Przedmiotowy system oceniania z historii i społeczeństwa w Szkole Podstawowej nr 3 im. B. Malinowskiego w Działdowie

Przedmiotowy system oceniania z historii i społeczeństwa w Szkole Podstawowej nr 3 im. B. Malinowskiego w Działdowie opracowany na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007roku ze zmianami, dotyczącego zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów, Wewnętrznego Systemu Oceniania Szkoły Podstawowej nr 3 im. Bronisława Malinowskiego w Działdowie - zgodny z podstawą programową przedmiotu historia i społeczeństwo dla II etapu edukacyjnego: klasy IV VI (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 sierpnia 2012 roku). 1

Przedmiotowy system oceniania z historii i społeczeństwa w Szkole Podstawowej nr 3 im. Bronisława Malinowskiego w Działdowie Przedmiotowy system oceniania z historii i społeczeństwa został opracowany na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007roku ze zmianami, dotyczącego zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów, Wewnętrznego Systemu Oceniania Szkoły Podstawowej nr 3 im. Bronisława Malinowskiego w Działdowie i jest zgodny z podstawą programową przedmiotu historia i społeczeństwo dla II etapu edukacyjnego: klasy IV VI, oraz Programem nauczania My i historia w klasach IV VI szkoły podstawowej autorstwa Bogumiły Olszewskiej i Wiesławy Surdyk-Fertsch, Wydawnictwo Szkolne PWN oraz Programem nauczania historii i społeczeństwa w szkole podstawowej Klucz do historii, autorstwa Małgorzaty Lis, opublikowanym przez Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Przedmiotowy system oceniania uwzględnia: 1. Informacje, jakie umiejętności nabyte na przedmiocie historia i społeczeństwo będą podlegały ocenie obszary aktywności ucznia; 2. Kontrakt między nauczycielem a uczniem; 3. Kryteria ocen zawierające wymagania na daną ocenę; 4. Narzędzia pomiaru osiągnięć uczniów; 5. Sposób ustalania oceny śródrocznej i końcoworocznej; 6. Zasady współdziałania z uczniami i rodzicami. OBSZARY AKTYWNOŚCI UCZNIA 1. Postawy i zachowania specyficzne dla aktywności historycznych: uczeń rozumie przyczyny i skutki poznanych zjawisk; uczeń prawidłowo posługuje się chronologią i poprawnie operuje pojęciami z nią związanymi; uczeń umie wykorzystać różne źródła informacji do zdobywania wiedzy historycznej; uczeń umie korzystać z mapy jako źródła wiadomości; uczeń próbuje interpretować różnego rodzaju źródła historyczne; uczeń próbuje samodzielnie oceniać fakty i wydarzenia historyczne; uczeń zna i przestrzega praw dziecka i praw człowieka. 2

2. Postawy i zachowania funkcjonujące poza sferą działań ściśle związanych z historią: uczeń umie jasno i precyzyjnie formułować myśli, odpowiedzi i pytania, wyjaśnia je, zarówno w mowie, jak i w piśmie; uczeń umie posługiwać się encyklopedią, tekstem źródłowym i zbiorami bibliotecznymi; uczeń rozwiązuje problemy indywidualnie i w grupie; uczeń wie, jak umiejętnie uczestniczyć w dyskusji; uczeń próbuje posługiwać się językiem historycznym przy opisie wydarzeń; uczeń okazuje tolerancję i szacunek dla poglądów niezgodnych z jego własnymi; uczeń szanuje prawa innych ludzi. UMOWA KONTRAKT Z UCZNIAMI 1. Prace klasowe i sprawdziany są obowiązkowe. Są zapowiadane nie później niż tydzień przed ich przeprowadzeniem i omówiony jest ich zakres. Nieobecność na sprawdzianie lub pracy klasowej może być usprawiedliwiona chorobą ucznia i potwierdzona przez lekarza lub rodziców/prawnych opiekunów; Prace pisemne są archiwizowane przez rok. Rodzice mają prawo wglądu podczas wywiadówek i otwartych drzwi ; 2. Na koniec semestru przewiduje się test sprawdzający; 3. Jeżeli praca klasowa lub sprawdzian, test nie odbędą się w terminie ustalonym przez nauczyciela, z przyczyn niezależnych od nauczyciela lub klasy, wówczas nauczyciel w porozumieniu z klasą ustala nowy termin; 4. Jeżeli uczeń opuścił pracę klasową, sprawdzian lub test z przyczyn losowych, powinien ją napisać w ciągu dwóch tygodni od dnia powrotu do szkoły; 5. Krótkie sprawdziany kartkówki są obowiązkowe, mogą, ale nie muszą być zapowiedziane i nie podlegają poprawie. Zakres treści tych sprawdzianów obejmuje trzy ostatnie tematy lekcyjne; 6. Każdy uczeń ma prawo prosić nauczyciela o dodatkowe wyjaśnienie niezrozumiałego tematu lekcji i do dodatkowej pracy domowej; 7. może poprawić słabą ocenę niedostateczną lub dopuszczającą z pracy klasowejdwa razy w semestrze, w terminie uzgodnionym z nauczycielem; UWAGA!!! Prawa do poprawy słabej oceny z pracy klasowej nie ma uczeń, który ściągał. 8. Nie ocenia się ucznia po dłuższej, usprawiedliwionej nieobecności; 9. ma prawo, ale i obowiązek zgłoszenia nieprzygotowania się do lekcji /należy rozumieć zarówno przygotowanie ustne, brak pracy domowej, jak i brak zeszytu przedmiotowego/. Ma prawo zgłosić nieprzygotowanie 2 razy w półroczu na początku każdych zajęć. Trzecie i kolejne nieprzygotowanie do lekcji pozwala nauczycielowi postawić ocenę niedostateczną. Próba oszukania nauczyciela upoważnia go do postawienia uczniowi oceny niedostatecznej. 3

10. Jeżeli uczeń będzie nieobecny na lekcji, jest zobowiązany do samodzielnego uzupełnienie braków /notatki lekcyjnej i zadanej pracy domowej/; 11. Obowiązkiem ucznia jest systematyczne, czytelne i estetyczne prowadzenie zeszytu przedmiotowego zapisywanie w nim notatek i prac domowych; 12. za pracę na zajęciach lekcyjnych otrzymuje plusy. Trzy plusy są równoznaczne z oceną bardzo dobrą. 13. Uczniowie klas IV w miesiącu wrześniu nie otrzymują ocen niedostatecznych; 14. ma obowiązek systematycznie pracować na lekcjach historii i w domu /ma obowiązek przeczytania danego tematu lekcji z podręcznika/; 15. na koniec semestru i koniec roku szkolnego ma możliwość pytania na wyższą ocenę poprawę oceny. Jednak swoją ocenę uczeń pracuje cały semestr lub cały rok; 16. Oceny śródroczne wystawia nauczyciel w terminie ustalonym przez dyrekcję szkoły (przynajmniej siedem dni) przed posiedzeniem rady pedagogicznej; 17., który opuścił więcej niż 50% zajęć lekcyjnych nie może być klasyfikowany z historii i społeczeństwa; 18.. O planowanej ocenie niedostatecznej uczeń zostaje powiadomiony na miesiąc przed planowanym posiedzeniem rady pedagogicznej i ma prawo poprawić ocenę w terminie wyznaczonym przez nauczyciela. KRYTERIA OCENY Z HISTORII I SPOŁECZEŃSTWA Normy wymagań na poszczególne oceny szkolne znajdują się w kolejnych załącznikach: nr 1 klasa IV nr 2 klasa V nr 3 klasa VI NARZĘDZIA POMIARU OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW: 1. Pomiar osiągnięć uczniów odbywa się za pomocą następujących narzędzi: prac klasowych, sprawdzianów, testów; krótkich sprawdzianów kartkówek, odpowiedzi ustnych, prac domowych, przygotowania się do lekcji, aktywności w czasie lekcji, pracy w grupach lub pracy samodzielnej. 2. Stosowane metody: pogadanka; rozmowa nauczająca; praca z tekstem. 4

V. SPOSÓB USTALANIA OCENY ŚRÓDROCZNEJ I KOŃCOWOROCZNEJ Ocenianie będzie się odbywać w oparciu o skalę obowiązującą w polskim systemie oświaty. Dopuszcza się stosowanie znaków plus (+) i minus (-) przy ocenach cząstkowych. Ocenianie jest jawne. Obszary oceniane w ciągu semestru: 1. Prace klasowe, testy i krótkie sprawdziany kartkówki W zależności od zdobytych punktów uczniowie otrzymują oceny w następujący sposób: celujący 100% bardzo dobry 99% - 95% bardzo dobry - 94% - 90% dobry + 89% - 85% dobry 84% - 79% dobry - 78% - 75% dostateczny+ 74% - 70% dostateczny 69% - 54% dostateczny - 53% - 50% dopuszczający + 49% - 45% dopuszczający 44% - 35% dopuszczający - 34% - 31% niedostateczny 30% - 0% 2. Odpowiedzi ustne: na które składają się: umiejętności zanalizowania tematu główna myśl jasno sformułowana; logiczne uzasadnienie własnego stanowiska umiejętności selekcjonowania materiału brak błędów faktograficznych; fakty mieszczące się w podstawie programowej; styl wypowiedzi, czyli: samodzielność i płynność wypowiedzi; konsekwentne stosowanie adekwatnej terminologii; bogate słownictwo 5

3. Praca domowa: oceniamy następujące umiejętności poprawność; kompletność pracy; oryginalność; samodzielność; prezentacja wyników 4. Aktywność: oceniamy stopniem lub umownym znakiem (+) w zależności od wkładu pracy. Trzy plusy powodują wpisanie do dziennika lekcyjnego oceny bardzo dobrej. 5. Praca w grupach: będzie polegała na efektywnym współdziałaniu w zespole i ocenianiu własnego uczenia się, skutecznym porozumiewaniu się w różnych sytuacjach i rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób. Praca w grupie będzie oceniana przez ucznia jako element samooceny i przez nauczyciela, uwzględniając następujące fazy: zaangażowanie, przekształcania, badanie, prezentację. Kryteria oceny pracy w grupie: zadana praca; wkład w pracę grupy; kontakt z grupą. Oceny: bardzo dobry: uczeń konsekwentnie wykonuje zadaną pracę, przypomina innym członkom grupy o zadanej pracy, wnosi pozytywny wkład w pracę, ma wiele ciekawych pomysłów, szczerze chwali wkład wnoszony przez innych, zachęca do dobrej komunikacji, szanuje innych i ich pomysły. dobry: koncentruje się na wyznaczonym działaniu, wykonuje zadanie z czasem, słucha innych, zwykle szanuje innych, zdolny do kompromisu. dostateczny: większość czasu wykonuje zadaną pracę, czasami odrywa się od pracy, rozmawiając na inne tematy, wnosi pewien wkład w pracę grupy, opiera się na pomysłach innych, czasami chwali innych, niezbyt wyraźnie okazuje szacunek członkom grupy. dopuszczający: często odrywa się od zadanej pracy, dyskutuje na inne tematy, wykonuje część pracy, nie słucha pomysłów innych, rzadko chwali innych i okazuje im szacunek. niedostateczny: odrywa od pracy innych członków grupy, zajmuje się innymi sprawami, rozmawia z ludźmi z innych grup, pozbawia grupę zapału do pracy, przeszkadza, nie stara się o potrzebne materiały, zamyka usta grupie, całkowicie dominuje w dyskusji, nigdy nie zawiera kompromisu. 6

6. Zeszyt przedmiotowy lub zeszyt ćwiczeń: obowiązkiem ucznia jest systematycznie (czytelne i estetyczne) prowadzenie notatek w zeszycie przedmiotowym lub w zeszycie ćwiczeń; za brak zeszytu uczeń otrzymuje minus ; uzyskania trzech minusów jest równoznaczne z otrzymaniem oceny niedostatecznej; za prowadzenie zeszytu lub zeszytu ćwiczeń uczeń może otrzymać ocenę. 7. Przy wystawieniu oceny śródrocznej i końcoworocznej będą brane pod uwagę kryteria społeczno wychowawcze oraz zalecenia Poradni Pedagogicznej - Psychologicznej: warunki nauki ucznia w domu rodzinnym; trudności ucznia wynikające z patologii rodziny; stan zdrowia ucznia; stosunek ucznia do obowiązków szkolnych; wysiłek ucznia wkładany w wywiązywanie się z obowiązków szkolnych; systematyczność ucznia; możliwości ucznia; trudne sytuacje losowe w życiu ucznia. VI. SPOSOBY INFORMOWANIA O OSIĄGNIĘCIACH I POSTĘPACH Uczniów: ustne uzasadnienie oceny; recenzje prac pisemnych; publikowanie wyników prac uczniowskich. Rodziców: ogólnoklasowe spotkania; rozmowy indywidualne; korespondencja. 7

Załącznik nr 1 do przedmiotowego systemu oceniania wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie z historii i społeczeństwa zgodne z podstawą programową z historii i społeczeństwa II etap edukacyjny klasy IV VI - oraz Programem nauczania My i historia w klasach IV VI szkoły podstawowej autorstwa Bogumiły Olszewskiej i Wiesławy Surdyk-Fertsch. Wydawnictwo Szkolne PWN. (1 godzina tygodniowo) klasa IV dostosowanie wymagań zaznaczono kolorem popielatym TEMAT LEKCJI WYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE STOPNIE ZAGADNIENIA 1. Czym zajmuje się historia? a) historia nauką o przeszłości; b) historia nauką badającą przyczyny i skutki ważnych wydarzeń; c) elementy kształtujące historię; d) praca historyka. 2. Źródła historyczne i ich rodzaje. a) źródła historyczne i ich podział; b) przykłady źródeł historycznych; c) archeologia nauką wspomagającą badania historyczne. Wymagania konieczne (ocena dopuszczający) - definiuje pojęcia: historia, historycy, - wyjaśnia, czym zajmuje się historia, - odczytuje proste informacje zamieszczone na mapie i planie. - definiuje pojęcia: źródła historyczne, - wymienia przykłady źródeł historycznych, - wymienia przykłady ważnych odkryć archeologicznych dokonanych w Polsce. Wymagania podstawowe (ocena dostateczny) - wyjaśnia, kto tworzy historię, - definiuje pojęcia: mapa, plan, - nazywa i wskazuje stałe elementy mapy i planu (treść, skala, legenda). - wyjaśnia pojęcie: archeologia, - przedstawia podział źródeł historycznych, - podaje przykłady źródeł materialnych i pisanych. Wymagania rozszerzające (ocena dobry) - przedstawia elementy kształtujące historię, ważne wydarzenia, działalność wybitnych ludzi, praca przyszłych pokoleń - wyjaśnia zadania historyków. - wyjaśnia znaczenie źródeł historycznych dla poznania przeszłości. Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobry) - wskazuje korzyści, jakie daje dobra znajomość historii, - wyjaśnia konieczność zbadania przyczyn i skutków wydarzeń historycznych dla zrozumienia przeszłości. - uzasadnia konieczność dotarcia do wszelkich możliwych źródeł w celu dobrego i obiektywnego poznania przeszłości, - przedstawia znaczenie Wymagania wykraczające (ocena celujący) - wskazuje osiągnięcia współczesnej cywilizacji (podaje konkretne przykłady) jako efekt pracy minionych pokoleń, - samodzielnie posługuje się planem i mapą, - odczytuje samodzielnie zamieszczone tam informacje - wskazuje podobieństwa i różnice między zakresem badań historyków a archeologów.

3. Chronimy ślady przeszłości. a) zabytki i ich rodzaje; b) zadania muzeów; c) różnorodne formy ochrony zabytków. 4. Jak zmierzyć czas? a) sposoby mierzenia czasu dawniej i współcześnie; b) jednostki pomiaru czasu; c) dawne i współczesne przyrządy służące do mierzenia czasu. 5. Ery, tysiąclecia i wieki, czyli czas w historii. a) zasady określania czasu minionych wydarzeń (czasy przed naszą erą, czasy naszej ery) według kalendarza chrześcijańskiego; b) era, epoka wiek, tysiąclecie pojęcia i ich zakres; c) obliczanie upływu czasu wydarzeń; d) chronologiczne porządkowanie - definiuje pojęcia: zabytek, muzeum, - wskazuje muzeum jako podstawową formę ochrony zabytków, - wymienia najważniejsze zasady zachowania się w muzeum (1-2 przykłady). - definiuje pojęcia: zegar, kalendarz, - wymienia jednostki pomiaru czasu zegarowego i kalendarzowego, - wskazuje na ilustracji dawne i współczesne przyrządy służące do mierzenia czasu. - definiuje pojęcia: wiek, tysiąclecie, - wyjaśnia znaczenie skrótów: p.n.e., n.e. - określa wiek podanego wydarzenia, - zapisuje określony wiek cyfrą rzymską. - wyjaśnia pojęcie: biblioteka - wymienia najważniejsze instytucje ochrony zabytków (muzeum, biblioteka), - wyjaśnia konieczność właściwego zachowania się w muzeum, - przedstawia zasady poprawnego zachowania się w instytucjach chroniących zabytki. - wymienia sposoby mierzenia czasu dawniej i współcześnie, - nazywa i wskazuje na ilustracji dawne i współczesne przyrządy służące do mierzenia czasu. - wyjaśnia pojęcia: era, taśma chronologiczna, oś czasu, - wskazuje narodziny Chrystusa jako wydarzenie określające podział czasu na czasy p.n.e. i n.e., - zaznacza na taśmie chronologicznej podane wydarzenia. - przedstawia zasady muzealnictwa (gromadzenia, przechowywanie, konserwacja zabytków, organizacja wystaw), - wyjaśnia konieczność ochrony zabytków. - wyjaśnia potrzebę mierzenia czasu, - czyta ze zrozumieniem tekst źródłowy i odpowiada na związane z nim pytania. - wskazuje wydarzenie starsze i młodsze, - oblicza upływ czasu między podanymi wydarzeniami w zakresie naszej ery lub czasów przed naszą erą. badań archeologicznych dla poznania przeszłości. - definiuje pojęcia: skansen, archiwum, - wymienia różnorodne formy ochrony zabytków. - wskazuje i wyjaśnia związek między obserwacją przyrody a powstaniem zegarów i kalendarzy, - charakteryzuje sposoby określania czasu minionych wydarzeń w dalekiej przeszłości (przed wynalezieniem kalendarzy i zegarów). - wyjaśnia pojęcie: chronologia, - porządkuje chronologicznie podane wydarzenia, - wyjaśnia fakt, że podział czasu jest podziałem umownym. - sporządza własną listę najpiękniejszych polskich zabytków. - wyszukuje z różnych źródeł informacje o dawnych kalendarzach (np. egipskim) i prezentuje je w wybranej przez siebie formie. - oblicza upływ czasu między wydarzeniem sprzed naszej ery a wydarzeniem, które miało miejsce w czasach naszej ery (wie, że w historii nie ma roku 0). 9

wydarzeń. 6. Kim jestem? a) waga narodzin dziecka dla rodziny i społeczeństwa, b)odmienność i niepowtarzalność każdego człowieka; c) różnorodne potrzeby każdego człowieka i sposoby ich zaspakajania; d) prawa dziecka we współczesnym świecie. - określa datę i miejsce swoich urodzin, - wymienia swoje zainteresowania, - z pomocą nauczyciela wymienia dwa przykłady praw dziecka. - wyjaśnia, dlaczego przyjście na świat dziecka jest ważnym wydarzeniem w życiu rodziny i społeczeństwa, - wymienia różne potrzeby człowieka, - wskazuje potrzeby, których zaspokojenie jest niezbędne do życia. - podaje przykłady różnorodnych potrzeb człowieka oraz sposoby ich zaspokajania, - omawia wybrane prawa dziecka, - wymienia nazwę organizacji działających na rzecz dzieci. - wyjaśnia, w czym wyraża się odmienność i niepowtarzalność każdego człowieka, - omawia wybrane prawa dziecka i podaje, gdzie można się zwrócić, gdy są one łamane, - wyjaśnia, czym zajmuje się UNICEF. - wyjaśnia, w czym wyraża się odmienność i niepowtarzalność każdego człowieka i podaje przykłady, - wyraża opinię na temat przestrzegania praw dziecka we współczesnym świecie i roli międzynarodowych organizacji, które pomagają w ich obronie, wyszukuje na ten temat informacje z różnych źródeł. 7. Ja i moja rodzina. a) rodzina i ród oraz więzi je łączące; b) prawa i obowiązki członków rodziny; c) genealogia nauką badającą związki pokrewieństwa; d) pamiątki i tradycja rodzinna. 8. W mojej szkole. a) społeczność szkolna, jej prawa i obowiązki; b) samorząd szkolny; c) historia i tradycja szkoły; - wyjaśnia i poprawnie posługuje się pojęciem: rodzina, - wymienia swych przodków do pradziadków włącznie, - samodzielnie podaje przykłady obowiązków dziecka w rodzinie, - wymienia przykłady pamiątek rodzinnych. - wskazuje elementy łączące zespół klasowy (np. wiek, wspólne lekcje, wychowawca), - wyjaśnia i poprawnie posługuje się pojęciem: ród, - nazywa na przykładzie swojej rodziny stopnie pokrewieństwa, - z pomocą nauczyciela wymienia przykłady więzi łączących członków rodziny. - podaje przykłady działań samorządu szkolnego, - na podanych przykładach wskazuje zachowania - wymienia przykłady praw i obowiązków przysługujących poszczególnym członkom rodziny, - charakteryzuje więzi łączące rodzinę, - podaje przykłady tradycji obowiązujących w jego rodzinie, - rysuje schemat drzewa genealogicznego swojej rodziny. - wyjaśnia, kto tworzy społeczność szkolną, - wyjaśnia zasady funkcjonowania - definiuje pojęcia: genealogia, drzewo genealogiczne, - wyjaśnia znaczenie rodziny w życiu każdego człowieka, - wyjaśnia znaczenie pamiątek rodzinnych jako źródeł informacji o przeszłości rodziny, - wyraża opinię na temat potrzeby kultywowania tradycji i gromadzenia pamiątek rodzinnych. - charakteryzuje społeczność szkolną z uwzględnieniem swoich praw i - na podstawie informacji zawartych e tekście rysuje drzewo genealogiczne. - na podstawie samodzielnej analizy statutu szkoły przedstawia zasady 10

d) uprzejmość, sprawiedliwość i tolerancja, jako przejawy zachowań pozytywnych; e) poszanowanie godności i odmienności kolegów; f) konflikty międzyludzkie i sposoby ich rozwiązywania. 9. Jestem częścią społeczeństwa. a) społeczeństwo jako forma zbiorowości; b) grupy społeczne i zasady przynależności do nich ; c) praca i jej rola w życiu człowieka. 10. Moja mała ojczyzna. a) mała ojczyzna społeczność, historia i kultura; b) formy upamiętniania przeszłości małej ojczyzny. 11. Samorząd lokalny. a) władze lokalne zakres działań i sposób ich powoływania. - wymienia elementy tradycji własnej szkoły, - wskazuje uprzejmość i koleżeńskość jako zachowania konieczne dla dobrego funkcjonowania zespołu klasowego. - wymienia swoje zainteresowania, - podaje przykład grupy społecznej, do której należy, - określa na podanych przykładach pozytywne i negatywne zachowania. - nazywa i pokazuje na mapie region i województwo, w którym mieszka, - wymienia zabytki architektury i przyrody w swoim regionie. - wskazuje na planie miejscowości siedzibę władz lokalnych, - wymienia nazwisko burmistrza, - podaje jeden przykład działań władz lokalnych. świadczące o poszanowaniu godności i odmienności innych, - uzasadnia konieczność przestrzegania zasad koleżeństwa i przyjaźni. - definiuje pojęcie: społeczeństwo, - podaje dziedzinę wiedzy lub umiejętności, które rozwijają się pod wpływem własnych zainteresowań, - określa swoją przynależność do grup społecznych. - opisuje położenie geograficzne swojej miejscowości, - w kilku zdaniach prezentuje atrakcje turystyczne małej ojczyzny, - wymienia nazwy miejscowości w najbliższej okolicy. - wyjaśnia pojęcie: władza lokalna, - wymienia przedstawicieli władzy lokalnej, - wyjaśnia zasady powoływania władz lokalnych, - podaje przykład działań podejmowanych przez samorządu szkolnego, - podaje przykłady działań samorządu w swojej szkole, - podaje przykłady konfliktów między ludźmi i proponuje sposoby ich rozwiązywania. - definiuje pojęcie: grupa społeczna, - uzasadnia konieczność przestrzgania przyjętych norm współżycia w najbliższym otoczeniu, - opisuje różne grupy społeczne, wskazując ich rolę w społeczeństwie, - wyjaśnia znaczenie pracy w życiu człowieka. - prezentuje swoją małą ojczyznę, uwzględniając tradycję historyczno kulturową, - zbiera i prezentuje informacje o rozmaitych formach upamiętniania postaci i wydarzeń z przeszłości małej ojczyzny. - wymienia i nazywa władze lokalne, używając pojęć: rada miasta, burmistrz, - omawia przykłady działań samorządu lokalnego z własnego terenu. obowiązków, - wyjaśnia, odwołując się do przykładów, na czym polega postępowanie sprawiedliwe, - wyjaśnia, w czym przejawia się uprzejmość i tolerancja. - wskazuje zainteresowania jako płaszczyznę kontaktów i wymiany doświadczeń z rówieśnikami. - charakteryzuje elementy kultury regionalnej stanowiące o jej odrębności, np. strój, gwara, potrawy, - wyjaśnia, na czym polega wkład kultury regionalnej w rozwój kultury polskiej. - wymienia zakres działań władz lokalnych. funkcjonowania samorządu w swojej szkole. - wskazuje, przytaczając odpowiednie argumenty, osiagnięcia współczesnej cywilizacji jako efekt pracy minionych pokoleń. - przedstawia problemy społeczno gospodarcze małej ojczyzny, - na podstawie wiadomości z różnych źródeł charakteryzuje dokonania postaci z regionu, które przyczyniły się do jego rozwoju. - wyjaśnia, dlaczego istnienie samorządu terytorialnego jest ważne dla rozwoju społeczeństwa demokratycznego. 11

12. Moja ojczyzna Polska. a) Polska położenie, obszar, granice, kraje sąsiednie; b) symbole, święta narodowe Polski, miejsca pamięci narodowej; c) ludność Polski mniejszości narodowe i etniczne, miejsca największych skupisk Polaków na świecie; d) zróżnicowanie regionalne Polski. - wskazuje Polskę na mapie Europy, - nazywa główne rzeki: Wisłę, Odrę i Wartę pokazuje je na mapie, - wskazuje na mapie Morze Bałtyckie i góry (Tatry), - wymienia pełną nazwę państwa polskiego, - wymienia i nazywa symbole narodowe, - recytuje słowa hymnu narodowego, - wymienia święta narodowe. władzę lokalną w swojej miejscowości. - wyjaśnia pojęcie: symbole narodowe, - wyjaśnia pochodzenie nazwy: Polska, nawiązując do legendarnych początków państwa, - wymienia i wskazuje na mapie Europy państwa sąsiadujące z Polską, - omawia położenie geograficzne Polski, - wymienia mniejszości narodowe i etniczne. - wyjaśnia pojęcie: naród, - wyjaśnia symbolikę barw narodowych, - wskazuje na mapie i opisuje główne regiony Polski, - nazywa i pokazuje na mapie krainy geograficzno historyczne Polski, - nazywa wydarzenia historyczne, które upamiętniają polskie święta narodowe. - wyjaśnia, na czym polega zróżnicowanie regionalne Polski, - wymienia miejsca największych skupisk Polaków, - wymienia mniejszości narodowe i etniczne, - charakteryzuje więzi łączące naród, - uzasadnia konieczność poszanowania symboli narodowych. - wyjaśnia okoliczności powstania hymnu narodowego, - wskazuje postacie historyczne wzmiankowane w hymnie i wydarzenia z jakimi są one związane. 13. Moje państwo Rzeczpospolita Polska. a) Polska krajem demokratycznym; b) najwyższe organy władzy w Polsce; c) konstytucja dokumentem określającym prawa i obowiązki obywateli. Legendy o początkach państwa polskiego a) pochodzenie nazwy Polska, jej herbu i barw narodowych; b) legenda formą popularyzacji wiedzy o przeszłości. 14. Unia Europejska. a) Unia Europejska organizacją państw Europy; b) państwa członkowskie Unii Europejskiej; - wymienia imie i nazwisko urzędującego premiera i prezydenta RP, - wskazuje konstytucję jako najważniejszy dokument w państwie. - z pomocą nauczyciela opowiada legendę O Lechu, Czechu i Rusie, - z pomocą nauczyciela opowiada legendę O Popielu i Piaście oraczu. - rozpoznaje symbole Unii Europejskiej: flagę i hymn, - na podstawie mapy wymienia państwa - wyjaśnia pojęcie: demokracja, - wymienia organy władzy w Rzeczypospolitej Polskiej: Parlament, prezydent, rząd, sądy. - wyjaśnia pojęcie: legenda, - wyjaśnia pochodzenie nazwy Gniezno, - wymienia dawne nazwy określające Polaków (Lechici), - wskazuje na mapie miejscowości wymienione w legendach. - wyjaśnia pojęcia: Unia Europejska, euro, - wyjaśnia cel powstania Unii Europejskiej. - wyjaśnia pojęcie: konstytucja, - wyjaśnia zasady wyborów władz w Polsce. - samodzielnie opowiada legendy O Lechu, Czechu i Rusie oraz O Popielu i Piaście oraczu, - rozpoznaje cechy charakterystyczne legendy, - wskazuje na mapie współczesnych sąsiadów Polski. - określa daty: powstania Unii Europejskiej 1993r., i przyjęcia Polski do Unii - podaje przykłady praw i obowiązków obywateli RP, - samodzielnie dokonuje interpretacji fragmentu tekstu Konstytucji RP. - wyjaśnia związek legendy z symbolami państwa polskiego, - wyjaśnia w oparciu o legendę pochodzenie nazwy pierwszej polskiej dynastii. - wymienia najważniejsze instytucje Unii Europejskiej - przedstawia zakres obowiązków najwyższych organów władzy w Polsce. - samodzielnie przygotowuje prezentację o historii godła polskiego lub - samodzielnie przygotowuje prezentację o legendarnych początkach państwa polskiego. - opowiada na podstawie wiadomości z różnych źródeł o uczestnictwie Polski we wspólnocie 12

c) symbolika Unii Europejskiej; d) Polska krajem członkowskim Unii Europejskiej. członkowskie Unii Europejskiej. Europejskiej 1.05.2004r. i charakteryzuje ich zadania. europejskiej i prezentuje przykłady konkretnych działań, wyrażając na ten temat swoją opinię. 15. Problemy ludzkości w XXI wieku. a) problemy ludzkości w XXI wieku. b) skutki działalności człowieka. c) działania pomocowe podejmowane przez państwa i organizacje pozarządowe. 18. Wynalezienie pisma. Zaczyna się historia. a) wynalezienie pisma i jego znaczenie; b) rodzaje pisma ; c) materiał pisarski; d) znaczenie umiejętności czytania i pisania. 21. W Atenach Peryklesa. a) położenie i warunki naturalne starożytnej Grecji; b) wygląd Aten w starożytności; c) władza w starożytnych Atenach. 22. W kręgu greckich wierzeń i filozofii. a) świątynie greckie miejscem kultu religijnego; b) narodziny teatru greckiego i filozofii; c) igrzyska sportowe i ich rola w życiu starożytnych Greków. - wymienia przykłady problemów ludzkości XXI w. - wymienia przykłady form działań pomocowych, które są podejmowane przez państwa lub organizacje pozarządowe. - definiuje pojęcie: pismo, - określa czas wynalezienia pisma, - nazywa materiał, na którym pisano, podaje przynajmniej jeden przykład. - wyjaśnia pojęcie: demokracja, - wskazuje na mapie starożytną Grecję i Ateny, - opowiada o warunkach naturalnych starożytnej Grecji. - wyjaśnia pojęcie: bogowie olimpijscy, - wymienia imiona najpopularniejszych bogów olimpijskich, - wymienia sposoby oddawania czci bogom, - wymienia Olimpię jako miejsce rozegrania - wymienia organizacje działające na rzecz ludzi potrzebujących pomocy (np. Polski Czerwony Krzyż)i wskazuje cel ich działalności, - opowiada o przejawach nędzy na świecie. - wymienia rodzaje pisma klinowe, obrazkowe, alfabetyczne, - zaznacza rok 3500 r.p.n.e. na osi czasu, - nazywa materiał, na którym pisano. - wyjaśnia pojęcie: polis, - opisuje wygląd Aten w czasach Peryklesa, - wymienia zajęcia mieszkańców Aten. - wyjaśnia pojęcie: igrzyska olimpijskie, - wymienia dyscypliny sportowe rozgrywane podczas igrzysk, - opowiada, jak Grecy wyobrażali sobie bogów (wygląd zewnętrzny, cechy charakteru), - wyjaśnia na przykładach przyczyny i następstwa konfliktów zbrojnych na świecie, - uzasadnia potrzebę wspólnych międzynarodowych działań. - nazywa i opisuje poznany materiał pisarski. - wymienia zasługi Peryklesa dla rozwoju Aten, - wymienia czynniki jednoczące Greków w starożytności. - wyjaśnia pojęcie: mity, -charakteryzuje bogów olimpijskich z uwzględnieniem ich dziedzin opiekuńczych i atrybutów, - określa datę pierwszych igrzysk olimpijskich i zaznacza ją na osi czasu, - formułuje własną opinię o działaniach pomocowych podejmowanych przez państwa lub organizacje pozarządowe. -wyjaśnia konieczność niesienia pomocy - charakteryzuje poznane rodzaje pisma, - wyjaśnia znaczenie pisma dla poznania przeszłości i komunikowania się. - omawia zasady funkcjonowania demokracji ateńskiej. - przedstawia Heraklesa, Odyseusza bohaterów mitów greckich, - wskazuje podobieństwa i różnice pomiędzy igrzyskami w starożytności i dzisiaj (np. ubiór, dyscypliny, - definiuje pojęcia: organizacja humanitarna, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, terroryzm, - rozumie wagę i znaczenie istnienia prawa człowieka, - przygotowuje prezentację na temat: Wynalezienie pisma, czyli kiedy kończy się prehistoria, a zaczyna historia. - wykorzystując informacje z różnych źródeł przygotowuje przewodnik po Atenach w czasach Peryklesa i przedstawia go we wskazanej formie. - wymienia dokonania starożytnych Greków w różnych dziedzinach życia, - przygotowuje prezentację na temat wierzeń Greków, - wymienia dzieła sztuki nawiązujące do tematyki 13

24. Dokonania starożytnych Rzymian. a) dokonania Rzymian ułatwiające funkcjonowanie państwa i życie mieszkańców; c) Rzymianie twórcami prawa; d) łacina językiem Rzymian. 25. Narodziny chrześcijaństwa. a) Izraelici odmienność ich wiary w świecie starożytnym; b) najważniejsze zasady judaizmu; c) Jezus z Nazaretu i jego nauki; d) narodziny nowej religii i położenie jej wyznawców; e) rozprzestrzenianie się chrześcijaństwa. pierwszych igrzysk starożytnych, -wymienia sposoby nagradzania zwycięzców, - wskazuje na mapie górę Olimp, Olimpię i Ateny. - wymienia najważniejsze dokonania Rzymian, które ułatwiły funkcjonowanie państwa i życie mieszkańców prawo, drogi, mosty, akwedukty. - wyjaśnia pojęcia: chrześcijaństwo, Biblia, - przedstawia osobę i nauki Jezusa z Nazaretu, - opisuje okoliczności narodzin chrześcijaństwa. - opowiada o wyglądzie i sposobie prezentacji sztuk w teatrze greckim. - wyjaśnia pojęcia: prawo, akwedukty, - charakteryzuje najważniejsze dokonania Rzymian, które ułatwiły funkcjonowanie państwa i życie mieszkańców. - wyjaśnia pojęcia: apostoł, Dekalog, - zaznacza na taśmie chronologicznej wiek narodzin chrześcijaństwa, - wsakzuje na mapie Palestynę i miasta związane z życiem i działalnością Jezusa z Nazaretu. - wyjaśnia, czym zajmowali się filozofowie. - opowiada o edukacji Rzymian, przygotowującej do kariery urzędniczej, - wskazuje łacinę jako język Rzymian. - wyjaśnia pojęcia: Jahwe, judaizm, Mesjasz, Stary Testament, Nowy Testament, - wyjaśnia, na czym polegała odmienność nauk Jezusa wobec religii Żydów, - opowiada o sytuacji chrześcijan w I IV wieku. nagrody). - wyjaśnia przydatność dokonań Rzymian dla funkcjonowania państwa i życia mieszkańców, - opowiada, posługując się ilustracją, o etapach budowy dróg w starożytnym Rzymie. - przedstawia najwazniejsze zasady judaizmu, - wyjasnia, dlaczego chrześcijaństwo wywodzi się z judaizmu. mitologicznej, - opisuje, jak wierzenia wpływały na życie starożytnych Greków. - wyjaśnia znaczenie osiągnięć prawniczych Rzymian dla prawa współczesnego, - podaje zapisy prawa rzymskiego wykorzystywane współcześnie. - wskazuje czynniki łączące chrześcijaństwo i judaizm. 14

Załącznik nr 2 do przedmiotowego systemu oceniania wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie z historii i społeczeństwa zgodne z podstawą programową z historii i społeczeństwa II etap edukacyjny klasy IV VI i programem nauczania historii i społeczeństwa w szkole podstawowej My i historia autorstwa Bogumiły Olszewskiej i Wiesławy Surdyk-Fertsch. Wydawnictwo Szkolne PWN. (1 godzina tygodniowo) klasa V dostosowanie wymagań zaznaczono kolorem zielonym Temat lekcji Wymagania konieczne (ocena dopuszczający) Mieszko twórcą państwa Bolesław Chrobry pierwszy król Polski zaznacza i zapisuje na taśmie chronologicznej datę chrztu Polski 966 r.; wskazuje wiek X jako czas panowania Mieszka I i zaznacza go na taśmie chronologicznej; wskazuje Mieszka I jako pierwszego historycznego władcę Polski. wyjaśnia znaczenie przydomka Chrobry ; zaznacza i zapisuje na taśmie chronologicznej datę zjazdu gnieźnieńskiego 1000 r.; wskazuje bohaterów zjazdu Wymagania podstawowe (ocena dostateczny) wyjaśnia pojęcie dynastia ; wskazuje ród Piastów jako pierwszą polską dynastię panującą; wskazuje na mapie państwo Mieszka I, Gniezno i Poznań; na podstawie mapy wymienia plemiona zamieszkujące ziemie polskie w X w.; wskazuje na mapie tereny zamieszkałe przez plemię Polan; na podstawie mapy wymienia sąsiadów Polski za panowania Mieszka I. przedstawia krótko postać św. Wojciecha; opowiada historię zjazdu gnieźnieńskiego; wskazuje na mapie zasięg terytorialny państwa Wymagania rozszerzające (ocena dobry) wyjaśnia pojęcie misja chrystianizacyjna ; wyjaśnia pochodzenie nazw Polanie i Polska. zaznacza i zapisuje na taśmie chronologicznej daty misji św. Wojciecha (997 r.) i koronacji Bolesława Chrobrego (1025 r.); Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobry) wskazuje przyczyny przyjęcia chrztu przez Mieszka I; wymienia korzyści płynące dla Polski z przyjęcia chrześcijaństwa. wyjaśnia przyczyny zjazdu gnieźnieńskiego; omawia decyzje ogłoszone na zjeździe gnieźnieńskim i ich znaczenie; Wymagania wykraczające (ocena celujący) wskazuje znaczenie przyjęcia chrześcijaństwa dla rozwoju państwa polskiego. ocenia panowanie Bolesława Chrobrego. 15

Trud rządzenia Życie w Polsce pierwszych Piastów Wśród zakonników gnieźnieńskiego Bolesława Chrobrego i Ottona III. wskazuje Mieszka I i Bolesława Chrobrego jako pierwszych władców Polski; zna tytuły pierwszych władców Polski książę i król; wskazuje Gniezno jako pierwszą stolicę Polski. wyjaśnia pojęcia: gród, podgrodzie ; wskazuje miejsca, w których powstawały grody. wyjaśnia pojęcie klasztor ; charakteryzuje krótko św. Franciszka z Asyżu. Bolesława Chrobrego. wyjaśnia pojęcie drużyna książęca ; wyjaśnia zadania i znaczenie drużyny książęcej. wyjaśnia pojęcie danina ; wymienia grupy społeczne żyjące w Polsce X XII w.; wskazuje na ilustracji elementy obronne grodu. wyjaśnia pojęcia: zakon, reguła zakonna ; opisuje wygląd zakonników; przedstawia cel misji św. Wojciecha; opowiada o przebiegu misji św. Wojciecha; wyjaśnia znaczenie koronacji Bolesława Chrobrego dla państwa polskiego; wskazuje na mapie i nazywa tereny przyłączone do Polski przez Bolesława Chrobrego oraz miejscowość, w której powstało pierwsze w Polsce arcybiskupstwo. wymienia najważniejszych urzędników książęcych (królewskich); wskazuje zadania rady monarszej. przedstawia zajęcia grup społecznych Polski X XII w.; przedstawia zadania niektórych osad służebnych; wymienia mieszkańców grodu i podgrodzi; wskazuje zadania (zajęcia) mieszkańców podgrodzi. wyjaśnia pojęcia: tonsura, habit ; przedstawia zajęcia wyjaśnia znaczenie utworzenia w Polsce arcybiskupstwa. wymienia prawa i obowiązki władcy w X XII w.; omawia zadania najważniejszych urzędników książęcych (królewskich); opowiada krótko o życiu dworu książęcego (królewskiego) w X XII w. wyjaśnia pojęcie osady służebne ; przedstawia funkcje grodu; przedstawia i charakteryzuje obowiązki poddanych wobec monarchy. wyjaśnia pojęcie benedyktyńska praca ; opowiada przedstawia i omawia uzbrojenie wojów konnych i pieszych z początków średniowiecza. wymienia znane grody powstałe na terenie regionu. we wskazanej przez nauczyciela formie przedstawia 16

Kazimierz Wielki dobrym gospodarzem Na zamku rycerskim wskazuje na mapie Kraków i państwo Kazimierza Wielkiego; zaznacza na taśmie chronologicznej datę 1364 r. w oparciu o ilustrację opowiada o życiu mieszkańców zamku w średniowieczu; wskazuje elementy obronne zamku i wyjaśnia ich funkcje w czasie obrony. opowiada o życiu zakonnym używając pojęć: modlitwa, praca, ubóstwo. umiejscawia w czasie panowanie Kazimierza Wielkiego i zaznacza je na taśmie chronologicznej; wskazuje na mapie państwo Kazimierza Wielkiego i wymienia państwa z nim sąsiadujące; opowiada o panowaniu Kazimierza Wielkiego, wymieniając powstanie Akademii Krakowskiej i ucztę u Wierzynka. opisuje wygląd średniowiecznego zamku; wymienia miejsca lokalizacji zamków; wymienia mieszkańców zamku średniowiecznego; w oparciu o ilustrację opisuje strój rycerza; wymienia Zawiszę Czarnego jako wzór średniowiecznego rycerza. zakonników. wymienia przykłady działań Kazimierza Wielkiego prowadzące do wzmocnienia państwa polskiego (odpowiedź powinna uwzględniać następujące zagadnienia: pokojowa polityka zagraniczna, rozwój handlu i rzemiosła, kolonizacja, budownictwo obronne, Akademia Krakowska, uczta u Wierzynka). wymienia elementy obronne zamku: fosa, most zwodzony, brama, mury obronne, wieże; wymienia cechy średniowiecznego rycerza; definiuje pojęcia: kodeks rycerski, herb ; wyjaśnia funkcję średniowiecznych zamków; opisuje warunki życia mieszkańców zamku; przedstawia wzór rycerskiej postawy na przykładzie Zawiszy Czarnego. o przygotowaniach do ślubów zakonnych; wymienia przyrzeczenia ślubów zakonnych. próbuje ocenić panowanie króla Kazimierza Wielkiego; opowiada o uczcie u Wierzynka; na podstawie ilustracji identyfikuje uczestników uczty u Wierzynka. wymienia zamki obronne regionu lub te, które widział lub zna; wyjaśnia zależność usytuowania zamków od ich funkcji obronnej; wymienia te cechy średniowiecznego rycerza, które mają charakter ponadczasowy. św. Franciszka z Asyżu i nauki, jakie głosił. w oparciu o przykłady wyjaśnia powiedzenie: Zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną ; wymienia zabytki regionu powstałe w czasach Kazimierza Wielkiego. wyjaśnia potrzebę naśladowania postaw rycerskich; wskazuje potrzebę ochrony zamków, jako pomników przeszłości. 17

W średniowiecznym mieście Mieszkańcy średniowiecznego miasta Wieś w średniowieczu na planie miasta wskazuje elementy obronne i rynek, odczytuje nazwy znajdujących się na rynku budowli; wymienia budynki znajdujące się przy rynku średniowiecznego miasta i omawia ich funkcje. wymienia mieszkańców średniowiecznego miasta; na podstawie ilustracji opisuje wygląd warsztatu rzemieślniczego. na podstawie ilustracji opisuje wygląd średniowiecznej wsi; opowiada o codziennej pracy mieszkańców wsi. opowiada o powstawaniu miast w średniowieczu i możliwościach ich lokowania; wymienia elementy obronne miasta, zapewniające bezpieczeństwo jego mieszkańcom; wyszukuje na planie miasta nazwy ulic, świadczące o specjalnościach rzemieślniczych; opisuje wygląd średniowiecznego miasta, używając pojęć: rynek, mury miejskie, brama miejska. definiuje pojęcie cech ; opowiada o zajęciach kupców i rzemieślników; wymienia nazwy specjalności średniowiecznych rzemieślników. w oparciu o materiał ilustracyjny nazywa czynności wykonywane przez chłopów podczas prac polowych. wskazuje na ilustracji elementy obronne miejskiej zabudowy i omawia ich funkcje. opowiada o sposobach spędzania czasu wolnego przez mieszkańców średniowiecznych miast; na podstawie ilustracji opowiada o pracy średniowiecznych rzemieślników. wymienia przykłady uprawianych roślin i hodowanych zwierząt; podaje przykłady obowiązków chłopów wobec właścicieli wsi; opowiada o rozrywkach mieszkańców wsi. definiuje pojęcia: samorząd miejski, burmistrz, rajcy, rada miejska ; ławnicy ; omawia miejsca i sposoby lokowania średniowiecznego miasta, uwzględniając jego elementy obronne. definiuje pojęcia: mistrz cechowy, czeladnik ; ukazuje zróżnicowanie społeczne średniowiecznego miasta; omawia warunki życia i zajęcia jego mieszkańców; opowiada, jak wyglądała nauka zawodu w średniowieczu: od ucznia do mistrza cechowego. omawia wygląd średniowiecznej wsi; wskazuje na ilustracji kościół, karczmę, młyn i wyjaśnia ich rolę w funkcjonowaniu wsi; opisuje warunki życia mieszkańców wsi; wymienia powinności chłopów wobec właścicieli porównuje wygląd miasta w średniowieczu i miasta współczesnego; wymienia nazwy polskich miast powstałych w średniowieczu. wyjaśnia przyczyny zanikania współcześnie wielu specjalności rzemieślniczych. porównuje życie chłopa z życiem rycerza i mieszczanina; wymienia narzędzia używane podczas prac polowych i porównuje pracę chłopów z pracą rolników współcześnie (zauważa znaczenie postępu 18

Jadwiga Andegaweńska król Polski Jadwiga i Jagiełło unia polsko-litewska Wisłą do Gdańska Z Kolumbem ku nieznanym brzegom zaznacza na taśmie chronologicznej wiek XIV czasy, w których żyła Jadwiga Andegaweńska; charakteryzuje królową Jadwigę. zaznacza i zapisuje na taśmie chronologicznej daty unii w Krewie i bitwy pod Grunwaldem; wskazuje na mapie Królestwo Polskie, Wielkie Księstwo Litewskie, państwo zakonu krzyżackiego, Krewo, Grunwald. wskazuje na mapie Wisłę, Gdańsk i miasta położone na szlaku wiślanym; wymienia towary, którymi handlowano w Polsce w XV i XVI wieku. definiuje pojęcia: karawela, Nowy Świat (patrz rozdział Dwa światy ), Indianie, broń palna ; wymienia odkrywców: Krzysztofa Kolumba, Ferdynanda Magellana, Vasco da Gamę; umieszcza w czasie i w przestrzeni Krzysztofa Kolumba i jego pierwszą wyprawę. wymienia zasługi królowej Jadwigi dla kultury polskiej. wyjaśnia przyczyny unii polsko-litewskiej; opowiada o przyczynach i skutkach bitwy pod Grunwaldem. wyjaśnia pojęcia: spichlerz, spław rzeczny ; wskazuje znaczenie Wisły jako szlaku komunikacyjnego. opisuje odkrycie Krzysztofa Kolumba, używając pojęć: karawela, Nowy Świat (patrz rozdział Dwa światy ), Indianie, broń palna. przedstawia okoliczności wstąpienia na tron Jadwigi Andegaweńskiej; opowiada o życiu dworu królowej Jadwigi. wyjaśnia pojęcie unia personalna ; opowiada o przebiegu bitwy pod Grunwaldem. wyjaśnia przyczyny ożywienia gospodarki polskiej po odzyskaniu Pomorza Gdańskiego; opowiada o funkcjonowaniu spławu rzecznego; wyjaśnia pojęcia: szkuta, flisak, żuraw, i posługuje się nimi. wymienia następstwa wypraw odkrywczych dla Europy i Ameryki; wymienia nazwy towarów przywożonych z Nowego Świata do Europy (patrz rozdział Dwa światy ). wsi. nazywa, na podstawie schematu, związki pokrewieństwa między Jadwigą a ostatnimi Piastami; wyjaśnia, dlaczego Jadwiga Andegaweńska została uznana za świętą. opowiada o okolicznościach wstąpienia na tron Władysława Jagiełły; przedstawia zobowiązania Władysława Jagiełły podjęte w Krewie. przedstawia okoliczności odzyskania Pomorza Gdańskiego; przedstawia postanowienia pokoju w Toruniu 1466 r. wymienia przyczyny wielkich odkryć geograficznych; wymienia wynalazki z dziedziny żeglugi, które umożliwiły dalekie wyprawy. cywilizacyjnego). tworzy album Dzieło królowej Jadwigi, poświęcony królowej Jadwidze i jej działalności. zbiera i przedstawia informacje o słynnych rycerzach, którzy brali udział w bitwie pod Grunwaldem. zbiera i przedstawia informacje o różnych jednostkach pływających, wykorzystywanych w spławie rzecznym w XVI wieku. wyjaśnia przyczyny poszukiwania przez Europejczyków drogi morskiej do Indii; wskazuje na mapie kierunki podróży znanych odkrywców; wskazuje związek między wynalazkami z dziedziny żeglugi a podejmowaniem dalekich wypraw; 19

Renesansowy Wawel Jagiellonów W pracowni Mikołaja Kopernika Szlachta i król rządzą Rzecząpospolitą identyfikuje czasy renesansu w Polsce z okresem panowania władców z rodu Jagiellonów; opisuje życie dworskie na Wawelu w okresie panowania ostatnich Jagiellonów, używając pojęć: dwór, komnata, arras, paź. opowiada o życiu Mikołaja Kopernika, używając pojęć: uczony, astronom, odkrycie naukowe ; opisuje i umieszcza w czasie odkrycie Mikołaja Kopernika. przedstawia zajęcia szlachty; na podstawie ilustracji przedstawia skład sejmu walnego. na podstawie drzewa genealogicznego Jagiellonów wskazuje i wyjaśnia stopnie pokrewieństwa w rodzinie. definiuje pojęcie astronom ; wskazuje na mapie miejscowości związane z życiem i działalnością Mikołaja Kopernika: Toruń, Frombork, Kraków, Olsztyn. wyjaśnia pojęcia: sejm walny, sejmiki ziemskie, pospolite ruszenie, przywilej ; zna rycerskie pochodzenie stanu szlacheckiego; charakteryzuje obowiązki szlachcica wobec państwa; wymienia najważniejszych urzędników królewskich. wyjaśnia pojęcia: dwór, komnata, arras, paź ; wskazuje renesansowy charakter siedziby królewskiej na Wawelu. wyjaśnia, co znaczy powiedzenie: Wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię. przedstawia zróżnicowanie w stanie szlacheckim; opowiada o położeniu szlachty; charakteryzuje zadania najważniejszych urzędników królewskich. przedstawia drogi przenikania idei renesansowych do Polski; wyjaśnia pochodzenie i znaczenie pojęcia włoszczyzna. definiuje pojęcie teoria heliocentryczna ; przedstawia Mikołaja Kopernika jako polskiego uczonego czasów renesansu; wyjaśnienia istotę teorii heliocentrycznej. przedstawia najważniejsze przywileje szlacheckie; wskazuje wpływ przywilejów na wyjątkową pozycję szlachty w Polsce XVI XVII w.; wymienia decyzje podejmowanie na sejmie walnym; wyjaśnia rolę sejmików ziemskich w funkcjonowaniu parlamentaryzmu w XVI XVII w. przedstawia osiągnięcia cywilizacji prekolumbijskich (patrz rozdział Dwa światy ). wymienia przykłady zmian wprowadzonych na dworze przez królową Bonę; przedstawia zasługi ostatnich Jagiellonów dla rozwoju kultury w Polsce. w oparciu o materiał ilustracyjny opisuje narzędzia badawcze, wykorzystywane w pracy uczonego; przedstawia znaczenie teorii heliocentrycznej dla rozwoju nauki. porównuje parlamentaryzm Rzeczypospolitej XVI XVII w. z parlamentaryzmem współczesnej Polski. W majątku szlacheckim wyjaśnia pojęcie kmiecie ; wymienia najważniejsze wyjaśnia pojęcia: folwark, pańszczyzna, dwór ; wymienia najważniejsze zabudowania folwarku opowiada o wyglądzie folwarku szlacheckiego; zbiera i przedstawia informacje 20

W Rzeczypospolitej Obojga Narodów W czasach potopu szwedzkiego w XVII wieku Wyprawa wiedeńska Jana III Sobieskiego pomieszczenia dworu szlacheckiego; wymienia najważniejsze rozrywki szlachty. definiuje pojęcie unia ; wskazuje na mapie Rzeczpospolitą Obojga Narodów; wymienia dwóch pierwszych królów elekcyjnych w Polsce; wskazuje na mapie państwa, z których pochodzili Henryk Walezy i Stefan Batory. w oparciu o analizę mapy wymienia przyczyny wojen polsko-szwedzkich. sytuuje w czasie wyprawę wiedeńską Jana III Sobieskiego i zaznacza rok 1683 na taśmie chronologicznej; przedstawia gospodarczą działalność szlachty; opowiada o edukacji dzieci szlacheckich. wyjaśnia przyczyny zawarcia unii realnej w Lublinie; wskazuje na mapie Warszawę i wymienia króla Zygmunta III Wazę jako władcę, który uczynił ją stolicą kraju. sytuuje w czasie i omawia wydarzenia potopu szwedzkiego, uwzględniając obronę Częstochowy i postaci Stefana Czarnieckiego oraz ojca Augustyna Kordeckiego. wyjaśnia pojęcia: oblężenie, odsiecz, sułtan, husaria ; wskazuje przyczyny zagrożenia tureckiego dla i wskazuje ich funkcje; przedstawia funkcjonowanie folwarku szlacheckiego; wyjaśnia przyczyny i sposoby powiększania majątków szlacheckich; opisuje wygląd dworku szlacheckiego. opisuje, w jaki sposób wybierano króla, używając pojęć: koronacja (patrz rozdział W blasku królewskiej korony ), elekcja, pole elekcyjne. omawia przyczyny wojen ze Szwecją; przedstawia najważniejsze wydarzenia potopu szwedzkiego. wyjaśnia pojęcie janczar ; posługując się ilustracją, porównuje uzbrojenie wyjaśnia przyczyny uchwalenia przez szlachtę ustaw antychłopskich i antymieszczańskich; wymienia najważniejsze ustawy wymierzone przeciw chłopom i mieszczanom; wyjaśnia wpływ ustaw antychłopskich i antymieszczańskich na położenie tych grup społecznych. zaznacza na taśmie chronologicznej daty: 1569 r. i 1573 r., oraz identyfikuje je z unią lubelską i pierwszą wolną elekcją; omawia sytuację geopolityczną Rzeczypospolitej po zawarciu unii lubelskiej; w oparciu o analizę mapy wyjaśnia powody przeniesienia stolicy z Krakowa do Warszawy. przedstawia zasięg najazdu szwedzkiego w 1655 r. i postawy polskiej szlachty; omawia skutki wojen ze Szwecją; wyjaśnia, dlaczego najazd Szwedów nazwano potopem. opowiada o wojnach Rzeczypospolitej z Turcją w XVII w.; przedstawia skutki wojen o narzędziach rolniczych używanych w produkcji rolnej w XVI XVII w. przedstawia przyczyny wolnych elekcji i wyjaśnia zasady ich przeprowadzania; opisuje skutki wolnych elekcji. charakteryzuje postawy społeczeństwa polskiego wobec najeźdźcy, ze szczególnym naciskiem na postać Stefana Czarnieckiego jako symbolu patriotycznej postawy. zbiera i prezentuje informacje o innych bitwach (rozegranych podczas wojen z Turcją) i 21

wskazuje na mapie Rzeczpospolitą, Turcję, Austrię, Wiedeń. Polski i Europy; opisuje wyprawę wiedeńską Jana III Sobieskiego. janczara i husarza; wskazuje na mapie Chocim i wyjaśnia znaczenie zwycięstwa chocimskiego dla Polski i hetmana Sobieskiego. XVII w. dla położenia Rzeczypospolitej. dowódcach wojsk polskich. 22

Załącznik nr 3 do przedmiotowego systemu oceniania wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie z historii i społeczeństwa zgodne z podstawą programową z historii i społeczeństwa II etap edukacyjny klasy IV VI i programem nauczania historii i społeczeństwa w szkole podstawowej Klucz do historii autor: Małgorzata Lis, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. klasa VI dostosowanie wymagań zaznaczono kolorem żółtym Temat lekcji Wymagania konieczne (ocena dopuszczający) Noc Listopadowa - zna datę rozpoczęcia powstania listopadowego. Wymagania podstawowe (ocena dostateczny) - wskazuje na mapie Królestwo Polskie, - wie, kim był Piotr Wysocki, - wymienia przyczyny rozpoczęcia powstania listopadowego. Wymagania rozszerzające (ocena dobry) - wymienia osiągnięcia Polaków w latach 1815 1830, - opowiada o wydarzeniach Nocy Listopadowej. Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobry) - rozumie potrzebę masowego uczestnictwa Polaków w powstaniu listopadowym. Wymagania wykraczające (ocena celujący) - ocenia postawę społeczeństwa polskiego wobec konieczności prowadzenia wojny z Rosją; Podstawa programowa formy walki o niepodległość Armaty pod Stoczkiem W cieniu Cytadeli - wie, kiedy rozegrała się bitwa pod Grochowem. - wie, czym była Cytadela Warszawska. - wymienia i wskazuje na mapie najważniejsze bitwy powstania listopadowego, - wie, kim byli Józef Chłopicki i Emilia Plater. - potrafi wskazać elementy obronne Cytadeli Warszawskiej, - pokazuje na mapie Syberię. - wymienia przyczyny klęski powstania listopadowego. - wymienia represje stosowane wobec Polaków przez cara po powstaniu listopadowym, - ocenia powstanie listopadowe. - opowiada o warunkach życia skazańca na Syberii. - ocenia szanse Polaków na zwycięstwo w organizowanym przez nich powstaniu listopadowym - ocenia sens wybuchu powstania listopadowego w obliczu zaistniałych represji. formy walki o niepodległość formy walki o niepodległość 23