SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI INSTYTUTU PARAZYTOLOGII IM. WITOLDA STEFAŃSKIEGO POLSKIEJ AKADEMII NAUK W 2005 ROKU

Transkrypt

1 SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI INSTYTUTU PARAZYTOLOGII IM. WITOLDA STEFAŃSKIEGO POLSKIEJ AKADEMII NAUK W 2005 ROKU opracował Aleksander W. Demiaszkiewicz

2 SPIS TREŚCI Dane ogólne...3 Wyniki działalności naukowej Instytutu...7 Podstawowe kierunki badawcze i ważniejsze osiągnięcia roku...7 Szczegółowe omówienie realizacji tematyki badawczej...11 A. Działalność statutowa...11 B. Działalność w ramach projektów badawczych finansowanych z innych źródeł...28 C. Działalność pozaplanowa...36 Publikacje...40 Nowe metody i technologie...40 Zastosowanie praktyczne wyników...41 Nadane stopnie naukowe...42 Studium doktoranckie...43 Organizowane konferencje i sympozja...43 Wydawnictwa...44 Współpraca naukowa...45 Współpraca krajowa...45 Współpraca z zagranicą...49 Pobyty badawcze, staże i kursy Krajowe...55 Zagraniczne...55 Udział w międzynarodowych konferencjach naukowych...58 Udział w krajowych konferencjach i zjazdach naukowych...63 Opracowanie ekspertyz, opinii i ocen naukowych...70 Aktywność w uzyskiwaniu i realizacji międzynarodowych projektów badawczych Działalność popularyzacyjna i dydaktyczna...75 Członkostwo w komitetach PAN, radach naukowych, redakcjach czasopism, towarzystwach naukowych...78 Nagrody naukowe i wyróżnienia...83 Podsumowanie...83 Spis publikacji...87 I. Opublikowane...87 II. Złożone do druku

3 SPRAWOZDANIE z działalności Instytutu w roku 2005 DANE OGÓLNE W roku sprawozdawczym Instytut Parazytologii im. W. Stefańskiego Polskiej Akademii Nauk zachował w klasyfikacji instytutów badawczych kategorię 2. Instytut ma uprawnienia do nadawania stopnia doktora nauk biologicznych w zakresie biologii, odzyskane zostały także uprawnienia do nadawania stopnia doktora habilitowanego. Skład Dyrekcji Instytutu w 2005 roku: - prof. dr hab. Władysław Cabaj - dyrektor Instytutu; - prof. dr hab. Aleksander W. Demiaszkiewicz - zastępca dyrektora d/s naukowych; - pani Monika Komoń główny księgowy. Rada Naukowa Instytutu kadencji r. liczyła 25 członków, w tym 18 profesorów, 4 docentów, 2 doktorów i 1 lekarza wet.; 11 członków Rady nie było pracownikami Instytutu. Skład Prezydium Rady Naukowej: - przewodnicząca: prof. dr hab. Teresa Pojmańska - wiceprzewodniczący: prof. dr hab. Danuta Prokopowicz, prof. dr hab. Irena Wita - sekretarz: doc. dr hab. Bożena Moskwa - członek: dyrektor Instytutu Parazytologii, prof. dr hab. Władysław Cabaj. 3

4 Struktura organizacyjna Instytutu (w nawiasach kierownicy jednostek) W roku sprawozdawczym struktura Instytutu nie uległa zmianie i obejmowała: I. Zakład Różnorodności Biologicznej (prof. dr hab. Krzysztof Zdzitowiecki) 1. Pracownia Pasożytniczych Protozoa (prof. dr hab. Irena Wita) 2. Pracownia Biologii, Systematyki i Zoogeografii Helmintów (prof. dr hab. Krzysztof Zdzitowiecki) 3. Pracownia Biologii Rozmnażania i Rozwoju Pasożytów (prof. dr hab. Zdzisław Świderski) II. Zakład Biologii Molekularnej (prof. dr hab. Halina Wędrychowicz) 4. Pracownia Immunobiologii (dr Ewa Dziemian) 5. Pracownia Fizjologii (prof. dr hab. Mieczysława I. Boguś) 6. Pracownia Biochemii (doc. dr hab. Tadeusz Moczoń) 7. Pracownia Parazytologii Molekularnej (prof. dr hab. Halina Wędrychowicz) III. Zakład Epizootiologii i Patologii (doc. dr hab. Bożena Moskwa) 8. Pracownia Parazytoz Zwierząt Domowych (dr Jakub Gawor) 9. Pracownia Parazytoz Zwierząt Dzikich (prof. dr hab. Aleksander W. Demiaszkiewicz) 10. Pracownia Fizjopatologii (doc. dr hab. Bożena Moskwa) 11. Pracownia Produkcji Doświadczalnej Pasz (w Łomnie) (mgr inż. Czesław Bąk) - działalność zawieszona Jednostki organizacyjne podporządkowane bezpośrednio Dyrekcji: 12. Stacja Badawcza w Łomnie-Las (mgr inż. Czesław Bąk) 13.Stacja Badawcza i Ferma Jeleniowatych w Kosewie Górnym (dr inż. Bartłomiej Dmuchowski) 14. Centralna Biblioteka Parazytologiczna (mgr Małgorzata Woronowicz-Rymaszewska) Stan zatrudnienia na dzień 31 grudnia 2005 roku: 70 osób na 66,79 etatach, w tym: 4

5 profesorów i docentów - 12 osób 11 etatów adiunktów ,92 asystentów prac. inżynieryjno-technicznych prac. biblioteki i wydawnictw - 5 4,5 obsługi, zwierzętarni, warsztatów pracowników administracji ,37 razem ,79 Liczba osób zatrudnionych i liczba etatów w 2005 roku nie uległa zmianie w porównaniu z rokiem W grupie pracowników naukowych: profesorów, docentów, adiunktów, i asystentów stan liczbowy nie zmienił się (w dalszym ciągu na urlopie bezpłatnym przebywał doc. dr hab. V. Tkach). O 1 osobę zmniejszyła się liczba pracowników inżynieryjno-technicznych (dr A. Świetlikowska przebywała na urlopie wychowawczym). Liczba pracowników biblioteki i wydawnictw nie uległa zmianie. Liczba pracowników administracji i pracowników obsługi zwiększyła się o 1 osobę (p. R. Pękalski robotnik do pracy ciężkiej rozwiązał umowę o pracę na Fermie Jeleniowatych w Kosewie, zatrudniono tam na takim samym etacie 2 osoby: p. R. Zełobowskiego i p. B. Grabowskiego). Ogółem liczba pracowników działalności podstawowej i biblioteki wynosi 49 osób, to jest o 1 osobę mniej niż w 2004 r., a liczba pracowników administracji i obsługi wzrosła o 1 osobę i wynosi 21 osób. Status Instytutu Instytut Parazytologii posiada osobowość prawną, co daje mu szersze możliwości podejmowania suwerennych decyzji i samodzielnego zarządzania. Instytut posiada również prawo własności do będącego w jego użytkowaniu ruchomego majątku trwałego (decyzja Prezesa Polskiej Akademii Nauk z dnia 29 października 1999 r). Instytut otrzymał w użyczenie na czas nieoznaczony będące w jego użytkowaniu nieruchomości oraz grunty (decyzja Prezesa Polskiej Akademii Nauk z 22 września 2000 r). Warunki lokalowe nie uległy zmianie. Instytut zachował status Centrum Doskonałości w Parazytologii dla Europy Centralnej i Wschodniej (decyzja Ministra Nauki, Przewodniczącego Komitetu Badań Naukowych z dnia 25 listopada 2002 r.). 5

6 Warsztat badawczy W roku sprawozdawczym nie otrzymano dotacji na zakupy inwestycyjne. Zakupiono jednak ze środków grantowych MNiI następującą aparaturę: PCR Workstation 24INx24INx3IN za kwotę zł (z grantu prof. A. Malczewskiego), pipetę Novus MCP8 za 3000 żł (z grantu doc. B. Moskwy), laptop z wyposażeniem i oprogramowaniem za 5428 zł, mikroskop Olympus z wyposażeniem za 6986 zł oraz kamerę cyfrową z pamięcią do zestawu mikroskopowego za 1868 zł (z grantu doc. M. Ovcharenki), i program komputerowy bazę danych do opracowań epidemiologicznych, klinicznych i statystycznych za 4880 żł (z grantu dr J. Gawora). Zbiory biblioteczne Biblioteka Instytutu ma charakter centralnej biblioteki parazytologicznej i zawiera zbiory ukierunkowane na parazytologię ogólną, weterynaryjną i lekarską, a także nauki pokrewne (zoologia, ekologia, zoogeografia itp.). Biblioteka posiada największy w Polsce i najbardziej kompletny specjalistyczny księgozbiór literatury światowej z zakresu parazytologii i służy jako warsztat pracy pracownikom naukowym i studentom z całego kraju. W ramach możliwości finansowych gromadzi wszelkie nowości wydawnicze z dziedziny parazytologii. Zbiory biblioteczne liczyły na koniec 2005 roku: tomów druków zwartych, 421 szt. mikrofilmów, 3 starodruki, 534 tytuły czasopism (w tym 63 krajowe), oraz liczące około zbiory odbitek po prof. prof. Witoldzie Stefańskim, Wiesławie Ślusarskim i Bożenie Grabda- Kazubskiej. W roku sprawozdawczym księgozbiór Biblioteki powiększył się o 36 książek (zakupiono 23 pozycje, w tym 2 zagraniczne, 13 otrzymano z darów, w tym 6 zagranicznych) i 115 wolumenów czasopism. Prenumerowano 5 tytułów czasopism polskich i 17 zagranicznych. Z wymiany pochodziło 10 tytułów krajowych i 71 zagranicznych. Biblioteka prowadziła współpracę i wymianę z 11 bibliotekami i ośrodkami naukowymi w Polsce i z 87 ośrodkami zagranicznymi. WYNIKI DZIAŁALNOŚCI NAUKOWEJ INSTYTUTU 6

7 PODSTAWOWE KIERUNKI BADAWCZE I WAŻNIEJSZE OSIĄGNIĘCIA ROKU Działalność naukowa pracowników Instytutu była realizowana, podobnie jak w poprzednich latach, trzema drogami: jako działalność statutowa wynikająca z zatwierdzonych przez Radę Naukową planów badawczych, finansowanych z przyznanego przez MNiI budżetu Instytutu, działalność w ramach programów badawczych finansowanych przez MNiI i Unię Europejską, oraz działalność pozaplanowa, nie objęta zatwierdzoną tematyką badawczą, a wynikająca z wcześniej prowadzonych badań lub umów o współpracy między instytutami. A. Działalność statutowa Program badawczy na rok 2005 obejmował 20 tematów, z których 19 dotyczyło badań parazytologicznych, a 1 był związany z działalnością Fermy Jeleniowatych w Kosewie. Podjęto 3 nowe tematy badawcze (poz. A9, A12, A13 sprawozdania szczegółowego). W pozostałych, sformułowanych szeroko i realizowanych od kilku lat, wprowadzono 8 nowych zadań badawczych, znacznie poszerzających spektrum badawcze. B. Projekty badawcze finansowane z innych źródeł W roku sprawozdawczym realizowano 19 projektów badawczych. Instytut Parazytologii koordynował 14 projektów finansowanych przez MNiI (poz. B1-14 sprawozdania szczegółowego); pracownicy Instytutu uczestniczyli w realizacji 3 programów badawczych finansowanych przez MNiI, a koordynowanych przez inne placówki naukowe (poz. B15, B16, B17). Realizowano również 2 projekty badawcze finansowane przez Unię Europejską: 1 w 6 Programie Ramowym UE (poz. B18) i 1 w ramach COST 854) (poz. B19). Wśród tych projektów 13 stanowiło kontynuację z lat ubiegłych; 9 koordynowanych przez Instytut Parazytologii (poz. B3, B5, B7, B9-14, 3 koordynowane przez inne polskie instytucje (poz. B15-17), i jeden finansowany przez Unię Europejską. Cztery projekty zostały zakończone (poz. B5, B7, B10, B13). W roku sprawozdawczym rozpoczęto ponadto realizację 6 nowych projektów badawczych koordynowanych przez Instytut Parazytologii (poz. B1-2, B4, B6, B8) i 1 nowego projektu finansowanego przez Unię Europejską (poz. B18). 7

8 C. Działalność pozaplanowa W roku 2005 opracowano 8 tematów, nie ujętych w planach badawczych Instytutu. Wiążą się one z tematyką badań statutowych (poz. C2-4), z tematyką umów o współpracy (poz. C5-7), podjęciem nowych opracowań własnych (poz. C1, C8). Tematy C2-5 i C7-8 zostały zakończone, a wyniki badań opracowywane, lub złożone do druku. Tematy C1 i C6 będą kontynuowane. Ważniejsze wyniki badań prowadzonych w 2005 r Realizowana tematyka badawcza reprezentowała 3 główne dziedziny parazytologii : 1/ badania skoncentrowane głównie na pasożycie: morfologia z ultrastrukturą, taksonomia z faunistyką, biologia i ekologia; 2/ badania skoncentrowane na wzajemnym oddziaływaniu pasożyta i żywiciela: procesy biochemiczne i immunologiczne zachodzące w układzie pasożyt-żywiciel, procesy chorobowe wywoływane przez pasożyta, reakcje obronne żywiciela; 3/ badania związane z chorobami pasożytniczymi: epizootiologia, patogeniczność pasożytów, diagnostyka i zwalczanie chorób pasożytniczych, zagrożenie ludzi chorobami odzwierzęcymi. 1. Faunistyka, morfologia, taksonomia, biologia i ekologia pasożytów Do tej grupy można zaliczyć 13 tematów: pozycje A1-6, B1-4,C1, 5, 8 szczegółowego omówienia wyników badań. Ważniejsze wyniki: - potwierdzono liczne występowanie Dermacentor reticulatus na całym obszarze pomiędzy opisywanymi dawniej ogniskami biebrzańskim i augustowskim, co wskazuje na istnienie w chwili obecnej dużego, zwartego obszaru występowania kleszczy w tym rejonie (Z. Bogdaszewska); - zbadano ultrastrukturę dwóch gatunków mikrosporydiów, występujących u larw muchówek z rodziny Chironomidae i jednego gatunku ze skorupiaków Cypridopsis vidua (Ostracoda) (M. Ovcharenko); -wykonano badania morfologiczne, morfometryczne i ultrastrukturalne świdrowca Trypanosoma carassii (I. Wita); - po raz pierwszy zarejestrowano hyperpasożytnicze mikrosporydia z rodzaju Nosema pasożytujące u myksosporydium Myxobolus parvus (M. Ovcharenko); 8

9 - w subantarktyce (Kanał Beagle) stwierdzono zarażenie ryb z trzech gatunków przez kolcogłowy Echinorhynchida (3 gatunki) i Polymorphida (cystakanty czterech gatunków) (K. Zdzitowiecki, Z. Laskowski); - opracowano morfologię Heterosentis magellanicus i wszystkich cystakantów, z których dwa z rodzaju Corynosoma są nowe dla nauki (K. Zdzitowiecki, Z. Laskowski); - przygotowano publikację podsumowującą wieloletnie badania nad pasożytami ryb Antarktycznych (część rozprawy habilitacyjnej) pt. Parasitic worms of Antarctic fishes; life cycle biology, specificity and geographical distribution. Acta Parasitologica ( w druku) (A. Rocka); - określono parametry zgrupowań, zespołów i populacji pasożytów skrzeli leszcza, które mogą służyć jako bioindykatory stanu środowiska wodnego (A. H. Kędra); -zbadano ultrastrukturę otoczek jajowych onkosfer 2 gatunków tasiemców oraz zbadano i opisano ultrastrukturę we wczesnych stadiach morfogenezy i organogenezy dwóch dalszych gatunków (Z. Świderski); - stwierdzono nowy dla Polski gatunek pasożyta łosi Elaphostrongylus cervi (A.W. Demiaszkiewicz, A. Goliszewska); - zbadano doświadczalnie nieznany dotąd fragment cyklu rozwojowego E. alces w ślimaku lądowym Succinea putris (A. Goliszewska). 2. Fizjologia i biochemia pasożytów, mechanizmy obronne (immunologia) w zarażeniach pasożytniczych Ten kierunek badawczy był realizowany w 16 tematach: A7, 9-13, 19, B5-6, 13-14,C2-4, 6-7. Ważniejsze wyniki: - określono wpływ mechanizmów cytotoksycznych na odpowiedź myszy na inwazję i powtórną inwazję T. spiralis. (M. Kołodziej-Sobocińska. E. Dziemian, E. Dvoroznakova); - dokonano analizy genetycznej metodą AFLP, DNA wyizolowanego z mikrozarodników Conidiobolus coronatus o zróżnicowanej patogeniczności w stosunku do larw Galleria mellonella (W. Wieloch, M.I. Boguś); - przetestowano 4 metody zarażania 2 gatunków owadów (G. mellonella, D. pini) przez grzyb owadobójczy C. coronatus wykazując, że dotychczas stosowana metoda (bezpośredni kontakt larw z zarodnikującą kolonią grzybową) jest najbardziej skuteczna i odzwierciedla sytuację występującą w naturze (W. Wieloch, M.I. Boguś); - opracowano optymalizcję warunków badania aktywności elastazy w homogenatach grzybni C. 9

10 coronatus, oraz określono optymalne stężenie homogenatu grzybowego do badania aktywności chitynazy (E. Włóka, M.I. Boguś); - przeprowadzono udaną próbę oznaczenia współczynnika sedymentacji acetylocholinesterazy tasiemca Hymenolepis diminuta wykazując, że w komórkach tasiemca enzym występuje w postaci monomerycznej (T. Moczoń, A. Świetlikowska); - wykazano, że immunizacja szczurów drogą pokarmową ciałkami inkluzyjnymi zawierającymi rekombinowaną proteazę cysteinową zapobiega supresyjnemu oddziaływaniu inwazji F. hepatica na odpowiedź limfocytów CD8+ i CD4+ w jamie otrzewnowej i krezkowych węzłach chłonnych (H.Wędrychowicz, L. Jedlina Panasiuk, S. Jaros). 3. Epizootiologia i zwalczanie pasożytów zwierząt hodowlanych i dzikich Ten kierunek badań był realizowany w 15 tematach: A8, 14-18, B7-12, 11, Ważniejsze wyniki; - wykazano powszechne występowanie zjawiska benzimidazolooporności małych słupkowców u koni (J. Gawor); - stwierdzono bardzo wysoką ekstensywność inwazji jeleniowatych nicieniami płucnymi w Borach Tucholskich (A. W. Demiaszkiewicz, J. Lachowicz, I. Kuligowska, A. Goliszewska); - zaobserwowano ponad trzykrotny wzrost ekstensywności zarażenia żubrów neosporozą w Puszczy Białowieskiej (W. Cabaj, B. Moskwa); - prześledzono występowanie DNA Neospora caninum w siarze krów w okresie międzywycieleniowym (B. Moskwa, W. Cabaj, K. Pastusiak, J. Bień); - stwierdzono dwukrotny wzrost średniej i maksymalnej intensywności inwazji nicieni Aswortius sidemi u żubrów w porównaniu z danymi z roku 2004 (A. W. Demiaszkiewicz, J. Lachowicz); - ustalono zmiany histopatologiczne występujące w przebiegu aswortiozy u żubrów (J. Lachowicz, A. W. Demiaszkiewicz, B. Osińska); - opracowano modyfikację metody ELISA wg Ahmad i Nizami (1998) do wykrywania koproantygenu E. multilocularis u zarażonych psów i lisów, z zastosowaniem komercyjnych koniugatów (E. Dziemian); - wykazano, że rekombinowana proteaza cysteinowa Fasciola hepatica jest antygenem przydatnym do diagnozowania inwazji tej przywry (M. Kozak-Cięszczyk, S. Jaros, L. Jedlina-Panasiuk, H. Wędrychowicz); - ustalono również, że metoda ELISA jest bardzo przydatna do określania ekstensywności inwazji F. 10

11 hepatica u żywicieli ostatecznych i zapewnia większą wykrywalność tej parazytozy u zwierząt laboratoryjnych i hodowlanych (M. Kozak-Cięszczyk). SZCZEGÓŁOWE OMÓWIENIE REALIZACJI TEMATYKI BADAWCZEJ A. DZIAŁALNOŚĆ STATUTOWA 1. Pasożytnicze pierwotniaki wybranych grup kręgowców i bezkręgowców (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Irena Wita Zgodnie z planem realizowano 2 zadania badawcze. a) Badanie mikrosporydiów i innych pasożytniczych pierwotniaków występujących w populacjach bezkręgowców zamieszkujących strefę litoralną jeziora Kuc (kontynuacja) Kontynuowano badania mikrosporydiów występujących u żywicieli z jeziora Kuc i zbiorników wodnych jego zlewni. Z planktonu i bentosu jeziora przebadano 567 bezkręgowców należących do 10 rodzin i 5 rzędów (Copepoda, Cladocera, Diptera, Odonata i Ostracoda) i 48 skorupiaków z rodziny Gammaridae (Amphipoda). Ekstensywność zarażenia mikrosporydiami wynosiła 0,6%, innymi pasożytami (Gregarinidae, Mermithidae 256%). W planktonie jeziora mikrosporydia występowały u Cladocera i Copepoda, a w bentosie u Ostracoda i larw owadów z rzędu Diptera i Amphipoda. W zbiornikach wodnych zanieczyszczonych odchodami zwierząt z Fermy Jeleniowatych zaobserwowano zmniejszenie bogactwa gatunkowego pasożytów i dominację mikrosporydiów pasożytujących u larw muchówek (Chironomidae) w bentosie i u wiośliarek (Daphniidae) w planktonie. W okresie zimowym przebadano 213 bezkręgowców pochodzących z próbek gruntu dna zbiornika wodnego. U Daphniidae znaleziono mikrosporydium Agglomerata conexa a u Cyclopidae Microsporidium sp. W oparciu o uzyskane wyniki stwierdzono, iż głównym miejscem gromadzenia się mikrosporydiów w zlewni jeziora Kuc jest mały zbiornik A, w wysokim stopniu zanieczyszczony substancjami organicznymi (wykonawcy: M. Ovcharenko, I. Wita, U. Czaplińska). kontynuacja) b) Świdrowce i inne pasożytnicze pierwotniaki występujące u ryb (rozszerzona Wykonano badania morfologiczne i morfometryczne świdrowców pochodzących z krwi 193 ryb należących do 5 gatunków. Ryby złowione zostały w małych zbiornikach wodnych, położonych 11

12 w okolicy Kijowa (Ukraina). Ekstensywość zarażenia wahała się od 28 do 75 % w zależności od gatunku ryby. Występujące u płoci i lina świdrowce zidentyfikowano jako Trypanosoma carassii, natomiast świdrowce wyizolowane ze szczupaka, kiełbia i kozy określono jako Trypanosoma sp. Przebadano rozmazy krwi z ryb antarktycznych pozyskane podczas wyprawy w 2002 r. Pasożytów krwi nie wykryto, jedynie bakteriopodobne ziarnistości. Stworzono bazę danych dotyczącą rozpowszechnienia dotąd opisanych 28 gatunków myksosporydiów z rodzaju Myxobolus pasożytujących u ryb morskich z rodziny cefalowatych, Mugilidae. Po raz pierwszy zarejestrowano hiperpasożytnicze mikrosporydia z rodzaju Nosema pasożytujące u myksosporydium Myxobolus parvus (wykonawcy: I. Wita, M. Ovcharenko, G. Karbowiak, U. Czaplińska). 2. Monitoring występowania kleszczy właściwych na terenie Polski (kontynuacja) Kierownik: dr Grzegorz Karbowiak Realizowano zgodnie z planem 2 zadania badawcze. a) Rozprzestrzenienie kleszczy właściwych Ixodidae i ich związki z żywicielami na terenach rekreacyjnych Warszawy i w środowisku naturalnym (kontynuacja) Przeprowadzono zbiory kleszczy na terenach rekreacyjnych Warszawy i okolic potwierdzając występowanie kleszczy oraz sezonowość ich aktywności. Kontynuowano badania dotyczące fauny pasożytów krwi oraz ektopasożytów dzikich ssaków. Przeprowadzono odłowy gryzoni w Białowieży oraz na Pojezierzu Mazurskim. W Białowieży przebadano 213 osobników małych ssaków należących do 5 gatunków, a na Pojezierzu Mazurskim 129 należących do 9 gatunków. Wyniki badań są zgodne z danymi otrzymanymi w latach poprzednich pod względem składu parazytofauny, natomiast ekstensywność zarażenia norników północnych pasożytami była znacznie mniejsza. Opisano nowy gatunek świdrowca występujący u rzęsorka rzeczka Neomys fodiens - Trypanosoma (Megatrypanum) ornata sp. n. Karbowiak, Wita, Rychlik Kontynuowano prace nad zarażeniem żubrów pasożytami krwi oraz ektopasożytami.we współpracy z Instytutem Parazytologii oraz Instytutem Zoologii Słowackiej Akademii Nauk w Koszycach kontynuowano badania nad parazytofauną krwi myszy z rodzaju Apodemus oraz myszy Mus spicilegus (wykonawcy: G. Karbowiak, I. Wita, U. Czaplińska). b) Próba oceny wpływu zmian wielkości populacji jelenia europejskiego i łosia na rozmieszczenie kleszcza łąkowego Dermacentor reticulatus w Polsce Północno-Wschodniej (kontynuacja) 12

13 Podjęto próbę ustalenia związku pomiędzy zmianami faktycznego zasięgu występowania jelenia i łosia, a obecnym, masowym występowaniem kleszczy łąkowych. W trakcie badań terenowych dokonano poszukiwań kleszczy łąkowych w obwodach, w których wg dokumentacji łowieckiej nie stwierdzono obecności ani jeleni ani łosi. W wyniku badań nie potwierdzono hipotezy zakładającej istnienie lokalnych populacji pasożytów w oparciu o inne gatunki żywicielskie (sarna, dzik). Nie potwierdzono również występowania kleszczy na terenach (Puńsk, Sejny) zajmowanych wyłącznie przez łosie. Wykrycie nowego stanowiska (Kalinowo) Dermacentor reticulatus położonego pomiędzy Rajgrodem a Ełkiem wskazywać może jednak na obecność kleszczy również na takich obszarach, wymaga to jednak dalszych dokładniejszych badań terenowych. Potwierdzono natomiast liczne występowanie kleszczy na całym obszarze pomiędzy opisywanymi dawniej ogniskami biebrzańskim i augustowskim co wskazuje na istnienie w chwili obecnej dużego, zwartego obszaru występowania kleszczy w tym rejonie (wykonawca: Z. Bogdaszewska). 3. Helmintofauna antarktycznych i subantarktycznych kręgowców (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Krzysztof Zdzitowiecki Realizowano zgodnie z planem 4 zadania badawcze.. a) Opracowywanie kolekcji helmintów zebranych w okolicach Ukraińskiej Stacji Antarktycznej im. Vernadskiego (kontynuacja) W roku sprawozdawczym przygotowano publikację dotyczącą zarażenia przez helminty czterech gatunków ryb innych niż Notothenia coriiceps Trematomus newnesi (17 osobników), T. bernacchii (10), Lindbergichthys nudifrons (58) i Harpagifer antarcticus (2). Wyniki omówiono w sprawozdaniu za 2004 rok. Publikacja stanowiąca zakończenie zadania badawczego ukazała się w Polish Polar Research 26, 2005, (wykonawcy: K. Zdzitowiecki, Z. Laskowski, J. Wiśniewska). b) Opracowywanie kolekcji helmintów zebranej w subantarktyce w okolicach Ushuaia (kontynuacja) Zakończono badania nad morfologią kolcogłowów. Złożono do druku w Systematic Parasitology redeskrypcję Heterosentis magellanicus, który przeniesiono z rodzaju Hypoechinorhynchus do rodzaju Heterosentis. Opracowano morfologię cystakantów czterech gatunków pasożytów ptaków i ssaków, w tym opis nowego gatunku. Publikacja będzie przygotowana w 2006 roku. Również w przygotowaniu jest praca faunistyczna. Kolcogłowy 13

14 zebrano z ryb w dwóch częściach Kanału Beagle (Magellanic subregion subantarktyki). Występowanie kolcogłowów stwierdzono u Patagonotothen longipes (40 zbadanych), P. tessellata (33) i Champsocephalus esox (20). Ryby złowione we wschodnim wejściu do Kanału Beagle były zarażone przez 178 osobników z trzech gatunków Echinorhynchida (pasożyty dojrzewające w rybach): Aspersentis johni (najliczniejszy), Heterosentis heteracanthus i H. magellanicus. Cystakantów Polymorphida (pasożyty fok i ptaków) zebrano tylko 10 osobników z czterech gatunków (intensywność 1-4), Andracantha baylisi, Corynosoma evae, Corynosoma sp.1 i Corynosoma sp. 2 (gatunki dotąd nieopisane). Najsilniej zarażony był P. longipes ekstensywność 85%, maksymalna intensywność 26. Dominantem w tym żywicielu był A. johni (ekstensywność 85%, względne zagęszczenie 4,00, maksymalna intensywność 18), a subdominantem H. heteracanthus (ekstensywność 50%, względne zagęszczenie 2,60, maksymalna intensywność 25). Największą różnorodność zarażenia (sześć gatunków pasożytów trzy Echinorhynchida i trzy Polymorphida) stwierdzono u C. esox (wykonawcy: K. Zdzitowiecki, Z. Laskowski, J. Wiśniewska). c) Opracowanie niewielkiej kolekcji helmintów z ryb (Bathydraconidae) z Morza Rossa (zadanie nowe) Opracowano pasożyty Gymnodraco acuticeps (4 osobniki) i Cygnodraco mawsoni (1) złowionych w Morzu Rossa (Wschodnia Antarktyka). Wszystkie ryby były zarażone helmintami. Z G. acuticeps zebrano larwy tasiemców (dwukomorowe cerkoidy Tetraphyllidea i plerocerkoidy Diphyllobothriidae) i nicieni (Contracaecum spp.), cystakanty kolcogłowów (Corynosoma pseudohamanni) i dojrzałe helminty (trzy gatunki Digenea: Neolebouria terranovaensis, Genolinea bowersi, Elytrophalloides oatesi, i jeden gatunek nicieni: Ascarophis nototheniae). Dwa osobniki C. mawsoni (włączono dane z jednej ryby badanej wcześniej) były zarażone przez larwy tasiemców Tetraphyllidea, larwy nicieni Contracaecum spp., trzy wymienione wyżej gatunki Digenea i nicienia A. nototheniae. W Morzu Rossa i koło Południowych Szetlandów zarażenia G. acuticeps przez dwukomorowe cerkoidy i larwy Contracaecum spp. miały charakter masowy. Maksymalne intensywności wynosiły odpowiednio 872 i 727 pasożytów. Intensywność zarażenia obu C. mawsoni z Morza Rossa przez przywrę N. terranovaensis była bardzo wysoka (192 i 134 pasożyty). Publikacja ukazała się w Polish Polar Research w 2005 roku (wykonawcy: K. Zdzitowiecki, Z. Laskowski i J. Wiśniewska). d) Tasiemce z ryb subantarktycznych (kontynuacja) 14

15 Kolekcja tasiemców pochodziła z jednego gatunku płaszczki (Raja griseocauda) oraz 5 gatunków ryb kostnoszkieletowych: Patagonotothen longipes, P. tessellata, P. brevicauda, Cottoperca trigloides i Champsocephalus essox z okolic Ziemi Ognistej. Dodatkowo pozyskano tasiemce z nieoznaczonego gatunku ryby latającej z okolic Wysp Kanaryjskich. Płaszczki są zarażone tasiemcami z rzędu Tetraphyllidea z dwóch rodzajów: Anthocephalum i Acanthobothrium. Materiał składał się z samych skoleksów lub strobil ze skoleksami (Anthocephalum), ale proglotydy były jałowe bądź zawierające zawiązki układu rozrodczego. Tak więc tasiemce można oznaczyć tylko do rodzajów. Ryby kostnoszkieletowe są zarażone jednym gatunkiem tasiemca z rodzaju Bothriocephalus (Pseudophyllidea), cerkoidami o dwukomorowych bothridiach (postacie larwalne tasiemców Tetraphyllidea) oraz plerocerkoidami Diphyllobothriidae (Pseudophyllidea). Ryby latające są zarażone jednym gatunkiem tasiemca z rzędu Pseudophyllidea, Plicatobothrium cypseluri. Opracowano morfologię wymienionych pasożytów (wykonawca: A. Rocka). 4. Analiza długotrwałego oddziaływania podwyższonej temperatury na helmintofaunę leszcza (Abramis brama) jeziora Gosławskiego (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Krzysztof Zdzitowiecki W 2005 roku kontynuowano prace nad rozprawą doktorską. Zakończono oznaczanie przywr digenetycznych i kolcogłowów. Opracowywano wyniki z przeprowadzonych badań nad helmintofauną leszcza jeziora Gosławskiego skażonego termicznie, oraz z jeziora Gopło o naturalnej termice. Analizę poziomu zarażenia zbadanych ryb opracowano określając parametry: ekstensywności, średniej intensywności, względnego zagęszczenia oraz zakresu intensywności zarażenia. Stwierdzono, że dominantami w obydwóch jeziorach były: wśród Monogenea - przywry z gatunku Dactylogyrus wunderi, Digenea - przywry z rodzaju Diplostomum spp., Cestoda - tasiemce z gatunku Caryophyllaeus laticeps, zaś wśród nicieni najliczniejszy był Raphidascaris acus. W jeziorze Gosławskim wśród kolcogłowów dominował Acanthocephalus lucii, zaś w Gople Acanthocephalus anguillae. W obu jeziorach zaobserwowano podobieństwa w strukturze populacji gatunków z rodzaju Dactylogyrus okres wiosenno-letniej stabilności, jesiennej depresji i odbudowy liczebności populacji w grudniu. Szczytowe liczebności helmintów w jeziorze Gosławskim obserwowano wcześniej niż w jeziorze Gopło. Opracowywana jest statystyczna weryfikacja danych dla ekstensywności, średniej intensywności, oraz względnego zagęszczenia w zależności od długości całkowitej, ciężaru i płci ryby. Obliczenia statystyczne prowadzone są w programie Statistica (wykonawca: W. Jeżewski). 15

16 . 5. Struktura populacji i zespołów pasożytniczych leszcza (kontynuacja) Kierownik: dr Aleksander Kędra Określono parametry zgrupowań, zespołów i populacji pasożytów skrzeli leszcza, które mogą służyć jako bioindykatory stanu środowiska wodnego. Są to: dynamika sezonowa Ergasilus sieboldi, liczebność populacji Dactylogyrus zandti i D. falcatus we wczesnym okresie sezonu (kwiecień lub kwiecień-czerwiec), oraz dynamika różnorodności zespołu złożonego drobnych Monogenea. Ze względu na łatwość pobierania próbek i metodykę nie powodującą strat produktywności gospodarki rybackiej pasożyty skrzeli wydają się być doskonałym indykatorem o dużej użyteczności w długotrwałych systemach monitorowania jakości biotycznej ekosystemów wodnych (wykonawca: A. Kędra). 6. Ultrastruktura porównawcza wybranych stadiów rozwojowych płazińców (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Zdzisław Świderski W roku sprawozdawczym realizowano 4 zadania badawcze. a) Ultrastruktura otoczek jajowych oraz inwazyjnych onkosfer tasiemca Spaskytaenia platyrhyncha (Krabbe 1896) Oshmarin 1956 i Dichoanotaenia clavigera (Krabbe 1896) Cohn, 1900 (Cyclophyllidea, Dilepididae): badania porównawcze (zadanie nowe) Zasadniczą różnicą w ultrastrukurze otoczek jajowych tych dwóch gatunków tasiemców jest występowanie u S. platyrhyncha unikalnego typu embrioforu. Jest on zbudowany z bardzo grubej, zbitej warstwy włóknistej otaczającej trzy wielkie jądra mazomerów, które pozostają w tej warstwie do końca rozwoju embrionalnego. U obu gatunków wyróżniono pięć typów komórek onkosferalnych; są to: [1] dwujądrowy perykarion tegumentu onkosfery; [2] dwujądrowy perykarion gruczołu penetracyjnego; [3] dwie komórki nerwowe; [4] bardzo liczne komórki somatyczne; oraz [5] około 10 komórek germinatywnych. Wyniki badań są aktualnie przygotowywane do druku (wykonawca: Z. Świderski). b) Ultrastrukturalne badania embriogenezy tasiemca Gallegoides arfaai Tenora & Mas- Coma 1978 (Cyclophyllidea, Anoplocephalidae) (zadanie nowe) Zbadano i opisano wczesne fazy morfogenezy i organogenezy larwalnej, ultrastrukturę preonkosfer i otaczających je otoczek embrionalnych oraz ultrastrukturę inwazyjnych onkosfer tasiemca Gallegoides arfaai (Anoplocephalidae). Prześledzono kolejne stadia różnicowania się 16

17 charakterystycznego dla Anoplocephalidae typu embrioforu t.zw. aparatu gruszkowatego, który odgrywa ważną rolę ochronną w adaptacji larw inwazyjnych do niekorzystnych warunków środowiska. Organizacja komórkowa onkosfer G. arfaai wykazuje duże podobieństwo do zbadanej wcześniej organizacji komórkowej onkosfer innego tasiemca z rodziny Anoplocephalidae, Anoplocephaloides dentata, u którego występują te same typy komórek onkosferalnych. Zasadnicze różnice przejawiają się w liczbie komórek somatycznych tych dwóch gatunków oraz w charakterystycznych dla każdego gatunku szczegółach ich ultrastruktury (wykonawca: Z. Świderski). c) Ultrastrukturalne badania embriogenezy tasiemca Joyeuxiella echinorchyncoides (Cyclophyllidea, Dipylidiidae) (zadanie nowe) W członach macicznych J. echinorchyncoides różnicowanie onkosfer odbywa się wewnątrz jednojajowych kapsułek macicznych. W stadium preonkosfery, rozwijające się zarodki otoczone są przez 3 pierwotne otoczki: kapsułki oraz otoczki zewnętrzne i wewnętrzne. W dojrzałych onkosferach otoczka wewnętrzna wytwarza natomiast 2 dodatkowe warstwy: grubą i twardą warstwę ochronną embrioforu oraz unikalny, charakterystyczny dla tego gatunku typ błony onkosferalnej. Dojrzałe onkosfery inwazyjne są uzbrojone w 3 pary haków ściśle powiązanych z wyspecjalizowanym systemem mięśni haków oraz posiadają bardzo aktywny gruczoł penetracyjny wydzielający enzymy proteoloityczne; struktury odgrywają wielką rolę w mechaniźmie zarażania żywicieli pośrednich tych pasożytów. Ponadto w larwach inwazyjnych J. echinorchyncoides wyróżniono 4 następujące typy komórek onkosferalnych: dwujądrowy perykarion tegumentu onkosfery; dwie komórki nerwowe; liczne komórki somatyczne; oraz około 12 komórek germinatywnych (wykonawca: Z. Świderski). d) Badania rozwoju embrionalnego tasiemca Mosgovoyia ctenoides Railliet, 1890) Beveridge, 1978 (Cyclophyllidea, Anoplocephalidae) (kontynuacja). Przeanalizowano ultrastrukturalne aspekty rozwoju embrionalnego tasiemca Mosgovoyia ctenoides (Anoplocephalidae), ze szczególnym uwzględnieniem wczesnych faz rozwoju embrionalnego oraz ultrastruktury inwazyjnych onkosfer. Podano dokładny przebieg procesu bruzdkowania u M. ctenoides, w rezultacie którego powstają trzy typy blastomerów. Jednocześnie wykluczono występowanie u tego gatunku tzw. trzeciego makromeru. Potwierdzono, że we wczesnych stadiach morfogenezy onkosferalnej ma miejsce tworzenie trzech pierwotnych otoczek onkosferalnych. Opisano szczegóły dotyczące formowania delikatnej kapsułki, w tworzeniu której bierze udział pojedyncza komórka żółtkowa. Dwa makromery uczestniczą w formowaniu otoczki 17

18 zewnętrznej, zaś trzy mezomery formują otoczkę wewnętrzną. We wczesnej fazie preonkosferalnej powstawaniu otoczek jajowych towarzyszą intensywne podziały komórkowe i różnicowanie pozostałych komórek embrionalnych. Równocześnie z tymi procesami zachodzi również apoptoza części mikromerów, prowadząca do redukcji liczby komórek onkosferalnych. Opisano proces morfogenezy haków onkosferalnych u M. ctenoides, gdzie w sześciu symetrycznie rozmieszczonych komórkach hakotwórczych tzw. onkoblastach następuje formowanie haków. Dojrzała onkosfera M. ctenoides jest wyposażona w trzy pary haków onkosferalnych. W rejonie hakowym dojrzałe onkosfery M. ctenoides pokrywa syncytialna warstwa tegumentu, którą charakteryzuje występowanie na jej powierzchni długich wypustek tegumentalnych. Wnętrze onkosfer wypełnione jest pięcioma głównymi typami komórek. W onkosferach M. ctenoides stwierdzono wystepowanie takich komórek jak: (1) dwujądrowy perykarion tegumentu onkosferalnego; (2) gruczoł penetracyjny; (3) komórki nerwowe; (4) liczne komórki somatyczne tj. micytony muskulatury somatycznej i mięśni haków; oraz (5) około sześciu komórek germinatywnych. Podano dokładną ich charakterystykę (wykonawca: D. Młocicki - praca doktorska) 7. Wpływ infekcji i reinfekcji Trichinella spiralis na odpowiedź immunologiczną u myszy (kontynuacja) Kierownik: dr Ewa Dziemian W 2005 roku opracowano wyniki oznaczania poziomu NO w materiale biologicznym pochodzącym od 76 myszy Balb/c, z których połowę zarażano dwukrotnie dawką 400 larw T. spiralis (reinfekcja po 60 dniach od pierwszego zarażenia). Celem tych badań jest poznanie różnic w odpowiedzi cytotoksycznej pod wpływem jedno- i dwukrotnego zarażenia T. spiralis. Opracowanie wyników uzyskanych z oznaczenia poziomu NO w materiale biologicznym pozwoliło na określenie wpływu mechanizmów cytotoksycznych na odpowiedź myszy na infekcję i reinfekcję T. spiralis. W przyszłym roku przygotowywana będzie publikacja podsumowująca te badania. Złożono do druku dwie prace dotyczące odpowiedzi immunologicznej myszy na zarażenie T. spiralis. Jedna z nich ukazała się już w Experimental Parasitology (2006, 112, 52-62) (wykonawcy: M. Kołodziej-Sobocińska, E. Dziemian we współpracy z E. Dvoroznakovą z Instytutu Parazytologii SAN). 8. Wykrywanie koproantygenu Echinococcus multilocularis (kontynuacja) 18

19 Kierownik: dr Ewa Dziemian W związku z wycofaniem w 2005r komercyjnego kitu CHEKIT Echinotest, Dr. Bommeli AG, Switzerland (monophasic), podjęto w ramach współpracy ze Słowacką Akademią Nauk badania nad opracowaniem prostego i skutecznego testu do wykrywania koproantygenu E. multilocularis. Podjęto badania nad zmodyfikowaniem metody ELISA wg Ahmad i Nizami (1998) do wykrywania koproantygenu E. multilocularis u zarażonych psów i lisów, z zastosowaniem komercyjnych koniugatów. Zbadano 80 prób kału lisów i psów dostarczonych ze Słowacji: 30 prób dodatnich (obecność pasożyta potwierdzona metodą SCT), 30 prób bez rozpoznania koproskopowego i 20 prób ujemnych. Spośród zbadanych 30 prób dodatnich uzyskano dodatni wynik ELISA w 22 próbach. W grupie 30 prób niebadanych koproskopowo stwierdzono obecność koproantygenu w 3 próbach. Uzyskano 1 wynik fałszywie dodatni w badaniu prób ujemnych (wykonawca: E. Dziemian, M. Kołodziej-Sobocińska, M. Reiterowa). 9. Oznaczanie poziomu swoistych przeciwciał IgM oraz awidności swoistych przeciwciał IgG we wczesnych i późnych etapach zarażenia ludzi toksokarozą (temat nowy) Kierownik: dr Ewa Dziemian Oznaczanie awidności swoistych przeciwciał IgG może być wskaźnikiem różnicowania procesu aktywnego i przewlekłego toksokarozy. Zbadano 203 surowice pobrane od pacjentów Kliniki Chorób Odzwierzęcych i Tropikalnych AM w Warszawie z rozpoznaną toksokarozą. Wszystkie 23 zbadane surowice pobranych od pacjentów z toksokarozą oczną w okresie zarażenia od 6 miesięcy do ponad 2 lat, miały wysoki indeks awidności. W grupie 59 surowic pobranych od pacjentów z toksokarozą trzewną w okresie zarażenia od 1 roku do ponad 2 lat 57 surowic (96,6%) miało wysoki indeks awidności, potwierdzając przewlekły charakter zarażenia. W toksokarozie ocznej (18 surowic) i trzewnej (103 surowice), 75% surowic pobranych od pacjentów z rozpoznaniem klinicznym wczesnego zarażenia (0-6 m-cy), wykazywało niski indeks awidności. U 12 pacjentów, u których krew do badań pobierana była dwu- lub trzykrotnie, w odstępach 2 i 6 miesięcy od pierwszego badania wykonanego 2-3 miesiące po zarażeniu, stwierdzano narastanie awidności przeciwciał: od ok. 40% w pierwszym badaniu, ok. 60% w drugim badaniu po 2 miesiącach, do ponad 90% w trzecim badaniu po 6 miesiącach (wykonawcy: E. Dziemian, we współpracy z dr H. Żarnowską-Prymek z Kliniki Chorób Odzwierzęcych i Tropikalnych AM w Warszawie) 19

20 10. Analiza metabolitów pochodzących z grzybów pasożytniczych (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Mieczysława I. Boguś Z powodu uzyskania grantu promotorskiego pt. Toksyczne metabolity wytwarzane przez pasożytniczy grzyb Conidiobolus coronatus badania uprzednio zaplanowane jako badania statutowe zostały przeprowadzone w ramach grantu Nr 2 P04C (wykonawca: W. Wieloch). 11. Wpływ metabolitów pochodzących z grzyba pasożytniczego Conidiobolus coronatus na hemocyty owadzie (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Mieczysława I. Boguś Z powodu urlopu macierzyńskiego i wychowawczego dr E. Kędry przeprowadzono jedynie prace redakcyjne. Przygotowano doniesienia na 2 konferencje międzynarodowe i złożono do druku 1 pracę oryginalną, która już ukazała się (Journal of Invertebrate Pathology, 2006, 91, 50-52). 12. Badanie stabilności genetycznej Conidiobolus coronatus (temat nowy) Kierownik: prof. dr hab. Mieczysława I. Boguś Dokonano analizy genetycznej DNA wyizolowanego z mikrozarodników zbieranych z poszczególnych pasaży C. coronatus wykazujących zróżnicowaną patogeniczność w stosunku do larw G. mellonella. Przebadano 72 kolonie grzybowe wykorzystując wszystkie 64 kombinacje starterów EcoRI+1 i MseI+2. Analizę AFLP prowadzono w FAL Reckenholz (Szwajcaria) na urządzeniu ABI PRISM 3100 Genetic Analyzer firmy Applied Biosystems. Badanie było kontynuacją eksperymentów rozpoczętych w 2004 roku podczas wyjazdu mgr Wieloch do Szwajcarii w ramach Akcji COST 842. Tegoroczny pobyt mgr W. Wieloch w Szwajcarii miał miejsce w dniach i odbył się na zaproszenie FAL Reckenholz. 13. Oznaczanie współczynnika sedymentacji acetylcholinesterazy z tasiemca Hymenolepis diminuta Kierownik: Tadeusz Moczoń Ekstrakt z tasiemca, uzyskany drogą frakcjonowanego ultrawirowania homogenatu, nakładano 20

21 na liniowy gradient gęstości sacharozy (5 20%), razem z białkami wzorcowymi i ultrawirowano przez 24 godziny. Po wirowaniu pobierano od dna probówki wirówkowej kolejne 200-µl próbki gradientu, w których oznaczano aktywność białek wzorcowych i acetylocholinesterazy z tasiemca. Oznaczona w całym słupie gradientu pozycja białek wzorcowych o znanym współczynniku sedymentacji umożliwiła, po obliczeniach matematycznych, uzyskanie przybliżonej wartości współczynnika sedymentacji acetylocholinesterazy. Próby oznaczenia współczynnika sedymentacji acetylocholinesterazy w nieobecności detergentów nie powiodły się wskutek agregacji enzymu. Dopiero dodatek SDS do ekstraktu oraz do gradientu spowodował rozpad agregatów, umożliwiając oznaczenie współczynnika sedymentacji enzymu, który wyniósł 4,7 jednostek Svedberga, co wskazuje, że monomeryczna forma enzymu cechuje się względną masą cząsteczkową ok. 70,000. Metodą SDS-PAGE w warunkach nieredukujących stwierdzono, że rzeczywista wartość Mr wynosi 66,000. Oznacza to, że w komórkach tasiemca enzym występuje w postaci monomerycznej (wykonawcy: T. Moczoń i A. Świetlikowska) 14. Badania nad wykorzystaniem metod molekularnych do wykrywania inwazji pasożytów (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Halina Wędrychowicz Realizowano zgodnie z planem 1 zadanie badawcze. Próba wykorzystania rekombinowanych białek Fasciola hepatica w diagnostyce inwazji tej przywry (zadanie nowe) Celem badań było ustalenie przydatności rekombinowanej proteazy cysteinowej motylicy wątrobowej w postaci ciałek inkluzyjnych do diagnozowania inwazji tej przywry u szczurów metodą ELISA. Szczury (16 sztuk) zarażono dawką 30 metacerkarii F. hepatica. Następnie pobierano krew co 3 tygodnie. W 12 tygodniu zwierzęta poddano eutanazji w celu określenia liczby przywr w wątrobach. Badano poziom przeciwciał specyficznych dla rekombinowanej proteazy cysteinowej F. hepatica w surowicy zarażonych szczurów metodą ELISA. Już w 3 tygodniu po zarażeniu widać wyraźny wzrost poziomu przeciwciał względem poziomu zerowego. Tendencja wzrostowa utrzymuje się do 9 tygodnia, by w 12 tygodniu zacząc maleć. Uzyskane wyniki wskazują, że rekombinowana proteaza cysteinowa F. hepatica jest antygenem przydatnym do diagnozowania inwazji tej przywry (wykonawcy: M. Kozak-Cięszczyk, S. Jaros, L. Jedlina- Panasiuk, R. Romanowska, H. Wędrychowicz). 21

22 15. Immunoprewencja inwazji helmintów (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Halina Wędrychowicz Zadanie badawcze: Badanie lokalnej odpowiedzi immunologicznej szczurów immunizowanych proteinazą cysteinową i zarażonych Fasciola hepatica (zadanie nowe) Celem badań było określenie za pomocą cytometrii przepływowej dynamiki zmian składu leukocytów i subpopulacji limfocytów w węzłach krezkowych i płynie otrzewnowym szczurów immunizowanych oralnie rekombinowaną proteazą cysteinową i zarażonych F. hepatica. Szczury Spraque-Dawley immunizowano dwukrotnie, w odstępie 4 tygodni, a następnie zarażono dawkami po 30 metacerkarii. Grupy po 5 szczurów immunizowanych i kontrolnych sekcjonowano po upływie doby, 7 dni oraz 35 dni od zarażenia. W trakcie sekcji pobierano węzły krezkowe i płyn otrzewnowy, z których uzyskiwano leukocyty. Komórki oczyszczano, liczono i po sprawdzeniu żywotności znakowano przeciwciałami rozpoznającymi antygeny powierzchniowe charakterystyczne dla poszczególnych klas tych komórek, a następnie w cytometrze przepływowym określano odsetek tych komórek. Zarówno szczury immunizowane jak i kontrola zarażenia wykazywały wzrost poziomu eozynofilów w płynie otrzewnowym w porównaniu z niezarażoną kontrolą już w 24 godziny po zarażeniu, ale największą liczbę tych komórek stwierdzono w 7 dpz. Natomiast odpowiedź limfocytów była zróżnicowana. W płynie otrzewnowym i węzłach krezkowych szczurów immunizowanych poziom limfocytów CD8 był istotnie wyższy niż u niezarażonej kontroli, natomiast szczury nieimmunizowane miały w 7 dpz 4x mniej tych komórek niż niezarażona kontrola. U szczurów nie szczepionych stwierdzono również istotny spadek liczby limfocytów CD4+ w pierwszym okresie inwazji (24h i 7 dpz) (wykonawcy: L. Jedlina-Panasiuk, M. Kozak-Cięszczyk, S. Jaros, R. Romanowska, H. Wędrychowicz). 16. Epizootiologia i zwalczanie parazytoz zwierząt hodowlanych (kontynuacja) Kierownik: dr Jakub Gawor Zgodnie z planem realizowano 2 zadania badawcze. a) Określenie składu gatunkowego inwazji małych słupkowców (Cyathostominae) u koni na podstawie różnicowania larw trzeciego stadium (inwazyjnych) uzyskanych z hodowli kałowych (kontynuacja) Zbadano parametry morfologiczne larw inwazyjnych 7 gatunków Cyathostominae. Uzyskane wyniki pomiarów będą oceniane statystycznie w celu dobrania parametrów, które umożliwią 22

23 określenie przynależności gatunkowej larw. Przeprowadzono badania lekooporności małych słupkowców (Cyathostominae) na preparaty benzimidazolowe za pomocą testu wylęgania jaj (Egg Hatch Test) z użyciem tiabendazolu. Przebadano ogółem 186 koni w 8 stadninach oraz 16 klubach i ośrodkach jeździeckich na terenie woj. mazowieckiego, lubelskiego, małopolskiego i wielkopolskiego. Stwierdzono występowanie lekooporności w 5 stadninach (62,5%) oraz w 7 klubach i ośrodkach jeździeckich (43,8%). Badania wykazały powszechne występowanie zjawiska benzimidazolooporności małych słupkowców u koni w Polsce, co wymaga opracowania i opublikowania odpowiednich zaleceń dotyczących zasad prowadzenia skutecznego odrobaczania koni oraz zapobiegania selekcji oporności na dotychczas skuteczne środki przeciwrobacze (wykonawcy: J. Gawor, M. Malczewska, J. Lubańska). b) Monitoring poziomu zanieczyszczenia gleby jajami nicieni z rodzaju Toxocara na terenie Warszawy, ze szczególnym uwzględnieniem przedszkoli, placów zabaw i terenów rekreacyjnych (kontynuacja) Wykonane badania środowiskowe, mające na celu wykrycie form inwazyjnych Toxocara spp. w środowisku miejskim, wykazały obecność jaj pasożytów w 10% przebadanych piaskownic (n=60) oraz w 5% próbek kału od psów (n=500) z terenu Warszawy i okolic. Uzyskane wyniki wykazują, że na terenach rekreacyjnych Warszawy występuje duże ryzyko zarażenia toksokarozą dzieci oraz osób dorosłych (wykonawcy: A. Borecka, J. Gawor, M. Malczewska, J. Lubańska). 17. Pasożyty i choroby pasożytnicze dzikich przeżuwaczy (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Aleksander W. Demiaszkiewicz W ramach tego tematu wykonywano dwa z czterech planowanych zadań badawczych. a) Epizootiologia aswortiozy przeżuwaczy w Polsce (kontynuacja) W związku z uzyskaniem grantu KBN (MNiI) Ekspansja Ashworthius sidemi na terenie Polski epizootiologia i patogeneza aswortiozy zwierząt domowych - Nr 2 P06K zadanie badawcze zostało wyłączone z badań statutowych i realizowane ze środków grantowych. b) Monitoring zarażenia żubrów helmintami w Puszczy Białowieskiej (kontynuacja) Uczestniczono w pracach komisji dokonującej przeglądu i eliminacji żubrów w Puszczy Białowieskiej w sezonie zimowym 2005 roku. Komisja dokonała eliminacji łącznie 24 żubrów obu 23

24 płci w wieku od 3 miesięcy do 22 lat. Wszystkie sekcjonowane żubry zarażone były nicieniami żołądkowo-jelitowymi z rodziny Trichostrongylidae, w tym nicieniami Ashworthius sidemi. U 7 żubrów stwierdzono w płucach nicienie Dictyocaulus viviparus. W wątrobach u 12 żubrów stwierdzono przywry Fasciola hepatica, u 4 żubrów Dicrocoelium dendriticum, a u 1 Parafasciolopsis fasciolaemorpha. U 3 żubrów stwierdzono filarie z rodziny Onchocercidae: w jamie otrzewnowej - Setaria labiatopapillosa, a w więzadle karkowym - Onchocerca gutturosa. Także u 3 żubrów stwierdzono posthitis, martwicowo-ropne zapalenie narządu płciowego o nieznanej etiologii. Według niektórych badaczy w etiopatogenezie tego groźnego schorzenia samców pewną rolę odgrywają mikrofilarie z rodzaju Onchocerca, które również wykryto. Również u trzech osobników zarejestrowano w żwaczu przywry Paramphistomum cervi, a w jelicie grubym włosogłówki Trichuris ovis. U jednego żubra w jelicie cienkim stwierdzono tasiemce z rodzaju Moniezia. Pobrano i utrwalono zawartość trawieńców i dwunastnic eliminowanych żubrów w celu szczegółowego ustalenia składu gatunkowego nicieni żołądkowo-jelitowych (wykonawcy: A. W. Demiaszkiewicz, J. Lachowicz, A. Goliszewska, H. Komarowska). c) Badania nad biologią nicieni Elaphostrongylus cervi i epizootiologią elafostrongylozy (kontynuacja) W związku z uzyskaniem grantu promotorskiego Badania nad biologią nicieni Elaphostrongulus cervi i epizootiologią elafostrongyloz Nr 2 P06K zadanie zostało wyłączone z badań statutowych. d) Badanie zarażenia jeleniowatych helmintami w otwartych łowiskach i hodowli fermowej (kontynuacja) Na terenie Nadleśnctwa Tuchola zbadano próby kału pochodzące od 20 jeleni i 22 sarn. W kale jeleni stwierdzono larwy I stadium dwóch gatunków nicieni płucnych: Elaphostrongylus cervi i Varestrongylus sagittatus. Ekstensywność zarażenia jeleni wynosiła dla E. cervi 100%, a dla V. sagittatus 50%. W przypadku drugiego z wymienionych gatunków zawsze obserwowano inwazję mieszaną. Intensywność inwazji mierzona liczbą larw I stadium w 5 g kału wynosiła dla E. cervi od 2 do 356 larw, średnia intensywność 111 larw. Dla V. sagittatus intensywność wahała się od 2 do 26 larw, a średnia 8 larw. U sarn wykryto zarażenie tylko jednym gatunkiem nicieni płucnych: Varestrongylus capreoli. Ekstensywność inwazji wynosiła 59%, zakres intensywności od 2 do 200 larw, a średnia intensywność 46 larw. Podjęto także badania nad pasożytami łosi. Zbadano 75 prób 24

25 kału łosi zebranych w Puszczy Kampinoskiej. W 37% badanych prób stwierdzono larwy nicieni Elaphostrongylus alces. Jest to pierwsza rejestracja tego gatunku na terenie kraju. Maksymalna intensywność inwazji wynosiła 294 larwy, a średnia intensywność 80 larw. Wykonano sekcje parazytologiczne dwóch łosi zabezpieczając materiały badawcze. Przyczyną śmierci jednego z nich były nicienie E. alces. Wykonano zarażenie doświadczalne ślimaków lądowych Succinea putris larwami E. alces i prześledzono nieznany dotąd fragment cyklu rozwojowego tego nicienia w żywicielu pośrednim. Podjęto współpracę z nadleśnictwami: Tuchola, Białowieża, Wałcz i Strzałowo przeprowadzając sekcje helmintologiczne piętnastu jeleni i pięciu sarn w celu ustalenia składu gatunkowego nicieni żołądkowo-jelitowych jeleniowatych w wymienionych rejonach (wykonawcy: A. W. Demiaszkiewicz, J. Lachowicz, I. Kuligowska, A. Goliszewska). 18. Badania nad występowaniem Neospora caninum u zwierząt w Polsce (kontynuacja) Kierownik: doc. dr hab. Władysław Cabaj W ramach tematu realizowano trzy zadania badawcze. a) Występowanie pierwotniaka Neospora caninum u żubrów (kontynuacja) Badania prowadzono na materiale pozyskanym od selekcyjnie odstrzeliwanych, bądź immobilizowanych żubrów w latach Poziom przeciwciał anty-neospora caninum oznaczano przy użyciu komercyjnego zestawu Neospora caninum Antibody Test Kit (Herdchek IDEXX Laboratories, Inc., Westbrook, Maine, USA). Na łącznie 41 przebadanych surowic obecność przeciwciał stwierdzono w 11 przypadkach, to stanowi 26,8 % przebadanej populacji tego gatunku zwierzęcia. Wszystkie pozytywne wyniki w teście ELISA potwierdzone zostały metodą Western blot. Żubry seropozytywne stwierdzono zarówno u krajowych osobników pochodzących ze stad wolnościowych (Puszcza Borecka, Puszcza Białowieska i Bieszczady), jak i u osobników pochodzących z ośrodków hodowlanych za granicą, tj. we Włoszech i Holandii, a wcześniej w Danii. Badania prowadzone w latach poprzednich z wykorzystaniem banku surowic żubrów zgromadzonych w latach wykazały ekstensywność inwazji na poziomie 7,3 %. Natomiast w ostatnim okresie ekstensywność wzrosła do 26,8 %, może wskazywać na fakt, że neosporoza u żubrów powoli staje się nowym czynnikiem mogącym wywierać negatywny wpływ na rozwój hodowli żubra europejskiego. Badania są kontynuowane (wykonawcy: W. Cabaj, K. Pastusiak, B. Moskwa, B. Owczarek). b) Prowadzenie hodowli in vitro szczepu referencyjnego (NC-1) oraz polskiego izolatu 25