Scenariusz 15 autor: Krzysztof Kus Gimnazjum temat: Bobry i piramida troficzna. Cele ogólne: przedstawienie zależności występujących w sieciach pokarmowych i piramidzie troficznej, kształtowanie pojęć dotyczących zależności pokarmowych. Cele operacyjne: Uczeń potrafi: zdefiniować pojęcia: łańcuch pokarmowy (troficzny), sieć pokarmowa (troficzna), piramida troficzna, producent, konsument, reducent (destruent), podać poziom troficzny bobra, zbudować łańcuch pokarmowy i nazwać jego elementy, nazwać funkcję każdego ogniwa łańcucha pokarmowego. Miejsce: sala. Formy pracy: indywidualna. Metody pracy: film, praca z tekstem. Wiek uczestników: III klasa gimnazjum. Optymalna liczba uczestników: 20 osób. Czas przewidywany na realizację planowanych zajęć: 1 godzina lekcyjna (45 minut). Materiały i środki dydaktyczne: flamastry, karty pracy ucznia, film, prezentacja multimedialna, projektor multimedialny, odtwarzacz DVD. Czynności przygotowawcze nauczyciela: 1. Przygotuj odpowiednią ilość materiałów dydaktycznych i kart pracy ucznia. 2. Do wyświetlenia fragmentu filmu lub prezentacji multimedialnej potrzebny będzie projektor multimedialny oraz odtwarzacz DVD. Przebieg zajęć: A. Faza wstępna zajęć: 1. Przedstaw uczniom cel zajęć, którym będzie poznanie funkcjonowania piramidy troficznej w przyrodzie. 2. Odtwórz fragment filmu (prezentacji multimedialnej) o bobrze, przedstawiający sposób żerowania tego ziemno- -wodnego ssaka. Krótko opisz dietę bobra (patrz inne scenariusze). Stanowi ją roślinność wodna i lądowa, w tym kora drzew. Bobry również mogą stać się pokarmem dla dużych drapieżników. Ich naturalnymi wrogami są wilki, niedźwiedzie i rysie. Na młode bobry mogą także polować lisy oraz wydry.
Gimnazjum 3. Zależność pokarmowa pomiędzy drzewem, bobrem i drapieżnikiem tworzy łańcuch troficzny (pokarmowy). W każdej biocenozie funkcjonuje wiele tego typu zależności, budujących sieci troficzne (sieci pokarmowe). 4. Rozdaj uczniom karty pracy przedstawiające sieć pokarmową lasu łęgowego. To pierwotne siedlisko bobrów. Zwróć uwagę na złożoność sieci troficznej. Ten sam gatunek rośliny lub zwierzęcia może funkcjonować w bardzo różnych łańcuchach pokarmowych. Jednocześnie może być także obecny na odmiennych poziomach troficznych. Mniejsze zwierzęta bywają zarazem łowcami i ofiarami. 5. Wprowadź pojęcia: producent oraz konsument I, II i III rzędu. W środowisku naturalnym istotną rolę odgrywają również reducenci (destruenci). Są nimi mikroorganizmy lub grzyby, które przetwarzają pozostałości materii organicznej w proste związki chemiczne. B. Ćwiczenia 1. Łańcuchy pokarmowe. 1. Rozdaj karty pracy nr 1 uczestnikom zajęć i poproś ich o przeczytanie polecenia ćwiczenia. 2. Po zastanowieniu, uczniowie powinni utworzyć cztery łańcuchy pokarmowe z udziałem wilka: wierzba - bóbr - wilk; pokrzywa - pomrów czarniawy - żuraw - wilk; żurawina - wilk; turzyca zwisła - łoś - wilk. Poszczególne elementy powinny być połączone liniami. 3. Następnie, ich zadaniem będzie wyznaczenie poziomów troficznych za pomocą kolorów. Zapytaj uczniów, w jakim poziomie troficznym znajduje się bóbr? Zwróć uwagę na obecność wilka w różnych poziomach troficznych. W jego diecie mogą występować zarówno rośliny, jak i mniejsze oraz większe organizmy zwierzęce. 2. Toksyny wędrują 1. Na karcie pracy nr 2 uczniowie powinni podpisać poszczególne piętra piramidy troficznej uwzględniając również obecność reducentów. 2. Układ piramidy pozwala prześledzić kumulowanie się toksyn i innych substancji szkodliwych w organizmach konsumentów. Im wyższe piętro piramidy jest zajęte przez zwierzę, tym więcej magazynuje ono w swoim organizmie toksyn. Ilość toksyn w roślinach lub grzybach jest stosunkowo niewielka, ale już kolejne organizmy zjadające wiele roślin zaczynają kumulować substancje niebezpieczne. Najwięcej znajdzie się ich w ciałach drapieżników, a także człowieka. Jako istoty wszystkożerne jesteśmy szczególnie narażeni na przyjmowanie z pokarmem zarówno roślinnym, jak i zwierzęcym, dużych dawek toksyn. 3. Brakujące ogniwa 1. Poleć dzieciom rozwiązanie ćwiczenia z karty pracy nr 3. Wśród liter diagramu należy poszukiwać nazw zwierząt i roślin będących brakującymi ogniwami w podanych łańcuchach pokarmowych. (Odp.: kornik, wilk, kot, olcha, karp, osa). 2. Sprawdź poprawność wykonania ćwiczenia. Zwróć uwagę na obecność również człowieka w łańcuchach pokarmowych. 3. Zapytaj, w którym wypadku wpisane rośliny lub zwierzęta można by zastąpić innymi gatunkami? Zakończenie: Podsumuj zajęcia, podkreślając rolę zrozumienia funkcjonowania piramid troficznych dla ochrony przyrody, a także zdrowia człowieka. Będąc na jej szczycie, przez całe życie kumulujemy w swoich organizmach metale ciężkie i inne szkodliwe substancje. Zatem niezwykle ważnym jest, abyśmy znali pochodzenie pokarmów, które zjadamy, np. powinniśmy unikać jedzenia ryb dennych żyjących w morzach, ponieważ w ich ciałach gromadzi się dużo szkodliwych substancji. Jako zadanie domowe, uczniowie powinni utworzyć sieć pokarmową funkcjonującą w dowolnym ekosystemie, np. w jeziorze. Słowniczek trudniejszych pojęć: Ekosystem całość organizmów występujących na danym terenie wraz ze środowiskiem nieożywionym, funkcjonujących w ramach wzajemnych więzi i oddziaływujących na siebie np. bór świerkowy, pola uprawne, jezioro. Destruent - inaczej reducent; organizm, najczęściej bakteria lub grzyb, która w biocenozie rozkłada martwe szczątki organiczne. Łęgowe lasy (łęgi) lasy wzdłuż dolin rzecznych, często okresowo zalewane. 2 15. Bobry i piramida troficzna
Gimnazjum Wybrane pozycje z literatury: 1. P. T. Kąkol, Biologia. Kompendium, Świat Książki, Warszawa 2007. 2. H. Pleijel, Księga ekologii. Wprowadzenie do podstaw ekologii. Bałtycki Sekretariat w Polsce, 1991. 3. Pakiet edukacyjny Woda, ROEE, Kraków 2003. 15. Bobry i piramida troficzna 3
Bobry i piramida troficzna - karta pracy nr 1 Łańcuchy pokarmowe. Utwórz cztery łańcuchy pokarmowe, wykorzystując organizmy przedstawione na rysunkach. W każdym z łańcuchów, na różnych poziomach troficznych, będzie występował wilk. Zapisz je na dole. Następnie określ poziom troficzny każdego ze zwierząt zakreślając go odpowiednim kolorem: czerwonym - producent, zielonym - konsument I rzędu, niebieskim - konsument II rzędu, żółtym - konsument III rzędu. turzyca zwisła pokrzywa wierzba żurawina pomrów czarniawy żuraw wilk bóbr łoś 1... 2... 3... 4...
Bobry i piramida troficzna - karta pracy nr 2 Piramida troficzna lasu łęgowego. Jastrząb Wilk Puchacz Dzięcioł zielony Żuraw Żaba trawna Jesionowiec zmienny Bóbr Rusałka żałobnik Pomrów czarniawy Jesion wyniosły Wierzba biała Topola osika Rzęsorek rzeczek Wonnica piżmówka Turzyca zwisła KONSUMENCI III RZĘDU KONSUMENCI II RZĘDU KONSUMENCI I RZĘDU PRODUCENCI
Bobry i piramida troficzna - karta pracy nr 3 Brakujące ogniwa. Odnajdź wśród liter nazwy roślin i zwierząt brakujących w poniższych łańcuchach pokarmowych i zakreśl je, a następnie wpisz w puste miejsca. Słowa mogą być ukryte w pionie i poziomie, a także zachodzić na siebie. U V O S T R I T K A M I K F A O L C H A Y S R O T E R A P N I E T P O W I L K O Z H I K Ż O S A J A O R T I L K 1. świerk -... - dzięcioł - jastrząb 2. trawa - owca -... 3. pszenica - mysz -... 4.... - hurmak olchowiec - żaba trawna - bocian biały 5. glony -... - szczupak - człowiek 6. pokrzywa - larwa motyla -...