych Średni personel do spraw zdrowia Sprzedawcy uliczni i pracownicy świadczący usługi na ulicach Źródło: np.prognozowaniezatrudnienia.pl. Grupy zawodowe o największej dynamice spadku popytu na pracę do roku 2020 w woj. łódzkim Średni personel nauk fizycznych, chemicznych i technicznych Rolnicy produkcji towarowej Rolnicy i rybacy pracujący na własne potrzeby Sprzedawcy uliczni i pracownicy świadczący usługi na ulicach
Zawody nowe i zanikające możemy też określić np. analizując zmiany zachodzące w oficjalnej Klasyfikacji Zawodów i Specjalności (KZiS), która jest opracowywana przez Ministerstwo (Rodziny), Pracy i Polityki Społecznej.
Zawody wprowadzone do klasyfikacji po raz pierwszy Dyrektor do spraw wdrożeń i rozwoju technologii Kierownik do spraw marketingu sieciowego (wielopoziomowego) Bioinformatyk Inżynier akustyk Technolog programista obrabiarek Zarządca energią Inżynier urządzeń i systemów energetyki odnawialnej Lekarz specjalista perinatologii Lekarz specjalista pediatrii metabolicznej Psychoonkolog Psychotraumatolog Animator czasu wolnego młodzieży (pracownik młodzieżowy) Trener osobisty (coach, mentor, tutor) Doradca do spraw leasingu Specjalista do spraw tworzenia biznes planów Doradca do spraw odszkodowań Specjalista do spraw ochrony własności intelektualnej Bloger / vloger Podolog Konstruktor rozkładów jazdy Zawody wykreślone z klasyfikacji Kierownik małego przedsiębiorstwa w przemyśle wydobywczym, Operator obudów zmechanizowanych Kontroler procesów produkcji włókien chemicznych Monter-instalator urządzeń w budownictwie wiejskim Monter instrumentów muzycznych