Spis treści Przedmowa............................................................ Wprowadzenie........................................................... Część I. Diagnostyka kliniczna w psychiatrii wieku podeszłego.................... Rozdział 1. Zasady uzyskiwania zgody na badanie i przebieg badania psychiatrycznego Rozdział 2. Wywiady psychiatryczne z pacjentem.............................. 1. Skierowanie do badania psychiatrycznego................................... 2. Zbieranie wywiadów.................................................. 2.1. Problem, z którym chory zgłasza się do lekarza................................ 2.2. Życiorys chorego, ważne wydarzenia, czynniki precypitujące zaburzenie............. 2.3. Rodzinna historia występowania zaburzeń psychicznych......................... 2.4. Historia wcześniejszych zaburzeń psychicznych................................ 2.5. Wywiady dotyczące sytuacji życiowej chorego................................. 2.6. Wywiady dotyczące chorób somatycznych.................................... 2.7. Wywiady dotyczące nadużywania leków, alkoholu i innych substancji uzależniających 2.8. Wywiady dotyczące konfliktów z prawem..................................... 2.9. Wywiady dotyczące osobowości przedchorobowej................................ 3. Pozyskiwanie wywiadów od innych osób.................................... Rozdział 3. Badanie stanu psychicznego pacjenta................................. 1. Ocena poziomu przytomności (kontakt z pacjentem)......................... 2. Wygląd i inne cechy z obserwacji pacjenta. Zachowanie pacjenta w trakcie badania 3. Mowa i język........................................................ 4. Badanie nastroju..................................................... 5. Badanie przejawów lęku............................................... 6. Badanie zaburzeń myślenia............................................. 6.1. Ilościowe cechy procesów myślowych i formalne zaburzenia myślenia.............. 6.2. Patologiczna zawartość myśli (zaburzenia treści myślenia)......................... 7. Badanie zaburzeń spostrzegania......................................... 8. Orientacyjna ocena funkcji poznawczych.................................. 8.1. Przesiewowe testy do oceny funkcji poznawczych................................ 8.2. Przyłóżkowe, orientacyjne metody badania funkcji poszczególnych płatów mózgu.... 9. Formalna ocena codziennego funkcjonowania.............................. Rozdział 4. Badania dodatkowe w psychiatrii wieku podeszłego.................. 1. Badania rutynowe, rekomendowane dla każdego chorego..................... 2. Badania zalecane w specyficznych sytuacjach klinicznych.................... 15 17 19 21 28 28 29 29 32 34 34 35 36 37 38 39 39 40 40 41 42 43 46 49 49 50 53 55 57 58 60 61 62 62
Rozdział 5. Podstawy diagnostyki różnicowej w psychiatrii wieku podeszłego. Typowe, trudne sytuacje diagnostyczne.............................................. 1. Otępienie czy majaczenie: przykład majaczenia nałożonego na otępienie......... 2. Otępienie czy depresja: przykłady pseudodemencji i depresji w przebiegu otępienia 3. Inne typowe trudności diagnostyczne u chorych w wieku podeszłym z depresją jako podstawową skargą................................................. 4. Trudności różnicowe u chorych w wieku podeszłym z zaburzeniami osobowości Część II. Zaburzenia psychiczne u osób w wieku podeszłym: epidemiologia, e opatogeneza, kryteria diagnostyczne i zasady postępowania....................... Rozdział 1. Zaburzenia świadomości........................................ 1. Kliniczne rozpoznawanie majaczenia..................................... 2. Postaci kliniczne majaczenia............................................... 3. Epidemiologia i czynniki ryzyka wystąpienia majaczenia..................... 4. Elementy patofizjologii majaczenia. Etiopatogenetyczne myślenie kliniczne o majaczeniu jako warunek efektywnego postępowania klinicznego................ 5. Majaczenie polekowe................................................. 6. Objawowe postępowanie w majaczeniu.................................... Rozdział 2. Zespoły otępienne............................................... 1. Kliniczne rozpoznawanie otępienia......................................... 2. Współczesna definicja otępienia............................................ 3. Współczesne kryteria diagnostyczne a wczesne rozpoznawanie różnych postaci otępienia........................................................... 4. Praktyczne aspekty diagnostyki otępień..................................... 4.1. Wywiad w rozpoznawaniu zespołów otępiennych.............................. 4.2. Badanie kliniczne pacjenta z podejrzeniem otępienia.............................. 4.3. Proste, lekarskie testy oceniające ogólny poziom zaburzeń poznawczych i globalna ocena nasilenia otępienia.................................................. 4.4. Badania dodatkowe w rozpoznawaniu otępień................................. 4.4.1. Ocena psychometryczna i badanie neuropsychologiczne................... 4.4.2. Badanie neuroobrazowe............................................. 4.4.3. Inne badania dodatkowe w diagnostyce otępień............................ 5. Diagnostyka różnicowa zespołów otępiennych.............................. 6. Choroba Alzheimera..................................................... 6.1. Patogeneza............................................................. 6.2. Genetyka.............................................................. 6.2.1. Gen dla ß-APP.................................................... 6.2.2. Preseliny (geny: PSEN1 i PSEN2; białka ps1 i ps2)......................... 6.2.3. Apolipoproteina E................................................. 6.3. Obraz neuropatologiczny................................................. 6.4. Obraz kliniczny............................................................. 67 67 72 79 86 89 91 92 94 95 96 100 101 104 105 107 108 109 109 110 111 111 111 112 113 113 114 115 116 116 117 117 118 118 6
6.4.1. Łagodne zaburzenia poznawcze...................................... 6.4.2. Objawy poznawcze i pozapoznawcze otępienia............................ 6.4.3. Kryteria rozpoznawcze............................................. 6.4.4. Różnicowanie...................................................... 6.5. Farmakoterapia otępienia w chorobie Alzheimera.............................. 6.5.1. Farmakoterapia zaburzeń funkcji poznawczych.......................... 6.5.2. Farmakoterapia w zaburzeniach zachowania i objawach psychiatrycznych towarzyszących chorobie Alzheimera................................... 7. Otępienia naczyniopochodne.......................................... 7.1. Etiopatogeneza i postaci kliniczno-patologiczne................................. 7.2. Obraz kliniczny i diagnostyka............................................ 7.2.1. Otępienia wielozawałowe.......................................... 7.2.2. Otępienia podkorowe w przebiegu choroby małych naczyń................ 7.2.3. Otępienia naczyniowe podkorowe i korowe, mieszane.................... 7.2.4. Otępienia naczyniowe w przebiegu udaru strategicznego................. 7.3. Diagnostyka kliniczna: kryteria rozpoznawcze................................. 7.4. Postępowanie.......................................................... 7.4.1. Leczenie objawowe............................................... 8. Otępienie z ciałami Lewy ego i otępienie w chorobie Parkinsona.............. 8.1. Obraz kliniczny i diagnostyka różnicowa DLB............................... 8.2. Zmiany neuropatologiczne w DLB i elementy patogenezy...................... 8.3. Otępienie z ciałami Lewy ego a otępienie w chorobie Parkinsona.................. 8.4. Leczenie objawowe DLB i otępienia w chorobie Parkinsona...................... 9. Otępienie czołowo-skroniowe i jego warianty.............................. 9.1. Obraz neuropatologiczny i elementy patogenezy................................. 9.2. Obraz kliniczny........................................................ 9.3. Diagnoza kliniczna..................................................... 9.4. Leczenia otępienia czołowo-skroniowego i innych postaci zwyrodnienia płatów czołowych i skroniowych................................................... 10. Otępienia mieszane i atypowe......................................... 11. Praktyczne zasady postępowania terapeutycznego w zespołach otępiennych. Stosowane leki, wskazania i ograniczenia. Zalecenia w typowych sytuacjach klinicznych 11.1. Ogólne zasady postępowania............................................ 11.2. Interwencje terapeutyczne............................................... 11.3. Metody niefarmakologiczne w leczeniu otępień................................. 11.3.1. Niefarmakologiczne metody oddziaływania na funkcje poznawcze........ 11.3.2. Niefarmakologiczne metody oddziaływania na zaburzenia zachowania..... 11.4. Farmakoterapia otępień................................................. 11.4.1. Leczenie z wykorzystaniem inhibitorów cholinesterazy................... 11.4.2. Leczenie memantyną............................................ 11.4.3. Inne leki stosowane w leczeniu zaburzeń funkcji ponawczych i otępień..... 11.4.4. Farmakoterapia zaburzeń zachowania i objawów psychiatrycznych towarzyszących otępieniom............................................. 11.4.5. Praktyczne uwagi dotyczące stosowania inhibitorów cholinesterazy i memantyny: pytania, odpowiedzi i propozycje rekomendacji................... 118 119 120 121 122 122 123 124 124 125 126 126 126 126 127 128 128 128 129 130 130 131 131 131 132 133 134 134 136 136 138 138 139 139 139 140 142 142 143 145 7
12. Czy otępieniom można zapobiegać? Możliwe, niefarmakologiczne i farmakologiczne strategie prewencyjne.......................................... 12.1. Koncepcja rezerwy poznawczej.......................................... 12.2. Genetyczna predyspozycja.............................................. 12.3. Szkodliwe i protekcyjne czynniki działające w okresie rozwojowym............. 12.4. Czynniki protekcyjne działające w dorosłości................................. 12.5. Aktywny trening funkcji poznawczych w wieku podeszłym.................... 12.6. Aktywność fizyczna.................................................... 12.7. Ogólna dbałość o stan zdrowia........................................... 12.8. Czynniki dietetyczne................................................... 12.9. Prewencyjne znaczenie stosowania leków.................................. 12.10. Strategie prewencyjne w otępieniach: podsumowanie......................... Rozdział 3. Depresja i zaburzenia afektywne................................... 1. Rozpoznawanie depresji u osób w wieku podeszłym.......................... 2. Badania dodatkowe w diagnostyce depresji................................. 3. Depresja o wczesnym i późnym początku................................. 4. Czynniki ryzyka depresji.............................................. 4.1. Biologiczne aspekty ryzyka depresji........................................ 4.2. Psychospołeczne aspekty ryzyka depresji..................................... 5. Podstawowe postaci zaburzeń afektywnych............................... 6. Zaburzenie depresyjne nawracające........................................ 6.1. Leczenie epizodu depresji zasady ogólne................................... 6.2. Farmakoterapia epizodu depresji wybór leku, dawkowanie, czas podawania....... 6.3. Strategie stosowane w przypadku niepowodzenia leku pierwszego wyboru.......... 6.4. Leczenie depresji z objawami psychotycznymi................................. 6.5. Farmakoterapia długoterminowa........................................... 6.6. Metody psychoterapeutyczne w leczeniu..................................... 6.7. Inne dodatkowe techniki wspomagające leczenie: działania nastawione na aktywność i doświadczanie........................................................ 7. Choroba afektywna dwubiegunowa........................................ 7.1. Epidemiologia......................................................... 7.2. Trudności diagnostyczne i konsekwencje błędnych diagnoz...................... 7.3. Odrębności diagnostyczne depresji w CHAD................................. 7.4. Leczenie.................................................................. 7.4.1. Leczenie epizodu depresji w CHAD................................... 7.4.2. Leczenie epizodu manii/hipomanii.................................... 7.4.3. Profilaktyka nawrotów CHAD....................................... 7.5. Epizody mieszane...................................................... 7.6. CHAD z szybką zmianą faz............................................... 7.7. Interwencje psychospołeczne: psychoterapia w CHAD......................... 8. Uporczywe zaburzenia nastroju: dystymia u osób w wieku podeszłym.......... 9. Uporczywe zaburzenia nastroju: cyklotymia u osób w wieku podeszłym......... 10. Organiczne zaburzenia nastroju.......................................... 149 149 150 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 169 170 170 171 174 175 175 176 177 178 179 180 181 181 182 182 183 183 184 186 187 187 188 188 189 189 189 190 8
Rozdział 4. Zaburzenia lękowe.............................................. 1. Specyfika zaburzeń lękowych u pacjentów w wieku podeszłym................ 2. Zaburzenia lękowe specyficzne dla wieku podeszłego....................... 3. Zespół lęku uogólnionego.............................................. 4. Napady paniki i zaburzenie paniczne........................................ 5. Fobie (specyficzne, agorafobia, społeczna)................................ 6. Zaburzenia lękowo-depresyjne mieszane.................................... 7. Organiczne zaburzenia lękowe.......................................... 8. Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne.......................................... Rozdział 5. Zaburzenia adaptacyjne i związane ze stresem........................ 1. Ostra reakcja na stres................................................. 2. Zespół stresu pourazowego............................................. 3. Zaburzenia adaptacyjne............................................... 3.1. Reakcja żałoby.......................................................... 3.1.1. Prawidłowa, fizjologiczna reakcja żałoby................................. 3.1.2. Patologiczna, augmentowana reakcja żałoby.............................. 3.1.3. Patologiczna, odroczona reakcja żałoby.................................. Rozdział 6. Somatyzacja i zaburzenia pod postacią somatyczną.................... 1. Somatyzacja a zaburzenia psychiczne.................................... 2. Zaburzenia pod postacią somatyczną..................................... 3. Zaburzenia somatyzacyjne................................................ 4. Zaburzenie hipochondryczne........................................... 5. Zespół przewlekłego zmęczenia i neurastenia.............................. 6. Ogólny plan diagnozowania różnicowego chorego z somatyzacją................ 7. Postępowanie u chorych z zaburzeniami pod postacią somatyczną............... Rozdział 7. Schizofrenia i zespoły urojeniowe.................................. 1. Krótkotrwałe reakcje paranoiczne u osób starszych............................ 2. Przetrwała schizofrenia o wczesnym początku............................. 3. Schizofrenia o późnym początku (w tym utrwalone zaburzenia urojeniowe, psychozy parafreniczne).................................................. 3.1. Badania epidemiologiczne i czynniki ryzyka.................................. 3.2. Obraz kliniczny schizofrenii o późnym początku............................... 3.3. Badania długoterminowe i naturalny przebieg schizofrenii o późnym początku....... 3.4. Leczenie psychoz schizofrenicznych o późnym początku.......................... 4. Zespół Cotarda....................................................... 5. Urojeniowe zespoły błędnego rozpoznawania................................ 6. Psychozy urojeniowe w wieku podeszłym wtórne do innej patologii neuropsychiatrycznej i ogólnoustrojowej............................................. 191 191 192 194 195 197 197 199 199 201 201 202 203 203 204 205 205 207 208 208 209 210 210 211 211 213 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 9
Rozdział 8. Zaburzenia osobowości u osób w wieku podeszłym................... 1. Osobowość i zmiany osobowości u osób starszych.......................... 2. Definicja i klasyfikacje zaburzeń osobowości.............................. 3. Epidemiologia zaburzeń osobowości..................................... 4. Rozpoznawanie zaburzeń osobowości.................................... 5. Postępowanie w zaburzeniach osobowości................................. Rozdział 9. Uzależnienia i nadużywanie substancji u osób w wieku podeszłym....... 1. Uzależnienie od alkoholu.............................................. 1.1. Rola farmakoterapii w leczeniu uzależnienia od alkoholu........................ 2. Nadużywanie i uzależnienie od benzodwuazepin............................ 3. Nadużywanie i uzależnienie od innych leków.............................. 4. Nikotynizm......................................................... Rozdział 10. Zaburzenia psychiczne w przebiegu chorób somatycznych. Elementy psychogeriatrii konsultacyjnej.................................................. 1. Co będzie efektem konsultacji?.......................................... 2. Proces konsultacji.................................................... 3. Zaburzenia psychiczne u chorych neurologicznie........................... 3.1. Zaburzenia psychiczne a zaburzenia neurologiczne............................. 3.2. Trudności w rozpoznawaniu zaburzeń psychicznych w praktyce neurologicznej. Zaburzenia czynnościowe.................................................. 3.3. Zaburzenia psychiczne jako następstwo udaru mózgu........................... 3.4. Zaburzenia psychiczne w przebiegu choroby Parkinsona........................ 3.5. Zaburzenia psychiczne w przebiegu stwardnienia rozsianego..................... 3.6. Zaburzenia psychiczne w przebiegu padaczki................................. 3.7. Zaburzenia psychiczne po urazach głowy.................................... 3.8. Zaburzenia psychiczne w przewlekłych zespołach bólowych....................... 3.9. Zaburzenia psychiczne a neurochirurgia..................................... 4. Zaburzenia psychiczne u osób z chorobami układu krążenia................... 4.1. Zaburzenia psychiczne w chorobie niedokrwiennej serca........................ 4.2. Zaburzenia psychiczne w niewydolności serca................................ 4.3. Zaburzenia psychiczne u chorych z zaburzeniami rytmu......................... 4.4. Zaburzenia psychiczne u chorych z nadciśnieniem tętniczym....................... 4.5. Psychiatryczne powikłania leków kardiologicznych i ich interakcje z lekami psychotropowymi............................................................ 5. Zaburzenia psychiczne u osób z chorobami układu oddechowego.............. 6. Zaburzenia psychiczne u osób z chorobami układu pokarmowego.............. 6.1. Psychofarmakoterapia u chorych z niewydolnością wątroby...................... 6.2. Psychofarmakoterapia u chorych z chorobami żołądka, w tym chorobą wrzodową.... 7. Zaburzenia psychiczne u chorych z chorobami nerek........................ 223 223 224 226 227 227 229 230 233 234 235 235 236 238 238 240 240 241 243 244 246 247 248 249 249 250 250 251 251 251 252 253 253 254 255 255 10
7.1. Stosowanie leków psychotropowych u pacjentów z niewydolnością nerek........... 8. Zaburzenia psychiczne u osób z chorobami endokrynologicznymi i metabolicznymi 8.1. Cukrzyca u osób w wieku podeszłym a zaburzenia nastroju...................... 8.2. Cukrzyca a schizofrenia.................................................. 8.3. Cukrzyca a zaburzenia seksualne.............................................. 8.4. Cukrzyca a zaburzenia funkcji poznawczych i otępienie......................... 8.5. Zaburzenia psychiczne u osób z chorobami tarczycy............................ 8.6. Zaburzenia psychiczne u osób z chorobami przytarczyc......................... 8.7. Zaburzenia psychiczne u osób z chorobami nadnerczy.......................... 8.8. Zaburzenia psychiczne w przebiegu innych zaburzeń hormonalnych............... 8.9. Zaburzenia psychiczne w wieku podeszłym jako konsekwencja zaburzeń elektrolitowych 8.10. Zaburzenia psychiczne w wieku podeszłym a awitaminozy....................... 9. Zaburzenia psychiczne u chorych onkologicznie........................... 10. Zaburzenia psychiczne u chorych w wieku podeszłym z przewlekłymi chorobami reumatycznymi..................................................... 11. Zaburzenia psychiczne u chorych w wieku podeszłym z chorobami skóry. Elementy psychodermatologii.............................................. 12. Rehabilitacja u osób w wieku podeszłym a zaburzenia psychiczne............ Część III. Postępowanie terapeutyczne w psychiatrii wieku podeszłego........... Rozdział 1. Farmakoterapia w zaburzeniach psychicznych u osób w wieku podeszłym 1. Leki o działaniu przeciwdepresyjnym..................................... 1.1. Inhibitory wychwytu zwrotnego monoamin................................... 1.1.1. Nieselektywne inhibitory wychwytu monoamin.......................... 1.1.2. Selektywne inhibitory wychwytu monoamin............................ 1.1.2.1. Selektywne inhibitory wychwytu serotoniny (SSRI)............... 1.1.2.2. Selektywne inhibitory wychwytu noradrenaliny (NRI)............. 1.1.2.3. Selektywne inhibitory wychwytu serotoniny i noradrenaliny (SNRI)... 1.1.2.4. Inne leki działające na transportery monoamin.................... 1.2. Inhibitory monoaminooksydaz (IMAO)...................................... 1.3. Antagoniści presynaptycznego receptora α 2 (leki noradrenergiczne i specyficzne serotoninowe NaSSA)...................................................... 1.4. Leki przeciwdperesyjne o atypowych mechanizmach działania.................... 2. Leki o działaniu przeciwpsychotycznym.................................. 2.1. Leki przeciwpsychotyczne o silnym działaniu antagonistycznym wobec receptora D 2, względnie słabszym wobec receptora 5-HT 2A oraz z wolną dysocjacją od receptora D 2 2.2. Leki silnie działające na receptor D 2 i pozbawione działania na receptor 5-HT 2....... 2.3. Leki przeciwpsychotyczne o zbliżonym co do siły wiązania działaniu na receptory 5-HT 2A i D 2 oraz cechujące się szybką dysocjacją z połączenia z receptorem D 2....... 2.4. Leki przeciwpsychotyczne o słabym działaniu wobec D 2 i słabym/umiarkowanym działaniu wobec 5-HT 2A oraz cechujące się ultraszybką dysocjacją z połączenia z receptorem D 2................................................................ 2.5. Częściowi agoniści D 2................................................... 255 256 256 257 257 258 258 259 259 260 260 261 262 263 264 265 267 269 269 269 270 272 273 278 278 280 281 283 285 287 290 290 295 299 304 306 11
3. Sole litu........................................................... 3.1. Mechanizm działania.................................................... 3.2. Zastosowanie w psychiatrii............................................... 3.3. Działania niepożądane i interakcje; zasady monitorowania....................... 3.4. Sole litu w psychiatrii wieku podeszłego..................................... 4. Leki przeciwpadaczkowe w psychogeriatrii................................ 4.1. Pochodne kwasu walproinowego.............................................. 4.2. Inne leki przeciwpadaczkowe w psychogeriatrii................................ 5. Leki uspokajające i nasenne u pacjentów w wieku podeszłym................. 5.1. Leki działające przez wpływ na przekaźnictwo GABA-ergiczne................... 5.1.1. Benzodwuazepiny................................................ 5.1.1.1. Farmakokinetyczne aspekty stosowania benzodwuazepin........... 5.1.1.2. Wybór benzodwuazepin..................................... 5.1.1.3. Zasady prowadzenia terapii benzodwuazepinami.................. 5.1.1.4. Objawy niepożądane i interakcje benzodwuazepin................. 5.1.2. Niebenzodwuazepinowe leki nasenne.................................. 5.1.3. Barbiturany.......................................................... 5.2. Hydroksyzyna.......................................................... 5.3. Buspiron.............................................................. 6. Leki stosowane w leczeniu otępień i zaburzeń funkcji poznawczych............ 6.1. Inhibitory cholinoesterazy................................................. 6.1.1. Zasady bezpieczeństwa terapii inhibitorami cholinesterazy................. 6.2. Memantyna............................................................... 6.3. Inne leki stosowane w leczeniu zaburzeń funkcji poznawczych................... Rozdział 2. Leczenie elektrowstrząsami i inne niefarmakologiczne metody biologiczne w psychiatrii wieku podeszłego.............................................. 1. Zastosowanie elektrowstrząsów......................................... 1.1. Mechanizm działania elektrowstrząsów...................................... 1.2. Wskazania do elektrowstrząsów.............................................. 1.3. Ocena chorych (kwalifikacja) przed leczeniem elektrowstrząsowym............... 1.3.1. Chorzy wymagający szczególnych środków ostrożności.................... 1.3.2. Pacjenci z nadwrażliwością autonomiczną.............................. 1.3.3. Pacjenci wymagający specjalnych działań w związku ze znieczuleniem ogólnym 1.3.4. Ryzyko powikłań w zakresie funkcji poznawczych........................ 1.4. Stosowanie leków a leczenie elektrowstrząsowe............................... 1.5. Rzadkie, ale potencjalnie zagrażające życiu powikłania elektrowstrząsów............ 1.6. Leczenie aktualnego epizodu i postępowanie po ustąpieniu objawów............... 2. Terapia jasnym światłem w psychiatrii wieku podeszłego....................... 2.1. Terapia jasnym światłem w leczeniu zaburzeń snu u chorych w wieku podeszłym..... 2.2. Terapia jasnym światłem w leczeniu zaburzeń behawioralnych związanych z otępieniem 3. Inne metody neurostymulacyjne w psychiatrii wieku podeszłego............... 308 308 308 309 309 310 311 316 316 317 317 318 318 320 321 323 324 325 325 326 326 328 330 331 337 337 338 338 339 340 340 342 342 342 343 343 344 344 345 345 12
4. Metody neurochirurgiczne w leczeniu zaburzeń psychicznych u chorych w wieku podeszłym........................................................ Rozdział 3. Metody psychoterapeutyczne w psychogeriatrii...................... 1. Trudności w psychoterapii chorych w wieku podeszłym....................... 2. Psychoterapia wspierająca (podtrzymująca)................................ 3. Terapia behawioralno-poznawcza........................................ 4. Terapia interpersonalna................................................ 5. Terapia rodzin (systemowa).............................................. 6. Terapie psychodynamiczne.............................................. 7. Formy psychoterapii opracowane specyficznie dla chorych z otępieniem......... 7.1. Terapia reminiscencyjna.................................................. 7.2. Terapia walidacyjna...................................................... 7.3. Terapia (trening) ukierunkowujący na rzeczywistość (reality orientation)........... Indeks omówionych leków............................................... Proponowane uzupełniające pozycje piśmiennictwa............................ 346 347 348 349 351 352 353 353 354 354 354 355 357 361 13