SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI INSTYTUTU PARAZYTOLOGII IM. WITOLDA STEFAŃSKIEGO POLSKIEJ AKADEMII NAUK W 2010 ROKU

Transkrypt

1 SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI INSTYTUTU PARAZYTOLOGII IM. WITOLDA STEFAŃSKIEGO POLSKIEJ AKADEMII NAUK W 2010 ROKU opracował Aleksander W. Demiaszkiewicz 1

2 SPIS TREŚCI Dane ogólne...3 Wyniki działalności naukowej Instytutu...7 Podstawowe kierunki badawcze i ważniejsze osiągnięcia roku...7 Szczegółowe omówienie realizacji tematyki badawczej...12 A. Działalność statutowa...12 B. Działalność w ramach projektów badawczych finansowanych z innych źródeł C. Działalność pozaplanowa...34 Publikacje...38 Nowe metody i technologie...39 Zastosowanie praktyczne wyników...39 Nadane stopnie naukowe...41 Studium doktoranckie...41 Organizowane konferencje i sympozja...41 Wydawnictwa...42 Współpraca naukowa...43 Współpraca krajowa...43 Współpraca z zagranicą...49 Pobyty badawcze, staże i kursy...56 Krajowe...56 Zagraniczne...57 Udział w międzynarodowych konferencjach naukowych...61 Udział w krajowych konferencjach i zjazdach naukowych...63 Opracowanie ekspertyz, opinii i ocen naukowych...66 Aktywność w uzyskiwaniu i realizacji międzynarodowych projektów badawczych Działalność popularyzacyjna i dydaktyczna...72 Członkostwo w komitetach PAN, radach naukowych, redakcjach czasopism, towarzystwach naukowych...74 Nagrody naukowe i wyróżnienia...78 Podsumowanie...78 Spis publikacji...82 I. Opublikowane...82 II. Złożone do druku

3 SPRAWOZDANIE z działalności Instytutu w roku 2010 DANE OGÓLNE W roku sprawozdawczym Instytut Parazytologii im. Witolda Stefańskiego Polskiej Akademii Nauk uzyskał w klasyfikacji jednostek naukowych kategorię 1. Instytut ma uprawnienia do nadawania stopnia doktora nauk biologicznych w zakresie biologii, a także uprawnienia do nadawania stopnia doktora habilitowanego. Skład Dyrekcji Instytutu w 2010 roku: - prof. dr hab. Władysław Cabaj - dyrektor Instytutu; - prof. dr hab. Aleksander W. Demiaszkiewicz - zastępca dyrektora d/s naukowych; - pani Monika Komoń główny księgowy. Rada Naukowa Instytutu kadencji r. liczyła 26 członków, w tym 21 profesorów, 2 docentów i 3 doktorów; 11 członków Rady nie było pracownikami Instytutu. Skład Prezydium Rady Naukowej: - przewodniczący: prof. dr hab. Andrzej Malczewski - wiceprzewodniczący: prof. dr hab. Danuta Prokopowicz, prof. dr hab. Irena Wita - sekretarz: prof. dr hab. Bożena Moskwa - członek: dyrektor Instytutu Parazytologii, prof. dr hab. Władysław Cabaj. 3

4 Struktura organizacyjna Instytutu (w nawiasach kierownicy jednostek) W roku sprawozdawczym struktura Instytutu nie uległa zmianie i obejmowała: I. Zakład Różnorodności Biologicznej (prof. dr hab. Krzysztof Zdzitowiecki) 1. Pracownia Pasożytniczych Protozoa (prof. dr hab. Irena Wita) 2. Pracownia Biologii, Systematyki i Zoogeografii Helmintów (prof. dr hab. Krzysztof Zdzitowiecki) 3. Pracownia Biologii Rozmnażania i Rozwoju Pasożytów (prof. dr hab. Zdzisław Świderski) II. Zakład Biologii Molekularnej (prof. dr hab. Halina Wędrychowicz) 4. Pracownia Immunobiologii (dr Ewa Dziemian) - działalność zawieszona 5. Pracownia Fizjologii (prof. dr hab. Mieczysława I. Boguś) 6. Pracownia Biochemii (prof. dr hab. Tadeusz Moczoń) 7. Pracownia Parazytologii Molekularnej (prof. dr hab. Halina Wędrychowicz) III. Zakład Epizootiologii i Patologii (prof. dr hab. Bożena Moskwa) 8. Pracownia Parazytoz Zwierząt Domowych (dr hab. Jakub Gawor) 9. Pracownia Parazytoz Zwierząt Dzikich (prof. dr hab. Aleksander W. Demiaszkiewicz) 10. Pracownia Fizjopatologii (prof. dr hab. Bożena Moskwa) Jednostki organizacyjne podporządkowane bezpośrednio Dyrekcji: 11. Stacja Badawcza w Łomnie-Las (mgr Elżbieta Frączak) 12. Stacja Badawcza i Ferma Jeleniowatych w Kosewie Górnym (mgr inż. Marek Bogdaszewski) 13. Centralna Biblioteka Parazytologiczna (mgr Małgorzata Woronowicz-Rymaszewska) 4

5 Stan zatrudnienia na dzień 31 grudnia 2010 roku: 61 osób na 58,42 etatach, w tym: profesorów zwyczajnych - 9 osób 9 etatów profesorów nadzwyczajnych adiunktów asystentów prac. badawczo-technicznych prac. inżynieryjno-technicznych - 3 2,5 prac. biblioteki i wydawnictw - 4 3,5 obsługi i zwierzętarni pracowników administracji ,42 razem ,42 Liczba osób zatrudnionych w 2010 roku nie uległa zmianie, a liczba etatów zmniejszyła się o 0,12 w porównaniu z rokiem Liczebność grupy profesorów zwyczajnych i nadzwyczajnych wzrosła o 1 osobę w związku z habilitacją dr G. Karbowiaka i zatrudnieniem go na stanowisku profesora nadzwyczajnego. Liczba adiunktów nie uległa zmianie na skutek awansu na stanowisko adiunkta dr E. Włóki i z przejściem dr Karbowiaka na stanowisko profesora nadzwyczajnego. Liczba asystentów nie zmieniła się z powodu powrotu z urlopu wychowawczego mgr A. Wesołowskiej i awansem na etat adiunkta dr E. Włóki. Liczba pracowników badawczo-technicznych nie uległa zmianie. Liczba pracowników inżynieryjno-technicznych zmniejszyła się o jedną osobę, w związku z przejściem na emeryturę pań E. Kuciarskiej i B. Owczarek oraz zatrudnieniem p. M. Pelinko. Liczba pracowników biblioteki i wydawnictw nie zmieniła się w związku z rozwiązaniem umowy o pracę przez mgr A. Pietruczuk i przyjęciem do pracy dr Z. Graczyk. Nie uległa zmianie liczba pracowników obsługi i zwierzętarni oraz administracji na skutek rozwiązania umowy o pracę przez p. A. Bujalską i zatrudnieniem p. D. Kwiatkowskiego. Ogółem liczba pracowników działalności podstawowej i biblioteki wynosi 39 osób, a liczba pracowników administracji i obsługi oraz wydawnictw wynosi 22 osoby. 5

6 Status Instytutu Instytut Parazytologii posiada osobowość prawną, co daje mu szersze możliwości podejmowania suwerennych decyzji i samodzielnego zarządzania. Instytut posiada również prawo własności do będącego w jego użytkowaniu ruchomego majątku trwałego (decyzja Prezesa Polskiej Akademii Nauk z dnia 29 października 1999 r.). Instytut otrzymał w użyczenie na czas nieoznaczony będące w jego użytkowaniu nieruchomości oraz grunty (decyzja Prezesa Polskiej Akademii Nauk z 22 września 2000 r). Warunki lokalowe nie uległy zmianie. Warsztat badawczy W roku sprawozdawczym nie otrzymano dotacji na zakupy inwestycyjne. Zakupiono jednak ze środków grantowych następującą aparaturę: laptop Sony VAIO Y21S1/S1 za 3155 zł i system nawigacyjny GPS etrex Vista HCx Topo za 943 zł (z grantu dr hab. M. Ovcharenki), laptop z oprogramowaniem za 4706 zł i kamerę tubusową C-Mount za 1488 zł (z grantu prof. A. Demiaszkiewicza), laptop Dell Studio za 3871 zl i program komputerowy - klucz do programu Cell*D za 9072 zł (z grantu dr W. Jeżewskiego), laptop uniwersalny z drukarką za 2270 zł (z grantu prof. T. Pojmańskiej), wytrząsarkę laboratoryjną WL-2000 za 7795 zł (z grantu dr hab. J. Gawora), program bioinformatyczny VECTOR NT` Advance za zł (z grantu dr J. Bień) oraz łącznik do kamery OLYMPUS za 646 zł (z grantu dr hab. A. Rockiej) na łączną sumę zł. Zbiory biblioteczne Biblioteka Instytutu ma charakter centralnej biblioteki parazytologicznej i zawiera zbiory ukierunkowane na parazytologię ogólną, weterynaryjną i lekarską, a także nauki pokrewne (zoologia, ekologia, zoogeografia itp.). Biblioteka posiada największy w Polsce i najbardziej kompletny specjalistyczny księgozbiór literatury światowej z zakresu parazytologii i służy jako warsztat pracy pracownikom naukowym i studentom z całego kraju. W ramach możliwości finansowych gromadzi wszelkie nowości wydawnicze z dziedziny parazytologii. Zbiory biblioteczne liczyły na koniec 2010 roku: tomów książek, 421 szt. mikrofilmów, 3 starodruki, 534 tytuły czasopism (w tym 63 krajowe), oraz liczące około 6600 odbitek zbiory po prof. prof. Witoldzie Stefańskim, Wiesławie Ślusarskim i Bożenie Grabda- 6

7 Kazubskiej. W roku sprawozdawczym księgozbiór Biblioteki powiększył się o 20 książek (zakupiono 8 pozycji, w tym 5 zagranicznych, 12 otrzymano z darów, w tym 3 zagraniczne), 1 dokument elektroniczny (płyta kompaktowa) i 56 wolumenów czasopism. Prenumerowano 5 tytułów czasopism polskich i 11 zagranicznych. Z chwilą z przejścia czasopisma Acta Parasitologica na platformę Springera i przejęciem dystrybucji czasopisma przez Springera, Biblioteka zmuszona była do rezygnacji ze współpracy i wymiany czasopism z bibliotekami i ośrodkami naukowymi polskimi i zagranicznymi. WYNIKI DZIAŁALNOŚCI NAUKOWEJ INSTYTUTU PODSTAWOWE KIERUNKI BADAWCZE I WAŻNIEJSZE OSIĄGNIĘCIA ROKU Działalność naukowa pracowników Instytutu była realizowana, podobnie jak w poprzednich latach, trzema drogami: jako działalność statutowa wynikająca z zatwierdzonych przez Radę Naukową planów badawczych, finansowanych z przyznanego przez MNiSW budżetu Instytutu, działalność w ramach programów badawczych finansowanych przez MNiSW, oraz działalność pozaplanowa, nie objęta zatwierdzoną tematyką badawczą, a wynikająca z wcześniej prowadzonych badań lub umów o współpracy między instytutami. A. Działalność statutowa Program badawczy na rok 2010 obejmował 16 tematów, z których 15 dotyczyło badań parazytologicznych, a 1 był związany z działalnością Fermy Jeleniowatych w Kosewie. Jeden temat nie został zrealizowany. Podjęto 1 nowy temat badawczy (poz. A7 sprawozdania szczegółowego). W pozostałych, sformułowanych szeroko i realizowanych od kilku lat, wprowadzono nowe zadania, znacznie poszerzających spektrum badawcze. B. Projekty badawcze finansowane z innych źródeł 7

8 W roku sprawozdawczym realizowano 18 projektów badawczych. Instytut Parazytologii koordynował 12 projektów finansowanych przez MNiSW (poz. B1-12 sprawozdania szczegółowego); pracownicy Instytutu uczestniczyli w realizacji 3 projektów badawczych finansowanych przez MNiSW, a koordynowanych przez inne placówki naukowe (poz. B13-15). Ponadto realizowano 3 granty Narodowej Fundacji Nauki USA (poz. B16-18). Wśród tych projektów 10 stanowiło kontynuację z lat ubiegłych; 7 koordynowanych przez Instytut Parazytologii (poz. B1-4, 6, 8-9), 1 koordynowany przez inną polską instytucję (poz. B13) i dwa finansowane przez Narodową Fundację Nauki USA (B16-17). W roku sprawozdawczym rozpoczęto ponadto realizację 5 nowych projektów badawczych koordynowanych przez Instytut Parazytologii (poz. B5, 7, 10-12), dwóch projektów koordynowanych przez inne instytucję (poz. B14-15) i jednego finansowanego przez Narodową Fundację Nauki USA (B18). C. Działalność pozaplanowa W roku 2010 opracowano 8 tematów nie ujętych w planach badawczych Instytutu. Wiążą się one z tematyką badań statutowych (poz. C4-8) lub podjęciem nowych opracowań własnych (C1-3). Tematy zostały zakończone, a wyniki badań są opracowywane lub złożone do druku. Ważniejsze wyniki badań prowadzonych w 2010 r. Realizowana tematyka badawcza reprezentowała 3 główne dziedziny parazytologii : 1/ badania skoncentrowane głównie na pasożycie: morfologia z ultrastrukturą, taksonomia z faunistyką, biologia i ekologia; 2/ badania skoncentrowane na wzajemnym oddziaływaniu pasożyta i żywiciela: procesy biochemiczne i immunologiczne zachodzące w układzie pasożyt-żywiciel, procesy chorobowe wywoływane przez pasożyta, reakcje obronne żywiciela; 3/ badania związane z chorobami pasożytniczymi: epizootiologia, patogeniczność pasożytów, diagnostyka i zwalczanie chorób pasożytniczych, zagrożenie ludzi chorobami odzwierzęcymi. 1. Faunistyka, morfologia, taksonomia, biologia i ekologia pasożytów Do tej grupy można zaliczyć 12 tematów: pozycje A1-5, B4-7, szczegółowego 8

9 omówienia wyników badań. Ważniejsze wyniki: - stwierdzono, że w rzece Bug występują trzy gatunki mikrosporydiów (Cucumispora dikerogammari, Cucumispora sp. Thelohania sp.), u obcych (Dikerogammarus villosus, D. haemobaphes) i rodzimych (Gammarus fossarum) gatunków kiełży (M. Ovcharenko, I. Wita, P. Wróblewski); - potwierdzono eksperymentalnie możliwość rozprzestrzeniania się mikrosporydiozy na występujący w rzece Bug atlantyckoborealny gatunek - Gammarus fossarum (M. Ovcharenko, I. Wita, P. Wróblewski); - przeprowadzono charakterystykę świdrowców żubra opartą na analizie sekwencji fragmentu genu kodującego małą podjednostkę 18S rrna, wykazując tożsamość gatunku Trypanosoma wrublewskii z gatunkiem T. theileri. (I. Wita, G. Karbowiak, J. Hapunik); - oznaczono robaki pasożytnicze zebrane z 6 gatunków ryb w Zatoce Admiralicji w 2007/2008 roku. Zidentyfikowano 8 gatunków kolcogłowów i 7 gatunków przywr. Wszystkie gatunki były stwierdzone u tych samych żywicieli badanych w 1978/1979. roku. Spośród kolcogłowów najliczniej występowały Corynosoma hamanni i C. pseudohamanni, a spośród przywr Macvicaria georgiana (K. Zdzitowiecki, Z. Laskowski, W. Jeżewski); - stwierdzono, że samce i młode samice ryb Chaenocephalus aceratus są słabo zarażone przez kolcogłowy (zwykle poniżej 100 pasożytów), a dorosłe samice o długości standardowej powyżej 45 cm są masowo zarażone (zakres intensywności pasożytów) (K. Zdzitowiecki, Z. Laskowski, W. Jeżewski); - opracowano test PCR-RLFP do molekularnego oznaczania larw tasiemców z ryb antarktycznych. Uzyskano pełne sekwencje 18S rdna dla cerkoidów 2 i 3 komorowych. Analiza filogentyczna tych sekwencji pozwoliła na zaliczenie larw trzykomorowych do rodzaju Acanthobotrium/Onchobotrium. Larwy dwukomorowe są najbliżej spokrewnione z tasiemcami z rodzaju Crossobothrium (A. Rocka, Z. Laskowski); - scharakteryzowano i opisano otoczki jajowe osłaniające miracidium Mediogonimus jourdanei (Digenea, Microphalloidea, Prosthogonimidae) (Z. Świderski, D. Młocicki); - opisano ultrastrukturę jaj wewnatrzmacicznych u Didymobothrium rudolphii (Monticelli, 1890) (Cestoda, Spathebothriidea, Acrobothriidae), w aspekcie filogenetycznym (Z. Świderski, D. Młocicki); 9

10 - opisano budowę tzw. ciałek retikularnych w komórkach żółtkowych występujących w wewnątrzmacicznych jajach Wenyonia virilis (Z. Świderski, D. Młocicki); - opisano z użyciem metod molekularnych i mikroskopii skaningowej nowy gatunek przywr z rodzaju Aptorchis, nowy gatunek nicieni z rodzaju Krefftascaris oraz dwa nowe gatunki nicieni z rodzaju Camallanus pochodzące z żółwi australijskich. Opracowano również filogenezę molekularną opisanych gatunków nicieni (V. Tkach); - opisano nowy gatunek nicieni z rodzaju Kurilonema wykrytych w płucach jaszczurek na Filipinach (V. Tkach). 2. Fizjologia i biochemia pasożytów, mechanizmy obronne (immunologia) w zarażeniach pasożytniczych Ten kierunek badawczy był realizowany w 15 tematach: A6-10, B2, 3, 8-10, 15, C5-8. Ważniejsze wyniki: - wykazano wysoką odporność D. maculatus na infekcję grzybową (wykonawcy: M. I. Boguś, E. Włóka, M. Ligęza); - stwierdzono, że proteinaza z gruczołów penetracyjnych cerkarii Opisthioglyphe ranae jest proteinazą serynową aktywną w przedziale ph 7,6 8,8 z optimum aktywności przy ph 8,0 8,2. Jest odporna na działanie 0,05% detergentu niejonowego Tritonu X-100, który ułatwia ekstrakcję enzymu (wykonawca T. Moczoń); - wykazano, że rekombinowana katepsyna B3 (CB3) motylicy wątrobowej może być użyteczna w diagnozowania inwazji tej przywry u owiec metodą ELISA. Jednakże w porównaniu z wynikami w badaniach przeprowadzonych metodą Western-blottingu przy użyciu CB3 wykrywalność inwazji jest opóźniona o 2 tygodnie (M. Kozak, L. Jedlina-Panasiuk, P. Wilkowski, H. Wędrychowicz); - ustalono, że w zależności od wykorzystanego antygenu dodatek cdna kodującego cząsteczkę CTLA-4 może wzmacniać (FhCL1m) lub też osłabiać (FhCatD, FhPGK) odporność szczurów na zarażenie F. hepatica. Podanie owcom szczepionki genetycznej zawierającej cdna owczej cząsteczki CTLA-4 oraz FhPGK nie wpływa na ograniczenie intensywnoścu inwazji F. hepatica. Jednakże na skutek szczepienia możliwe jest podniesienie odporności owiec przejawiające się w lepszych przyrostach masy ciała owiec szczepionych w stosunku do grupy kontrolnej (wykonawcy: K. Januszkiewicz, A. P. Wilkowski, H. Wędrychowicz); - zaobserwowano istnienie różnic w przebiegu odpowiedzi immunologicznej między samcami i 10

11 samicami szczurów Spraque-Dowley i wskazano, że odpowiedź immunologiczna szczepionych i zarażonych samic jest skuteczniejsza w zwalczaniu inwazji motylicy wątrobowej (A. Wesołowska, H. Wędrychowicz); - stwierdzono, że grzybnia zarodnikująca wykazywała wyższą aktywność elastazy, NAGazy, chitobiozydazy i lipazy (enzymów odgrywających kluczową rolę w infekowaniu owadów) niż nie zarodnikująca, co powiązano z plastycznością czynników wirulencji u grzyba C. coronatus w zależności od warunków środowiska ( E.Włóka, M. I. Boguś). 3. Epizootiologia i zwalczanie pasożytów zwierząt hodowlanych i dzikich Ten kierunek badań był realizowany w 15 tematach: A11-15, B1-2,10-13, C1-4. Ważniejsze wyniki: - w wyniku zbadania prób krwi 74 danieli z Fermy Jeleniowatych Kosewie Górnym zarażenie świdrowcami z rodzaju Trypanosoma wykryto u 22 osobników, ponadto u dzikich jeleni z nadleśnictwa Strzałowo. zarażenie świdrowcami wykryto u 7 osobników z 28 badanych (G. Karbowiak, I. Wita, J. Hapunik); - zbadanie 29 koników polskich w Roztoczańskim Parku Narodowym wykazało wysoką ekstensywność ich zarażenia (80%) dużymi słupkowcami (Strongylus vulgaris i S. edentatus) (J. Gawor, K. Slivinska); - w 19% prób kału łosi z Biebrzańskiego Parku Narodowego wykryto larwy Elaphostrongylus alces w liczbie od 21 do 126, średnio 65. Jest to druga rejestracja tego gatunku nicienia w Polsce (I. Kuligowska, A. W. Demiaszkiewicz); - w wyniku zbadania 124 danieli fermowych, obu płci i w różnym wieku, u 19 osobników stwierdzono wysoki poziom przeciwciał anty- Neospora caninum (15,37 %). Wszystkie dodatnie surowice w teście ELISA zostały potwierdzone metodą Western blot z użyciem antygenu N. caninum (W. Cabaj, K. Goździk, J. Bień, B. Moskwa); - w próbach krwi psów z województwa mazowieckiego i lubelskiego stwierdzono mikrofilarie należące do gatunku D. repens o ogólnej ekstensywności inwazji 34,5% i średniej intensywności 32 mikrofilarie w 30 µl krwi. (A. W. Demiaszkiewicz, A. M. Pyziel, I. Kuligowska, J. Lachowicz); - w wyniku zbadania w kierunku Neospora caninum 200 krów-matek, 35 było dodatnich (17%), a 11

12 wśród 25 cieląt, 19 było dodatnich (76%). Średnia ekstensywność zarażenia dla badanych zwierząt wynosi 24% (K. Goździk, J. Bień., M. Pelinko, B. Moskwa); - u 29 żubrów odstrzelonych w Puszczy Białowieskiej, trzy surowice okazały się dodatnie o wartości współczynnika S/P powyżej 1 świadczącej o bardzo wysokim mianie przeciwciał. Z krwi obwodowej dwóch osobników wyizolowano nowe izolaty N. caninum: NC-PolBb1 i NC-PolBb2, które są utrzymywane w stałej hodowli na komórkach Vero (W. Cabaj, B. Moskwa, K. Goździk, J. Bień.); - ustalono skład gatunkowy kokcydiów z rodzaju Eimeria występujących u jeleniowatych w Polsce stwierdzając u jeleni oocysty 6 gatunków (Eimeria asymmertica, E. austriaca, E. elaphi, E., robusta, E. sordida, E. virginianus) i u saren 6 gatunków (E. capreoli, E. catubrina, E. panda, E. ponderosa, E. superba, E. sp. (Boch i Lucke, 1961) (A. M. Pyziel, A. W. Demiaszkiewicz); - badania nad wydalaniem oocyst kokcydiów z rodzaju Eimeria w kale żubrów w cyklu rocznym wykazały najwyższą ekstensywność zarażenia wiosną (marzec-kwiecień), najniższą natomiast jesienią i zimą (październik-luty) (A. M. Pyziel, A. W. Demiaszkiewicz); - stwierdzono dodatnią korelację intensywności inwazji Ashworthius sidemi z zimowym zagęszczeniem stad żubrów i z intensywnością dokarmiania żubrów. Modyfikacja sposobu dokarmiania może zmniejszyć prawdopodobieństwo zarażenia aswortiozą (A. Demiaszkiewicz, J. Lachowicz. A. M. Pyziel). SZCZEGÓŁOWE OMÓWIENIE REALIZACJI TEMATYKI BADAWCZEJ A. DZIAŁALNOŚĆ STATUTOWA 1. Mikropasożyty w zbiornikach wodnych poddanych introdukcji obcych żywicieli (kontynuacja) Kierownik: dr hab. Mykola Ovcharenko Zadanie badawcze: Mikrosporydia, występujące u autochtonicznych bezkręgowców dorzecza Bugu (kontynuacja) 12

13 W wyniku badań faunistycznych 536 kiełży zebranych z 7 stanowisk położonych wzdłuż rzeki Bug stwierdziliśmy, że w badanych zbiornikach wodnych występują dwa gatunki mikrosporydiów, z których Cucumispora dikerogammari jest przedstawicielem fauny pontokaspijskiej, a Dictyocoela muelleri została zarejestrowana u autochtonicznych kiełży Gammarus fossarum i pontokaspijskiego Chaetogammarus ischnus. Otrzymane wyniki badań pozwalają stwierdzić, że realne zagrożenie przenoszenia i rozprzestrzeniania się mikrosporydiozy wywoływanej przez C. dikerogammai na autochtoniczne kiełże Gammarus varsoviensis występujące w rzece Bug jest mało prawdopodobne, jednak istnieje eksperymentalnie potwierdzona możliwość rozprzestrzeniania się zachorowania na występujący w tej rzece atłantyckoborealny gatunek - Gammarus fossarum. Występowanie mikrosporidium Dictyocoela berillonum u kiełży fauny pontokaspijskiej Ch. ischnus świadczy o możliwości transferu mikroporydioz z autochtonicznych kiełży (Gammarus varsoviensis, G. fossarum) na gatunki inwazyjne (wykonawcy: M. Ovcharenko, I. Wita, P. Wróblewski). 2. Mikropasożyty krwi kręgowców i ich wektory (kontynuacja) Kierownik: dr hab. Grzegorz Karbowiak Zadanie badawcze: Związki kleszczy właściwych z dzikimi ssakami oraz z przenoszonymi przez nie patogenami (kontynuacja) Kontynuowano prace nad występowaniem kleszczy właściwych na terenie Warszawy, ich związkami ze środowiskiem i wpływem warunków abiotycznych na ich aktywność. Wykazano, że liczebność i aktywność kleszczy nie zmienia się w odniesieniu do lat poprzednich. Odkryto populację kleszcza Dermacentor reticulatus bez jednoczesnej obecności na tej powierzchni kleszcza pospolitego Ixodes ricinus. Liczebność kleszczy oszacowano na 20 do 50 osobników/osobogodzinę. Dominującymi gatunkami małych ssaków, będących żywicielami dla form młodocianych są mysz leśna Apodemus flavicollis i mysz polna A. agrarius. Ponadto prowadzono zbiór kleszczy z roślinności oraz ektopasożytów z małych gryzoni na Pojezierzu Mazurskim w Kosewie Górnym, na terenie otwartym. Fauna ektopasożytów jest typowa dla populacji gryzoni występujących na terenach bezleśnych, potwierdza się przy tym, że niezależnie od gatunku dominującego na danym terenie, najważniejszymi żywicielami dla młodocianych kleszczy łąkowych są nornikowate. W ramach badań nad zarażeniem jeleniowatych świdrowcami, przebadano w roku sprawozdawczym daniele 13

14 pochodzące z Fermy Jeleniowatych Instytutu Parazytologii PAN w Kosewie Górnym i dzikie jelenie z nadleśnictwa Strzałowo. Zarażenie świdrowcami wykryto u 22 danieli, intensywność zarażenia wynosiła od 1 do 15 świdrowców w 1 ml. krwi oraz u 7 osobników z 28 badanych dzikich jeleni. Metodami biologii molekularnej reakcja PCR oraz sekwencjonowanie produktów - wykazano największy stopień podobieństwa (100%) z sekwencją 18S rrna (wykonawcy: G. Karbowiak, I. Wita, J. Hapunik). 3. Helmintofauna antarktycznych i subantarktycznych kręgowców (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Krzysztof Zdzitowiecki Realizowano 2 zadania badawcze. a) Zarażenie przez robaki pasożytnicze ryb w Zatoce Admiralicji w lecie 2007/2008 w porównaniu z wynikami badań w 1978/1979 roku (kontynuacja) Głównym celem badań było porównanie zarażenia przez Digenea i Acanthocephala ryb odłowionych w ciągu trzech letnich miesięcy, listopada, grudnia i stycznia, 1978/79 roku i 2007/08 roku. Oznaczono robaki pasożytnicze zebrane z 41 ryb z 6 gatunków innych niż Notothenia coriiceps w Zatoce Admiralicji w 2007/2008 roku. Zidentyfikowano 8 gatunków kolcogłowów i 7 gatunków przywr. Wszystkie gatunki były stwierdzone u tych samych żywicieli badanych w 1978/1979 roku. Spośród kolcogłowów najliczniej występowały Corynosoma hamanni i C. pseudohamanni, a spośród przywr Macvicaria georgiana. W przypadku ryby Chaenocephalus aceratus samce i młode samice były słabo zarażone przez kolcogłowy (zwykle poniżej stu pasożytów) a dorosłe samice (dłuższe niż 45 cm) były zarażone przez powyżej dwieście, do ponad 800 kolcogłowów (wykonawcy: K. Zdzitowiecki, Z. Laskowski, W. Jeżewski). b) Nowe dane dotyczące helmintofauny ryb w okolicach Ziemi Adeli (kontynuacja) Zbadano narządy wewnętrzne (w dwóch przypadkach tylko pasożyty zewnętrzne) 42 ryb otrzymanych od ichtiologów francuskich. Ryby były odłowione na głębokości około stu metrów koło Ziemi Adeli. Zebrano pasożytnicze skorupiaki, pijawki, nicienie, kolcogłowy, przywry i tasiemce. Intensywności zarażenia były różne, do ponad 2000 pasożytów (1913 larw nicieni, 89 przywr i 28 larw tasiemców). Oznaczanie pasożytów wewnętrznych będzie zakończone w 2011 roku (wykonawcy: K. Zdzitowiecki, Z. Laskowski, W. Jeżewski). 14

15 4. Występowanie przywr digenetycznych u mięczaków wybranych środowisk Polski (kontynuacja) Kierownik: dr Zdzisław Laskowski W związku z uzyskaniem grantu MNiSW nr NN Helmintofauna ślimaków nagich jako potencjalne zagrożenie dla człowieka i zwierząt domowych temat został wyłączony z badań statutowych i realizowany w ramach grantu. 5. Ultrastruktura form rozwojowych tasiemców związanych ze środowiskiem wodnym (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Zdzisław Świderski W roku sprawozdawczym przeprowadzono analizy w mikroskopie świetlnym i elektronowym materiału zebranego z pięciu gatunków tasiemców Corallobothrium fimbriatum (Proteocephalidea), Wenyonia virilis i Khavia sinensis (Caryophyllidea), Eubothrium salvelini (Pseudophyllidea, Triaenophoridae), Flamingolepis liguloides (Cyclophyllidea, Hymenolepididae), których cykle rozwojowe są związane ze środowiskiem wodnym. Jednocześnie prowadzono dalsze zbieranie dodatkowego materiału z innych gatunków i rodzajów tasiemców oraz przywr. Wyniki dotyczące wczesnych stadiów rozwoju embrionalnego Corallobothrium fimbriatum i rezultaty badań na temat ultrastruktury, i organizacji komórkowej onkosfer tasiemca Eubothrium salvelini częściowo przedstawione w poprzednim sprawozdaniu zostały opublikowane. Zaobserwowano, że w przeciwieństwie do większości innych gatunków Caryophyllidea, rozwój zarodków Wenyonia virilis rozpoczyna się już w macicy, a nie jak dotychczas sądzono w środowisku zewnętrznym. Zebrano dodatkowe dane na ten temat, wyniki badań opublikowano. Scharakteryzowano i opisano otoczki jajowe osłaniające miracidium Mediogonimus jourdanei (Digenea, Microphalloidea, Prosthogonimidae). Opisano ultrastrukturę jaj wewnątrzmacicznych u Didymobothrium rudolphii (Monticelli, 1890) (Cestoda, Spathebothriidea, Acrobothriidae), w aspekcie filogenetycznym. Kontynuowano współpracę z Kliniką Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu w Melbourne (Australia) nad ultraimmunolokalizacją antygenów szczepionkowych w onkosferach tasiemców oraz ultrastrukturą onkosfer Taeniidae. Opisano także dokładną budowę tzw. ciałek retikularnych w komórkach żółtkowych występujących w wewnątrzmacicznych jajach Wenyonia virilis (wykonawcy: Z. Świderski, D. Młocicki). 15

16 6. Analiza kwasów tłuszczowych obecnych w kutikuli owadów (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Mieczysława I. Boguś Kwasy tłuszczowe obecne w kutikuli owadów odgrywają istotną rolę w procesie infekowania owadów przez grzyby entomopatogenne: niektóre kwasy obecne w kutikuli sprzyjają mikozie inne zaś wykazują działanie fungistatyczne. Wykonana dotychczas identyfikacja kwasów tłuszczowych obecnych w kutikuli 3 gatunków owadów o różnej wrażliwości na infekcję grzybem C. coronatus (Galleria mellonella, Dendrolimus pini, Calliphora vicina) wykazała zróżnicowane profile składu kwasów tłuszczowych oraz wyraźną korelację pomiędzy stężeniem określonych kwasów a podatnością badanych owadów na infekcję. Identyfikacja kwasów tłuszczowych wyekstrahowanych z kolejnych gatunków owadów w połączeniu z określeniem ich reakcji na infekcję C. coronatus pozwoli na uzyskanie odpowiedzi, które kwasy tłuszczowe sprzyjają infekcji, a które jej przeciwdziałają. Informacja ta jest niezbędna dla opracowania skutecznych metod zwalczania owadów szkodliwych za pomocą grzybów entomopatogennych. W 2010 r. przygotowano ekstrakty kutikularne z D. maculatus oraz wykazano wysoka odporność tego gatunku na infekcję grzybową wykonawcy: M. I. Boguś, E. Włóka, M. Ligęza we współpracy z dr Markiem Gołębiowskim z Uniwersytetu Gdańskiego. Z kontynuowania tematu w ramach badań statutowych zrezygnowano w marcu 2010 r. po uzyskaniu z MNiSW decyzji o finansowaniu projektu badawczego N p.t. Analiza składu lipidów powierzchniowych larw, poczwarek i dorosłych owadów wybranych gatunków much oraz karaczanów pod kątem poszukiwania substancji przeciwgrzybowych. 7. Identyfikacja enzymu penetracyjnego cerkarii wybranego gatunku przywr (temat nowy) Kierownik: prof. dr hab. Tadeusz Moczoń Celem badań było zbadanie właściwości enzymu z gruczołów penetracyjnych cerkarii przywry Opisthioglyphe ranae. Zastosowano metody biochemiczne do określenia aktywności proteinazy serynowej obecnej w ekstrakcie z cerkarii, w obecności aktywatorów i inhibitorów proteinaz. Stwierdzono, że proteinaza z gruczołów penetracyjnych cerkarii Opisthioglyphe ranae przypomina właściwościami proteinazę z gruczołów penetracyjnych cerkarii Plagiorchis elegans. Enzym jest proteinazą serynową aktywną w przedziale ph 7,6 8,8 z optimum aktywności przy ph 8,0 8,2. Intensywnie hydrolizuje azokol, lecz bardzo słabo azokazeinę. Jony wapnia, podobnie jak jony 16

17 magnezu lekko wzmagają jego aktywność, natomiast kompleksany (EDTA, EGTA) hamują ją, podobnie jak specyficzny inhibitor proteinaz serynowych pmsf. Molekuły enzymu nie zawierają koordynacyjnie związanych jonów cynku. Zablokowanie grup sulfhydrylowych nie wpływa na jego aktywność. Enzym nie hydrolizuje elastyny w przedziale ph 7,4 9,0, czym różni się od proteinazy z gruczołów penetracyjnych Neoglyphe sobolevi. Jest odporny na działanie 0,05% detergentu niejonowego Tritonu X-100, który ułatwia ekstrakcję enzymu (wykonawca T. Moczoń). 8. Badania nad wykorzystaniem metod molekularnych do wykrywania inwazji pasożytów (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Halina Wędrychowicz Celem badań było ustalenie przydatności rekombinowanej katepsyny B3 (CB3) motylicy wątrobowej do diagnozowania inwazji tej przywry u owiec metodą ELISA. Owce (13 sztuk) zarażono dawką 250 metacerkarii, natomiast 3 osobniki będące kontrolą negatywną nie były zarażane. Krew pobierano co 2 tygodnie, a uzyskaną surowicę przechowywano w -20 o C do dalszych badań. W 12 tygodniu zwierzęta poddano ubojowi w celu określenia liczby przywr w wątrobach. Już w 4 tygodniu po zarażeniu stwierdzono wartość OD trzykrotnie wyższą w porównaniu z kontrolą i względem poziomu zerowego. Poziom przeciwciał reagująch z CB3 narastał do 10 tygodnia inwazji kiedy to wartość OD była 9x wyższa niż u kontroli Uzyskane wyniki wskazują, że rekombinowany enzym katepsyna B3 F. hepatica jest antygenem przydatnym do diagnozowania inwazji tej przywry u owiec metodą ELISA. Jednakże w porównaniu z wynikami uzyskanymi w poprzednich badaniach metodą Western-blottingu przy użyciu tego białka wykrywalność inwazji jest opóźniona o 2 tygodnie (wykonawcy: L. Jedlina, P. Wilkowski, H. Wędrychowicz). 9. Immunoprewencja inwazji helmintów (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Halina Wędrychowicz Zadania badawcze: Ocena skuteczności szczepionki cdna przeciwko inwazji F. hepatica opartej o rekombinowane antygeny F. hepatica połączeniu z cdna kodującym cząsteczkę CTLA-4 (Cytotoxic T-Lymphocyte Antygen 4) specyficzną dla szczepionego gatunku zwierząt (nowe zadanie) 17

18 W celu przeprowadzenia eksperymentu szczepionkowego namnożono cdna kodujące wybrane antygeny szczepionkowe motylicy wątrobowej (peroksyredoksynę, kinazę fosfoglicerynianową, katepsynę D, katepsynę L1 metacerkarii), oraz cdna kodujące szczurzą oraz owczą cząsteczkę CTLA-4. W oparciu o otrzymane fragmenty cdna skonstruowano wektory szczepionkowe. Konstrukty szczepionkowe posłużyły do immunizacji szczurów oraz owiec. Zwierzęta te zostały następnie zarażone metacerkariami F. hepatica w końcowej fazie eksperymentu zwierzęta poddano eutanazji a następnie sekcji, w celu określenia liczby dorosłych motylic w wątrobie. W przypadku eksperymentu przeprowadzonego na szczurach uzyskano następujące wyniki przedstawione jako procentowa redukcja liczby motylic w wątrobie badanych zwierząt w odniesieniu do kontroli. CTLA-4/FhPGK - 16%; CTLA-4/FhCl1m - 36%; CTLA-4 FhCatD - 4%; CTLA-4/FhPRX - 4%; Mix - 5,33%. W eksperymencie szczepionkowym przeprowadzonym na owcach nie zaobserwowano istotnych różnic w liczbie izolowanych motylic pomiędzy badanymi grupami. Jednakże w grupie szczepionej konstruktem CTLA-4/FhPGK zaobserwowane przyrosty masy były znacząco wyższe jak w grupie kontrolnej (wykonawcy: K. Januszkiewicz, P. Wilkowski, A. Wesołowska, H. Wędrychowicz). 10. Klonowanie i ekspresja białek Fasciola hepatica (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Halina Wędrychowicz Zadania badawcze: Uzyskanie ekspresji cdna genów proteaz cysteinowych stadium NEJ F. hepatica w drożdżowym (Pichia pastoris) i owadzim (Drosophila melanogaster) systemie ekspresji (nowe zadanie) Jako potencjalne antygeny szczpionkowe badane są enzymy należące do grupy proteaz cysteinowych. Odgrywają one kluczową rolę w odżywianiu pasożyta, migracji przez tkanki i unikaniu odpowiedzi immunologicznej żywiciela. Namnożone wcześniej techniką RACE-PCR sekwencje dwóch nowo poznanych cdna kodujących odpowiednio katepsynę 1L (GenBank: FJ617001) i katepsynę 2L (GenBank: FJ617000) Fasciola hepatica stadium NEJ subklonowano do drożdżowego wektora ekspresji ppiczalphab. Przeanalizowano wyniki sekwencjonowania konstruktów niosących geny badanych białek w celu określenia ich prawidłowości. Następnie transformowano trzy szczepy drożdży uzyskanymi konstruktami, potwierdzono prawidłowe wstawienie genów proteaz do genomu drożdżowego. Dodatkowo uzyskano oba białka w 18

19 drożdżowym systemie ekspresji, jednak ich oczyszczenie było niemożliwe ze względu na brak metki histydynowej, którą białka sobie same odcinają lub odpowiedzialne za to są proteazy drożdżowe. Analogiczny wynik uzyskano w owadzim systemie ekspresji. Kolejnym zadaniem będzie dopracowanie warunków umożliwiających oczyszczanie rekombinowanych enzymów F. hepatica (wykonawcy: K. Januszkiewicz, A. Zawistowska, P. Wilkowski, H. Wędrychowicz). 11. Ocena zarażenia koników polskich pasożytami wewnętrznymi w rezerwatach i ostojach na terenie Polski (kontynuacja) Kierownik: dr hab. Jakub Gawor Badania prowadzono w 8 ośrodkach chowu i hodowli konika polskiego (Roztoczański, Biebrzański, Białowieski i Narwiański Park Narodowy oraz 3 stajnie prywatne). Metodą odrobaczenia diagnostycznego określono skład gatunkowy pasożytów jelitowych u 48 koni z chowu wolnego (rezerwatowego) oraz 74 z hodowli stajennej. Wśród pozyskanych ogółem ponad 50 tys. pasożytów stwierdzono słupkowce (Strongylidae) (97,9% ogólnej liczby), glisty, owsiki, nicienie żołądkowe, tasiemce oraz larwy gza. Wyższą intensywność inwazji stwierdzono u koni w chowie wolnym (średnio 602,6 egz., zakres ), niż stajennym (431,5, ). Wyniki badań 29 koni w Roztoczańskim PN przedstawiono w artykule złożonym do druku. Stwierdzono występowanie wysokiej ekstensywności (ponad 80%) zarażenia dużymi słupkowcami (Strongylus vulgaris i S. edentatus) u badanych koni, co stwarza zagrożenie zaburzeniami związanymi z wędrówkami i lokalizacją stadiów larwalnych tych pasożytów (tętnice zaopatrujące okrężnicę, wątroba, pod otrzewną ścienną) (wykonawcy: J. Gawor, K. Slivinska z Instytutu Zoologii NANU w Kijowie, J. Lubańska). 12. Badanie zarażenia lisów (Vulpes vulpes) tasiemcem Echinococcus multilocularis we wschodniej Polsce (kontynuacja) Kierownik: dr Anna Borecka Na rok 2010 zaplanowano wykonanie badań lisów z terenów woj. podlaskiego pod kątem zarażenia tasiemcem E. multilocularis w dwóch sezonach: wiosennym (kwiecień-czerwiec) i jesiennym (październik-listopad). Sezony badacze były skorelowane z okresem odstrzału lisów ze względu na monitoring zarażenia lisów wirusem wścieklizny. Jednak w/w badań nie wykonano, w 19

20 pierwszym sezonie ze względu na niemożność otrzymania materiału z powodu stwierdzonych przez Inspekcję Weterynaryjną przypadków wścieklizny u lisów, jenotów, bydła i nietoperzy na terenie woj. podlaskiego, a w drugim sezonie z powodu braku środków finansowych na zakup przewodów pokarmowych lisów niezbędnych do wykonania zaplanowanych badań (wykonawcy: A. Borecka, J. Gawor, J. Lubańska). 13. Pasożyty i choroby pasożytnicze dzikich przeżuwaczy (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Aleksander W. Demiaszkiewicz W ramach tego tematu wykonywano dwa zadania badawcze. a) Monitoring zarażenia helmintami żubrów i jeleniowatych w Puszczy Białowieskiej (kontynuacja) Uczestniczono w pracach komisji dokonującej przeglądu i eliminacji żubrów w Puszczy Białowieskiej w sezonie zimowym 2009/2010 roku. Komisja dokonała eliminacji 10 żubrów obu płci w wieku od 5 miesięcy do 20 lat. Sekcjonowane żubry, z wyjątkiem jednego, były zarażone krwiopijnym nicieniem trawieńca Ashworthius sidemi. Maksymalne zarażenie tym pasożytem wynosiło egzemplarzy, minimalne 1290, a średnia intensywność inwazji Zbadano również w kierunku aswortiozy fragmenty trawieńców 9 żubrów otrzymane z Zakładu Badania Ssaków. We wszystkich badanych próbach stwierdzono nicienie A. sidemi. Również we wszystkich badanych pęcherzykach żółciowych występowały jaja przywr Fasciola hepatica. Średnia liczba jaj tego gatunku wyniosła , przy zakresie od do jaj. W pęcherzyku żółciowym jednego z badanych żubrów wykryto 2 przywry należące do gatunku Dicrocoelium dendriticum. Kał sekcjonowanych żubrów zbadano metodą Baermanna w celu stwierdzenia obecności larw nicieni płucnych z gatunku Dictyocaulus viviparus. Larwy obecne były w 8 próbach (80%). Średnia ilość larw nicieni płucnych w 5 g kału wynosiła 19, przy zakresie od 1 do 85 larw. U jednego żubra stwierdzono w jamie otrzewnowej pojedyncze nicienie Setaria labiatopapillosa, a w żwaczu liczne przywry Paramphistomum cervi. Ponadto wyizolowano nicienie z uprzednio zabezpieczonych trawieńców 2 sarn i 4 jeleni odstrzelonych na terenie Puszczy Białowieskiej. Badane zwierzęta były zarażone nicieniami A. sidemi. Intensywność zarażenia sarn wahała się od 545 do 3127 egzemplarzy nicieni (średnio 1836), a jeleni od 1 do 165 (średnio 85) egzemplarzy. Pozostałe gatunki nicieni prześwietlono w 70% alkoholu z dodatkiem 5% glicerolu i przygotowano 20

21 do oznaczania (wykonawcy: A. W. Demiaszkiewicz, A. M. Pyziel, I. Kuligowska, J. Lachowicz, T. Sitek). b) Badania nad kokcydiami z rodzaju Eimeria występującymi u dzikich przeżuwaczy w Polsce (nowe zadanie) W związku z uzyskaniem grantu promotorskiego MNiSW dotyczącego tego tematu, zadanie badawcze zostało wyłączone z badań statutowych i realizowane w ramach grantu. c) Badania nad helmintofauną łosi w Polsce (nowe zadanie) Zbadano 44 próby kału łosi z Puszczy Kampinoskiej, 21 prób kału łosi z Biebrzańskiego Parku Narodowego i 10 prób z Puszczy Augustowskiej. W 89% prób z Puszczy Kampinoskiej stwierdzono jaja nicieni żołądkowo-jelitowych z rodziny Trichostrongylidae. Zakres liczebności jaj wahał się w poszczególnych próbach od 1 do 104 jaj przy średniej 22 jaja. W 86% prób występowały jaja nicieni Trichuris ovis, liczba jaj wynosiła od 1 do 65, średnio 18 jaj. W 41% prób stwierdzono jaja nicieni Nematodirella alcidis w liczbie od 1 do 15, średnio 4. W pojedynczych próbach występowały: 1 jajo nicieni Aonchoteca sp., 1 jajo przywr Fasciola hepatica i 2 jaja Paramphistomum cervi. Również w 7% prób były jaja tasiemca Moniezia sp. w liczbie od 1 do 24, średnio 10. Ponadto w 23% prób stwierdzono larwy Elaphostrongylus alces w liczbie od 1 do 115, średnio 38 larw. W czterech z nich (9%) była inwazja mieszana z dodatkiem larw Varestrongylus capreoli w liczbie od 2 do 10 larw, średnio 6. W Biebrzańskim Parku Narodowym w 71% prób występowały jaja nicieni z rodziny Trichostrongylidae w liczbie od 1 do 580, średnio 75. W 48% prób stwierdzono jaja nicieni T. ovis w liczbie od 1 do 282, średnio 60. W 62% prób zarejestrowano jaja nicieni N. alcidis w liczbie od 1 do 17, średnio 5. W próbie kału jednego łosia stwierdzono 1 jajo nicieni Aonchoteca sp. Natomiast w 19 % prób znaleziono larwy E. alces w liczbie od 21 do 126, średnio 65. W Puszczy Augustowskiej w 90% prób stwierdzono jaja nicieni z rodziny Trichostrongylidae w liczbie od 1 do 11, średnio 3. W 50% prób wykryto jaja nicieni T. ovis w liczbie od 1 do 30, średnio 9 oraz jaja N. alcidis w liczbie 1-34, średnio 10. W jednej próbie stwierdzono pojedyncze jajo nicieni Aonchoteca sp. W 90% prób występowały jaja przywr Parafasciolopsis fasciolaemorpha w liczbie od 1 do 8, średnio 2. W trzech próbach wykryto larwy nicieni płucnych. W jednej z nich znaleziono 1 larwę Dictyocaulus capreoli, w drugiej 13 larw E. alces, w trzeciej stwierdzono inwazję mieszaną: 114 larw E. alces i 3 larwy V. capreoli. Przeprowadzono również sekcję parazytologiczną 10 łosi z Puszczy Augustowskiej zabezpieczając 21

22 materiały do dalszych badań (wykonawcy: I. Kuligowska, A. W. Demiaszkiewicz, A. M. Pyziel, J. Lachowicz). 14. Badania nad występowaniem Neospora caninum u zwierząt żyjących w Polsce (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Władysław Cabaj W ramach tematu realizowano trzy zadania badawcze. a) Prowadzenie hodowli in vitro szczepu referencyjnego (NC-1) oraz polskiego izolatu N. caninum (zadanie wieloletnie) W roku 2010, analogicznie do 2009 r., prowadzono hodowlę tachyzoitów N. caninum polskiego izolatu (NC-PolB1), referencyjnego NC-1 oraz dwóch izolatów od żubrów w warunkach in vitro w stałej hodowli na komórkach Vero (monolayer African green monkey kidney komórki typu endotelialnego). Głównym celem hodowli było/jest przygotowanie antygenu, który wykorzystywany będzie do planowanych w późniejszym okresie badań, jak i aktualnie prowadzonych prac, przede wszystkim do Western Blot, ELISA oraz NAT. Kontynuowano hodowlę tachyzoitów Toxoplasma gondii do celów porównawczych. Podjęto również próbę odzyskania żywotnych tachyzoitów N. caninum, izolatów zdeponowanych w -70 o C, po okresie przetrzymywania w głębokim mrożeniu. Próba zakończyła się sukcesem zarówno dla samych komórek Vero (uprzednio zamrożonych), jak i tachyzoitów zamrożonych a pozyskanych od różnych zwierząt (krowa, żubr, pies) (wykonawcy: K. Goździk, W. Cabaj, J. Bień, B. Moskwa). b) Badanie występowania pierwotniaka N. caninum u jeleni i danieli żyjących na fermie (kontynuacja) Badania prowadzono na terenie fermy jeleniowatych w Kosewie Górnym na Mazurach. Na 124 przebadanych danieli fermowych, obu płci i w różnym wieku, u 19 osobników stwierdzono wysoki poziom przeciwciał anty- N. caninum (15,37 %). Wszystkie dodatnie surowice w teście ELISA zostały potwierdzone metodą Western blot z użyciem antygenu N. caninum. W celu weryfikacji wyników w metodzie Western blot zastosowano dodatkowo antygen Toxoplasma gondii. Wszystkie wyniki okazały się ujemne. Stwierdzenie seropozytywnych zwierząt na fermie umożliwiło utworzenie grupy doświadczalnej składającej się z 20 danieli. Stwarza to już realne możliwości prowadzenia badań w warunkach eksperymentalnych. Pierwsze wyniki występowania 22

23 pierwotniaka N. caninum u danieli żyjących na fermie jeleniowatych w Kosewie Górnym na Mazurach (a zarazem w Polsce) w formie publikacji zostały przyjęta do druku w Research in Veterinary Science (wykonawcy: W. Cabaj, J. Bień, B. Moskwa, M. Bogdaszewski). c) Molekularna analiza polskiego izolatu N. caninum NcPolB1 z użyciem sekwencji mikrosatelitów DNA jako markerów (nowe zadanie) Mikrosatelity inaczej sekwencje mikrosatelitarne (ang. STR short tandem repeats) to krótkie o długości do 6 par zasad, powtarzające się sekwencje DNA. Występują w genomach wszystkich organizmów eukariotycznych. Sekwencje te wykazuja wysoki polimorfizm oraz są równomiernie rozmieszczone w genomie. Mikrosatelity DNA wykorzystywane są jako makrery w mapowaniu genów, w badaniach filogenetycznych, w ustalaniu stopnia pokrewieństwa pomiędzy osobnikami danego gatunku. Celem badań jest ustalenie sekwencji mikrosatelitarnego DNA polskich izolatów Neospora i próba ustalenia pokrewieństwa pomiędzy innymi izolatami Neospora na podstawie sekwencji zdeponowanych w GenBank. Otrzymane wyniki sekwencjonowania będą analizowane przy użyciu programu VectorNTI Advance 11. a otrzymane sewkwencje nukleotydowe mikrosatelitarnego DNA polskich izolatów Neospora będą zdeponowane w GenBank. W roku 2010 został przygotowany i złożony do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego projekt badawczy pt. Analiza zróżnicowania genetycznego w obrębie polskich izolatów Neospora caninum przy użyciu markerów mikrosatelitarnych (wykonawcy: W. Cabaj, K. Goździk, J. Bień, B. Moskwa). 15. Badania nad włośnicą u ludzi i zwierząt (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Bożena Moskwa a) Identyfikacja gatunkowa nicieni z rodzaju Trichinella u zwierząt wolno żyjących w Polsce (kontynuacja) W 2010 roku, zbadano próbki mięśni (przepona, język) 10 gatunków ssaków: w tym 58 lisów, 52 dzików, 9 szopów, 7 jenotów, 2 norki amerykańskie, 2 borsuki, 1 kuny, 1 tchórz, 1 wydra, 3 krety oraz mięśnie piersiowe 2 orłów bielików. Ogółem zbadano 138 próbek pochodzących z różnych rejonów Polski. W 11 próbkach stwierdzono larwy włośni - dziki: 4/52 (7,6%); lisy: 5/58 (8,5%); krety: 2/3. Identyfikację gatunkową nicieni z rodzaju Trichinella prowadzono stosując metodę Multiplex-PCR. Metoda ta pozwala na określenie gatunku nicieni w oparciu o analizę DNA uzyskanego z jednej larwy. Jednakże biorąc pod uwagę częste występowanie 23

24 inwazji dwugatunkowych do izolacji DNA wykorzystuje się więcej larw. Larwy wyizolowane od 3 dzików zidentyfikowano jako T. spiralis. W jednym przypadku obserwowano inwazję mieszaną T. spiralis/t.britovi. U 2 lisów stwierdzono obecność T. britovi, a u trzech T. spiralis. Podjęto również ponowne starania nad zaadoptowaniem metody ISSR-PCR (intern-simple sequence repeat polymerase chain reaction) z użyciem startera 816 do badania różnorodności genetycznej w obrębie gatunków T. spiralis oraz T. britovi. Procedurę przeprowadzano wg Fonseca-Salamanca i wsp. (2006), a do izolacji DNA wykorzystano zestaw do firmy Quiagen. Wstępnej analizie poddano izolaty włośni (T1 i T3) od dzików, lisów, świni i wilków, będące w posiadaniu Pracowni (wykonawcy: B. Moskwa, J. Bień, K. Goździk, W. Cabaj). 16. Utrzymywanie unikatowej hodowli jeleniowatych w Fermie w Kosewie Górnym (kontynuacja) Kierownik: mgr inż. Marek Bogdaszewski Kontynuowano realizację założonego w poprzednich latach programu hodowlanego. Organizacja poszczególnych stad danieli dostosowana była do potrzeb programu badania występowania neosporozy u jeleniowatych utrzymywanych na fermie. Prowadzono szczegółowe obserwacje dotyczące przydatności poszczególnych gatunków, w tym szczególnie jeleni sika do hodowli fermowej, pod względem realizowanych przyrostów, łatwości przyzwyczajania zwierząt do zabiegów hodowlanych i podatności na stres. W roku bieżącym uzyskano dobre wyniki w zakresie urodzeń i odchowu cieląt. W stadzie jeleni europejskich prowadzono krycie indywidualne czołowym bykiem. Kontynuowano selekcję stada w kierunku ujednolicenia cech pokrojowych, sprzedano starsze łanie oraz część cieląt. W stadzie danieli kontynuowano program polegający na krzyżowaniu wypierającym bykami węgierskimi. W dalszym ciągu utrzymywane jest stado łaniek pochodzących po bykach importowanych z Węgier gdzie zastosowano krycie indywidualne w mniejszej chmarze. Zrealizowano zakładany przyrost stada podstawowego o ok. 20%. W stadzie muflonów uzyskano przychówek (5 jagniąt), jednak 3 z nich zostały zagryzione w maju przez wilki. Podstawowe wskaźniki produkcyjne fermy utrzymano na poziomie z lat poprzednich. W roku 2010 zanotowano 2-krotne wtargnięcie wilków (zagryzienie łącznie 12 zwierząt) oraz wielokrotne penetrowanie terenu fermy przez dziki. Te ostatnie spowodowały liczne uszkodzenia ogrodzenia zewnętrznego, w efekcie doszło do ucieczki całego stada danieli (łącznie ok. 80 sztuk). Wielomiesięczne prace polegające na wabieniu zwierząt na teren fermy umożliwiły schwytanie większości z nich (wykonawcy: M. 24

25 Bogdaszewski, Z. Bogdaszewska). B. DZIAŁALNOŚĆ W RAMACH PROJEKTÓW BADAWCZYCH FINANSOWANYCH Z INNYCH ŹRÓDEŁ Projekty badawcze finansowane przez MNiSW; koordynator - Instytut Parazytologii PAN 1. Neospora caninum nowy czynnik biologiczny zagrażający procesowi rozrodu i restytucji żubra europejskiego (Bison bonasus L.); Nr N /2263 Kierownik: prof. dr hab. W. Cabaj. Trzeci rok realizacji. W ostatnim roku realizacji projektu wykonano badania 29 żubrów odstrzelonych w Puszczy Białowieskiej. Trzy surowice były dodatnie, wartość współczynnika S/P powyżej 1 świadczy o bardzo wysokim mianie przeciwciał anty- N. caninum. Krew obwodowa od dwóch seropozytywnych osobników posłużyła do wyizolowania po raz pierwszy na świecie z krwi i od żubra tego pierwotniaka. Dwa nowe izolaty N. caninum: NC-PolBb1 i NC-PolBb2 są utrzymywane w stałej hodowli na komórkach Vero. Końcowe wyniki pracy w projekcie zostały opublikowane w Veterinary Parasitology (2010) oraz European Bison Conservation Newsletter (2010). 2. Oporność wszy głowowej na permetrynę jako potencjalny czynnik utrudniający zwalczanie wszawicy w domach dziecka na terenie województwa mazowieckiego; Nr /2198 Kierownik: dr E. Kędra. Czwarty rok realizacji. Celem projektu było określenie skali problemu wszawicy głowowej (infestacji Pediculus capitis) w wybranych placówkach opiekuńczo-wychowawczych na terenie województwa mazowieckiego oraz stwierdzenie przyczyn utrudniających zwalczanie tego pasożyta, szczególnie możliwość wystąpienia populacji wszy głowowej opornej na permetrynę (składnik większości preparatów wszobójczych na rynku). Badaniami zostały objęte 33 domy dziecka, z których 23 znajduje się poza Warszawą, a 10 w Warszawie. Ogółem badanie dotyczyło 1429 dzieci. Odnotowano 252 przypadki wszawicy. Piętnaście placówek deklarowało problem ze zwalczeniem pasożyta. Nie stwierdzono statystycznie istotnych różnic pomiędzy Warszawą a województwem Mazowieckim w częstości występowania wszawicy oraz w odsetku dzieci z wszawicą. U pozyskanych wszy stwierdzano obecność mutacji punktowych odpowiedzialnych za oporność na 25

26 permetrynę. Pozwoliło to na ich identyfikację z użyciem enzymów restrykcyjnych. Uzyskane wyniki potwierdzają hipotezę, że oporność wszy na permetrynę występuje w Polsce i może być przyczyną problemów w zwalczaniu wszawicy. Na wniosek kierownika grant został przedłużony do r. Po tym okresie został przekazany raport końcowy do MNiSzW. Raport został oceniony pozytywnie i umowę o grant uznano za wykonaną i rozliczoną w dniu r. 3. Badania nad immunoreaktywnymi białkami Trichinella spiralis z zastosowaniem metod z zakresu proteomiki i genomiki oraz próba zastosowania tych białek w formie rekombinowanej do wykrywania włośni w surowicach zarażonych zwierząt i ludzi; Nr Kierownik: dr J. Bień. Drugi rok realizacji. W drugim roku realizacji grantu antygeny uzyskane z form dorosłych Trichinella spiralis (antygen somatyczny 3dpz oraz antygen ekskrecyjno-sekrecyjny 3 dpz) poddawano ogniskowaniu izoelektrycznemu (IEF), czyli rozdziałowi pod względem punktu izoelektrycznego (pi) w aparacie do poziomej elektroforezy (tzw. pierwszy kierunek). Po zakończonym IEF rozdzielone wg pi białko przeniesiono na SDS-PAGE w celu przeprowadzenia rozdziału wg masy cząsteczkowej. Rozdzielone białka poddawano znakowaniu poprzez wysrebrzenie w celu uzyskania pełnego profilu białkowego. W celu wyselekcjonowania białek immunoreaktywnych po przeprowadzeniu dwukierunkowej elektroforezy stosowano metodę Western blot. Białka z żeli przenoszono na błonę nitrocelulozową, którą inkubowano z surowicami pochodzącymi od zwierząt zarażonych T. spiralis a następnie z przeciwciałem drugorzędowym anti-pig IgG (Sigma) wyznakowanym peroksydazą chrzanową. Detekcji białek immunoreaktywnych dokonano przy użyciu chemiluminescencji. Białka ES T. spiralis oraz somatyczne form dorosłych, które najsilniej reagowały zostały wytypowane do analizy MALDI-TOF (matrix-assisted laser-desorption/ionisation time-of-flight). Równolegle prowadzono badania w celu otrzymania cdna T. spiralis (formy mięśniowe) i konstruowania biblioteki ekspresyjnej przy użyciu gotowego zestawu do konstruowania bibliotek cdna firmy Clontech. Do badań została użyta biblioteka typu fagmidowego. 4. Weryfikacja gatunkowa i odtworzenie cykli rozwojowych wszystkich znanych dotychczas tasiemców ryb antarktycznych; Nr N