Parazytologia- nauka o pasożytach. Podstawy parazytologii ogólnej. Interakcje w układzie pasożyt żywiciel.

Transkrypt

1 Podstawy parazytologii ogólnej. Interakcje w układzie pasożyt żywiciel. Pasożytnictwo - forma współżycia między osobnikami, w której jeden z nich pasożyt (parazyt) osiąga widoczne korzyści kosztem drugiego gospodarza (żywiciela). - pasożytnictwo to przykład stosunków antagonistycznych - często dochodzi do wydzielania przez pasożyta metabolitów, które są dla gospodarza toksyczne. Parazytologia- nauka o pasożytach bada morfologię, anatomię, fizjologię, cykl rozwojowy i ekologię pasożytów; rozpatruje układ: pasożyt-żywiciel, bez znajomości biologii żywiciela niemożliwe jest prawidłowe poznanie parazyta. bada przystosowanie organizmu do pasożytniczego lub półpasożytniczego trybu życia. zajmuje się ewolucją pasożytnictwa 1

2 pasożyt (gr. parasitos = współbiesiadnik, darmozjad) organizm żyjący na koszt innego organizmu parazytyzm pasożytnictwo; holoparazytyzm pasożytnictwo całkowite, semiparazytyzm półpasożytnictwo. parazytyczny pasożytniczy parazytoza choroba wywołana przez pasożyty zoonoza choroba zakaźna lub inwazyjna zwierząt mogąca przenosić się na ludzi Pasożytami są: wszystkie wirusy, wiele bakterii, niektóre grzyby, niektóre rośliny kwiatowe, wiele pierwotniaków, niektóre bezkręgowce Obecnie nie dzieli się pasożyty na: rośliny i zwierzęta pasożytnicze. Dziś wiemy, że grzyby i bakterie nie są roślinami! Układ pasożyt-żywiciel parazyt musi spełniać określone warunki: 1. nawiązać bezpośredni kontakt z żywicielem, który jest odpowiedni pod względem przemiany materii i tym samym syntetyzowanych substancji stąd wynika specyficzność pasożytów i ich żywicieli; 2. przejawiać większą aktywność od gospodarza; 3. siły obronne żywiciela powinny być mniejsze niż siła aktywności napastnika; 4. cechy pasożyta muszą być kompetentne do żywiciela i warunków środowiska w jakim on żyje specjalizacja parazytyczna 2

3 Przystosowania do pasożytnictwa 1. Spłaszczone ciało i różne narządy czepne (haczyki, przyssawki) np. u tasiemców utrudnia to wydalenie pasożyta z organizmu żywiciela 2. Zanik narządów ruchu i innych narządów wewnętrznych np. przewodu pokarmowego u tasiemca 3. Zwielokrotnienie narządów rozrodczych i ogromna produktywność 4. Zanik narządów zmysłów Przystosowania do pasożytnictwa c.d. 5. Gruby oskórek chroniący przed działaniem enzymów żywiciela 6. Zdolność do oddychania beztlenowego 7. Zdolność do produkcji enzymów rozpuszczających tkanki żywiciela i ułatwiających wnikanie do jego narządów lub czepianie się 8. Ciągłe przemieszczanie się utrudniające zlokalizowanie pasożyta przez układ odpornościowy gospodarza Pasożyty dzielimy na: 3

4 Pasożyty dzielimy na: 1. Pasożyty przypadkowe są to organizmy, które normalnie prowadzą wolny tryb życia jednakże, gdy przypadkowo przedostaną się do wnętrza organizmu rozpoczynają pasożytniczy tryb życia. Np.Tasiemiec psi (Dipylidium caninum) 2. Pasożyty względne organizmy preferujące pasożytniczy tryb życia, ale nie jest on niezbędny do ich egzystencji. Mogą realizować cykl rozwojowy odżywiając się martwą materią organiczną. Przykład: grzyb opieńka miodowa (Armillaria mellea), która jest saprofitem, ale w sprzyjających okolicznościach chętnie poraża zdrowe drzewa żyjąc ich kosztem. rodzaj Candida, Escherichia, tworzące naturalną mikroflorę przewodu pokarmowego czy skóry, w pewnych okolicznościach (uraz, zaburzenia składu chemicznego) nadmiernie się rozmnażają i stają się pasożytami-patogenami 3. Pasożyty bezwzględne pasożyty w pełni uzależnione od żywicieli, muszą one pozostawać w ciągłym kontakcie z gospodarzem. Przykład: przywra Diplozoon paradoxum, pasożytująca na skrzelach ryb. Osobniki dorosłe zrastają się na całe życie i razem pasożytują na danym żywicielu. pierwotniak Toxoplasma gondii, który pasożytuje w rozmaitych komórkach (nerwowe, mięśniowe, tkanki łącznej) człowieka i innych ssaków. 4

5 W zależności od czasu pasożytowania, pasożyty dzielimy na: Podział w zależności od czasu pasożytowania: Parazytyzm czasowy parazyt styka się jednorazowo lub wielokrotnie, ale krótkotrwale z żywicielem w celu pobrania pokarmu. Przykład: pijawki Hirudinea. nietoperz wampir Desmodus rotundus, delikatnie siada na skórze ssaków (w tym także człowieka), przecina powłokę i wysysa rurkowatym językiem wypływającą krew. Podział w zależności od czasu pasożytowania: Parazytyzm okresowy pasożyty są związane z danym żywicielem jedynie w pewnym okresie swojego cyklu życiowego. kleszcz pastwiskowy (Ixodes ricinus) dorosłe osobniki - przebywają na roślinach, oczekując na żywiciela ssaki. Po spożyciu krwi, samice opuszczają żywiciela. Znoszą jaja do ściółki i luźnej gleby. larwy odżywiają się krwią drobnych kręgowców żyjących w glebie (jaszczurki, gryzonie) lub blisko powierzchni ziemi (ptaki w gniazdach naziemnych). Larwy po pasożytowaniu przechodzą do gleby, gdzie ulegają linieniu. nimfy atakują większe ssaki (króliki, zające, wiewiórki, łasice) 5

6 Podział w zależności od czasu pasożytowania: Parazytyzm stały (ciągły) parazyt dorosły nie opuszcza organizmu żywiciela, przebywa i wykorzystuje go maksymalnie długo (np. do końca życia gospodarza). Żywiciela mogą opuszczać jedynie jaja lub larwy -włosień spiralny Trichinella spiralis, - wesz Pediculus - związana przez całe życie z jednym żywicielem, podobnie jak jej potomstwo. W zależności od lokalizacji, pasożyty dzielimy na: W zależności od lokalizacji pasożyta wyróżnia się: Endoparazyty pasożyty wewnętrzne (wewnętrzniaki), np. owsik ludzki Enterobius vermicularis, motylica wątrobowa Fasciola hepatica, zarodziec malaryczny Plasmodium vivax. Ektoparazyty pasożyty zewnętrzne (zewnętrzniaki), np. pchła ludzka Pulex irritans, wesz ludzka Pediculus humanus, pijawki Hirudinea, minóg rzeczny Lampetra fluviatilis kręgowiec odżywiający się śluzem i krwią zwierząt wodnych. 6

7 W zależności od lokalizacji pasożyta wyróżnia się: Parazyty monokseniczne (= stenokseniczne) mogą pasożytować na gatunkowo żywicielu lub na żywicielach blisko spokrewnionych taksonomicznie; wykazują dużą specyficzność biologiczną do swoich żywicieli. tasiemiec nieuzbrojony wesz ludzka Pediculus humanus, jednym Parazyty polikseniczne (= eurykseniczne) pasożytują na różnych, często odległych systematycznie żywicielach, motylica wątrobowa Fasciola hepatica, tasiemiec bąblowiec Echinococcus granulosus, ŻYWICIEL Żywiciel pośredni organizm, w którym pasożyt realizuje część cyklu rozwojowego, przed osiągnięciem dojrzałości płciowej. W cyklu danego parazyta może występować kilku żywicieli pośrednich. Żywiciel ostateczny organizm, w którym parazyt finalizuje swój etap rozwoju i osiąga zdolność do rozmnażania. Żywiciel główny organizm, który jest docelowym i najbardziej preferowanym żywicielem określonego parazyta. Żywiciel główny ulega masowej i intensywnej inwazji zakażeniu pasożytem. Żywiciel uboczny organizm, który nie jest głównym i docelowym żywicielem danego pasożyta. Wykazuje małe nasilenie inwazji w porównaniu z żywicielem głównym. 7