This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Transkrypt

1 PROTET. STOMATOL., 2013, LXIII, 3, Porównanie właściwości zębów bocznych odbudowanych standardowymi kompozytowymi wkładami koronowokorzeniowymi wzmacnianymi włóknami szklanymi i endokoronami przegląd piśmiennictwa The literature-based comparison between the properties of posterior teeth restored with prefabricated glass fibre-reinforced composite posts and endocrowns Dominika Konarska-Matysiak, Beata Dejak Zakład Protetyki Stomatologicznej Katedry Stomatologii Odtwórczej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Kierownik: dr hab. B. Dejak, prof. nadzw. HASŁA INDEKSOWE: wkłady standardowe kompozytowe wzmacniane włóknem szklanym, endokorony, wytrzymałość zębów, odbudowa zębów po leczeniu endodontycznym Streszczenie W pracy dokonano porównania właściwości zębów bocznych odbudowanych wkładami koronowo-korzeniowymi FRC oraz endokoronami pod względem wytrzymałości, szczelności, zasad opracowania tkanek zęba oraz trwałości uzupełnień na podstawie piśmiennictwa. Z przytoczonych badań wynika, że odporność na złamanie i trwałość obydwu uzupełnień jest podobna. Endokorony wykazują gorszą szczelność brzeżną, ale pozwalają na bardziej oszczędną preparację zęba. Z tego względu, jeżeli ząb można odbudować endokoroną cementowaną adhezyjnie to należy to rozważyć przed wykonaniem wkładu koronowo-korzeniowego FRC i korony ostatecznej. KEY WORDS: prefabricated glass fiber reinforced composite (FRC) posts, endocrowns, strength of teeth, restoration of endodontically treated teeth Summary The authors present the literature-based comparison between the properties of posterior teeth restored with prefabricated glass fibrereinforced composite posts and endocrowns concerning their strength, marginal adaptation, tooth preparation and longevity. The reported studies indicate that the fracture resistance and longevity of both restorations is similar. Endocrowns show a lower marginal adaptation but allow for less extensive preparation of tissues. Therefore, if the tooth can be restored by adhesively bonded endocrown this should be considered before using prefabricated glass fiberreinforced composite post and full crown. 201

2 D. Konarska-Matysiak, B. Dejak Wstęp Odbudowa twardych tkanek zęba po leczeniu endodontycznym jest zabiegiem trudnym. Tradycyjnie taki ząb odbudowano przy pomocy metalowego wkładu koronowo-korzeniowego oraz korony protetycznej. Ogromny postęp jaki dokonał się w dziedzinie materiałoznawstwa i rozwój technik adhezyjnych sprawił, że niezbędna stała się ponowna ocena metod odbudowy zniszczonych zębów. Obecnie poleca się stosować wkłady koronowo-korzeniowe kompozytowe wzmacniane włóknami szklanymi (FRC glass fiber-reinforced composite) wraz z koronami całkowitymi bądź pośrednie uzupełnienia wewnątrzkoronowe. W wyborze odpowiedniego rodzaju uzupełnienia protetycznego może pomóc klasyfikacja zaprezentowana przez Naumanna (1) (tab.i). Przedstawia ona sposoby odbudowy zębów w zależności od ilości zachowanych struktur naddziąsłowych. Powstaje pytanie, które z zastosowanych uzupełnień pozwoli na osiągnięcie najlepszej wytrzymałości odbudowywanych zębów? Celem pracy było porównanie, na podstawie piśmiennictwa, wytrzymałości, szczelności oraz trwałości odbudowy zębów za pomocą wkładów koronowo-korzeniowych kompozytowych wzmacnianych włóknami szklanymi i endokoron. Definicje i opracowanie zębów pod wkład koronowo-korzeniowy FRC i endokoronę. Wkłady koronowo-korzeniowe są to uzupełnienia stałe, stosowane w przypadkach znacznej destrukcji części koronowych zębów po leczeniu endodontycznym. Wkład koronowo- -korzeniowy składa się z części korzeniowej, która zakotwiczona jest w odpowiednio wypreparowanym kanale korzenia zęba, oraz części koronowej tworzącej strukturę naddziąsłową. Wkłady stosuje się najczęściej jako podbudowy pod korony protetyczne. Obecnie często stosuje się prefabrykowane wkłady koronowo-korzeniowe FRC z kompozytową częścią koronową (2). Kanał korzenia pod te uzupełnienia opracowywany jest na szerokość 1-1,5mm i głębokość ok. 8-10mm (2/3 długości korzenia). Podczas preparacji istnieje niebezpieczeństwo przypadkowej perforacji korzenia (3, 4). Poszerzenie kanału korzeniowego powoduje wzrost naprężeń w okolicy szyjki zęba i zwiększa podatność korzenia na pęknięcia (5). Drugim sposobem odtwarzania koron zębów leczonych endodontycznie są wewnątrzkoronowe uzupełnienia pośrednie zwane endokoronami. Są wykonywane z ceramiki lub kompozytu i mocowane adhezyjnie do pozostałych tkanek naddziąsłowych zęba. Ich retencja oprócz adhezji oparta jest na makromechanicznym umocowaniu w komorze zęba (6). Opracowanie zębów pod endokoronę wiąże się z zachowaniem maksymalnej ilości tkanek naddziąsłowych. Preparowany jest dodziąsłowy stopień shoulder na obwodzie zęba i wewnętrzny otwór retencyjny w komorze zęba (7, 8). Głębokość otworu retencyjnego powinna wynosić od 1mm do 4mm. Głębsza preparacja komory zęba poprawia retencję uzupełnienia a także umożliwia przenoszenie sił żucia poprzez ściany komory w kierunku korzenia (7). Bindl i wsp. w celu poprawienia retencji endokorony sugerują wykonanie niewielkich podcięć na bocznych ścianach komory (3). Zaletą odbudowy zębów endokoronami jest brak ingerencji w strukturę korzeni (9). Ponadto, endokorona stanowi monoblok, przez co unika się połączenia różnorodnych materiałów użytych do odbudowy. Grubość ceramiki bądź kompozytu na powierzchni zgryzowej wynosi zwykle 3-5mm w zależności od rodzaju użytego materiału i stopnia zniszczenia struktur zębów (7, 8). Odporność na złamanie zębów odbudowanych wkładami koronowo-korzeniowymi FRC i endokoronami Według Morgano kompozytowe wkłady koronowo-korzeniowe nie wzmacniają zębów leczonych endodontycznie, a jedynie zapewniają retencję dla części naddziąsłowej (10). 202 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 3

3 Natomiast według innych autorów umieszczenie wkładów koronowo-korzeniowych FRC cementowanych adhezyjnie w korzeniach zębów bocznych poprawia odporność zębów na złamanie (11, 12). W zębach z pozostawioną jedną ścianą, bądź całkowitym brakiem korony, umieszczenie wkładu koronowo-korzeniowego FRC zwiększyło wytrzymałość odbudowy o 35%-60% (13). Z czasem dochodzi jednak do degradacji połączenia cementu kompozytowego z zębiną korzeniową, co może doprowadzić do odcementowania wkładów koronowo-korzeniowych (14). Do najczęstszych niepowodzeń związanych ze stosowaniem wkładów koronowo-korzeniowych FRC należą: utrata retencji odbudowy oraz złamania rekonstruowanych zębów. Według wielu autorów złamania tych rekonstrukcji występują w szyjce zęba. Nie dochodzi do uszkodzenia korzenia bądź przebiega ono w Wkłady koronowo-korzeniowe T a b e l a I. Klasyfikacja ubytków zębów leczonych endodontycznie i koncepcja terapeutyczna według Naumanna Klasyfikacja ubytków Klasa I Ubytek z zachowanymi czterema ścianami Klasa II Ubytek z zachowanymi trzema ścianami Klasa III Ubytek z zachowanymi dwiema ścianami Klasa IV Ubytek z zachowaną jedną ścianą Klasa V Ubytek z całkowitym brakiem ścian Koncepcja terapeutyczna Możliwości odbudowy dowolne zachowawcze i protetyczne zarówno dla zębów przednich i bocznych. Możliwości odbudowy dowolne zachowawcze i protetyczne zarówno dla zębów przednich i bocznych. Dla zębów przednich możliwości odbudowy dowolne. Dla zębów bocznych mocowane adhezyjnie uzupenienia ceramiczne lub wypełnienie lane (z ochroną krawędzi żujących) lub korona. Dla zębów przednich wkład koronowo-korzeniowy z włókna szklanego, odbudowa adhezyjna, korona. Dla zębów bocznych wkład koronowo-korzeniowy z włókna szklanego lub metalu, nadbudowa adhezyjna lub lana, korona częściowa, korona. Dla zębów przednich i bocznych wkład koronowo-korzeniowy z włókna szklanego lub metalu i korona adhezyjna lub lana. miejscu, które pozwala na ponowną odbudowę zęba (15, 16, 17). Forberger i Gohring (18) zaobserwował także głębokie złamanie w obrębie korzeni. Budowa anatomiczna niektórych korzeni szczególnie zębów przedtrzonowych predysponuje do ich pękania (19). Z badań wynika, że zęby przedtrzonowe odbudowane materiałem kompozytowym bez użycia wkładu koronowo-korzeniowego wykazują podobną lub większą odporność na złamanie niż odbudowane przy pomocy wkładu koronowo-korzeniowego (20, 21). Massa i wsp. (22) wykazał, że zęby przedtrzonowe odbudowane bezpośrednio materiałem kompozytowym z 4 mm zakotwiczeniem w kanale, są bardziej odporne na złamanie niż zęby odbudowane za pomocą wkładów koronowo-korzeniowych. Rekonstrukcja zęba przy pomocy bezpośredniej odbudowy kompozytowej jest prostsza i bardziej ekonomiczna. Metoda ta PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 3 203

4 D. Konarska-Matysiak, B. Dejak jest mniej inwazyjna, bez preparacji korzenia unika się ryzyka jego perforacji. Badania przeprowadzone metodą elementów skończonych (MES) wykazały większą wytrzymałość zębów przedtrzonowych odbudowanych przy pomocy ceramicznych endokoron niż wkładów koronowo-korzeniowych z nadbudową kompozytową i pełnoceramiczną koroną (8). Zdaniem Forberger i Gohring (18) siła powodująca całkowite zniszczenie zębów odbudowanych ceramicznymi endokoronami i wkładami koronowo-korzeniowymi FRC w połączeniu z koronami ceramicznymi była porównywalna w obu grupach i osiągnęła wartość ok. 1100N. Według Stricker i Gohring (15) odporność na złamanie kompozytowych endokoron oraz wkładów koronowo-korzeniowych FRC pokrytych kompozytowymi koronami nie różniła się znacząco w obu grupach i wynosiła ok. 650N. Zęby odbudowane uzupełnieniami kompozytowymi ulegały uszkodzeniu przy użyciu mniejszej siły niż z rekonstrukcjami ceramicznymi (18). Korzenie zębów z endokoronami podobnie jak odbudowane wkładami koronowo-korzeniowymi ulegały niekorzystnym złamaniom, nie nadającym się do powtórnej odbudowy (18). Porównanie szczelności zębów obudowanych wkładami koronowo-korzeniowymi FRC i endokoronami Stricker i Gohring (15) porównali szczelność kompozytowych endokoron i wkładów koronowo-korzeniowych FRC po zastosowaniu termocyklicznych obciążeń. Zaobserwowali duży spadek szczelności brzeżnej wokół endokoron. Największe pogorszenie szczelności z 95,4% (wartości początkowej) do 31% zaobserwowano na granicy tkanek zęba i cementu kompozytowego, mniejsze na granicy cementu i endokorony kompozytowej z 97,4% (wartości początkowej) do 88,4% (15). W grupie zębów odbudowanych wkładami FRC stopień szczelności zmalał z 97,4% do wartości 95,9% na granicy cement kompozytowy i korona kompozytowa, oraz do wartości 65% na granicy tkanek zęba i cementu kompozytowego. Podobnie Forberger i Gohring (18) największy spadek szczelności brzeżnej zaobserwowali wokół endokoron ceramicznych po zastosowaniu termocyklicznych obciążeń. Ubytek ciągłości brzeżnej na granicy tkanek zęba i cementu kompozytowego znacznie zmalał z 72,4% do 44,7% a na granicy cement kompozytowy i endokorona z wartości 76,9% do 53,9%. Natomiast według Krejci i wsp. (21) nie ma różnic w szczelności brzeżnej kompozytowych endokoron oraz wkładów koronowo-korzeniowych FRC z koroną kompozytową po mechanicznym obciążeniu. Im bardziej sztywny jest materiał uzupełnień, tym mniejsze naprężenia powstają w strukturach zęba przyległych do niego (23) a to zapewnia ich lepszą szczelność (15). Dotyczy to wkładów koronowo-korzeniowych i wkładów koronowych. Im wyższy jest moduł elastyczności wkładu koronowo-korzeniowego, tym mniejsze naprężenia występują w cemencie łączącym go z tkankami zęba oraz większe naprężenia kontaktowe w połączeniu korony z zębiną (24). Potwierdzają to doświadczalne badania Forberger i Gohring. Im sztywniejsza była część korzeniowa odbudowy tym korona ostateczna wykazywała lepszą integrację brzeżną podczas termocyklicznych obciążeń (18). Elastyczny wkład koronowo-korzeniowy FRC może ulec odkształceniu pod wpływem obciążenia powodując uszkodzenie cementu na granicy tkanek zęba i wkładu koronowo-korzeniowego FRC oraz korony ostatecznej. Konsekwencją tego zjawiska jest przeciek brzeżny prowadzący do próchnicy wtórnej lub reinfekcji kanału korzeniowego (15, 25, 26). Im wyższy jest moduł elastyczności uzupełnienia wewnątrzkoronowego, tym mniejsze naprężenia występują w cemencie łączącym go z tkankami zęba oraz większe naprężenia kontaktowe w połączeniu endokorony z zębiną (27). W cemencie wokół endokoron z ceramiki naprężenia zredukowane i kontaktowe rozciągające były odpowiednio ponad 6-krotnie i 204 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 3

5 3-krotnie mniejsze niż wokół endokoron kompozytowych. W świetle tych badań uzupełnienia ceramiczne zachowuja lepszą szczelność niż kompozytowe (23). Trwałość kliniczna i niepowodzenia stosowania wkladów koronowo-korzeniowych FRC i endokoron Odsetek niepowodzeń stosowania wkładów koronowo-korzeniowych FRC po 2-5 latach testowania w warunkach klinicznych waha się w przedziale 2% do 5%. Odcementowanie wkładu koronowo-korzeniowego FRC i odłamanie kompozytowego zrębu koronowego są główną przyczyną niepowodzeń. Złamanie wkładu z włókna jest powikłaniem, które zdarza się rzadko. Główną przyczyną złamania jest zastosowanie zbyt wąskiego wkładu do odbudowy zniszczonego zęba, na który działają duże siły zwarciowe (28). W czasie ponad dwuletniej obserwacji klinicznej 95% endokoron ceramicznych spełniało dobrze swoje funkcje (7). Taki sam odsetek skuteczności odbudowy zębów za pomocą adhezyjnie cementowanych uzupełnień wewnątrzkoronowych po upływie 11,5 lat zaobserwowali Fuzzi i Rapelli (29). Ocena kliniczna wkładów ceramicznych funkcjonujących w jamie ustnej, według zmodyfikowanego kryterium USPHS (United States Public Health Services), dała dobre rezultaty w zakresie dopasowania kolorystycznego, zabarwienia krawędzi, próchnicy wtórnej, konturu i integralności brzeżnej (29). Badania Bindl i wsp. (3) dowodzą, że trwałość endokoron ceramicznych wykonanych metodą CAD/CAM po 7 latach w zębach trzonowych była większa (87,1%) niż w zębach przedtrzonowych (68,8%). Z innych badań wynika, że zachowanie wkładów ceramicznych w zębach przedtrzonowych było lepsze i wynosiło 99% niż w przypadku zębów trzonowych gdzie wyniosło 90% (29). Główną przyczyną niepowodzeń jest odcementowanie uzupełnienia pośredniego od zębiny komorowej spowodowane mniejszą powierzchnią Wkłady koronowo-korzeniowe adhezyjną oraz niekorzystnym stosunkiem wysokości korony do szerokości (3). Może wystąpić próchnica wtórna wokół endokoron (7). Pozostałe przyczyny niepowodzeń to złamanie korzenia oraz zapalenie przyzębia. W wyniku defektów ceramiki i przeciążeń zgryzowych dochodzi do kohezyjnych złamań w obrębie endokoron (30). Częstym klinicznym powikłaniem jest pęknięcie ceramicznych rekonstrukcji zębów (31). Podsumowanie Podjęcie decyzji, czy do odbudowy zniszczonych koron zębów bocznych zastosować endokoronę czy odbudować je za pomocą wkładu koronowo-korzeniowego FRC i pokryć koroną nie jest łatwe. Endokorony pozwalają na bardziej oszczędną preparację zęba. Z tego względu, ten rodzaj odbudowy należy rozważyć przed wykonaniem wkładu koronowo-korzeniowego FRC i korony. Zęby odbudowane uzupełnieniami pośrednimi mają odporność na złamanie podobną jak zęby z wkładami koronowo-korzeniowymi FRC, natomiast wykazują gorszą szczelność brzeżną. Niezależnie od sposobu odbudowy zębów występowały niekorzystne złamania korzeni. Trwałość obydwu uzupełnień jest podobna. Duże znaczenie ma rodzaj materiału zastosowanego do wykonania uzupełnień ostatecznych. Ceramiczne uzupełnienia pośrednie lub korony ostateczne, które są trwale zespolone z tkankami zęba nie tylko odbudowują, ale również wzmacniają pozostałe struktury zęba. Zęby odbudowane ceramicznymi endokoronami wykazują większą odporność na złamania, większą szczelność i trwałość niż kompozytowe. Podobnie wykonanie ostatecznej ceramicznej korony na wkładzie koronowo-korzeniowym FRC zapewnia większą wytrzymałość, szczelność i trwałość rekonstrukcji niż sama odbudowa kompozytowa. PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 3 205

6 D. Konarska-Matysiak, B. Dejak Piśmiennictwo 1. Naumann M.: Kiedy wskazane są wkłady koronowo-korzeniowe-klasyfikacja i koncepcja terapeutyczna. Quint., 2003, 6, Spiechowicz E.: Protetyka Stomatologiczna. Podręcznik dla studentów. Wydawnictwo Lekarskie PZWL., Warszawa Bindl A., Richter B., Mormann W. H.: Survival of ceramic computer-aided design/manufacturing crowns bonded to preparations with reduced macroretention geometry. Int. J. Prost., 2005, 18, 3, Ferrari M., Vichi A., Grandini S.: Efficacy of different adhesive techniques on bonding to Root canal walls: an SEM investigation. Dent. Mater., 2001, 17, Dejak B., Romanowicz M.: Wpływ kształtu i wielkości części korzeniowych wkładów na wytrzymałość rekonstruowanych zębów w świetle piśmiennictwa. Protet. Stomatol., 2000, L, 2, Reich S., Wichmann M., Rinne H., Shortall A.: Clinical performance of large, all-ceramic CAD/CAM-generated restorations after three years, a pilot study. J. Am. Dent. Assoc., 2004, 135, 5, Bindl A., Mormann W. H.: Clinical evaluation of adhesively placed Cerec endo-crowns after 2 years Preliminary results. J. Adhes. Dent., 1998, 1, Lin C-L., Chang Y-H., Chang C-Y., Pai C-A., Huang S-F.: Finite element and Weibull analyses to estimate failure risks in the ceramic endocrown and classical crown for endodontically treated maxillary premolar. Eur. J. Oral. Sci., 2010, 118, Edelhof D., Sorensen J.: Tooth structure removal associated with various preparation designs for posterior teeth. Int. J. Periodont. Restor. Dent., 2002, 22, 3, Morgano M. S.: Restoration of pulpless teeth: Application of traditional principles I present and future contexts. J. Prosthet. Dent., 1996, 75, 4, Salameh Z., Sorrentino R., Ounsi H. F., Goracci C., Tashkandi E., Tay F. R., Ferrari M.: Effect of different all-ceramic crown system on fracture resistance and failure pattern of endodontically treated maxillary premolars restored with and without glass fiber posts. J. Endod., 2007, 33, 7, Mendoza D. B., Eakle W. S., Kahl E. A., Ho R.: Root reinforcement with a resin-bonded preformed post. J. Prosthet. Dent., 1997, 78, 1, Mangold J. T., Kern M.: Influence of glass-fiber posts on the fracture resistance and failure pattern of endodontically treated premolars with varying substance loss: An in vitro study., J. Prosthet. Dent., 2011, 105, 6, Mannocci F., Ferrari M., Watson T. F.: Microleakage of endodontically treated teeth restored with fiber post and composite cores after cyclic loading: a confocal microscopic study. J. Prosthet. Dent., 2001, 85, Stricker E. J., Gohring T. N.: Influence of different posts and cores on marginal adaptation, fracture resistance, and fracture mode of composite rein crowns on human mandibular premolas. An in vitro study. J. Dent., 2006, 34; Maccari P. C., Conceicao E. N., Nunes M. F.: Fracture resistance of endodontically treated teeth restored with three different prefabricated composite endodontic post. Biomaterials, 2002, 23, Hayashi M., Takahashi Y., Imazato S., Ebisu S.: Fracture resistance of pulpless teeth restored with post-cores and crowns. Dent. Mater., 2006, 22, Forberger N., Gohring T. N.: Influence of type of post and core on in vitro marginal continuity, fracture resistance, and fracture mode of Lithia disilicate-based all-ceramic crowns. J. Posthet. Dent., 2008, 100, Chenug W.: A review of the management of endodontically treated teeth: Post, core and 206 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 3

7 the final restoration. J. Am. Dent. Assoc., 2005, 136, Fokkinga W. A., Le Bell A. M., Kreulen C. M., Lassila L. V. J., Vallittu P. K., Creugers N. H. J.: Ex vivo fracture resistance of direct resin composite complete crowns with and without posts on maxillary premolars. Int. Endod. J., 2005, 38, Krejci I., Duc O., Dietschi D., de Campos E.: Marginal adaptation, retention and fracture resistance of adhesive composite restorations on devital teeth with and without posts. Oper. Dent., 2003, 28, Massa F., Dias C., Blos C. E.: Resistance to fracture of mandibular premolars restored using post-and-core systems. Quint. Int., 2010, 41, Dejak B.: Ocena wytężenia i szczelności różnych uzupełń koronowych w zębach trzonowych podczas symulacji żucia. Rozprawa habilitacyjna. Łódź Dejak B.: Porównanie wytrzymałości zębów odbudowanych za pomocą indywidualnych wkładów koronowo-korzeniowych metalowych i standardowych kompozytowych wzmacnianych włóknami szklanymi. Protet. Stomatol., 2010, LX, 2, Schwartz R. S., Robbins J. W.: Post Placement and restoration of Endodontically Treated Wkłady koronowo-korzeniowe Teeth: A Literature Review. Endod. J., 2004, 30, 5, Totiam P., Gonzalez-Cabezaz C., Fontana M. R., Zero D. T.: A new In vitro model to study the relationship of gap size and secondary caries. Caries Res., 2007, 41, Dejak B., Młotkowski A.: A Three-dimensional finite element analysis of strength and adhesion of composite adhesion resin versus ceramic inlays in morals. J. Prosthet. Dent., 2008, 99, 2, Mannocci F., Cavalli G., Gagliani M.: Uzupełnienia adhezyjne zębów leczonych endodontycznie. Wydawnictwo Kwintesencja, Warszawa Fuzzi M., Rapelli G.: Wkłady ceramiczne ocena kliniczna. Quint., 2001, IX, 1, Kramer N., Frankenberger R.: Clinical performance of bonded leucite reinforced glass ceramic inlays and onlays after eight years. Dent. Mater., 2005, 21, Frankenberger R., Petschelt A., Kramer N.: Leucite-reinforced glass ceramic inlays and onlays after six years: clinical behavior. Oper. Dent., 2000, 25, 6, Zaakceptowano do druku: 31.I.2013 r. Adres autorów: Łódź ul. Pomorska 251. Zarząd Główny PTS PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 3 207