Centrum Doskonałości

SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI INSTYTUTU PARAZYTOLOGII IM. WITOLDA STEFAŃSKIEGO POLSKIEJ AKADEMII NAUK W 2006 ROKU opracował Aleksander W. Demiaszkiewicz Centrum Doskonałości Centre of Excellence in Parasitology for Central and Eastern Europe 1

SPIS TREŚCI Dane ogólne...3 Wyniki działalności naukowej Instytutu...7 Podstawowe kierunki badawcze i ważniejsze osiągnięcia roku...7 Szczegółowe omówienie realizacji tematyki badawczej...12 A. Działalność statutowa...12 B. Działalność w ramach projektów badawczych finansowanych z innych źródeł...32 C. Działalność pozaplanowa...44 Publikacje...45 Nowe metody i technologie...46 Zastosowanie praktyczne wyników...46 Nadane stopnie naukowe...48 Studium doktoranckie...48 Organizowane konferencje i sympozja...48 Wydawnictwa...49 Współpraca naukowa...50 Współpraca krajowa...50 Współpraca z zagranicą...55 Pobyty badawcze, staże i kursy...62 Krajowe...62 Zagraniczne...62 Udział w międzynarodowych konferencjach naukowych...65 Udział w krajowych konferencjach i zjazdach naukowych...68 Opracowanie ekspertyz, opinii i ocen naukowych...76 Aktywność w uzyskiwaniu i realizacji międzynarodowych projektów badawczych...78 Działalność popularyzacyjna i dydaktyczna...81 Członkostwo w komitetach PAN, radach naukowych, redakcjach czasopism, towarzystwach naukowych...85 Nagrody naukowe i wyróżnienia...89 Podsumowanie...89 Spis publikacji...93 I. Opublikowane...93 II. Złożone do druku...104 2

SPRAWOZDANIE z działalności Instytutu w roku 2006 DANE OGÓLNE W roku sprawozdawczym Instytut Parazytologii im. W. Stefańskiego Polskiej Akademii Nauk posiadał w klasyfikacji instytutów badawczych kategorię 2. Instytut ma uprawnienia do nadawania stopnia doktora nauk biologicznych w zakresie biologii, a także uprawnienia do nadawania stopnia doktora habilitowanego. Skład Dyrekcji Instytutu w 2006 roku: - prof. dr hab. Władysław Cabaj - dyrektor Instytutu; - prof. dr hab. Aleksander W. Demiaszkiewicz - zastępca dyrektora d/s naukowych; - pani Monika Komoń główny księgowy. Rada Naukowa Instytutu kadencji 1.01.2003-31.12.2006 r. liczyła 25 członków, w tym 18 profesorów, 4 docentów, 2 doktorów i 1 lekarza wet.; 11 członków Rady nie było pracownikami Instytutu. Skład Prezydium Rady Naukowej: - przewodnicząca: prof. dr hab. Teresa Pojmańska - wiceprzewodniczący: prof. dr hab. Danuta Prokopowicz, prof. dr hab. Irena Wita - sekretarz: doc. dr hab. Bożena Moskwa - członek: dyrektor Instytutu Parazytologii, prof. dr hab. Władysław Cabaj. 3

Struktura organizacyjna Instytutu (w nawiasach kierownicy jednostek) W roku sprawozdawczym struktura Instytutu nie uległa zmianie i obejmowała: I. Zakład Różnorodności Biologicznej (prof. dr hab. Krzysztof Zdzitowiecki) 1. Pracownia Pasożytniczych Protozoa (prof. dr hab. Irena Wita) 2. Pracownia Biologii, Systematyki i Zoogeografii Helmintów (prof. dr hab. Krzysztof Zdzitowiecki) 3. Pracownia Biologii Rozmnażania i Rozwoju Pasożytów (prof. dr hab. Zdzisław Świderski) II. Zakład Biologii Molekularnej (prof. dr hab. Halina Wędrychowicz) 4. Pracownia Immunobiologii (dr Ewa Dziemian) 5. Pracownia Fizjologii (prof. dr hab. Mieczysława I. Boguś) 6. Pracownia Biochemii (doc. dr hab. Tadeusz Moczoń) 7. Pracownia Parazytologii Molekularnej (prof. dr hab. Halina Wędrychowicz) III. Zakład Epizootiologii i Patologii (doc. dr hab. Bożena Moskwa) 8. Pracownia Parazytoz Zwierząt Domowych (dr Jakub Gawor) 9. Pracownia Parazytoz Zwierząt Dzikich (prof. dr hab. Aleksander W. Demiaszkiewicz) 10. Pracownia Fizjopatologii (doc. dr hab. Bożena Moskwa) 11. Pracownia Produkcji Doświadczalnej Pasz (w Łomnie) (mgr inż. Czesław Bąk) - działalność zawieszona Jednostki organizacyjne podporządkowane bezpośrednio Dyrekcji: 12. Stacja Badawcza w Łomnie-Las (mgr inż. Czesław Bąk) 13.Stacja Badawcza i Ferma Jeleniowatych w Kosewie Górnym (dr inż. Bartłomiej Dmuchowski) 14. Centralna Biblioteka Parazytologiczna (mgr Małgorzata Woronowicz-Rymaszewska) Stan zatrudnienia na dzień 31 grudnia 2006roku: 73 osób na 69,29 etatach, w tym: 4

profesorów i docentów - 12 osób 12 etatów adiunktów - 11 9,92 asystentów - 10 10 prac. inżynieryjno-technicznych - 14 14 prac. biblioteki i wydawnictw - 5 4,5 obsługi, zwierzętarni, warsztatów - 6 6 pracowników administracji - 15 12,87 razem - 73 69,29 Liczba osób zatrudnionych w 2006 roku wzrosła o 3 osoby, a liczba etatów o 2,5 etatu w porównaniu z rokiem 2005. Grupa profesorów uległa zwiększeniu o 2 osoby w związku z uzyskaniem tytułu profesora przez doc. dr hab. W. Cabaja i doc. dr hab. M. Boguś, a grupa docentów zmniejszyła się o 2 wymienione osoby. Grupa adiunktów zmniejszyła się o 1 osobę na skutek awansowania z etatu asystenta na etat adiunkta dr M. Kozak-Cięszczyk i dr M. Kołodziej- Sobocińskiej oraz przeniesienia dr J. Gawora, dr J. Lachowicza i dr A. Rockiej do grupy pracowników technicznych ze względu na przekroczenie 9 letniego zatrudnienia na stanowisku adiunkta. Liczba asystentów nie uległa zmianie (na miejsce 2 osób przeniesionych na etat adiunkta zatrudniono mgr K. Januszkiewicza i mgr A. Wesołowską). Liczba pracowników inżynieryjnotechnicznych zwiększyła się o 3 osoby (dr A. Świetlikowska przebywała na urlopie wychowawczym). Liczba pracowników biblioteki i wydawnictw nie uległa zmianie. Liczba pracowników administracji i pracowników obsługi również nie uległa zmianie (została rozwiązana umowa o pracę z p. R. Zełobowskim robotnikiem do pracy ciężkiej na Fermie Jeleniowatych w Kosewie, został przyjęty na ½ etatu p. T. Grycuk na stanowisko st. specjalisty do spraw sieci). Ogółem liczba pracowników działalności podstawowej i biblioteki wynosi 52 osoby, to jest o 3 osoby więcej niż w 2005 r., a liczba pracowników administracji i obsługi nie zmieniła się i wynosi 21 osób. Status Instytutu Instytut Parazytologii posiada osobowość prawną, co daje mu szersze możliwości podejmowania suwerennych decyzji i samodzielnego zarządzania. Instytut posiada również prawo własności do będącego w jego użytkowaniu ruchomego majątku trwałego (decyzja Prezesa Polskiej 5

Akademii Nauk z dnia 29 października 1999 r.). Instytut otrzymał w użyczenie na czas nieoznaczony będące w jego użytkowaniu nieruchomości oraz grunty (decyzja Prezesa Polskiej Akademii Nauk z 22 września 2000 r). Warunki lokalowe nie uległy zmianie. Instytut ma status Centrum Doskonałości w Parazytologii dla Europy Centralnej i Wschodniej (decyzja Ministra Nauki, Przewodniczącego Komitetu Badań Naukowych z dnia 25 listopada 2002 r.). Warsztat badawczy W roku sprawozdawczym nie otrzymano dotacji na zakupy inwestycyjne. Zakupiono jednak ze środków grantowych MNiSzW następującą aparaturę: mikroskop PROLAB z systemem akwizycji i obróbki obrazu za 4999 zł (z grantu doc. Ovcharenki), projektor multimedialny do prezentacji z wyposażeniem za 6999zł (z grantu dr Boreckiej), analizator hematologiczny Abacus Junior VET za 23900 zł (z grantu dr Jedliny- Panasiuk), spektrofotometr Vis-ND za 36500zł i Elektroporator GENE PULSER X-cell TOTAL SYSTEM za 33301 zł (z grantu prof. Wędrychowicz SPUB-M-DELIVER). Zakupiono również 4 i zmodernizowano 1 komputer za łączną sumę 33846 zł (z grantów MNiSZW i DELIVER). Ze środków własnych Instytutu przeprowadzono modernizację budynku apteki w Stacji Badawczej w Łomnie-Las za 32486zł, oraz zbudowano silos zbożowy w Stacji Badawczej w Kosewie Górnym za 34947 zł. Zbiory biblioteczne Biblioteka Instytutu ma charakter centralnej biblioteki parazytologicznej i zawiera zbiory ukierunkowane na parazytologię ogólną, weterynaryjną i lekarską, a także nauki pokrewne (zoologia, ekologia, zoogeografia itp.). Biblioteka posiada największy w Polsce i najbardziej kompletny specjalistyczny księgozbiór literatury światowej z zakresu parazytologii i służy jako warsztat pracy pracownikom naukowym i studentom z całego kraju. W ramach możliwości finansowych gromadzi wszelkie nowości wydawnicze z dziedziny parazytologii. Zbiory biblioteczne liczyły na koniec 2006 roku: 12 428 tomów druków zwartych, 421 szt. mikrofilmów, 3 starodruki, 534 tytuły czasopism (w tym 63 krajowe), oraz liczące około 6 600 zbiory odbitek po prof. prof. Witoldzie Stefańskim, Wiesławie Ślusarskim i Bożenie Grabda- Kazubskiej. W roku sprawozdawczym księgozbiór Biblioteki powiększył się o 42 książki (zakupiono 20 pozycji, w tym10 zagranicznych, 22 otrzymano z darów, w tym 5 zagranicznych) i 119 wolumenów 6

czasopism. Prenumerowano 5 tytułów czasopism polskich i 15 zagranicznych. Z wymiany pochodziło 13 tytułów krajowych i 71 zagranicznych. Biblioteka prowadziła współpracę i wymianę z 11 bibliotekami i ośrodkami naukowymi w Polsce i z 86 ośrodkami zagranicznymi. WYNIKI DZIAŁALNOŚCI NAUKOWEJ INSTYTUTU PODSTAWOWE KIERUNKI BADAWCZE I WAŻNIEJSZE OSIĄGNIĘCIA ROKU Działalność naukowa pracowników Instytutu była realizowana, podobnie jak w poprzednich latach, trzema drogami: jako działalność statutowa wynikająca z zatwierdzonych przez Radę Naukową planów badawczych, finansowanych z przyznanego przez MNiSzW budżetu Instytutu, działalność w ramach programów badawczych finansowanych przez MNiSzW i Unię Europejską, oraz działalność pozaplanowa, nie objęta zatwierdzoną tematyką badawczą, a wynikająca z wcześniej prowadzonych badań lub umów o współpracy między instytutami. A. Działalność statutowa Program badawczy na rok 2006 obejmował 25 tematów, z których 24 dotyczyło badań parazytologicznych, a 1 był związany z działalnością Fermy Jeleniowatych w Kosewie. Podjęto 8 nowych tematów badawczych (poz. A4, A11, A12, A14, A15, A18, A19, A20) sprawozdania szczegółowego). W pozostałych, sformułowanych szeroko i realizowanych od kilku lat, wprowadzono 9 nowych zadań badawczych, znacznie poszerzających spektrum badawcze. B. Projekty badawcze finansowane z innych źródeł W roku sprawozdawczym realizowano 21 projektów badawczych. Instytut Parazytologii koordynował 13 projektów finansowanych przez MNiSzW (poz. B1-13 sprawozdania szczegółowego); pracownicy Instytutu uczestniczyli w realizacji 3 programów badawczych finansowanych przez MNiSzW, a koordynowanych przez inne placówki naukowe (poz. B14, B15, B16). Realizowano również 4 projekty badawcze finansowane przez Unię Europejską: 2 w 7 Programie Ramowym UE (poz. B17, B18), 1 w ramach COST 854 (poz. B19) i 1 w ramach INTAS. Ponadto realizowano 1 grant Narodowej Fundacji Nauki USA. Wśród tych projektów 16 stanowiło 7

kontynuację z lat ubiegłych; 11 koordynowanych przez Instytut Parazytologii (poz. B1-B5, B7- B12), 3 koordynowane przez inne polskie instytucje (poz. B14-16), i dwa finansowane przez Unię Europejską. W roku sprawozdawczym rozpoczęto ponadto realizację 2 nowych projektów badawczych koordynowanych przez Instytut Parazytologii (poz. B6, B13), 2 nowych projektów finansowanych przez Unię Europejską (poz. B18, B20) i jednego grantu Narodowej Fundacji Nauki USA (B21). C. Działalność pozaplanowa W roku 2006 opracowano 4 tematy nie ujętych w planach badawczych Instytutu. Wiążą się one z tematyką badań statutowych (poz. C1-2) i z podjęciem nowych opracowań własnych (poz. C3, C4). Tematy C1 i C2 zostały zakończone, a wyniki badań opracowywane, lub złożone do druku. Tematy C3 i C4 będą kontynuowane. Ważniejsze wyniki badań prowadzonych w 2006 r. Realizowana tematyka badawcza reprezentowała 3 główne dziedziny parazytologii : 1/ badania skoncentrowane głównie na pasożycie: morfologia z ultrastrukturą, taksonomia z faunistyką, biologia i ekologia; 2/ badania skoncentrowane na wzajemnym oddziaływaniu pasożyta i żywiciela: procesy biochemiczne i immunologiczne zachodzące w układzie pasożyt-żywiciel, procesy chorobowe wywoływane przez pasożyta, reakcje obronne żywiciela; 3/ badania związane z chorobami pasożytniczymi: epizootiologia, patogeniczność pasożytów, diagnostyka i zwalczanie chorób pasożytniczych, zagrożenie ludzi chorobami odzwierzęcymi. 1. Faunistyka, morfologia, taksonomia, biologia i ekologia pasożytów Do tej grupy można zaliczyć 17 tematów: pozycje A1-7, 25, B1-4, 20-21, C1, 3-4 szczegółowego omówienia wyników badań. Ważniejsze wyniki: - wykonano badania morfologiczne, morfometryczne i ultrastrukturalne pierwotniaka Trypanoplasma borreli Laveran i Mesnil, 1902 wyizolowanego z krwi obwodowej leszczy (I. Wita); - scharakteryzowano występującą u nornika północnego riketsję Anaplasma phagocytophilum, 8

sekwencje zgłoszone zostały do Gen-Banku, pod nr DQ361026, DQ361025, DQ361024 (G. Karbowiak, I. Wita, U. Czaplińska); - opisano nowy gatunek myksosporydium Kudoa trifolia sp. n. z tkanki łącznej cefali Liza aurata (Risso, 1810) і Liza ramada (Risso, 1826) (M. Ovcharenko); - stwierdzono, że u kiełży w badanych zbiornikach wodnych występują pasożyty fauny atlantyckoborealnej (mikrosporydium Pleistophora muelleri i gregaryny gammari) i pontokaspijskiej (mikrosoporydium Nosema pontogammari i gregaryny Uradiophora ramosa) (M. Ovcharenko); - wykazano, że najważniejszymi żywicielami dorosłych form kleszcza łąkowego Dermacentor reticulatus są łoś oraz jeleń europejski (Z. Bogdaszewska); - opisano 4 gatunki kolcogłowów, pasożytów morskich ptaków i ssaków na podstawie morfologii cystakantów zebranych z ryb z okolic Ushuaia (K. Zdzitowiecki, Z. Laskowski, W. Jeżewski); - zbadano 6401 kiełży (Amphipoda) z okolic wyspy Galindez (Antarktyka) i 1416 z Zatoki Admiralicji. Na obu akwenach stwierdzono zarażenie Cheirimedon femoratus przez cystakanty Corynosoma pseudohamanni (ekstensywności odpowiednio 0.68% i 0.56%), a tylko koło wyspy Galindez przez cystakanty Metacanthocephalus johnstoni (ekstensywność 0.51%; jest to pierwsze stwierdzenie kolcogłowów z rodzaju Metacanthocephalus w żywicielach pośrednich) (K. Zdzitowiecki, Z. Laskowski); - opracowano helmintofaunę ryby Trematomus newnesi. Stwierdzono występowanie 11 gatunków i form larwalnych helmintów w tych rybach w okolicy Ziemi Adeli a 21 form w całej Antarktyce (K. Zdzitowiecki, A. Rocka, Z. Laskowski); - oznaczono kolekcję nicieni z kostnoszkieletowych ryb subantarktycznych z okolic Ushuaia (A. Rocka); - zbadano kolejne stadia formowania się otoczek jajowych oraz morfogenezę inwazyjnych onkosfer czterech wybranych gatunków tasiemców z rodziny Dilepididae: Dilepis undula, Dichoanotaenia clavigera, Spaskytaenia platyrhyncha i Hepatocestus hepaticus (Z. Świderski); - przeprowadzono ultrastrukturalne i cytochemiczne badania witellogenezy tasiemca Dollfusiella spinulifera Beveridge, Neifar et Euzet, 2004 (Trypanorhyncha, Eutetrarhynchidae) (Z. Świderski, D. Młocicki); - opisano 3 nowe gatunki oraz 2 nowe rodzaje przywr pochodzących z żółwi australijskich (V. Tkach); - opisano nowy gatunek oraz rodzaj tasiemca z rodziny Proteocephalidae pasożyta ryb Amia calva (V. Tkach). 9

2. Fizjologia i biochemia pasożytów, mechanizmy obronne (immunologia) w zarażeniach pasożytniczych Ten kierunek badawczy był realizowany w 15 tematach: A8-15, 18, 24, B5-6, 12, 17, C2. Ważniejsze wyniki: - stwierdzono, że powtórne zarażenie myszy nicieniem Trichinella spiralis aktywuje silniej mechanizmy odpowiedzi immunologicznej żywiciela, niż przy pierwotnym zarażeniu. Prowadzi to do szybszej i skuteczniejszej eliminacji pasożyta w fazie jelitowej i mięśniowej (M. Kołodziej- Sobocińska, E. Dziemian, E. Dvoroznakova); - wykazano, iż poziom specyficznych przeciwciał IgG nie jest zależny od postaci toksokarozy (oczna/trzewna), jak również czasu trwania zarażenia. Stwierdzono narastanie awidności przeciwciał w trakcie trwania zarażenia (E. Dziemian, H. Żarnowska, M. Kołodziej-Sobocińska); - ustalono optymalne parametry prowadzenia procesu rozdziału białek homogenatu grzyba Conidiobolus coronatus na kolumnie jonowymiennej DEAE (M. Boguś, E. Włóka); - stwierdzono, że kolonie Conidiobolus coronatus o wysokiej patogeniczności wobec Galleria mellonella cechowała najwyższa aktywność enzymów chitynolitycznych (Nacetyloglukozoaminidaza i chitynaza) oraz chymotrypsyny natomiast kolonie o niskiej patogeniczności wykazywały wyższą aktywność elastolityczną oraz lipolityczną (W. Wieloch, M. Boguś); - wykazano, że metabolity uwalniane przez entomopatogenny grzyb C. coronatus wywołują zmiany w wyglądzie hemocytów G. mellonella, a ich obecność kulturach hemocytów in vitro w znaczący sposób przyspiesza degenerację komórek (E. Kędra, M. Boguś); - stwierdzono, że lipidy obojętne, nagromadzone we wczesnych stadiach rozwoju cysticerkoidów są hydrolizowane przez karboksylesterazę, będącą odpowiednikiem kwaśnej lipazy lizosomowej wyższych tkankowców (T. Moczoń); - poznano sekwencję nukleotydową oraz aminokwasową kinazy fosfoglicerynianowej Fasciola hepatica, opublikowano obie sekwencji w bazie danych GenBank i otrzymano białko enzymu (S. Jaros, H. Wędrychowicz). 3. Epizootiologia i zwalczanie pasożytów zwierząt hodowlanych i dzikich 10

Ten kierunek badań był realizowany w 17 tematach: A16-17, 19-23, B7-11, 13-16, 18-19. Ważniejsze wyniki: - określenie parametrów morfologicznych larw inwazyjnych 9 gatunków słupkowców występujących u koni (S. Kornaś, J. Gawor, J. Cabaret); - rozpoznanie sytuacji epidemiologicznej toksokarozy w województwie łódzkim - poziomu zanieczyszczenia środowiska i czynników etiologicznych tej zoonozy (A. Borecka, J. Gawor); - ustalenie ekstensywności i intensywności zarażenia łosi występujących w Puszczy Kampinoskiej helmintami (A. W. Demiaszkiewicz, A. Goliszewska, J. Lachowicz); - stwierdzenie dwukrotnego wzrostu ekstensywności inwazji motylicą wątrobową i trzykrotnego wzrostu ekstensywności inwazji przywrą Parafasciolopsis fasciolaemorpha u żubrów w Puszczy Białowieskiej (A. W. Demiaszkiewicz, J. Lachowicz, A. Goliszewska, I. Kuligowska); - zbadanie stanu zarażenia jeleni i sarn w nadleśnictwach Tuchola, Wałcz i Strzałowo przez nicienie żołądkowo-jelitowe i płucne (A. W. Demiaszkiewicz, J. Lachowicz, A. Goliszewska); - wykazanie, że świnie wykazują naturalną oporność na zarażenie larwami inwazyjnymi Elaphostrongylus cervi, a w ich organizmie larwy te zatrzymywane są przez barierę węzłów chłonnych krezkowych, gdzie obumierają i ulegają zresorbowaniu (I. Kuligowska, A. W. Demiaszkiewicz); - stwierdzenie przeciwciał przeciwko Neospora caninum w surowicach 16,7% spośród zbadanych 60 żubrów (W Cabaj, K. Pastusiak, Bożena Moskwa); - optymalizacja testu ELISA do wykrywania przeciwciał przeciw Neospora caninum u zwierząt wolno żyjących (K. Pastusiak); - wykazanie, że rekombinowana proteaza cysternowa Fasciola hepatica jest antygenem przydatnym do diagnozowania inwazji tej przywry (H.Wędrychowicz, L. Jedlina Panasiuk, M. Kozak- Cięszczyk, S. Jaros). SZCZEGÓŁOWE OMÓWIENIE REALIZACJI TEMATYKI BADAWCZEJ A. DZIAŁALNOŚĆ STATUTOWA 11

1. Pasożytnicze pierwotniaki wybranych grup kręgowców i bezkręgowców (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Irena Wita Zgodnie z planem realizowano 2 zadania badawcze. a) Badanie mikrosporydiów i gregaryn występujących w populacjach kiełży (Gammaroidea, Amphipoda)zamieszkujących zbiorniki wodne w okolicach Kosewa Górnego (zadanie nowe) Celem pracy jest poznanie parazytologicznych następstw imigracji pontokaspijskich gatunków żywicieli dla zgrupowań rodzimych kiełży na terenach strefy rekreacyjnej Pojezierza Mazurskiego na przykładzie pasożytów wewnątrzkomórkowych (mikrosporydia) i jelitowych (gregaryny). Materiałem do badań były kiełże zebrane w lipcu - październiku 2006 roku w litoralu 5 wytypowanych zbiorników wodnych Pojezierza Mazurskiego. Po oznaczeniu pozycji systematycznej kiełże były sekcjonowane. Rozmazy zainfekowanych organów kiełży barwiono odczynnikiem Giemza, a gregaryny były barwione w oparach OsO 4, rozpuszczonego w wodzie. Preparaty zostały zbadane za pomocą metod mikroskopii świetlnej i elektronowej. W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, że w badanych zbiornikach wodnych występują pasożyty fauny atlantyckoborealnej (mikrosporydium Pleistophora muelleri i gregaryny Cephaloidophora gammari) i pontokaspijskiej (mikrosoporydium Nosema pontogammari i gregaryny Uradiophora ramosa). Nie zanotowano występowania mikrosporydiów i gregaryn fauny pontokaspijskiej u kiełży fauny rodzimej. Należy jednak brać pod uwagę iż pasożytnicze pierwotniaki i mikrosporydia są nowymi pasożytami, introdukowanymi w ekosystemy aborygenne wspólnie ze swoimi żywicielami i ich zachowanie w nowych warunkach jest trudne do przewidzenia (wykonawcy: M. Ovcharenko, I. Wita, U. Czaplińska). b) Opracowanie zarażenia leszczy (Abramis brama) z jezior Gosławskiego i Gopło przez pasożyty z rodzaju Trypanoplasma (kontynuacja) Wykonano badania morfologiczne, morfometryczne i ultrastrukturalne pierwotniaka Trypanoplasma borreli Laveran i Mesnil, 1902 wyizolowanego z krwi obwodowej leszczy z jeziora Gosławskiego i Gopło. Trypanoplazmy występowały w koinwazji ze świdrowcem Trypanosoma carassii. Niska intensywność zarażenia (znacznie niższa niż świdrowcami) i krępa budowa ciała trypanoplazm wskazują, że u badanych leszczy występowała chroniczna faza inwazji, najczęściej spotykana w środowisku naturalnym. Trypanoplazmy charakteryzowały się zmiennym kształtem 12

ciała. Ich długość wynosiła średnio 18,43 µm, a szerokość 6, 85 µm. Długość przedniej wici wynosiła średnio 14,92 µm, a wolnej części tylnej wici 8,43 µm. Duży, wydłużony kinetoplast miał około 4 µm długości. Położone po przeciwległej stronie kinetoplastu jądro komórkowe miało średnicę około 5 µm. Pellikula trypanoplazm była pokryta dość grubą (ok. 15 nm) warstwą powierzchniową. Cytoplazma tych pasożytów zawierała typowe dla Kinetoplastida organelle, a także bakteriopodobne struktury owalnego kształtu o długości ok. 750 nm i szerokości ok. 400 nm. Jest to pierwsze doniesienie o występowaniu T. borreli u leszczy w środowisku naturalnym w Polsce (wykonawcy: I. Wita, M. Ovcharenko, G. Karbowiak, U. Czaplińska). 2. Rozprzestrzenienie kleszczy właściwych na terenie Polski (kontynuacja) Kierownik: dr Grzegorz Karbowiak Realizowano zgodnie z planem 4 zadania badawcze. a) Rozprzestrzenienie kleszczy właściwych Ixodidae na terenach rekreacyjnych oraz w środowisku naturalnym i ich związki z dzikimi ssakami (kontynuacja) Kontynuowano zbiory kleszczy z terenów rekreacyjnych Warszawy. Po raz pierwszy oficjalnie zanotowano występowanie obrzeżka gołębiego Argas reflexus na terenie Warszawy. Kontynuowano badania fauny pasożytów małych ssaków zamieszkujących środowiska bezleśne, Głównym obiektem była parazytofauna rzęsorków Neomys fodiens i N. anomalus, oraz nornika północnego Microtus oeconomus w Białowieży. Otrzymane wyniki oraz analiza danych z lat poprzednich wskazują na zmienność sezonową w ekstensywności zarażenia pasożytami krwi. W lipcu dominującymi gatunkami są piroplazmy i riketsje; w sierpniu ekstensywność zarażenia nimi spada, natomiast wzrasta zarażenie świdrowcami, osiągając szczyt na przełomie sierpnia i września. Nowością było zarażenie N. anomalus świdrowcami z rodzaju Trypanosoma, oraz karczownika Arvicola terrestris piroplazmą Babesia microti. Scharakteryzowano występującą u nornika północnego riketsję Anaplasma phagocytophilum, sekwencje zgłoszone zostały do Gen-Banku, pod nr DQ361026, DQ361025, DQ361024. Prowadzono badania nad parazytofauną krwi myszy zielnej Apodemus microps, z okolic Koszyc, Słowacja; wykryto następujące pasożyty: Hepatozoon sp. oraz riketsje z rodzaju Bartonella (wykonawcy: G. Karbowiak, I. Wita, U. Czaplińska). b) Związki kleszczy właściwych z psami oraz z piroplazmą Babesia canis (zadanie nowe) Potwierdzono występowanie kleszczy na terenach rekreacyjnych oraz sezonowość ich 13

aktywności. Stwierdzono większą aktywność kleszczy w miejscach uczęszczanych przez psy, co sugeruje ich potencjalną rolę jako żywicieli kleszczy w środowiskach zurbanizowanych. Podczas prac prowadzonych w ramach sieci żubrowej (Bison Network) w Białowieży kontynuowano prace nad zarażeniem pasożytami krwi oraz kleszczami wolno żyjących żubrów w Puszczy Białowieskiej. Prowadzono badania krwi zebranej z jeleniowatych i dzików w kierunku zarażenia piroplazmami z rodzaju Babesia sp. i na zarażenie Anaplasma phagocytophilum. Badania prowadzono metodą PCR, wykryto zarażenie Babesia u jednego jelenia pochodzącego z Nadleśnictwa Strzałowo; zarażenie Anaplasma wykryto u 5 jeleni z Kosewa Górnego (wykonawcy: G. Karbowiak, I. Wita, U. Czaplińska). c) Próba oceny wpływu zmian wielkości populacji jelenia europejskiego i łosia na rozmieszczenie kleszcza łąkowego Dermacentor reticulatus w Polsce Północno-Wschodniej (kontynuacja) Najważniejszymi żywicielami dorosłych form kleszcza łąkowego są łoś oraz jeleń europejski. Ekspansja łosi na tereny pojezierza obejmuje okres ostatnich 40 lat. Biorąc pod uwagę fakt stosunkowo niedawnego (1977) stwierdzenia obecności Dermacentor reticulatus na terenie Pojezierza Mazurskiego podjęto próbę ustalenia związku pomiędzy zmianami faktycznego zasięgu tych gatunków a obecnym, masowym występowaniem kleszczy łąkowych. W trakcie kontynuowanych w roku 2006 badań terenowych dokonano poszukiwań kleszczy łąkowych w obwodach w których, wg dokumentacji łowieckiej nie stwierdzono obecności ani jeleni ani łosi. W wyniku badań nie potwierdzono jak dotąd hipotezy zakładającej istnienie trwałych, lokalnych populacji pasożytów w oparciu o inne gatunki żywicielskie (sarna, dzik). Nie potwierdzono również występowania kleszczy na terenach zajmowanych wyłącznie przez łosie (wykonawca: Z. Bogdaszewska). d) Wstępne badania nad mechanizmami specyficzności żywicielskiej Dermacentor reticulatus w odniesieniu do sarny i jelenia europejskiego (nowe zadanie) Celem badań jest bliższe poznanie reakcji immunologicznych towarzyszących infekcji dziko żyjących przeżuwaczy ( jeleń europejski i sarna) przez kleszcze łąkowe. Dotychczasowe prace nad specyficznością żywicielską Dermacentor reticulatus wykazały, że stopień zarażenia obu wymienionych gatunków jeleniowatych jest bardzo różny. Biorąc pod uwagę fakt, że ich biologia i fizjologia jest w dużym stopniu zbliżona, warta podjęcia jest próba poznania czynników odpornościowych wpływających na różną podatność na ataki kleszczy łąkowych. W literaturze 14

przedmiotu brak bowiem danych na ten temat. W ramach prac wykonywanych w roku 2006 gromadzone były próbki krwi od dzikich kopytnych upolowanych w łowiskach położonych w pobliżu, bądź ubijanych na terenie Stacji Badawczej w Kosewie Górnym. Po odwirowaniu elementów morfotycznych odseparowana surowica była mrożona do dalszych badań. Do chwili obecnej zebrano łącznie 128 próbek: w tym 78 od jelenia europejskiego, 9 od sarny oraz od 28 dzików. Ponadto zebrano 1 próbkę od jelenia sika i 12 próbek od danieli (oba gatunki z hodowli fermowej) (wykonawca: Z. Bogdaszewska). 3. Helmintofauna antarktycznych i subantarktycznych kręgowców (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Krzysztof Zdzitowiecki Realizowano zgodnie z planem 5 zadań badawczych.. a) Opracowywanie kolekcji helmintów zebranych w subantarktyce, okolicach Ushuaia (kontynuacja) W 2006 roku przygotowano 2 publikacje kończące opracowanie kolcogłowów. Pierwsza (złożona do druku) zawiera opisy 4 gatunków kolcogłowów, pasożytów morskich ptaków i ssaków oparte na morfologii cystakantów zebranych z ryb. Jeden gatunek został opisany jako nowy. Druga publikacja dotycząca zarażenia ryb przez 3 gatunki kolcogłowów występujące w nich w stadium dojrzałym i 4 gatunki występujące w stadium cystakanta będzie złożona do druku po opublikowaniu pracy morfologicznej zawierającej między innymi opis nowego gatunku. Bliższe szczegóły dotyczące zawartości obu publikacji zamieszczono w sprawozdaniu z badań w 2005 roku (wykonawcy: K. Zdzitowiecki, Z. Laskowski, J. Wiśniewska). b) Badanie zarażenia przez cystakanty skorupiaków Amphipoda, żywicieli pośrednich kolcogłowów zebranych w okolicach Ukraińskiej Stacji Antarktycznej im. Vernadsky`ego (zadanie nowe) Przebadano 6401 zakonserwowanych kiełży (Amphipoda), w tym 5707 przedstawicieli gatunku Cheirimedon femoratus, zebranych w okolicach wyspy Galindez (Argentine Islands, Antarktyka Zachodnia) poszukując cystakantów i zaawansowanych w rozwoju akantelli. Zarażone były tylko kiełże z gatunku C. femoratus. Stwierdzono 2 gatunki kolcogłowów, Corynosoma pseudohamanni Zdzitowiecki, 1984 (pasożyt fok) i Metacanthocephalus johnstoni Zdzitowiecki, 1983 (pasożyt ryb).ogólna ekstensywność zarażenia wyniosła 1.19%, w tym C. pseudohamanni 0.68% i M. johnstoni 0.51%. Dodatkowo przebadano 1416 C. femoratus zebranych w Zatoce Admiralicji (Południowe Szetlandy), które były zarażone przez C. pseudohamanni (ekstensywność 15

0.56%) i wolne od M. johnstoni. Przedstawiciela rodzaju Metacanthocephalus znaleziono w żywicielu pośrednim po raz pierwszy. C. pseudohamanni występował w kiełżach częściej koło wyspy Galindez (ekstensywność 0.68%) niż w Zatoce Admiralicji (ekstensywność 0.42% stwierdzona w badaniach wcześniejszych i 0.56% w obecnych). Kolcogłowy zwykle występowały pojedynczo, rzadko (4 przypadki) znajdowano w jednym żywicielu 2 kolcogłowy z jednego gatunku. Oba pasożyty występowały częściej w kiełżach odłowionych w zanieczyszczonych wodach tuż obok stacji badawczej niż w kanale Mick dalej od stacji (ekstensywność 0.77% wobec 0,51% dla C. pseudohamanni i 0.64% wobec 0.26% dla M. johnstoni). Z dziewięciu innych gatunków kiełży odłowionych koło wyspy Galindez osiem przebadano w liczbach1-22 i brak pasożytów może być związany ze zbyt małymi próbami. Abyssorchomene plebs był zbadany w liczbie 632 osobników i był, podobnie jak we wcześniejszych badaniach w Zatoce Admiralicji (1204 osobniki) nie zarażony (wykonawcy: K. Zdzitowiecki, Z. Laskowski, J. Wiśniewska). c) Opracowanie niewielkiej kolekcji helmintów zebranych z 16 ryb Trematomus newnesi z Ziemi Adeli (zadanie nowe) Zbadano 16 osobników bento-pelagicznej ryby Trematomus newnesi, odłowionych przez francuskich ichtiologów koło Ziemi Adeli. Ryby były zarażone przez 11 gatunków i form larwalnych helmintów: Digenea (Macvicaria pennelli, Neolebouria terranovaensis, Genolinea bowersi i Elytrophalloides oatesi), Cestoda w stadium larwalnym (2 formy cerkoidów Tetraphyllidea cerkoid bilokularny i cerkoid trilokularny oraz plerocerkoidy Diphyllobothriidae), Acanthocephala (Metacanthocephalus campbelli i M. johnstoni) i larwy Nematoda (Contracaecum osculatum i C. radiatum).wszystkie ryby były zarażone. Dominantami były bilokularne larwy tasiemców (maksymalna intensywność 119 pasożytów), a najrzadziej występowały kolcogłowy (ogółem 10 pasożytów). Łącznie, stwierdzono 371 larw Tetraphyllidea (cerkoidy), 166 larw Diphyllobothriidae (plerocerkoidy) oraz 129 nicieni z rodzaju Contracaecum. Cerkoidy z dwukomorowymi botridiami (360 okazów, ekstensywność zarażenia 94%) i cerkoidy z trójkomorowymi botridiami (11, ekstensywność 31%) występowały w różnych odcinkach jelita cienkiego oraz w wyrostkach pylorycznych ryb. Oba typy morfologiczne cerkoidów znajdowano wcześniej u tego gatunku żywiciela w innych rejonach Antarktyki Wschodniej. Cerkoidy te są prawdopodobnie formami młodocianymi tasiemców z rodziny Phyllobothriidae oraz Oncobothriidae. Nieoznaczone do gatunku plerocerkoidy (ekstensywność 100%) stwierdzono w jamie ciała żywiciela. Są to formy larwalne pospolicie występujące u wielu gatunków ryb w całej Antarktyce. Kompletna lista pasożytów T. newnesi odłowionych w zachodniej i wschodniej 16

Antarktyce obejmuje 21 gatunków i form larwalnych. Żaden pasożyt nie jest specyficzny dla T. newnesi. Omawiany gatunek ryby odgrywa ważną rolę w cyklach życiowych pasożytów w Antarktyce żywiąc się głównie bezkręgowcami i stanowiąc pokarm drapieżnych ryb oraz ptaków i ssaków morskich (wykonawcy: K. Zdzitowiecki, Z. Laskowski i J. Wiśniewska). d) Nicienie z ryb subantarktycznych (zadanie nowe) Kolekcja nicieni została zebrana z 5 gatunków ryb kostnoszkieletowych: Patagonotothen longipes, P. tessellata, P. brevicauda, Cottoperca trigloides, Champsocephalus essox i jednego gatunku płaszczki (Raja griseocauda) złowionych w porcie Ushuaia oraz na otwartym morzu na wejściu do Kanału Beagle a. Stwierdzono występowanie form larwalnych nicieni z rodzaju Contracaecum i Pseudoterranova decipiens (pasożyty fok) oraz dorosłych nicieni z gatunku Ascarophis nototheniae i Dichelyne fraseri. Dwa gatunki nicieni stwierdzone u ryb kostnoszkieletowych z okolic Ushuaia były wcześniej odnotowywane w Subantarktyce. Larwy Contracaecum spp. stwierdzone u ryb subantarktycznych mogą należeć do 3 gatunków nicieni dojrzewających u płetwonogich, w tym jednego gatunku subantarktycznego, C. mirounga. Niewykluczone, że część z nich to larwy Hysterothylacium aduncum, pasożyta ryb kostnych. (zarówno Contracaecum jak i Hysterothylacium mają wyrostki żołądeczka i jelitowy, różnią się położeniem otworu wydalniczego). Nieznane są dorosłe nicienie z płaszczek antarktycznych i subantarktycznych i znalezione u Raja griseocauda nicienie prawdopodobnie należą do nowego gatunku. Aby zakończyć zadanie należy oznaczyć materiał z płaszczki. Dane o nicieniach zostaną zamieszczone we wspólnej pracy poświęconej tasiemcom i nicieniom ryb z okolic Ushuaia (wykonawca: A. Rocka). e) Tasiemce z rodziny Tetrabothriidae z ptaków antarktycznych (zadanie nowe) Kolekcja tasiemców Tetrabothriidae została zebrana w latach 1977, 1978/79 na wyspie Króla Jerzego, Szetlandy Południowe i pochodziła z jelit trzech gatunków ptaków: Larus dominicanus, Stercorarius skua loennbergi i Macronectes giganteus. Zarażenie było następujące: L. dominicanus (17 zbadanych, 1 zarażony) Tetrabothrius filiformis Nybelin, 1916 (4 tasiemce); S. skua loennbergi (12 zbadanych, 1 zarażony) T. cylindraceus Rudolphi, 1819 (1 młodociany okaz); Macronectes giganteus (7 zbadanych) T. campanulatus Furhmann, 1899 (3 zarażone, 17 tasiemców); T. heteroclitus Diesing, 1850 (4 zarażone, 5 tasiemców); T. gracilis Nybelin, 1916 (2 zarażone, 5 tasiemców); T. minutus Szpotańska, 1917 (2 zarażone, 13 tasiemców). Wszystkie 17

wymienione gatunki tasiemców były wcześniej odnotowane w Antarktyce. Larus dominicanus jest nowym żywicielem dla T. filiformis, podobnie jak Macronectes giganteus jest nowym żywicielem dla T. gracilis i T. minutus. W 2006 r. wykonano pomiary morfologiczne i sporządzono dokumentację graficzną. Przygotowanie jednej publikacji planuje się zgodnie z harmonogramem na 2007r. (wykonawca: A. Rocka). 4. Helmintofauna leszcza (Abramis brama) i okonia (Perca fluviatilis) rzeki Wieprz i Wisły w rejonie ujścia Wieprza (temat nowy) Kierownik: prof. dr hab. Krzysztof Zdzitowiecki Celem badań jest ustalenie składu rodzajowego i gatunkowego helmintów okonia (Perca fluviatilis) i leszcza (Abramis brama) rzeki Wieprz i Wisły w rejonie ujścia Wieprza. 5 leszczy i 10 okoni poddano standardowej sekcji parazytologicznej. Przy pomocy mikroskopu stereoskopowego przeglądano: skórę, jamę gębową, skrzela, oczy, mięśnie oraz jama ciała i narządy wewnętrzne (mózg, serce, wątrobę, przewód pokarmowy, nerki, pęcherz pławny, śledzionę i gonady). Zebrane pasożyty zakonserwowano w 70% alkoholu etylowym (możliwość przeprowadzenia badań molekularnych). W badanych materiale stwierdzono pasożyty, rekrutujące się spośród Digenea: Tylodelphys clavata, Posthodiplostomum cuticola, Ichthyocotylurus platycephalus, Bunodera luciopercae Cestoda: Caryophyllaeus laticeps, i Acanthocephala: Acanthocephalus lucii oraz jedną grupę zbiorczej obejmującej przedstawicieli rodzaju Diplostomum (wykonawca: W. Jeżewski).. 5. Struktura populacji i zespołów pasożytniczych leszcza (kontynuacja) Kierownik: dr Aleksander Kędra Celem badań była analiza struktury i zmian sezonowych zespołów i populacji pasożytniczych leszcza, w zależności od typu zbiornika, rodzaju zanieczyszczenia, czynników sezonowych i kondycji żywiciela. Jest to kontynuacja badań prowadzonych w latach 1995-2005. Materiał pochodził z sześciu zbiorników badanych w poprzednich latach - Zalew Zegrzyński, Zalew Rożnowski, Zalew Siemianówka, Jezioro Bełdany, Jezioro Łebsko i Jezioro Mikołajskie. Stwierdzono, że większość zależności między pasożytami leszcza nie ma charakteru związków konkurencyjnych. Związki takie istnieją głównie pomiędzy gatunkami z róznych zgrupowań pasożytów, tj. pasożytów oczu i pasożytów skrzeli, oraz pasożytów oczu i pasożytów jelitowych. Określono, że główne gatunki pasożytów negatywnie wpływające na wzrost i rozwój ryb 18

słodkowodnych to Diplostomum spp., Tylodelphys clavata, Sphaerostoma bramae, Diplozoon paradoxum i Ergasilus sieboldii (wykonawca: A. Kędra). 6. Ultrastruktura porównawcza wybranych stadiów rozwojowych płazińców (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Zdzisław Świderski W roku sprawozdawczym realizowano 2 zadania badawcze. a) Ultrastrukturalne i cytochemiczne badania witellogenezy tasiemca Dolfusiella spinulifera (Trypanorhyncha) (zadanie nowe) Komórki żółtkowe pełnią trzy ważne funkcje podczas rozwoju embrionalnego tasiemców: (1) syntetyzują materiał skorupotworczy (białka oraz fenolazy) i biorą aktywny udzial w tworzeniu skorupy jajowej; (2) odżywiają rozwijające sie zarodki substancjami zmagazynowanymi w ich cytoplazmie (glikogen & lipidy); (3) uczestniczą w procesie wylęgu larw ze skorup jajowych, tworząc t.zw. wakole glykanu, które zwiekszając cisnienie hydrostatyczne wewnątrz skorup, ułatwiają ich pękanie w końcowej fazie rozwoju embrionalnego i wylęg koracidiów. U tasiemca D. spinulifera wyróżniono 4 następujące stadia witellogenezy: (1) niedojrzałe witellocyty typu gonialnego; (2) wczesne stadium dojrzewania; (3) zaawansowane dojrzewania; oraz (4) dojrzałe witellocyty. Dojrzałe witellocyty D. spinulifera charakteryzują się obecnością bardzo licznych granul skorupkowych (białka oraz fenolazy) tzw. shell globules oraz kropli lipidowych lipid droplets, natomiast zawierają bardzo niewielkie ilości polysacharydów, które występują głównie w formie β-glikogenu oraz polysacharydów ściśle związanych z błonami komórkowymi, tzw. membrane-bound polysaccharides. Otrzymane wyniki na temat witellogenezy i ultrastruktury witellocytów D. spinulifera wnoszą wkład w lepsze poznane ultrastruktury tej mało zbadanej grupy Cestoda. Równocześnie dane te oraz stanowią istotne krytera dla analizy powiązań filogenetycznych, systematyki i ewolucji tasiemców. Wyniki badań opublikowano w Acta Parasitologica, 51, 182-193, 2006 (wykonawca: Z. Świderski). b) Ultrastrukturalne badania porównawcze rozwoju embrionalnego czterech wybranych gatunków tasiemców z rodziny Dilepididae: Dilepis undula (Schrank, 1788), Dichoanotaenia clavigera (Krabbe, 1869) Cohn, 1900, Spasskytaenia platyrhyncha (Krabbe, 1869) Oshmarin, 1956 i Hepatocestus hepaticus (Baer, 1932) (zadanie nowe) Zbadano kolejne stadia formowania się otoczek jajowych oraz morfogenezę inwazyjnych onkosfer czterech wybranych gatunków tasiemców z rodziny Dilepididae. Zasadniczą różnicą w ultrastrukurze otoczek jajowych tych gatunków jest występowanie u D. undula oraz u S. 19

platyrhyncha dwóch unikalnych, bardzo odmiennych typów embrioforów, które nie były dotychczas opisane u innych tasiemców. Embriofor otaczający dojrzałe onkosfery D. undula tworzy luźną sieć symetrycznie rozrzuconych pakietów włókien, które na skrawkach nie są powiązane ze sobą, a więc nie stanowią odrębnej warstwy, stąd termin discontinuos embriofor. Ta luźna sieć włókien jest usytuowana bezpośrednio w cytoplazmie, tuż pod zewnętrzną błoną plazmatyczną otoczki wewnętrznej. Embriofor S. platyrhyncha jest natomiast zbudowany z bardzo grubej, gęstej warstwy włóknistej otaczającej trzy wielkie jądra mazomerów, tworzących otoczkę wewnętrzną, które pozostają w tej warstwie do końca rozwoju embrionalnego. Embriofory otoczek wewnętrznych D. clavigera i H. hepaticus maja charakter fibrillarny. Wspólną, charakterystyczną cechą ultrastrukury otoczek jajowych obserwowaną u badanych gatunków jest występowanie wielkiej liczby charakterystycznych pęcherzyków na powierzchni ich otoczek wewnętrznych przypominających tzw. pęcherzyki pinocytotyczne, dla opisania których użyto terminu: pinocytotic-like vesicles. U czterech wyżej wymienionych gatunków wyróżniono pięć typów komórek onkosferalnych; są to: [1] dwujądrowy perykarion tegumentu onkosfery; [2] dwujądrowy perykarion gruczołu penetracyjnego; [3] dwie komórki nerwowe; [4] bardzo liczne komórki somatyczne; oraz [5] około 10 komórek germinatywnych. Każdy z czterech wyżej wymienionych gatunków wykazuje wyraźne, charakterystyczne dla każdego gatunku różnice w szczegółach ultrastruktury tych pięciu wyróżniono typów komórek onkosferalnych. Wyniki pracy są przygotowywane do druku (wykonawca: Z. Świderski). 7. Badania rozwoju embrionalnego tasiemca Mosgovoyia ctenoides Railliet, 1890) Beveridge, 1978 (Cyclophyllidea, Anoplocephalidae) (kontynuacja). Kierownik: prof. dr hab. Z. Świderski W roku sprawozdawczym przeprowadzono analizy celem uzupełnienia wyników badań. Następnie opracowano wyniki i przygotowano tekst rozprawy doktorskiej. Prowadzony temat badawczy zakończono wraz z obroną rozprawy doktorskiej. Część wyników była prezentowana podczas pobytu naukowego w Instytucie Patologii Eksperymentalnej i Parazytologii Bułgarskiej Akademii Nauk. Dotychczas niepublikowane wyniki badań są obecnie przygotowywane do druku (wykonawca: D. Młocicki - praca doktorska). 8. Wpływ infekcji i reinfekcji Trichinella spiralis na odpowiedź immunologiczną u myszy (kontynuacja) 20

Kierownik: dr Ewa Dziemian Celem pracy było zbadanie wybranych parametrów immunologicznych po dwukrotnym zarażeniu myszy BALB/c T. spiralis i poznanie ich wpływu na liczbę postaci dorosłych w jelitach oraz larw w mięśniach. Badania przeprowadzono na myszach zarażanych dwukrotnie dawką 400 larw T. spiralis. W fazie jelitowej po reinfekcji T. spiralis obserwowano: wyższą aktywność proliferacyjna limfocytów, silniejszą odpowiedź humoralną (wyższa produkcja przeciwciał), przewagę odpowiedzi Th2 (IL-5) nad Th1. Natomiast w fazie mięśniowej po reinfekcji T. spiralis obserwowano: przewagę odpowiedzi Th1 nad Th2 wysoki poziom IFN-γ, aktywność makrofagów produkcję wolnych rodników i ustabilizowanie poziomu przeciwciał. Okazuje się, że powtórne zarażenie myszy nicieniem Trichinella spiralis aktywuje silniej te same mechanizmy odpowiedzi immunologicznej żywiciela, co po pierwotnym zarażeniu. Prowadzi to do szybszej i skuteczniejszej eliminacji pasożyta w fazie jelitowej i mięśniowej. Przygotowano do druku publikację podsumowującą te badania, która została zaakceptowana do druku (wykonawcy: M. Kołodziej- Sobocińska, E. Dziemian we współpracy z E. Dvoroznakovą z Instytutu Parazytologii SAN). 9. Wykrywanie koproantygenu Echinococcus multilocularis (kontynuacja) Kierownik: dr Ewa Dziemian Celem badań było rozpoznanie ekstensywności inwazji E. multilocularis u lisów z przygranicznych rejonów Polski i Słowacji. Materiałem do badań było 217 prób kału pobranych od lisów z przygranicznych rejonów Polski i Słowacji. Zastosowano 4 metody wykrywania inwazji E. m: SCT, IST, komercyjny test ELISA CHEKIT-Echinotest oraz double sandwich ELISA wg Machnicka i wsp.(2003). Obecność koproantygenu stwierdzono w 36,2% zbadanych prób kału lisów z badanych terenów Słowacji i w 13,8% prób kału lisów z terenów Polski. Zastosowanie testów ELISA do wykrywania koproantygenów E. multilocularis pozwala na przyżyciowe rozpoznawanie inwazji u żywicieli ostatecznych. Wyniki badań potwierdzają szerzenie się inwazji E. multilocularis poprzez migrację zwierząt dzikich na terenach przygranicznych o podobnych warunkach ekologicznych. Wyniki badań opublikowano w Acta Parasitologica, 2006, 51 (2), 107-110 (wykonawcy: E. Dziemian, M. Kołodziej-Sobocińska, M. Reiterowa). 10. Oznaczanie poziomu swoistych przeciwciał IgM oraz awidności swoistych przeciwciał IgG we wczesnych i późnych etapach zarażenia ludzi Toxocara canis (kontynuacja) 21

Kierownik: dr Ewa Dziemian Celem pracy było różnicowanie wczesnych i późnych okresów toksokarozy ludzi w oparciu o awidność swoistych przeciwciał IgG oraz prześledzenie dynamiki narastania awidności swoistych przeciwciał IgG w trakcie trwania zarażenia. Zbadano 195 surowic pacjentów z rozpoznaną toksokarozą trzewną i oczną. Awidność immunoglobulin klasy IgG oznaczano techniką immunoenzymatyczną wiązania przeciwciał IgG ze swoistym antygenem metabolicznym T. canis i oceną siły wiązania po dysocjacji 6M roztworem mocznika. Wykazano, iż poziom specyficznych przeciwciał IgG nie jest zależny od postaci toksokarozy (oczna/trzewna), jak również czasu trwania zarażenia. Stwierdzano narastanie awidności przeciwciał w trakcie trwania zarażenia. Wyniki badań wskazują, iż mierzenie awidności specyficznych przeciwciał IgG w różnicowaniu wczesnych i późnych infekcji może być metodą raczej wykluczenia (przy stwierdzeniu wysokiej awidności), niż potwierdzenia (przez niską awidność) wczesnej infekcji. W oparciu o wyniki badań przygotowano do druku publikację (wykonawcy: E. Dziemian, we współpracy z dr H. Żarnowską-Prymek z Kliniki Chorób Odzwierzęcych i Tropikalnych AM w Warszawie) 11. Uzyskiwanie czystych frakcji białkowych z pasożytniczego grzyba Conidiobolus coronatus (temat nowy) Kierownik: prof. dr hab. Mieczysława I. Boguś Zadanie badawcze: Rozdziały chromatograficzne przy użyciu HPLC białek pasożytniczego grzyba Conidiobolus coronatus hodowanego w warunkach in vitro (kontynuacja) W trakcie badań ustalono optymalne parametry prowadzenia procesu rozdziału białek homogenatu grzyba C. coronatus na kolumnie jonowymiennej DEAE. Separacja białek prowadzona w ph 7.0 i przy gradiencie skokowym dawała największą liczbę szczytów białka, jednak rozdzielczość ich była słaba. W związku z tym należy dopracować metodę rozdziału chromatograficznego na anionicie. W celu zbadania aktywności chitynolitycznej w uzyskanych frakcjach wstępnie określono parametry oznaczania aktywności enzymatycznej (wykonawca: W. Wieloch). 12. Analiza aktywności enzymatycznej metabolitów pochodzących z kolonii mikrozarodnikowych grzyba Conidiobolus coronatus (temat nowy) 22

Kierownik: prof. dr hab. Mieczysława I. Boguś Przeprowadzono analizę porównawczą aparatu enzymatycznego kolonii, które wykazywały zróżnicowaną patogeniczność wobec larw G. mellonella. Badano aktywność enzymów, które uważane są za kluczowe w skutecznej inwazji strzępki grzybowej poprzez kutikulę do wnętrza owada. Stwierdzono, że kolonię o wysokiej patogeniczności cechowała najwyższa aktywność enzymów chitynolitycznych (N-acetyloglukozoaminidaza i chitynaza) oraz chymotrypsyny natomiast kolonia o niskiej patogeniczności wykazywała wyższą aktywność elastolityczną oraz lipolityczną. Na uwagę zasługuje wysoki poziom aktywności elastolitycznej charakteryzujący wszystkie przebadane kolonie. Ważną rolę w porażaniu owadów odgrywa N- acetyloglukozoaminidaza (wykonawca: W. Wieloch). 13. Wpływ metabolitów grzyba pasożytniczego Conidiobolus coronatus na hemocyty owadzie (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Mieczysława I. Boguś Metabolity uwalniane przez entomopatogenny grzyb C. coronatus wywołują zmiany w wyglądzie hemocytów G. mellonella, a ich obecność kulturach hemocytów in vitro w znaczący sposób przyspiesza degenerację komórek. Zmiany morfologiczne obserwowane w kulturach in vitro były bardzo zbliżone do zmian obserwowanych in vivo u owadów zainfekowanych przez C. coronatus, sugerując, że ich bezpośrednią przyczyną jest obecność w ciele żywiciela metabolitów grzybowych. Analiza metabolitów C. coronatus z użyciem elektroforezy SDS-PAGE powiązanej z wybarwianiem białek metodą srebrową wykazała obecność 20 polipeptydów w zakresie wielkośc od 11 do 150 kda. Ilościowo dominowały polipeptydy o rozmiarach: 28, 32, 40, 48, 50 oraz 86 kda (wykonawca: E. Kędra). 14. Wstępne badania nad rozdziałami hemocytów owadzich z wykorzystaniem cytometru przepływowego (temat nowy) Kierownik: prof. dr hab. Mieczysława I. Boguś Dr Elżbieta Kędra przeszła 3-dniowe przeszkolenie w zakresie obsługi cytometru przepływowego FacsCalibur zorganizowane przez firmę Becton Dickinson. Rozpoczęcie prac związanych z opracowaniem techniki rozdzielania hemocytów owadzich z użyciem cytometru przepływowego nie było w 2006 roku możliwe z powodu kilkumiesięcznej nieobecności dr Jedliny- 23

Panasiuk sprawującej opiekę nad cytometrem przepływowym oraz pełnego obłożenia cytometru w związku z badaniami, które dr Jedlina-Panasiuk wykonywała po powrocie z zagranicy. 15. Hydroliza lipidów obojętnych w rozwoju cysticerkoidów Hymenolepis diminuta (temat nowy) Kierownik: doc. dr hab. Tadeusz Moczoń Celem badań była identyfikacja enzymu hydrolizującego lipidy obojętne w komórkach cysticerkoidów. Badania prowadzono histochemicznymi metodami lokalizacji hydrolaz estrów karboksylowych, elektroforezy enzymów oraz wykrywania ich aktywności w żelu poliakrylamidowym. Badania wykazały, że w tkankach cysticerkoidów nie występuje lipaza alkaliczna jako typowy enzym wydzielniczy. Lipidy obojętne, nagromadzone we wczesnych stadiach rozwoju cysticerkoidów, są hydrolizowane przez karboksylesterazę, będącą odpowiednikiem kwaśnej lipazy lizosomowej wyższych tkankowców. Po wyeliminowaniu aktywności cholinesteraz i arylesteraz, enzym hydrolizuje octan indoksylu, maślan 4- metyloindoksylu, Tween 80 oraz micellarne formy glicerylotrójoleinianu i umbelliferylotrójoleinianu, a tylko w nieznacznym tempie hydrolizuje glicerylomonooleinian. Nie hydrolizuje natomiast octanu 4-metyloindoksylu oraz estrów choliny i wyższych kwasów tłuszczowych. Trwają próby mające na celu zbadanie, czy wykryta karboksylesteraza lub inny enzym, rozkłada estry cholesterolu. Badania są na etapie końcowym. Wyniki badań potwierdzają przypuszczenia o fakultatywnym tlenowym metabolizmie cysticerkoidów (wykonawca: T. Moczoń). 16. Badania nad wykorzystaniem metod molekularnych do wykrywania inwazji pasożytów (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Halina Wędrychowicz Realizowano zgodnie z planem 1 zadanie badawcze. Próba wykorzystania rekombinowanych enzymów Fasciola hepatica w diagnostyce inwazji tej przywry (zadanie nowe) Celem badań było ustalenie przydatności rekombinowanej protezy cysteinowej motylicy wątrobowej w postaci ciałek inkluzyjnych do diagnozowania inwazji tej przywry u owiec i bydła metodą ELISA. Bydło (6 sztuk) zarażono dawką 400 metacerkarii F. hepatica, owce (12 sztuk) zarażono dawką 250 metacerkarii. Następnie pobierano krew co 2 tygodnie. W 14 tygodniu (bydło) 24

lub 12 tygodniu (owce) zwierzęta poddano ubojowi w celu określenia liczby przywr w wątrobach. Badano poziom przeciwciał specyficznych dla rpc F. hepatica w surowicy zarażonych owiec i bydła metodą ELISA. Już w 6 tygodniu po zarażeniu, u obydwu gatunków widać wyraźny wzrost poziomu przeciwciał względem poziomu zerowego. Tendencja wzrostowa utrzymywała się do 10 tygodnia. Przedstawione wynik wskazują, że rekombinowana proteaza cysternowa F. hepatica jest antygenem przydatnym do diagnozowania inwazji tej przywry (wykonawcy: M. Kozak-Cięszczyk, S. Jaros, L. Jedlina-Panasiuk, R. Romanowska, H. Wędrychowicz). 17. Immunoprewencja inwazji helmintów (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Halina Wędrychowicz Zadanie badawcze: Określenie lokalnej komórkowej odpowiedzi immunologicznej żywicieli immunizowanych rekombinowanymi enzymami przywry i zarażonych Fasciola hepatica (zadanie nowe) Celem badań było określenie lokalnej komórkowej odpowiedzi immunologicznej żywicieli zarażonych Fasciola hepatica, opracowanie i optymalizacja metod izolacji i hodowli komórek pozyskanych z krwi, płynu otrzewnowego, węzłów krezkowych i śledziony, oraz dobór i optymalizacja metod do oznaczania rodników tlenowych i NO zewnatrz- i wewnątrzkomórkowo. Badania potwierdziły wyraźne różnice w ilości wydzielanych rodników tlenowych i NO pomiędzy poszczególnymi populacjami komórek. Monocyty wykazywały największą ilość NO (ich poziom NO wzrastał od 15 godziny po zarażeniu do 4 dnia po zarażeniu). Tendencja ta w przypadku granulocytów jest podobna, lecz na znacznie niższym poziomie. W przypadku nadtlenku wodoru, największy poziom tego związku stwierdzono w granulocytach kwasochłonnych (wykonawcy: L. Jedlina-Panasiuk, M. Kozak-Cięszczyk, S. Jaros, R. Romanowska, H. Wędrychowicz). 18. Klonowanie i ekspresja w układzie prokariotycznym białek Fasciola hepatica (temat nowy) Kierownik: prof. dr hab. Halina Wędrychowicz Celem badań było poznanie sekwencji nukleotydowej oraz aminokwasowej kinazy fosfoglicerynianowej Fasciola hepatica, opublikowanie obu sekwencji w bazie danych GenBank i otrzymanie białka enzymu. Uzyskany cdna kodujący kinazę fosfoglicerynianową Fasciola 25