dr Mieczysław Juda Filozofia z estetyką Zakład Teorii i Historii Sztuki ASP Katowice mjuda@asp.katowice.pl
[5] Klasyczna filozofia niemiecka: Kant, Hegel; Marks i neomarksizm a. transcendentalizm Kanta b. dialektyczny idealizm Hegla a. Marks i neomarksizm
Immanuel Kant [1724 1804 Królewiec] filozof niemiecki, profesor logiki i metafizyki na Uniwersytecie Królewieckim twórca filozofii krytycznej lub transcendentalnej: podmiot jest poznawczym warunkiem przedmiotu całe życie związany z Królewcem Krytyka czystego rozumu, 1781 Prolegomena, 1783 Uzasadnienie metafizyki moralności, 1785 Krytyka praktycznego rozumu, 1788 Krytyka władzy sądzenia, 1790
cechy filozofii Kanta: 1. agnostycyzm poznawczy względem tak zwanych noumenów (rzeczy samych w sobie, np. Boga, substancji) oraz aprioryzm w stosunku do zjawisk (fenomenów) 2. zniesienie opozycji pomiędzy racjonalizmem (Kartezjusz) a empiryzmem (Bacon, Hume) 3. neokantyzm (kontynuacja), fenomenologia (rewizja) oraz pozytywizm logiczny (opozycja) stanowisko: idealizm transcendentalny, albo krytyczny poddanie dotychczasowych osiągnięć filozofii przeglądowi oraz krytycznej ocenie badanie elementarnych warunków, jakie muszą być spełnione, aby możliwe było przeprowadzanie jakichkolwiek innych badań stworzenie nowego języka filozoficznego, aby móc wyrazić swą koncepcję (idee trudne w odbiorze) poszukiwanie sądów, które byłyby bezwyjątkowo prawdziwe, a zarazem niosły wiedzę o świecie (teoria sądów) fenomena vs. noumena
teoria sądów: sądy analityczne i sądy syntetyczne analityczne: w orzeczeniu wypowiadają to, co zawarte w podmiocie (definicje) syntetyczne: w orzeczeniu wykraczają poza podmiot poszerzają wiedzę sądy a priori i sądy a posteriori sądy a priori: są niezależne od doświadczenia mają swe źródło w umyśle sądy a posteriori: wywiedzione z doświadczenia właściwy przedmiot metafizyki: idee duszy, Boga i kosmosu skutek pracy rozumu spekulatywnego WN: stanowisko agnostycyzmu poznawczego transcendentalny wykład kategorii, czyli czyste pojęcia rozsądku: ilości jakości stosunku modalności
czas i przestrzeń: aprioryczne formy poznania: efekt wykroczenia poza formę przedstawień czas i przestrzeń nie należą do świata materialnego, lecz są formami poznania przestrzeń i czas nie są wyobrażeniami empirycznymi nie sposób usunąć ich z myśli i wyobrazić sobie, że ich nie ma zmysły odbierają wrażenia, lecz ujęte w czasoprzestrzenną formę czas i przestrzeń to aprioryczne formy zmysłowości WN: przewrót kopernikański w epistemologii
refleksja moralna : skutek działania rozumu praktycznego rozum teoretyczny wytwarza idee, rozum praktyczny opiera się na postulatach imperatyw kategoryczny, czyli bezwzględny nakaz: postępuj zawsze tak, abyś mógł chcieć, by zasada twojego postępowania była zasadą całej ludzkości formalny charakter imperatywu: nie treść (co i jak), ale sama zasada źródła imperatywu: rozumna natura człowieka (konieczność i powszechność) ( niebo gwiaździste nade mną prawo moralne we mnie ) rola wolności i odpowiedzialności konieczne postulaty rozumu praktycznego: idea duszy nieśmiertelnej i Boga znaczenie Kanta: *wielki wpływ na filozofię zachodnią: Fichte, Schelling, Hegel, Schopenhauer, Habermas, Rawls *łączenie elementów empiryzmu i racjonalizmu, *osobność vel oryginalność *XX w.: neokantyzm marburski i badeński * klasa (elegancja) myśli
Georg Wilhelm Friedrich Hegel [1770 1831] niemiecki filozof, twórca nowoczesnego systemu idealistycznego najwybitniejszy reprezentant klasycznej filozofii niemieckiej (Fichte, Schelling, Feuerbach) za życia opinia największego filozofa niemieckiego Fenomenologia ducha, 1806 Encyklopedia nauk filozoficznych, 1817 Zasady filozofii prawa,1821 Dzieła, 1832 1847
filozofia: skrajna postać idealizmu obiektywnego w wersji racjonalistycznej i dialektycznej założenia ontologiczne podstawą wszelkich zjawisk p r z y r o d y i s p o ł e c z e ń s t w a jest Duch Świata [albo Rozum, Idea Absolutna, Bóg ] Duch Świata jest pierwotny i wieczny, przyroda wtórna Idea Absolutna: byt obiektywny, tj. egzystujący n i e z a l e ż n i e od woli i świadomości ludzi dialektyczny [ewolucyjny, rozwojowy] charakter idealizmu Hegla Idea będąca u podstaw wszelkiej rzeczywistości i sama będąc bytem ma zdolność do samorozwoju triadyczny rozwój idei: a. teza: wyjściowy etap istnienia Idei b. antyteza: zaprzeczenie idei [negacja] c. synteza: nowy, "wyższy" etap Idei jako skutek zaprzeczenia tezy przez antytezę
prawa dialektyki [jako ruchu pojęć]: 1. przechodzenie ilości w jakość [ nauka o bycie; przejście skoku, przerwa w ciągłości] 2. sprzeczność jako źródło rozwoju [wewnętrznie sprzeczny charakter rozwoju, sprzeczność jako źródło ruchu i rozwoju pojęć] 3. negacja negacji [idealistyczna teoria pojęcia i podsumowanie rozwoju jako negacja negacji] WN: 1+2+3 schemat rozwoju dialektycznego pojęcia filozofia człowieka i społeczeństwa prawidłowość procesu historycznego podstawa h i s t o r i o z o f i i Hegla: świat przyrody, historii i ducha jako proces, tj. w ciągłym ruchu i zmienności przeobrażaniu się i rozwoju proces historyczny to nie kłębowisko bezmyślnych aktów przemocy, ale proces rozwoju samej ludzkości Idea nie mogąc rozwijać się w przyrodzie wybiera ludzi jako instrumenty swego działania: rozwój społeczny historia jako rozwój świadomości wolności, dzieje powszechne postęp świadomości wolności
państwo a społeczeństwo: właściwa historia to historia p a ń s t w a, nie n a r o d ó w [społeczeństw] urzeczywistnienie prawdziwej wolności państwa państwo pruskie problem [rola] państw słowiańskich duch obiektywny a Duch Świata ucieleśnienie w świecie, by zrozumieć siebie przejawy ducha a b s o l u t n e g o [sztuka, religia, filozofia] sztuka: obraz religia: wyobraźnia filozofia: pojęcia znaczenie heglizmu źródło filozofii markistowskiej [Marks - "z głowy na nogi"] spostrzeganie zjawisk w aspekcie całości historia ludzkości: proces konieczny i racjonalny wielkie uznanie u współczesnych
Karl Heinrich Marks [1818 1883] niemiecki filozof, ekonomista i działacz rewolucyjny Twórca socjalizmu naukowego, współzałożyciel I Międzynarodówki na studiach związany z grupą młodoheglistów [m.i. Ludwig Feuerbach, Bruno Bauer] Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa, 1843 Święta rodzina, czyli krytyka krytycznej krytyki, 1844 [F.Engels] Rękopisy ekonomiczno filozoficzne, 1844 Manifest partii komunistycznej, 1848 18 brumaire a Ludwika Bonaparte, 1852 Krytyka ekonomii politycznej, 1859 Kapitał, t.1, 1867 [ndk]
stanowisko: materializm dialektyczny źródła filozofia Hegla koncepcje ekonomiczne A.Smith, D.Ricardo socjalizm S.Simona materialistyczne pojmowanie dziejów [historiozofia marksowska] koncepcja formacji społeczno ekonomicznych [horda pierwotna, niewolnictwo, feudalizm, kapitalizm] determinizm społeczny i ekonomiczny koncepcja klas społecznych [antagonistycznych] ekonomiczna baza i społeczna świadomościowa nadbudowa koncepcja świadomości fałszywej i panowania klasowego
koncepcja filozoficzne i socjologia Marksa: pojęcie alienacji i reifikacji [fetyszyzm towarowy] zawłaszczanie wartości dodatkowej nieuchronność rewolucji proletariackiej koncepcja społeczeństwa bezklasowego fundamentalna koncepcja pracy jako społecznej praxis marksizm i neomarksizm rewolucja bolszewicka w Rosji i powstanie ZSRR neomarksizm: T.W.Adorno, W.Benjamin, S.Kracauer, H.Marcuse powstanie ruchu marksistowskiego: K.Kautski, J.W.Stalin, L.Trocki, N.Bucharin, P.Togliatti, A.Gramsci, G.Lukács współczesne kontynuacje: A.Schaff, L.Kołakowski, S.Żižek, Daniel Bensaïd, Michael Löwy, Terry Eagleton, lewica kawiorowa T.Blair, G.Schröder lewica kulturowa J.L.R.Zapatero znaczenie Marksa zbudowanie konsekwentnego stanowiska materialistycznego: materializm historyczny upowszechnienie dialektycznego myślenia trwały wpływ na myśl XX w. całościowa wizja rzeczywistości