Analiza wytrzymałościowa układu ząb cement wkład koronowo-korzeniowy wykonany z dwutlenku cyrkonu

PROTET. STOMATOL., 2014, LXIV, 2, 110-120 www.prot.stomat.net Analiza wytrzymałościowa układu ząb cement wkład koronowo-korzeniowy wykonany z dwutlenku cyrkonu Strength analysis of the tooth-cement-post made of zirconium dioxide system Kamila Wróbel-Bednarz 1, Witold Walke 2, Marcin Basiaga 2 1 Katedra Protetyki Stomatologicznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Kierownik: prof. dr hab. E. Mierzwińska-Nastalska 2 Katedra Biomateriałów i Inżynierii Wyrobów Medycznych, Politechnika Śląska Kierownik: prof. dr hab. inż. J. Marciniak HASŁA INDEKSOWE: dwutlenek cyrkonu, wkład koronowo-korzeniowy, próba na ściskanie KEY WORDS: zirconium dioxide, post, compression test Streszczenie Wstęp. Zęby leczone endodontycznie zakwalifikowane do leczenia protetycznego wymagają często wykonania wkładu koronowo-korzeniowego, który warunkuje odpowiednią retencję dla przyszłego uzupełnienia stałego. Obecnie stosuje się indywidualne wkłady ze stopów metali oraz standardowe kompozytowe wzmacniane włóknem (FRC) oraz ceramiczne. W dobie rozwoju technologii CAD/CAM możliwe stało się wykonanie indywidualnych wkładów z dwutlenku cyrkonu. W piśmiennictwie istnieje wiele doniesień dotyczących powikłań leczenia protetycznego z zastosowaniem wkładów koronowo-korzeniowych przejawiających się złamaniem wkładu, zęba bądź odcementowaniem uzupełnienia. Wskazuje to na celowość przeprowadzenia badań in vitro określających wartość sił uszkadzających układ ząb cement wkład oraz jego wytrzymałości mechanicznej. Cel pracy. Analiza zjawisk mechanicznych zachodzących w układzie ząb cement wkład koronowo-korzeniowy wykonany z dwutlenku cyrkonu w próbie na ściskanie. Summary Introduction. Endodontically treated teeth qualified for prosthetic treatment often require the post implementation. This determines appropriate retention for the crown. Nowadays individual (metal alloy) and standard (ceramic, fiber-reinforced composite) posts are in use. In the era of CAD / CAM technology it is possible to make individual posts of zirconium dioxide. In the literature there are many reports of complications after such treatment. They are manifested by the fracture of the post or tooth or restoration decementation. There is a need for in vitro studies determining the value of damaging forces for tooth- -cement-post system and its mechanical strength. The aim of the study. To analyse the mechanical phenomena occurring in the tooth-cement- -post made of zirconium dioxide system in the pressure test. Materials and methods. Twenty bovine teeth of approximate size were used in the study. They were prepared in accordance with the objectives of endodontic and prosthodontic treatment. Zirconium dioxide posts were made, employing CAD 110

Wkłady koronowo-korzeniowe Materiał i metoda. W badaniu wykorzystano 20 zbliżonych rozmiarem zębów bydlęcych, które przygotowano zgodnie z założeniami leczenia endodontycznego i opracowano do wkładu koronowo-korzeniowego. Wkłady z dwutlenku cyrkonu wykonano metodą CAD/CAM, a następnie osadzono je w kanałach korzeniowych z wykorzystaniem samoadhezyjnego cementu kompozytowego G-CEM Automix (GC, Japonia). Tak przygotowane próbki osadzono w bloczkach akrylowych, które następnie zamontowano w maszynie wytrzymałościowej MTS i przeprowadzono próbę na ściskanie. Wyniki. We wszystkich przeprowadzonych próbach wkłady z dwutlenku cyrkonu łamały się w obrębie części korzeniowej ok. 1-2mm poniżej powierzchni nośnej, nie zaobserwowano uszkodzenia w obrębie korzenia zęba. Maksymalne wartości sił rejestrowane w przeprowadzonych testach mieściły się z zakresie 182,851-801,250 N, przy wartości średniej 436,240 N. Wnioski. Określone wartości sił maksymalnych powodujących złamanie wkładu koronowo-korzeniowego mieszczą się w zakresie fizjologicznych sił zgryzowych generowanych w przednim odcinku łuku zębowego. Charakterystyka złamania i jego lokalizacja potencjalnie uniemożliwia powtórne leczenie protetyczne. / CAM. They were cemented, using the self-cured composite cement G-CEM Automix (GC, Japan). Samples were embedded in acrylic blocks and then set in the testing machine. Compressive test were performed. Results. In all tests zirconium posts broke about 1 2 mm below the bearing surface, no damage was observed in the root of the tooth. The strength values in the tests were within the range of 182.85 801.250 N (mean, 436.240 N). Conclusion. The defined value of maximum forces responsible for the fracture of the post fell within the range of physiological occlusal forces generated in the anterior part of the dental arch. The characteristics of the fracture and its location can make the re-prosthetic treatment impossible. Wstęp Leczenie endodontyczne zęba polega na usunięciu tkanek, przez opracowanie ubytku, wykonanie otworu trepanacyjnego, ekstyrpację miazgi, chemiczne oraz mechaniczne opracowanie kanału korzeniowego. Z powodu utraty twardych tkanek biomechanika zęba leczonego endodontycznie zmienia się niekorzystnie (1-6). Ponadto, do osłabienia struktur zębowych po leczeniu endodontycznym przyczynia się zmniejszenie ilości kolagenu oraz zjawisko dehydratacji, powstałe na skutek zatrzymania krążenia miazgowego (7). Zęby leczone endodontycznie powinny zostać odbudowane w sposób umożliwiający ich długoczasową obecność w jamie ustnej, z jednoczesnym zachowaniem jak największej ilości zdrowych tkanek (4, 8). W takich przypadkach wskazane jest wykonanie wkładu koronowo-korzeniowego, który zapewni retencję koronie protetycznej (9-11). Z uwagi na sposób wykonania, wkłady koronowo-korzeniowe dzieli się na standardowe oraz indywidualne. W grupie wkładów indywidualnych wyróżnia się wkłady jednoczęściowe i składane. W wykonawstwie indywidualnych wkładów koronowo-korzeniowych powszechnie stosowane są stopy metali szlachetnych: Au-Pt, Au-Pt, Ag-Pd, oraz nieszlachetnych: Cr-Ni, Cr-Co (12, 13). W grupie wkładów standardowych wyróżnia się prefabrykowane ceramiczne oraz kompozytowe PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 2 111

K. Wróbel-Bednarz i inni wzmacniane włóknem FRC (ang. Fiber reinforced composites) (14, 15). Wraz z rozwojem i wzrostem dostępności technologii CAD/CAM (metoda wspomaganego komputerowo projektowania i wytwarzania, ang. Computer Assisted Design/Computer Assisted Manufacturing) indywidualnie wykonane wkłady koronowo-korzeniowe z dwutlenku cyrkonu znalazły zastosowanie w protetyce stomatologicznej (10, 16). Jednocześnie stały się alternatywą dla powszechnie stosowanych wkładów ze stopów metali oraz wkładów kompozytowych wzmacnianych włóknem szklanym (17, 18). Dwutlenek cyrkonu (ZrO 2 ) wykorzystywany jest w stomatologii od 1980 roku między innymi w wykonawstwie podbudowy stałych uzupełnień protetycznych, w tym wkładów koronowo-korzeniowych (19, 20). Wykorzystanie dwutlenku cyrkonu w protetycznych konstrukcjach ceramicznych jako jedni z pierwszych opisali Meyenberg i wsp. w 1994 roku (21). Jest to materiał pozyskiwany z krzemianu cyrkonu, o właściwościach mechanicznych zbliżonych do tych opisujących stopy metali stosowane w stomatologii, przez niektórych autorów nazywany ceramiczną stalą (ang. ceramic steel) (22). Charakteryzuje się dobrymi właściwościami, takimi jak: wysoka trwałość chemiczna, biokompatybilność, moduł Younga niższy niż w przypadku metalu, duża dostępność surowców ze źródeł naturalnych, posiada również walory estetyczne (23). We współczesnym piśmiennictwie można odnaleźć wiele doniesień na temat odmiennej charakterystyki biomechanicznej zębów pod wpływem obciążenia z zachowaną żywą miazgą i leczonych endodontycznie, zaopatrzonych wkładem koronowo-korzeniowym. W ujęciu mechanicznym ząb odbudowany wkładem koronowo-korzeniowym zachowuje się inaczej pod wpływem przeciążenia (20). Takie czynniki jak: średnica wkładu, jego długość, efekt obejmy, rodzaj cementowania mają wpływ na przetrwanie tego typu uzupełnień w jamie ustnej. Współczynnik L/D (długość/średnica) opisywany w piśmiennictwie również ma wpływ na wytrzymałość wkładu i jest do niej wprost proporcjonalny. Najczęstszym opisywanym powikłaniem w leczeniu z wykorzystaniem wkładów koronowo-korzeniowych jest złamanie wkładu lub korzenia, co uniemożliwia powtórne leczenie protetyczne (18, 24). Do złamania zęba z żywą miazgą w warunkach fizjologicznych dojść może przy wartości 600N, gdzie średnie wartości sił zgryzowych, rozwijane w odcinku przednim wynoszą do 300 N (25-27). Wartości sił niszczących wyznaczone na podstawie badań in vitro dla zębów leczonych endodontyczne są niższe i wynoszą 235-350 N (28). W przypadku zębów zaopatrzonych wkładami koronowo-korzeniowymi wartości sił różnią się w zależności od biomateriału użytego w wykonawstwie tych uzupełnień, od zakresu wartości siły niszczącej 90-610N dla zębów zaopatrzonych we wkłady FRC, 310-400 N dla zębów z wkładów ze stopów metali. W grupie zębów zaopatrzonych we wkłady ceramiczne wartość sił niszczących zawiera się w przedziale 205-820 N (28-30). Analizując właściwości dwutlenku cyrkonu zwraca się uwagę na fakt, że jest to materiał bardzo sztywny i twardy o niskiej plastyczności, co w przypadku przeciążenia zgryzowego może powodować niepowodzenie w leczeniu przejawiające się uszkodzeniem wkładu koronowo-korzeniowego (20, 31). Z tego powodu nie znajduje uzasadnienia stosowanie wkładów cyrkonowych w sytuacjach, gdy istnieje duże ryzyko wystąpienia przeciążenia zgryzowego, w tym również u pacjentów z bruksizmem (25). Cel pracy Celem pracy była analiza zjawisk mechanicznych zachodzących w układzie ząb cement wkład koronowo-korzeniowy wykonany z dwutlenku cyrkonu w próbie na ściskanie. 112 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 2

Wkłady koronowo-korzeniowe Materiał W badaniu wykorzystano 20 zbliżonych rozmiarem zębów bydlęcych, które przygotowano zgodnie z założeniami leczenia endodontycznego. Kanały wypełniono metodą kondensacji gutaperki na ciepło. Tak przygotowane korzenie przechowywano zamrożone w temperaturze -8 o C, a następnie w wodzie destylowanej w temperaturze 4 o C. W kolejnym etapie opracowano powierzchnię nośną zębów, zachowując określoną długość korzenia (17 mm). Kanały korzeniowe do wkładów koronowo-korzeniowych opracowano mechanicznie z wykorzystaniem systemu wierteł kalibrowanych (GC, Japonia). Wszystkie kanały przygotowano w taki sam sposób do średnicy 1,7mm na wysokości powierzchni nośnej, z zachowaniem zbieżności dowierzchołkowej 4 o na długość około 13 mm. Wkłady koronowo-korzeniowe z dwutlenku cyrkonu (ZrO 2 ) wykonane zostały metodą pośrednią, z zastosowaniem komputerowo wspomaganego projektowania i wytwarzania (CAD/CAM) w laboratorium protetycznym Techdent w Warszawie. Do ich wytworzenia niezbędne było wymodelowanie wkładu koronowo-korzeniowego z żywicy akrylowej Patern Resin (GC, Japonia) w oparciu o ogólnie przyjęte zasady z uwzględnieniem funkcji i anatomii uzupełnienia protetycznego. Wkład wykonany z szybkopolimeru zeskanowano wykorzystując skaner laserowy 3shape i-mes (Wieland, Niemcy) (ryc. 1). Obraz poddano analizie i korektom w programie komputerowym do projektowania uzupełnień protetycznych DentalDesigner Premium (Wieland, Niemcy) (ryc. 2). Następnie w frezarce i-mes (Wieland, Niemcy) za pomocą kompatybilnych frezów wycięto 20 wkładów z krążka z dwutlenku cyrkonu (ryc. 3). Wycięte wkłady poddano procesowi synteryzacji w piecu i-mes (Wieland, Niemcy) w temperaturze 1520 o C przez 8 godzin (ryc. 4, 5). Otrzymane w ten sposób wkłady osadzono w kanałach korzeniowych wykorzystując samoadhezyjny cement kompozytowy G-CEM Automix (GC, Japonia). Następnie próbki osadzono w bloczkach akrylowych, co umożliwiło ich późniejszy montaż w maszynie wytrzymałościowej (ryc. 6, 7). Metoda Test ściskania przeprowadzono w Katedrze Biomateriałów i Inżynierii Wyrobów Medycznych Wydziału Inżynierii Biomedycznej Politechniki Śląskiej wykorzystując maszynę wytrzymałościową (MTS) Model 45, służącej do oceny własności mechanicznych różnych Ryc. 1. Skaner 3Shape (Wieland, Niemcy). PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 2 113

K. Wróbel-Bednarz i inni Ryc. 2. Program DentalDesigner Premium (Wieland, Niemcy) poszczególne etapy projektowania: a projekcja mezjo-dystalna; b projekcja wargowo-podniebienna; c widok powierzchni nośnej wkładu; d pozycjonowanie wkładu w bloczku ceramicznym. Ryc. 3. a frezarka i-mes (Wieland, Niemcy); b wycinanie wkładów koronowo-korzeniowych z dwutlenku cyrkonu. materiałów w zakresie do 100 kn (ryc. 8). Próbki osadzane były w trzymadle maszyny wytrzymałościowej pod kątem 135 o względem przyłożonej siły. Trawersa przesuwała się z prędkością 0,5 mm/min (ryc. 9). Badanie trwało do momentu zniszczenia próbki. Podczas 114 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 2

Wkłady koronowo-korzeniowe Ryc. 4. Piec do synteryzacji i-mes (Wieland, Niemcy). Ryc. 5. Wkład koronowo-korzeniowy wykonany z dwutlenku cyrkonu. Ryc. 6. Próbka układu ząb cement wkład koronowo-korzeniowy. Ryc. 7. Geometryczny schemat przygotowanej próbki układu ząb cement wkład. Ryc. 8. Maszyna wytrzymałościowa (MTS). badania, co 0,1 s rejestrowane były parametry, takie jak: czas trwania badania (s), obciążenie w jednostce Newton (N) opisujące siłę oddziałującą na próbkę podczas badania, naprężenie, jako stosunek siły do powierzchni badanej próbki, określane w jednostce MPa, odkształcenie jako odległość między określonymi punktami zmieniającą się pod wpływem deformacji, mierzoną w jednostce mm/mm. PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 2 115

K. Wróbel-Bednarz i inni Ryc. 9. Próbka osadzona w uchwycie maszyny wytrzymałościowej podczas testu na ściskanie. Na podstawie danych liczbowych wyznaczono wytrzymałość na ściskanie obliczoną według wzoru: G= [MPa] Ryc. 10. Wykres obrazujący zależność pomiędzy obciążeniem a wydłużeniem dla układu ząb cement wkład ZrO 2. Cały proces zapisywany był w postaci danych liczbowych, na podstawie których powstał wykres obrazujący wyniki dla każdej z przeprowadzonych prób (ryc. 10). Ryc. 11. Próbka ząb cement wkład ZrO 2 po zniszczeniu: a ząb ze złamanym wkładem 1mm poniżej powierzchni nośnej; b odłamana część koronowa wkładu koronowo-korzeniowego. 116 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 2

Wkłady koronowo-korzeniowe T a b e l a I. Wartości rejestrowanych parametrów podczas próby na ściskanie badanych próbek Parametr średnia min max SD Czas [s] 245,206 79,219 445,823 118,036 Max. obciążenie [N] 436,240 182,851 801,250 177,367 Max. naprężenie [MPa] 12,555 6,073 22,465 4,408 Odkształcenie [mm/mm] 0,137 0,034 0,249 0,070 Wytrzymałość na ściskanie [MPa] 57,128 25,881 113,412 25,105 Wyniki Badanie wytrzymałościowe polegające na ściskaniu próbki układu ząb cement wkład w maszynie wytrzymałościowej prowadzono do momentu zniszczenia badanego obiektu. We wszystkich przeprowadzonych próbach wkłady z dwutlenku cyrkonu łamały się w obrębie części korzeniowej ok. 1-2 mm poniżej powierzchni nośnej (ryc. 11). Wartości liczbowe badanych parametrów umieszczono w tabeli I. Maksymalne wartości sił rejestrowane w przeprowadzonych testach mieściły się z zakresie 182,851-801,250 N, przy wartości średniej 436,240 N. W każdym przypadku maksymalna siła doprowadzała do złamania wkładu, nie zaobserwowano uszkodzenia w obrębie korzenia zęba. Czas trwania badania wyniósł średnio 246 s, przy odchyleniu standardowym 118,036. Maksymalne naprężenie wyniosło średnio 12,555 MPa, przy wartości minimalnej 6,073 MPa i maksymalnej 801,250 MPa. Różnicę pomiędzy wymiarem wejściowym i wyjściowym próbki opisywał parametr odkształcenie, średnia wartość wyniosła 0,137 mm/mm. Określono również wytrzymałość na ściskanie, która po uśrednieniu równa była 57,128 MPa. Dyskusja Zęby leczone endodontycznie wymagają odbudowy zarówno funkcjonalnej jak i estetycznej. W tym celu wykorzystywane są metody z zakresu stomatologii zachowawczej oraz protetyki stomatologicznej. Rekonstrukcja brakujących tkanek powinna warunkować długoczasowe funkcjonowanie odbudowanego zęba. W przypadku zębów leczonych endodontycznie, ze znaczną utratą tkanek własnych zęba wskazane jest zastosowanie korony protetycznej bądź mostu (32). W celu zapewnienia odpowiedniej retencji protezom stałym wymagane jest wykonanie wkładu koronowo-korzeniowego. Preparacja kanału korzeniowego pod takie uzupełnienia wymaga dodatkowego zniesienia twardych tkanek, co może potęgować osłabienie struktur zęba w ujęciu mechanicznym (33). W przypadku zastosowania wkładu koronowo-korzeniowego wykonanego z dwutlenku cyrkonu zaleca się aby średnica wkładu nie była mniejsza niż ISO 110, co w przypadku zęba opracowanego podczas leczenia kanałowego do średnicy 40 zwiększa jej wymiar o ponad połowę, zmniejszając tym samym wymiar ściany korzenia zęba (34). Wartości sił maksymalnych powodujących złamanie wkładu koronowo-korzeniowego (182,851-436,240 N) mieszczą się w zakresie fizjologicznych sił zgryzowych generowanych w przednim odcinku łuku zębowego. Oznacza to, że potencjalnie może dojść do uszkodzenia uzupełnienia tego typu podczas odgryzania pokarmu czy aktu żucia. Potwierdza to parametr: wytrzymałość na ściskanie wynoszący na podstawie badań średnio 57,128 MPa (25-27). PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 2 117

K. Wróbel-Bednarz i inni Na podstawie badań eksperymentalnych stwierdzono, że największe naprężenia w zębie zaopatrzonym wkładem koronowo-korzeniowym koncentrują się głównie w okolicy powierzchni nośnej, gdzie część korzeniowa wkładu przechodzi w część koronową, nawet gdy ząb zaopatrzony jest koroną protetyczną (35). Dodatkowo na wytrzymałość zęba z wkładem koronowo-korzeniowym mają wpływ właściwości cementu stosowanego do osadzania uzupełnienia. Z tych powodów ważne jest określenie wytrzymałości mechanicznej całego układu odbudowanego zęba z uwzględnieniem cementu (36, 37). W badaniach symulacyjnych określono, że moduł elastyczności wszystkich składowych układu ząb cement wkład powinien wykazywać zbliżone właściwości (38). Z punktu zachodzących zjawisk mechanicznych dąży się do tego, aby nie powstawał tzw. karb materiałowy na granicy faz użytych materiałów. Ważne aby różnica naprężeń powstałych pod wpływem obciążenia rozchodziła się w układzie, bez tworzenia ognisk koncentracji, co doprowadzić może do złamania zęba lub wkładu, bądź odcementowania uzupełnienia. Na podstawie oceny wzrokowej, przeprowadzonego w badaniu testu na ściskanie, nie stwierdzono uszkodzenia struktur zębowych. W każdej wykonanej próbie zaobserwowano złamanie wkładu koronowo-korzeniowego 1-2 mm poniżej powierzchni nośnej, co z uwagi na trudność w usunięciu z kanału części kanałowej wkładu, potencjalnie uniemożliwiało powtórne leczenie protetyczne z wykorzystaniem tego korzenia. Z założeń biomimetyki wynika, że wkłady typu FRC są lepszym rozwiązaniem, ponieważ ich moduł elastyczności zbliżony jest do właściwości opisujących zębinę (11, 15, 25, 39, 40). Niemniej przy zastosowaniu wkładów kompozytowych zwraca się uwagę na występowanie powikłań w postaci odcementowania wkładu na skutek mikrouszkodzeń, co niezaobserwowane w porę może prowadzić do mikroprzecieku bakteryjnego. Powikłania te kwalifikowane są jako możliwe do naprawienia, ponieważ według piśmiennictwa usunięcie wkładu FRC jest potencjalnie możliwe, co umożliwia ewentualną rewizję leczenia endodontycznego w przeciwieństwie do wkładów z dwutlenku cyrkonu (24, 25, 30, 41). W aspekcie estetyki wykorzystanie wkładów koronowo-korzeniowych z dwutlenku cyrkonu umożliwia wykonanie w pełni akceptowalnego uzupełnienia protetycznego, w przeciwieństwie do zębów zaopatrzonych we wkłady ze stopów metali. Leczenie protetyczne uzupełnieniami metalowymi może powodować przebarwienia w obrębie zarówno tkanek zęba, jak i dziąsła brzeżnego. Ponadto zastosowanie takiego uzupełnienia uniemożliwia osiągnięcie transparencji światła zbliżonej do zęba naturalnego. W grupie estetycznych wkładów koronowo-korzeniowych wymienia się te wykonane z dwutlenku cyrkonu oraz kompozytowe wzmacniane włóknem szklanym (FRC) (2, 18, 20, 42). Piśmiennictwo 1. Bassir M. M., Labibzadeh A., Mollaverdi F.: The effect of amount of lost tooth structure and restorative technique on fracture resistance of endodontically treated premolars. J. Conserv. Dent., 2013, 16, 5, 413-417. 2. El Guindy J., Fouda M. Y.: Effect of obturating systems, dowel materials, and adhesive luting techniques on the resistance to fracture of endodontically treated teeth. J. Prosthodont., 2010, 19, 7, 544-552. 3. Heydecke G., Butz F., Strub J. R.: Fracture strength and survival rate of endodontically treated maxillary incisors with approximal cavities after restoration with different post and core systems: an in vitro study. J. Dent., 2001, 29, 6, 427-433. 4. Jindal S., Jindal R., Mahajan S., Dua R., Jain N., Sharma S.: In vitro evaluation of the effect of post system and length on the fracture resistance of endodontically treated hu- 118 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 2

Wkłady koronowo-korzeniowe man anterior teeth. Clin Oral Investig., 2012, 16, 6, 1627-1633. 5. Pryliński M., Majewski S.: Rekonstrukcja protetyczna zębów po leczeniu endodontycznym. Wydawnictwo Elamed, 2013. 6. Żarow M., Steinder J.: Strategie odbudowy zębów bocznych po leczeniu endodontycznym na podstawie przypadku klinicznego. Annales Academiae Medicae Stetinensis, 2009, 55, 2, 53-58. 7. Winter W., Karl M.: Dehydration-induced shrinkage of dentin as a potential cause of vertical root fractures. J. Mech. Behav. Biomed. Mater., 2012, 14, 1-6. 8. Watanabe M. U., Anchieta R. B., Rocha E. P., Kina S., Almeida E. O., Freitas A. C. Jr., Basting R. T.: Influence of crown ferrule heights and dowel material selection on the mechanical behavior of root-filled teeth: a finite element analysis. J. Prosthodont., 2012, 21, 4, 304-311. 9. Majewski S.: Rekonstrukcja zębów uzupełnieniami stałymi. Wydawnictwo Fundacji Rozwoju Protetyki, 2005. 10. Mierzwińska-Nastalska E., Szczyrek P.: Uzupełnienia ceramiczne. Postępowanie kliniczne i wykonawstwo laboratoryjne. Med. Tour Press International, 2011. 11. Plotino G., Grande N. M., Bediniv R., Pameijer C. H., Somma F.: Flexural properties of endodontic posts and human root dentin. Dent. Mater., 2007, 23, 9, 1129-1135. 12. Craig R. G.: Materiały stomatologiczne. Urban&Partner, 2006. 13. Zielińska R., Dejak B., Suchorzewski A.: Porównanie właściwości zębów odbudowanych wkładami koronowo-korzeniowymi lanymi i standardowymi kompozytowymi wzmacnianymi włóknani szklanymi na podstawie piśmiennictwa. Protet. Stomatol., 2010, LX, 1, 37-43. 14. Fokkinga W.A., Kreulen C.M., Vallittu P.K., Creugers N.H.: A structured analysis of in vitro failure loads and failure modes of fiber, metal, and ceramic post-and-core systems. Int. J. Prosthodont., 2004, 17, 4, 476-482. 15. Veríssimo C., Simamoto Júnior P. C., Soares C. J., Noritomi P. Y., Santos-Filho P. C.: Effect of the crown, post, and remaining coronal dentin on the biomechanical behavior of endodontically treated maxillary central incisors. J Prosthet Dent., Available online 5 november 2013, 1-13. 16. Majewski S., Pryliński M.: Materiały i technologie współczesnej protetyki stomatologicznej. Wydawnictwo Czelej, 2013. 17. Beck N., Graef F., Wichmann M., Karl M.: In vitro fracture resistance of copy-milled zirconia ceramic posts. J. Prosthet. Dent., 2010, 103, 1, 40-44. 18. Özkurt Z., Işeri U., Kazazoğlu E.: Zirconia ceramic post systems: a literature review and a case report. Dent. Mater J., 2010, 29, 3, 233-245. 19. Artopoulou I. I., O Keefe K. L., Powers J. M.: Effect of core diameter and surface treatment on the retention of resin composite cores to prefabricated endodontic posts. J. Prosthodont., 2006, 15, 3, 172-179. 20. Özkurt Z., Kazazoğlu E.: Clinical success of zirconia in dental applications. J Prosthodont., 2010, 19, 1, 64-68. 21. Meyenberg K. H., Lüthy H., Schärer P.: Zirconia posts: a new all-ceramic concept for nonvital abutment teeth. J. Esthet. Dent., 1995, 7, 2, 73-80. 22. Manicone P.F., Iommetti P. R., Raffaelli L.: An overview of zirconia ceramics: Basic properties and clinical applications. J. Dent., 2007, 35, 11, 819-826. 23. Lughi V., Sergo V.: Low temperature degradation aging of zirconia: A critical review of the relevant aspects in dentistry. Dent. Mater., 2010, 26, 807-820. 24. Akkayan B., Gülmez T.: Resistance to fracture of endodontically treated teeth restored with different post systems. J. Prosthet. Dent., 2002, 87, 4, 431-437. PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 2 119

K. Wróbel-Bednarz i inni 25. Bittner N., Hill T., Randi A.: Evaluation of a one-piece milled zirconia post and core with different post-and-core systems: An in vitro study. J. Prosthet Dent., 2010, 103, 6, 369-379. 26. Chieruzzi M., Rallini M., Pagano S., Eramo S., D Errico P., Torre L., Kenny J. M.: Mechanical effect of static loading on endodontically treated teeth restored with fiber- -reinforced posts. J. Biomed. Mater. Res. B Appl. Biomater., 2014, 102, 2, 384-394. 27. Garner L. D., Kotwal N. S.: Correlation study of incisive biting forces with age, sex, and anterior occlusion. J. Dent. Res., 1973, 52, 4, 698-702. 28. Rosentritt M., Sikora M., Behr M., Handel G.: In vitro fracture resistance and marginal adaptation of metallic and tooth-coloured post systems. J. Oral Rehabil., 2004, 31, 7, 675-681. 29. Friedel W., Kern M.: Fracture strength of teeth restored with all-ceramic posts and cores. Quintessence Int., 2006, 37, 4, 289-295. 30. Maccari P. C., Cosme D. C., Oshima H. M., Burnett L. H. Jr., Shinkai R. S.: Fracture strength of endodontically treated teeth with flared root canals and restored with different post systems. J. Esthet. Restor. Dent., 2007, 19, 1, 30-36. 31. Asmussen E., Peutzfeldt A., Heitmann T.: Stiffness, elastic limit, and strength of newer types of endodontic posts. J. Dent., 1999, 27, 4, 275-278. 32. Rumińska M., Zarzecka J.: Współczesne metody odbudowy protetycznej zębów leczonych kanałowo przegląd piśmiennictwa. Implantoprotetyka, 2007, VIII, 3, 28, 33-36. 33. Clavijo V. G., Reis J. M., Kabbach W., Silva A. L., Oliveira Junior O. B., Andrade M. F.: Fracture strength of flared bovine roots restored with different intraradicular posts. J. Appl. Oral Sci., 2009, 17, 6, 574-578. 34. Koutayas S. O., Kern M.: All-ceramic posts and cores: the state of the art. Quintessence Int., 1999, 30, 6, 383-392. 35. Pierrisnard L., Bohin F., Renault P., Barquins M.: Corono-radicular reconstruction of pulpless teeth: a mechanical study using finite element analysis. J. Prosthet. Dent., 2002, 88, 4, 442-448. 36. Aksornmuang J., Foxton R. M., Nakajima M., Tagami J.: Microtensile bond strength of a dual-cure resin core material to glass and quartz fibre posts. J. Dent., 2004, 32, 6, 443-450. 37. Naumann M., Sterzenbach G., Rosentritt M., Beuer F., Meyer-Lückel H., Frankenberger R.: Self-adhesive cements as core build-ups for one-stage post-endodontic restorations? Int. Endod. J., 2011, 44, 3, 195-202. 38. Lassila L. V., Tanner J., Le Bell A. M., Narva K., Vallittu P.K.: Flexural properties of fiber reinforced root canal posts. Dent. Mater., 2004, 1, 20, 29-36. 39. Eraslan O., Aykent F., Yücel M. T., Akman S.: The finite element analysis of the effect of ferrule height on stress distribution at post-and- -core-restored all-ceramic anterior crowns. Clin. Oral Investig., 2009, 13, 2, 223-227. 40. Stewardson D. A., Shortall A. C., Marquis P. M., Lumley P.J.: The flexural properties of endodontic post materials. Dent. Mater., 2010, 26, 8, 730-736. 41. Bateman G., Ricketts D. N., Saunders W. P.: Fibre-based post systems: a review. Br. Dent. J., 2003, 12 195, 1, 43-48. 42. Cormier C. J., Burns D. R., Moon P.: In vitro Comparison of the Fracture Resistance and Failure Mode of Fiber, Ceramic, and Conventional Post Systems at Various Stages of Restoration. J. Prosthodont., 2001, 10, 1, 26-36. Zaakceptowano do druku: 6.02.2014 r. Adres autorów: 02-006 Warszawa, ul. Nowogrodzka 59. Zarząd Główny PTS 2014. 120 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 2