Czynnik martwicy nowotworów (TNF-a) w procesie indukcji insulinooporności u osób z otyłością prostą

Paweł Bogdański 1, Danuta Pupek-Musialik 1, Magdalena Łuczak 1, Wiesław Bryl 1, Anna Jabłecka 2 PRACA ORYGINALNA 1 Klinika Chorób Wewnętrznych i Zaburzeń Metabolicznych Akademii Medycznej w Poznaniu, 2 Zakład Farmakologii Klinicznej Instytutu Kardiologii Akademii Medycznej w Poznaniu Czynnik martwicy nowotworów (TNF-a) w procesie indukcji insulinooporności u osób z otyłością prostą Tumor necrosis factor alfa (TNF-a) and its role in pathogenesis of insulin resistance in patients with simple obesity Abstract Background. Obesity is highly associated with insulin resistance. There is some evidence that tumor necrosis factor-alpha (TNF) interferes with insulin signalling pathway and may mediate insulin resistance. The aim of the study was evaluation if TNF can be involved in the expression of obesity-induced insulin resistance. Material and methods. The study group consisted of 30 obese patients without hypertension and diabetes mellitus (M/F 16/14, aged 44,2 ± 3,2 years, BMI 32,4 ± 4,2 kg/m 2 ). As a control group we used 20 healthy volunteers (M/F 8/12, aged 34,3 ± 2,1 years, BMI 23,2 ± 1,7 kg/m 2 ). Dependent (%FAT) and independent (kgfat) fat content was meas- ured by bioimpedancy method. TNF and insulin were assessed with use of RIA method. Insulin resistance was calculated as fasting insulin/glucose ratio (IRI/G). Results. Serum levels of TNF, insulin and IRI/G ratio in the obese patients significantly exceeded those observed in normal subjects; positive correlations between TNF and %FAT and between TNF and IRI/G ratio were observed. Conclusions. Obesity is associated with increased plasma TNF concentration. Increased concentration of TNF and its positive correlation with IRI/G ratio should be considered as an important player in the state of insulin resistance observed in obesity. key words: obesity, tumor necrosis factor, insulin resistance Wstęp W ostatnich latach obserwuje się gwałtowny wzrost częstości występowania otyłości zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się. W badaniach POL-MO- NICA wykazano, że otyłość i nadwaga dotyczy 75% kobiet i 67% mężczyzn [1]. Nie ma wątpliwości, iż otyłość to choroba ogólnoustrojowa, uwarunkowana czynnikami metabolicznymi, neuroendokrynnymi, psychologicznymi, środowiskowymi i genetycznymi [2]. Z jej rozwojem wiąże Adres do korespondencji: lek. med. Paweł Bogdański Klinika Chorób Wewnętrznych i Zaburzeń Metabolicznych AM ul. Szamarzewskiego 84, 60 569 Poznań tel. +48 (0 prefiks 61) 843 64 67, faks +48 (0 prefiks 61) 847 85 29 e-mail: pbogd@polbox.com Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna 2002, 2, 6, 449 454 Copyright 2002 Via Medica, ISSN 1643 3165 się zwiększone ryzyko występowania chorób układu krążenia, cukrzycy typu 2, nadciśnienia tętniczego, dyslipidemii, zmian zwyrodnieniowych stawów, nowotworów jelita grubego i narządu rodnego [3]. Częstsze występowanie cukrzycy i innych rodzajów zaburzeń gospodarki węglowodanowej w otyłości ma szereg uwarunkowań patofizjologicznych. Niewątpliwie najistotniejsze znaczenie ma towarzysząca otyłości insulinooporność, prowadząca do wyrównawczej hipersekrecji insuliny i do następowego szybszego wyczerpania się rezerw wydzielniczych komórek b wysp Langerhansa [4]. Molekularny mechanizm rozwoju insulinooporności jest przedmiotem licznych badań. W procesie indukcji insulinooporności rozpatruje się udział wielu, często współdziałających czynników. Wśród nich wymienia się kilka molekuł związanych z hamowaniem prawidłowego działania insuliny [5, 6]. Należą do nich: Rad potencjalna molekuła sygnałowa, której nadprodukcję obserwowano w tkance mięśniowej pacjentów www.ddk.viamedica.pl 449

Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna rok 2002, tom 2, nr 6 z cukrzycą typu 2 [7], PC-1 inhibitor kinazy tyrozynowej receptora dla insuliny [8], leptyna [9], kwasy tłuszczowe [10]. W ostatnim czasie w złożonym mechanizmie indukcji insulinooporności zwraca się również uwagę na potencjalny udział czynnika martwicy guza (TNF, tumor necrosis factor) [11]. TNF to pleotropowa cytokina, której działanie do niedawna kojarzono ze złożonym wpływem na układ immunologiczny oraz właściwości przeciwnowotworowe [12]. Znanym miejscem jej produkcji są makrofagi i monocyty. Dziś wiadomo już, że również tkanka tłuszczowa jest miejscem stałej ekspresji i sekrecji TNF [13]. Obserwowano zwiększoną ekspresję tego peptydu u osób z otyłością [14]; jej odzwierciedleniem jest wzrost stężenia TNF w surowicy [15]. Sugeruje się, iż fizjologiczna rola TNF produkowanego przez adipocyty polega na hamowaniu rozwoju otyłości poprzez wpływ m.in. na indukcję lipolizy [16, 17] oraz rozwój insulinooporności [18]. Podkreśla się, że TNF to kolejna obok leptyny substancja potwierdzająca hipotezę lipostatową wprowadzoną przez G.C. Kennedy ego [19]. Zwiększona ekspresja TNF jest elementem fizjologicznej pętli, przypuszczalnie związanej z ograniczeniem rozwoju otyłości, prowadząc jednak do powstania insulinooporności, z wieloma niekorzystnymi zaburzeniami klinicznymi [20]. Lang i Dobrescu [21] stwierdzili metodą euglikemicznej klamry metabolicznej stan insulinooporności u szczurów z laboratoryjnie indukowaną sepsą (iniekcja E. Coli). W jej patogenezie wzięli pod uwagę udział TNF. Jego nadprodukcja w przebiegu infekcji wiąże się ze stymulacją makrofagów przez LPS (lipopolisacharyd ścian komórkowych bakterii) lub inne endotoksyny uwalniane w czasie infekcji. Stwierdzili ponadto, że przewlekłe podawanie TNF szczurom indukuje oporność na insulinę [22]. W klinicznym badaniu przeprowadzonym wśród zdrowych ochotników, podając TNF, stwierdzono redukcję wrażliwości na insulinę wyrażoną hiperglikemią, nie obserwując przy tym obniżenia stężenia insuliny [23]. Celem pracy była ocena stężenia czynnika martwicy nowotworów u pacjentów z otyłością prostą oraz poszukiwanie zależności pomiędzy jego stężeniami a parametrami antropometrycznymi i wskaźnikiem insulinooporności. Materiał i metody Badanie przeprowadzono u 30 pacjentów Kliniki Chorób Wewnętrznych i Zaburzeń Metabolicznych oraz Poradni Nadciśnienia Tętniczego i Zaburzeń Metabolicznych w Poznaniu. Badana grupa składała się z 16 mężczyzn i 14 kobiet z otyłością prostą (BMI 32,4 ± 4,1 kg/m 2, w wieku 42,4 ± 3,2 lat). Grupę kontrolną stanowiło 20 zdrowych ochotników 8 mężczyzn i 12 kobiet (BMI 23,2 ± ± 1,7 kg/m 2, w wieku 34,3 ± 2,1 lat). W obu grupach przeprowadzono pełne badanie podmiotowe i przedmiotowe. Wykonano podstawowe pomiary antropometryczne, na podstawie których oznaczono wskaźnik masy ciała (BMI, body mass index) oraz wskaźnik talia:biodra (WHR, waist to hip ratio). Względną (%FAT) oraz bezwzględną (kgfat) zawartość tkanki tłuszczowej oznaczono metodą bioimpedancji elektrycznej za pomocą aparatu Bodystat 1500 firmy Bodystat. Na podstawie średnich z 3 przygodnych pomiarów ciśnienia, wykonanych według zaleceń VI raportu Joint National Committee, w obu grupach wykluczono nadciśnienie tętnicze. W grupie osób z otyłością wykluczono jej wtórne przyczyny. W obu grupach wykonano następujące badania: 1. Stężenie TNF w osoczu oznaczono na czczo, wykorzystując metodę radioimmunologiczną firmy Biosource Europe S.A. 2. Oznaczenie stężenia insuliny w osoczu wykonano na czczo metodą radioimmunologiczną za pomocą zestawu RIA-INS produkcji Centralnego Ośrodka Badawczo-Rozwojowego Izotopów Świerk k. Otwocka. Pomiaru aktywności dokonywano przy użyciu licznika Scaler A-224. Jednocześnie u chorych wykonano próbę doustnego obciążenia glukozą za pomocą 75 g glukozy. Stężenia glukozy we krwi oznaczono na czczo, po godzinie i po 2 godzinach po obciążeniu za pomocą zestawu komercyjnego. Na podstawie próby z badania wykluczono chorych z cukrzycą oraz upośledzoną tolerancją glukozy. Obliczając iloraz stężenia insuliny na czczo do stężenia glukozy na czczo, określono współczynnik IRI/G (coefficient insulin/glycaemia), będący wykładnikiem insulinooporności. 3. Gospodarkę lipidową oznaczono metodą enzymatyczną za pomocą komercyjnego zestawu diagnostycznego. 4. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej, stosując program Statistica firmy Stat-Soft Inc. Obliczone wyniki podano, uwzględniając odchylenie standardowe (± SD, standard deviation). Ze względu na nieliniowy rozkład wartości TNF otrzymane dane logarytmowano (log10 TNF). Badane wielkości porównywano w poszczególnych grupach za pomocą testu t-studenta dla zmiennych niezależnych. Oceny zależności pomiędzy badanymi zmiennymi dokonano przy użyciu korelacji liniowej Pearsona oraz analizy regresji wieloczynnikowej. Wyniki Otrzymane wyniki przedstawiono w tabeli 1. W grupie pacjentów z otyłością prostą, w stosunku do grupy kontrolnej, stwierdzono znamiennie wyższe stężenia TNF, insuliny oraz wyższe wartości wskaźnika insulinooporności (IRI/G). Grupę tą cechowały również wyższe stężenia cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji LDL oraz triglicerydów oraz niższe stężenia cholesterolu frakcji HDL. 450 www.ddk.viamedica.pl

Paweł Bogdański i wsp. TNF-a a insulinooporność Tabela 1. Stężenie TNF, insuliny, wartości IRI/G, ciśnienia tętniczego, parametry gospodarki lipidowej oraz wybrane wskaźniki antropometryczne w grupie chorych z otyłością prostą (grupa 1) oraz w grupie kontrolnej Table 1. Serum TNF, insulin, IRI/G, blood pressure, lipids and selected parameters in obese subjects (group 1) and controls Grupa 1 Grupa kontrolna BMI [kg/m 2 ] 32,4 ± 4,1 23,2 ± 1,7* WHR 0,98 ± 0,11 0,79 ± 0,05* Tłuszcz (%) 39,8 ± 6,53 22,9 ± 4,28* Tłuszcz [kg] 42,3 ± 7,1 17,1 ± 5,2* SBP [mm Hg] 122,3 ± 6,9 118,2 ± 7,5 DBP [mm Hg] 82,3 ± 7,1 79,2 ± 3,7 TNF [pg/ml] 54,7 ± 34,2 17,4 ± 4,7* Insulina [j.m./l] 33,1 ± 10,5 8,6 ± 1,6* IRI/G 0,36 ± 0,11 0,11 ± 0,02* Cholesterol całkowity [mmol/l] 5,35 ± 1,12 4,04 ± 0,75* Cholesterol frakcji HDL [mmol/l] 1,06 ± 0,31 1,35 ± 0,27* Cholesterol frakcji LDL [mmol/l] 3,38 ± 0,92 2,26 ± 0,66* Triglicerydy [mmol/l] 2,06 ± 1,01 0,85 ± 0,20* *p < 0,05 vs. grupa 1; TNF (tumor necrosis factor) czynnik martwicy guza; BMI (body mass index) wskaźnik masy ciała; WHR (waist to hip ratio) wskaźnik talia/biodra; SBP (systolic blood pressure) skurczowe ciśnienie tętnicze; DBP (diastolic blood pressure) rozkurczowe ciśnienie tętnicze; IRI/G (coefficient insulin/glycaemia) wskaźnik insulina/glikemia W grupie tej stwierdzono ponadto znamiennie dodatnią korelację pomiędzy lntnf a procentową zawartością tkanki tłuszczowej (%FAT) r = 0,54; p < 0,05 (ryc. 1) oraz znamiennie dodatnią korelację pomiędzy lntnf a wskaźnikiem insulinooporności, wyrażonym stosunkiem insuliny do glukozy (IRI/G) r = 0,51; p < 0,05 (ryc. 2). W modelu regresji wieloczynnikowej zarówno %FAT (BETA = 0,30; p < 0,05), jak i lntnf (BETA = 0,43; p < 0,05) okazały się niezależnymi predykatorami wartości wskaźnika IRI/G (R 2 = 0,66; p < 0,05). Podjęto również próbę określenia wpływu typu otyłości na stężenie TNF i wskaźnik insulinooporności (IRI/G). W tym celu badaną grupę podzielono na 2 podgrupy: osoby z otyłością brzuszną (n = 16; 13 mężczyzn i 3 kobiety) oraz osoby z otyłością gynoidalną (n = 14; 3 mężczyzn i 11 kobiet). W grupie chorych z otyłością brzuszną stwierdzono tendencję (bez znamienności statystycznej) do wyższych wartości TNF i IRI/G w stosunku do chorych z otyłością gynoidalną (odpowiednio: TNF 58,6 ± 40,7 vs. 50,6 ± 32,2 pg/ml oraz IRI/G 41,4 ± ± 6,8 vs. 39,3 ± 6,1). Dyskusja Jest oczywiste, że insulinooporność to nie tylko problem zmniejszonego wnikania glukozy do komórek w odpowiedzi na bodziec insulinowy, lecz także szereg niekorzystnych następstw znamiennie zwiększających ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego [24]. Istnieje wiele dowodów na związek insulinooporności z dyslipidemią, nadciśnieniem tętniczym, zwiększoną krzepliwością krwi, miażdżycą. Zwiększenie stężenia insuliny oraz wskaźników insulinooporności u osób otyłych to zjawiska powszechnie obserwowane. Wyniki przedstawionego badania potwierdziły w tym względzie większość spostrzeżeń znanych z piśmiennictwa [25]. W analizowanej grupie autorzy stwierdzili również znamiennie wyższe wartości stężeń TNF w surowicy. Zwiększona ekspresja TNF w tkance tłuszczowej osób z otyłością wykazana w znanych badaniach [14] oraz stwierdzona przez autorów niniejszej pracy dodatnia korelacja pomiędzy TNF a %FAT stanowiły pośrednie dowody potwierdzające, iż źródłem zwiększonego stężenia tej cytokiny w osoczu jest tkanka tłuszczowa. Inne potencjalne źródła zwiększonej produkcji tej cytokiny, w tym również ostre i przewlekłe stany zapalne, zostały w toku badania klinicznego i na podstawie badań dodatkowych wykluczone. Zwiększone stężenie TNF w grupie otyłych, jego dodatnia korelacja ze wskaźnikiem insulinooporności oraz fakt, iż w modelu regresji wieloczynnikowej zarówno %FAT, jak i TNF okazały się niezależnymi predykatorami wartości wskaźnika IRI/G stanowią o możliwości rozważenia udziału tej cytokiny w indukcji insulinooporności związanej z otyłością. Wykazano, że TNF indukuje insulinooporność in vitro [26, 27] oraz w modelach zwierzęcych [28]. Wielu cen- www.ddk.viamedica.pl 451

Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna rok 2002, tom 2, nr 6 0,7 lntnf vs. IRI/G Współczynnik korelacji = 0,51 0,6 Regresja 95% przedział ufności 0,5 IRI/G 0,4 0,3 0,2 0,1 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0 2,2 2,4 lntnf Rycina 1. Zależność pomiędzy stężeniem czynnika martwicy guza (TNF) a wskaźnikiem insulinoodporności (IRI/G) (r = 0,51, p < 0,05) Figure 1. Relationship between TNF concentration and IRI/G ratio (r = 0,51, p < 0,05) 58 lntnf vs. %FAT Współczynnik korelacji = 0,54 52 Regresja 95% przedział ufności 46 %FAT 40 34 28 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0 2,2 2,4 lntnf Rycina 2. Zależność pomiędzy stężeniem czynnika martwicy guza (TNF) a względną zawartością tkanki tłuszczowej (%FAT) (r = 0,54, p < 0,05) Figure 2. Relationship between TNF concentration and %FAT (r = 0,54, p < 0,05) nych informacji dotyczących potencjalnych miejsc oddziaływania TNF w procesie indukcji insulinooporności w otyłości dostarczyły badania genetyczne. W tym celu wyhodowano homozygotyczne myszy z nonsensowną mutacją w obrębie genu dla TNF (TNF / ), wyłączając w ten sposób funkcję cytokiny [29, 30]. Grupę kontrolną stanowiły otyłe myszy z prawidłową funkcją genu dla TNF (TNF+/+). Myszy TNF / cechowały niższe stężenia wolnych kwasów tłuszczowych i leptyny, związków potencjalnie uczestniczących w indukcji insulinooporności oraz wyższe stężenia GLUT-4 (glucose transporter przenośnik dokomórkowy glukozy) w mięśniach. Ob- 452 www.ddk.viamedica.pl

Paweł Bogdański i wsp. TNF-a a insulinooporność serwowano również mniejsze zaburzenia w indukcji sygnału po związaniu się insuliny ze swoistym receptorem. Z obserwacji tych wynika, że udział TNF w rozwoju insulinooporności w otyłości jest wypadkową kilku współistniejących zjawisk zachodzących pod wpływem tej cytokiny. Najczęściej postulowane drogi oddziaływania TNF w indukcji insulinooporności u osób z otyłością to: zmniejszenie dokomórkowego transportu glukozy [31] oraz zaburzenie transdukcji sygnału powstałego po połączeniu insuliny ze swoistym receptorem [32, 33]. U ludzi związek TNF z insulinoopornością jest ciągle zagadnieniem kontrowersyjnym. W badaniu Van der Pola i wsp. podanie TNF prowadziło do rozwoju insulinooporności [23]. W późniejszych badaniach potwierdzano, iż zwiększona ekspresja TNF w tkance tłuszczowej [34] i mięśniach [35] u otyłych osób z insulinoopornością korelowała ze stopniem insulinooporności. Dandona i wsp. [36] obserwowali ponadto, że w toku leczenia dietetycznego wraz ze spadkiem masy ciała znamiennie obniżała się ekspresja TNF w tkance tłuszczowej, z obserwowaną równocześnie poprawą insulinowrażliwości. Istnieją coraz liczniejsze podstawy molekularne świadczące o udziale tej cytokiny w procesie indukcji insulinooporności. Dotychczas jednak jedyna próba Ofei i wsp. [37] z podawaniem przeciwciał neutralizujących TNF u ludzi nie przyniosła oczekiwanego efektu klinicznego w postaci zmniejszenia insulinooporności. Pełne poznanie złożonej roli TNF w patomechanizmie rozwoju insulinooporności pozwoli być może w przyszłości na określenie skutecznej terapii tego patologicznego stanu. Wnioski 1. Chorych z otyłością prostą charakteryzują wyższe wartości stężenia TNF w surowicy. 2. Zwiększone stężenie TNF w grupie otyłych oraz jego dodatnia korelacja ze wskaźnikiem insulinooporności wskazują na potencjalny udział tej cytokiny w indukcji insulinooporności związanej z otyłością. Streszczenie Wstęp. Znamiennie częstsze występowanie insulinooporności u chorych z otyłością jest znanym faktem. Ostatnie badania sugerują, że w procesie rozwoju insulinooporności ważną rolę może odgrywać zwiększone stężenie czynnika martwicy nowotworów (TNF) pleotropowej cytokiny, produkowanej m.in. przez tkankę tłuszczową. Celem pracy była ocena stężenia TNF u pacjentów z otyłością prostą oraz poszukiwanie zależności pomiędzy stężeniami tej cytokiny a wybranymi parametrami antropometrycznymi i wskaźnikiem insulinooporności. Materiał i metody. Do badania włączono 30 pacjentów z otyłością prostą (M/K 16/14, w wieku 44,2 ± 3,2 lat, BMI 32,4 ± 4,2 kg/m 2 ). Grupę kontrolną stanowiło 20 zdrowych ochotników (M/K 8/12, w wieku 34,3 ± 2,1 lat, BMI 23,2 ± ± 1,7 kg/m 2 ). Względną (%FAT) i bezwzględną (kgfat) zawartość tkanki tłuszczowej oznaczono metodą bioimpedancji elektrycznej. Stężenie TNF i insuliny określono metodami radioimmunologicznymi. Wskaźnik insulinooporności obliczono jako iloraz stężenia insuliny/glukozy (IRI/G). Wyniki. Grupę osób z otyłością prostą cechowały znamiennie wyższe stężenia TNF, insuliny oraz znamiennie wyższe wartości wskaźnika insulinooporności (IRI/G) w porównaniu z grupą kontrolną. Ponadto w grupie tej stwierdzono dodatnią korelację pomiędzy stężeniami TNF a %FAT i wskaźnikiem IRI/G. Wnioski. Chorych z otyłością prostą charakteryzują wyższe wartości stężeń TNF w surowicy. Zwiększone stężenie TNF w grupie otyłych oraz jego dodatnia korelacja ze wskaźnikiem insulinooporności wskazują na potencjalny udział tej cytokiny w indukcji insulinooporności związanej z otyłością. słowa kluczowe: otyłość, czynnik martwicy nowotworów, insulinooporność Piśmiennictwo 1. Rywik S., Broda G., Piotrowski W. Epidemiologia chorób układu krążenia. Program Pol-Monica Warszawa. Kardiologia Polska 1995; 44: 735. 2. Report of a WHO Consultation on Obesity. Preventing and Managing the Global Epidemic. Division of noncomunicable Diseases. World Health Organization. Geneva 3 5 June 1997, WHO/NUT/NCD 1998. 3. Feinleib M. Epidemiology of obesity in relation to health hazards. Ann. Int. Med. 1985; 103: 1019 1024. 4. Sieradzki J. Otyłość a cukrzyca. Endokrynol. Pol. 2001; supl. 1: 230. 5. Olefsky J.M., Molina J.M. Insulin resistance in man. W: Riffin H., Porte D.J., Diabetes Mellitus. red. Wyd. 4. Elsevier Science Publishing Co., Nowy Jork 1990, 121 153. 6. Moller D.E. Insulin Resistance. John Wiley & Sons, UK 1993. 7. Reynet C., Kahn C.R. Rad: a member of the Ras family overexpressed in muscle of type II diabetic humans. Science 1993; 262: 1441 1444. 8. Maddux B.A., Sbraccia P., Kumakura S., Sasson S., Youngren J., Fisher A. i wsp. embrane glycoprotein PC-1 and insulin resistance in non-insulin dependent diabetes mellitus. Nature 1995; 373: 448 451. 9. Cohen B., Novick D., Rubinstein M. Modulation of insulin activities by leptin. Science 1996; 274: 1185 1188. 10. Boden G. Role of fatty acids in pathogenesis of insulin resistance and NIDDM. Diabetes 1997; 46: 3 10. 11. Cheung A.T., Ree D., Kolls J.K., Fuselier J., Coy D.H., Bryer- Ash M. An in vivo model for elucidation of the mechanism of tumor necrosis factor-a (TNF-a) induced insulin resistance: evidence for differential regulation of insulin signaling by TNFa. Endocrinology 1998; 139: 4928 4935. 12. Aggarwal B.B., Natarajan K. Tumor necrosis factor: developments during the last decade. Eur. Cytokin. Netw. 1996; 7: 93 124. 13. Kern P.A., Saghizadeh M., Ong J.M., Bosch R.J., Deem R., Simsolo R.B. The expression of tumor necrosis factor in human adipose tissue. Regulation by obesity, weigh loss, and relationship to lipoproten lipase. J. Clin. Invest. 1995; 95: 2111 2119. www.ddk.viamedica.pl 453

Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna rok 2002, tom 2, nr 6 14. Hotamisligil G.S., Arner P., Caro J.F., Atkinson R.L., Spiegelman B.M. Increased adipose expression of tumor necrosis factor-a in human obesity and insulin resistance. J. Clin. Invest. 1995; 95: 2409 2415. 15. Dandona P., Weinstock R., Thusu K., Abdelrahman E., Ijada A., Wadden T. Tumor necrosis factor-alpha in sera of obese patients: fall with weight loss. J. Clin. Endocrinol. Metab. 1998; 83: 2907 2910. 16. Semb H., Peterson J., Tavernier J., Olivecrona T. Multiple effects of tumor necrosis factor on lipoprotein lipase in vivo. J. Biol. Chem. 1987; 262: 8390 8394. 17. Pekala P.H., Kawakami M., Angus C.W., Lane M.D., Cerami A. Selective inhibition of synthesis of enzymes for de novo fatty acid biosynthesis by endothocin-induced mediator from exude cells. Proc. Natl. Acad. Sci. USA 1983; 80: 2743 2747. 18. Peraldi P., Spiegelman B. TNF and insulin resistance: summary and future prospects. Mol. Cell Biochem. 1998; 182: 169 175. 19. Kennedy G.C. The role of depot fat in the hypothalamic control of food intake in the rat. Proc. R. Soc. Series B. 1953; 140: 578 592. 20. Ventre J., Doebber T., Wu M., MacNaul K., Stevens K., Pasparakis M. i wsp. Targeted disruption of the tumor necrosis factor-alpha gene: metabolic consequences in obese and nonobese mice. Diabetes 1997; 46: 1526 1531. 21. Lang C.H., Dobrescu C. Sepsis induced changes in vivo insulin action in diabetic rats. Am. J. Physiol. 1989; 257: 301 308. 22. Lang C.H., Dobrescu C., Bagby G.J. Tumor necrosis factor impair insulin action on peripheral glucose disposal and hepatic glucose output. Endocrinology 1992; 130: 43 52. 23. Van der Poll T., Romijnm A., Endert E., Borin J.J.J., Buller H.R., Sauerwein H.P. Tumor necrosis factor mimics the metabolic response to acute infection in healthy humans. Am. J. Phisiol. 1991; 261: 247 465. 24. Depres J.P., Lamarche B., Maurieg P. Hyperinsulinemia as an independent risk factor for ischemic heart disease. New Engl. J. Med. 1996; 334: 952 957. 25. Bonadonna R.C., DeFronzo R.A. Glucose metabolism in obesity and type II diabetes. W: Bjorntorp P., Brodoff B.N. Obesity red. J.B. Lippincott, Filadelfia 1992: 474 501. 26. Stephens J., Lee J., Pilch P. Tumor necrosis factor alpha induced insulin resistance in 3T3-L1 adipocytes is accompanied by a loss of insulin receptor substrate-1 and GLUT-4 expression without a loss of insulin-receptor-mediated transduction. J. Biol. Chem. 1997; 272: 971 976. 27. Hotamisligil G.S., Budavari A., Murray D., Spiegelman B.M. Reduced tyrosine kinase activity of the insulin receptor in obesity-diabetes. Central role of tumor necrosis factor-alpha. J. Clin. Invest. 1994; 94: 1543 1549. 28. Cheung A., Ree D., Kolls J., Fuselier J., Coy D., Bryer-Ash M. An in vivo model for elucidation of the mechanism of tumor necrosis factor-a (TNF-a)-induced insulin resistance: evidence for differential regulation of insulin signaling by TNFa. Endocrinology 1998; 139: 4928 4935. 29. Uysal K., Wiesbrock S., Marino M. Hotamisligil G. Protection from obesity-induced insulin resistance in mice lacking TNF- -alpha function. Nature 1997; 389: 610 614. 30. Kirchgessner T.G., Uysal K.T., Wiesbrock S.M., Marino M., Hotamisligil G.S. Tumor necrosis factor a contributes to obesity-related hyperleptinemia by regulating leptin release from adipocytes. J. Clin. Invest. 1997; 11: 2777 2782. 31. Stephens J.M., Pekala P.H. Transcriptional repression of the GLUT4 and C/EBP genes in 3T3-L1 adipocytes by tumor necrosis factor-alpha. J. Biol. Chem. 1991; 266: 21839 21845. 32. Hotamisligil G.S., Peraldi P., Budavari A., Ellis R., White M.F., Spiegelman B.M. IRS-1-mediated inhibition of insulin receptor tyrosine kinase activity in TNF-alpha and obesity-induced insulin resistance. Science 1996; 271: 665 668. 33. Hotamisligil G., Murray D., Choy L., Spiegelman B. Tumor necrosis factor-inhibits signaling from the insulin receptor. Proc. Natl. Acad. USA 1994; 91: 4854 4858. 34. Hotamisligil G.S., Arner P., Caro J.F., Atkinson R.L., Spiegelman B.M. Increased adipose tissue expression of tumor necrosis factor-a in human obesity and insulin resistance. J. Clin. Invest. 1995; 95: 2409 2415. 35. Saghizadeh M., Ong J.M., Garvey W.T., Henry R.R., Kern P.A. The expression of TNF alpha by human muscle. Relationship to insulin resistance. J. Clin. Invest. 1996; 97: 1111 1116. 36. Dandona P., Weinstock R., Thusu K., Abdelrahman E., Ijada A., Wadden T. Tumor necrosis factor-alpha in sera of obese patients: fall with weight loss. J. Clin. Endocrinol. Metab. 1998; 83: 2907 2910. 37. Ofei F., Hurel S., Newkirk J., Sopwith M., Taylor R. Effects of engineered human anti-tnf-a antibody (CDP571) on insulin sensitivity and glycemic control in patients with NIDDM. Diabetes 1996; 45: 881 885. 454 www.ddk.viamedica.pl