INSTYTUT ROZWOJU MIAST W KRAKOWIE Zakład Mieszkalnictwa w Warszawie

INSTYTUT ROZWOJU MIAST W KRAKOWIE Zakład Mieszkalnictwa w Warszawie MIESZKANIA SOCJALNE W WYBRANYCH KRAJACH EUROPEJSKICH I MOLIWOCI ZASTOSOWANIA WYBRANYCH ROZWIZA W POLSCE Warszawa, wrzesie 2003 SPIS TRECI WPROWADZENIE Rozdział I DEFINICJE I ZAKRES TERMINU: SOCJALNE MIESZKALNIC- TWO 5 11 Pojcia społeczne i socjalne mieszkalnictwo w polskiej literaturze przedmiotu5 12 Definicja i zakres pojciowy socjalnego mieszkalnictwa w zachodniej literaturze dotyczcej polityki mieszkaniowej6 13 Kategoria socjalnych mieszka czynszowych w krajach Unii Europejskiej9 14 Pojcie socjalnego mieszkania i pomieszczenia mieszkalnego w polskim ustawodawstwie15 Rozdział II POZIOM I UDZIAŁ BUDOWNICTWA SOCJALNYCH MIESZKA CZYN- SZOWYCH18 Rozdział III UDZIAŁ MIESZKA CZYNSZOWYCH, W TYM SOCJALNYCH, W ZASOBACH MIESZKANIOWYCH OGÓŁEM20 31 Rola sektora mieszka czynszowych i tendencje zmian20 32 Podsektor socjalnych mieszka czynszowych21 Rozdział IV EKONOMICZNE I SPOŁECZNO DEMOGRAFICZNE UWARUNKOWANIA ORAZ CZYNNIKI KSZTAŁTUJCE ZAPOTRZEBOWANIE NA LOKALE SOCJALNE24 41 Ekonomiczno społeczne czynniki kształtujce zapotrzebowanie na lokale socjalne24 42 Główne przyczyny obligujce samorzdy do dostarczenia lokali socjalnych25 Rozdział V PODMIOTY DOSTARCZAJCE LOKALE SOCJALNE28 51 Odpowiedzialno samorzdów lokalnych za dostarczenie lokali socjalnych28 52 Rola organizacji mieszkaniowych nie nastawionych na zysk w zaspokajaniu zapotrzebowania na mieszkania socjalne29 53 redniookresowe programy i strategie mieszkaniowe33 54 Listy oczekujcych na mieszkania i pomieszczenia socjalne36

Rozdział VI PODSTAWY PRAWNE I KRYTERIA PRZYZNAWANIA LOKALI SOCJALNYCH38 61 Lokale socjalne w wietle ustawodawstwa mieszkaniowego38 62 Kryteria lokalne priorytety w przydziale lokali socjalnych41 Rozdział VII RÓDŁA I OGÓLNE ZASADY FINANSOWANIA BUDOWY MIESZKA ORAZ REMONTÓW I MODERNIZACJI ZASOBÓW SOCJALNYCH44 71 Subsydia kapitałowe na budow lokali44 72 Subsydia na remonty i modernizacj czynszowych mieszka, budynków i zespołów mieszkaniowych48 Rozdział VIII STANDARD I USYTUOWANIE LOKALI, BUDYNKÓW I ZESPOŁÓW MIESZKANIOWYCH50 Rozdział IX GOSPODAROWANIE ZASOBAMI MIESZKANIOWYMI ZASADY UYTKOWANIA LOKALI SOCJALNYCH52 91 Właciciele i zarzdcy zasobami czynszowymi52 92 Czynsze i zasady uytkowania mieszka54 93 Czynsze ekonomiczne i ich subsydiowanie54 94 Składniki opłat za lokale socjalne56 Rozdział X SPOŁECZNO DOCHODOWE ASPEKTY MIESZKALNICTWA ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLDNIENIEM SYSTEMU DODATKÓW MIESZKANIOWYCH57 101 Uwagi ogólne57 102 Cele i podstawowe funkcje dodatków mieszkaniowych58 103 Formy własnoci i status uytkowania mieszka oraz kryteria uprawniajce do otrzymania dodatku 60 104 Udział gospodarstw domowych otrzymujcych dodatek i przecitna jego wysoko62 105 ródła finansowania dochodów mieszkaniowych i refundacja rodków65 106 Niektóre przykłady krajowej specyfiki dodatków mieszkaniowych 66 PODSUMOWANIE I WNIOSKI68 Wyniki porównawczych analiz i ocen68 Wnioski dotyczce polityki pastwa w zakresie wspomagania podsektora czynszowych lokali socjalnych w Polsce 69 ródła UWAGI WPROWADZAJCE 1 Cel i zadania opracowania Podstawowym celem opracowania jest przegld, porównawcza analiza i ocena organizacji oraz funkcjonowania podsektora socjalnych mieszka czynszowych w krajach europejskich, a take wskazanie na moliwoci wykorzystania stosowanych rozwiza i dowiadcze w gospodarce i polityce mieszkaniowej w Polsce Zadaniem opracowania jest nie tyle statystyczna charakterystyka kategorii mieszka socjalnych, co wskazanie na czynniki kształtujce zapotrzebowanie na takie mieszkania oraz podmioty i mechanizmy kreowania poda y mieszka standardowych-rodzinnych, jak te pomieszcze mieszkalnych Szczególnie wa nym i u ytecznym dla Polski celem podjtych studiów porównawczych wydaj si mechanizmy wspomagania dostpnoci mieszka socjalnych na szczeblu centralnym - rzdowym, lokalnym - samorzdowym oraz przez pozarzdowe organizacje, zwłaszcza organizacje mieszkaniowe nie nastawione na zysk 2 Struktura opracowania Opracowanie składa si z czterech zasadniczych czci, rónicych si charakterem ujcia oraz wag i uytecznoci prezentowanych problemów Cz pierwsza (rozdział I), dotyczy definicji i zakresów pojcia mieszkanie socjalne lub szerzej mieszkalnictwo socjalne (budowa, dystrybucja oraz zarzdzanie i utrzymanie zasobów) W czci drugiej (rozdziały II-III) przedstawiono-dla lat osiemdziesitych i dziewidziesitych-udział socjalnych mieszka czynszowych w budownictwie mieszkaniowym ogółem oraz w istniejcych zasobach, w tym w czynszowych zasobach mieszkaniowych razem Cz trzecia (rozdziały IV-X) majca zasadnicze znaczenie, koncentruje si na szczegółowej charakterystyce podsektora mieszka socjalnych w krajach europejskich, głównie w pastwach członkowskich Unii Europejskiej Pogłbionej analizy dokonano w odniesieniu do kilku krajów unijnych

posiadajcych tradycyjnie stosunkowo najbardziej rozwinity podsektor czynszowych mieszka socjalnych oraz szczególnie interesujce dla Polski rozwizania i dowiadczenia w tym zakresie Cz czwarta stanowi podsumowanie oraz wnioski dotyczce potrzeby i moliwoci wykorzystania systemów (lub ich elementów) wspomagania poday i dostpnoci mieszka socjalnych w procesie dalszego reformowania gospodarki i polityki mieszkaniowej w Polsce Moliwoci implementacji rozwiza stosowanych w badanych krajach dotycz zarówno odpowiednich regulacji prawnych jak te programów oraz ródeł i sposobów ich finansowania Jest warte podkrelenia e w stosunku do programu opracowania (załcznik 1) Porównawcza analiza i ocena zostały rozszerzone o: Uwzgldnienie wszystkich, a nie tylko wybranych, krajów Unii Europejskiej Zwrócenie uwagi na programy i lokalne strategie w zakresie budowy i finansowania lokali socjalnych, Pogłbion i kompleksowo przedstawion ocen indywidualnej pomocy socjalnej na mieszkanie w formie dodatków mieszkaniowych 3 Wybór krajów, ródła informacji i metoda bada Badaniem objte zostały w zasadzie wszystkie kraje - pastwa członkowskie Unii Europejskiej W dostpnej literaturze przedmiotu w krajach europejskich, zwraca si uwag na wystpujce od lat znaczne luki w informacji dotyczcej mieszkalnictwa, w tym podsektora czynszowych mieszka socjalnych w takich krajach jak Grecja, Włochy, Portugalia, Luksemburg i w znacznie mniejszym stopniu Hiszpania Zgodnie z przyjtym programem, pogłbion analiz i ocen objto kilka wybranych krajów takich jak: Francja, Niemcy, Holandia, W Brytania, Irlandia, Dania, Szwecja i Finlandia Wymienione kraje maj du tradycj interwencji pastwa w sferze mieszkaniowej oraz rónorodne współczesne sposoby oddziaływania na podsektor czynszowych mieszka socjalnych Sporód krajów Europy rodkowo-wschodniej, które stan si członkami Unii Europejskiej w 2004 r wybrano Czechy i Wgry - charakteryzujce si stosunkowo najgłbszymi przekształceniami systemowymi w sektorze mieszkaniowym i najostrzej dostrzegajce potrzeb podjcia aktywnych działa na rzecz wzrostu poday i poszerzenia dostpnoci mieszka socjalnych Prezentowane opracowanie oparto niemal wyłcznie na ródłach zagranicznych dostpnych w kraju, jak te ródłach uzyskanych specjalnie dla przeprowadzenia podmiotowych analiz i ocen Jednym z podstawowych ródeł materiałów wykorzystanych w pracy jest obszerna czteroczciowa publikacja Christiana Donnera pt Polityki mieszkaniowe w Unii Europejskiej, wydana w Wiedniu w 2000 r (Christian Donner: Housing Policies in the European Union Theory and Practice Published in Vienna 2000) Publikacja ma charakter ujcia systemowego obejmujcego sw analiz porównawcz cały okres powojenny, z wyra nym połoeniem akcentu na problematyk współczesn dotyczc lat 90-tych Sporód bogatej problematyki zwizanej z mieszkalnictwem, przedmiotem porówna s take sprawy dotyczce mieszka o niskich kosztach i mieszka subsydiowanych, w tym mieszka socjalnych Najbardziej aktualnym statystycznym ródłem wykorzystanym w opracowaniu jest publikacja z 2002 r pt Statystyka mieszkaniowa w Unii Europejskiej wydana przez Midzynarodowe Centrum Bada i Informacji na temat publicznej i spółdzielczej gospodarki ( Housing Statistics in the European Union 2002 International Centre for Research and Information on the Public and Cooperative Economy University of Liege 2002 ) Dla Czech najbardziej aktualnym i miarodajnym ródłem informacji jest publikacja z 2003 r pt Midzy pastwem a rynkiem: Samorzd lokalny i mieszkalnictwo w Republice Czeskiej (Sykora Ludek: Between the State and Market: Local Government and Housing in the Czech Republic [W:] Housing Policy an End or New Beginning? First published in 2003 by Local Government and Public Service Reform Initiative, Open Society Institut Budapest ) Wanym ródłem informacji dotyczcym Wgier jest midzy innymi raport pt Sytuacja mieszkaniowa na Wgrzech w poprzednich dekadach i rzdowe plany finansowania mieszkalnictwa opublikowany przez Wgierskie Ministerstwo Gospodarki ( The housing situation in Hungary in post decades and the Government, s plans for housing finance Hungarian Ministry of Economic Affairs Budapest 2001) W załczonym spisie ródeł ograniczono si do publikacji odnoszcych si do wszystkich bd wielu krajów Wyjtek uczyniono dla Czech i Wgier wskutek braku aktualnych opracowa zbiorczych odnoszcych si midzy innymi do problematyki stanowicej temat opracowania Przyjta w opracowaniu metoda porównawcza bazuje zatem na zagranicznych ródłach informacji odnoszcych si w zasadzie do okresu lat dziewidziesitych, dotyczcych rozwizywania problemów mieszkalnictwa socjalnego na szczeblu krajowym - rzdowym, jak te lokalnym - samorzdowym (gminnym)

Dokonane oceny i sformułowane wnioski w oparciu o przyjt metod, wydaj si wystarczajce dla realizacji celu poznawczego, jak te aplikacji najbardziej interesujcych rozwiza w warunkach polskich Doda naley, i stosowane w tabelach znaki oznaczaj: + wystpuje okrelona cecha lub warto, O nie wystpuje okrelona cecha lub warto, x podanie danych nie jest merytorycznie uzasadnione, brak jest danych statystycznych lub innych informacji Rozdział I DEFINICJE I ZAKRES TERMINU: SOCJALNE MIESZKALNICTWO 11 Pojcia społeczne i socjalne mieszkalnictwo w polskiej literaturze przedmiotu W Duym Angielsko-Polskim Słowniku pod red JStanisławskiego na stronie 851 podaje si na trzecim miejscu znaczeniowym, i polskim odpowiednikiem angielskiego słowa - przymiotnika social jest termin: socjalny, społeczny Wyraz socjalny poprzedza - nie przypadkowo jak si wydaje - wyraz społeczny 1) W literaturze polskiej, w tym w publikacjach i rónych dyskusjach dotyczcych mieszkalnictwa, uywa si potocznie obu znacze, czsto w sposób zamienny bez próby rozgraniczenia zakresów pojciowych Przez mieszkalnictwo społeczne rozumie si z reguły t cz sektora mieszkaniowego (produkcji, dystrybucji i konsumpcji - uytkowania), która w rónej formie i zakresie korzysta ze wsparcia ze rodków budetu pastwa, budetów jednostek samorzdu terytorialnego lub rodków bezzwrotnych innych podmiotów Znacznie czciej wyraz społeczny odnoszony jest do polityki pastwa, w tym polityki mieszkaniowej Polityka społeczna czy jej segment społeczna polityka mieszkaniowa maj najczciej oznacza redystrybucj dochodów na rzecz wspomagania wzrostu konsumpcji okrelonych dóbr i usług przez mniej zamone grupy ludnoci Termin mieszkalnictwo (mieszkanie) socjalne uywany jest w wszym znaczeniu i oznacza najczciej zespół przedsiwzi rzdowych i samorzdowych majcych na celu zaopatrzenie gospodarstw domowych o niskich dochodach (lub nie posiadajcych dochodów) w mieszkania lub pomieszczenia mieszkalne o skromnym standardzie i umiarkowanych cenach (wzgldnie bezpłatnie) Podkreli naley, i wspóln cech terminów uywanych w polskiej literaturze przedmiotu jest brak jednoznacznych definicji i nieprzejrzysto kryteriów rozgraniczajcych lub wyodrbniajcych 12 Definicja i zakres pojciowy socjalnego mieszkalnictwa w zachodniej literaturze dotyczcej polityki mieszkaniowej W zachodniej literaturze przedmiotu, cilej dotyczcej gospodarki i polityki mieszkaniowej, nie ma jednej powszechnie uywanej definicji pojcia socjalne mieszkalnictwo, czy w wszym znaczeniu socjalne mieszkanie Problem ten jest od lat przedmiotem dyskusji prowadzonej jednak w szerszym kontekcie, odnoszcym si do społeczno-gospodarczej zasadnoci i efektywnoci interwencji pastwa w sektorze mieszkaniowym Brak wspólnych, jasnych kryteriów wyodrbnienia podsektora mieszkalnictwa socjalnego stanowi nadal powane utrudnienie w podjciu i prowadzeniu studiów porównawczych dotyczcych krajów członkowskich Unii Europejskiej Jedn z syntetycznie sformułowanych definicji socjalnego mieszkalnictwa jest definicja zamieszczona w powiconym mieszkalnictwu wydawnictwie Organizacji Narodów Zjednoczonych z 1998 r pt Finansowanie mieszkalnictwa Kluczowe pojcia i terminy 2) W opracowaniu tym podkrela si, i socjalne mieszkalnictwo jest czci sektora mieszkaniowego, która otrzymuje od pastwa (rzdu lub samorzdu) okrelone korzyci w celu zmniejszenia finalnego kosztu pokrywanego przez beneficjentów Dodaje si, i w odrónieniu od mieszkalnictwa rynkowego inwestor (developer) jest subsydiowany przez rzd w jednej lub w kilku formach pomocy, takich jak np subsydia na kupno terenów lub obniona opłata z tytułu wieczystego uytkowania gruntu czy bezpłatna infrastruktura Podkrela si jednak, i inwestor (developer) - publiczny czy prywatny - moe osiga zysk w socjalnym mieszkalnictwie tak jak w mieszkalnictwie rynkowym Oznacza to, i subsydia pastwowe winny si przekłada na ceny mieszka oferowanych w podsektorze socjalnym 1 2 Stanisławski J: The Great English-Polish Dictionary Pastwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna Warszawa 1968 r Housing Finance Key Concepts and Terms United Nations New York and Geneva, 1998, s 50

Przykładem rozwinitej i jednoczenie skonkretyzowanej definicji socjalnego mieszkalnictwa jest definicja zawarta w obszernej publikacji ChDonnera pt Polityki mieszkaniowe w Unii Europejskiej Teoria i Praktyka, wydanej w 2000 r 1 Definicja ta ma nie tylko due walory teoretyczne lecz take pragmatyczne - implementacyjne Autor studium zauwaa, e termin socjalne mieszkalnictwo - Social Housing, szeroko uywany w literaturze dotyczcej polityki mieszkaniowej, nie jest oparty na kryteriach ekonomicznych lecz na kryteriach zwizanych z polityk mieszkaniow Słaboci pojcia socjalne mieszkalnictwo jest zatem brak klarownej definicji Kategoria ta obejmuje zwykle mieszkalnictwo publiczne jak te mieszkalnictwo czynszowe o umiarkowanym zysku (ang Limited profit rental housing) Czasem odnoszona jest do całoci subwencjonowanego mieszkalnictwa W niektórych przypadkach za socjalne mieszkalnictwo jest uznawany take podsektor prywatnych mieszka czynszowych, jeli publiczna interwencja na rynku powoduje obnienie czynszów lub ich utrzymanie na poziomie znacznie niszym od poziomu czynszów rynkowych W takich przypadkach właciciele mieszka s obligowani do akceptacji niszych zysków a nawet strat netto aby subsydiowa swych lokatorów - najemców Nieprecyzyjna definicja pojcia socjalne mieszkalnictwo jest przedmiotem dyskusji dotyczcej polityki mieszkaniowej Zasadniczo mieszkanie jako dobro materialne nie moe by socjalne Moe by natomiast serwowane - wykorzystywane jako instrument socjalnej polityki mieszkaniowej i szerzej polityki uwzgldniajcej okrelone cele społeczne w ramach dokonywanej redystrybucji dochodów Społeczne mieszkalnictwo - zdaniem autora publikacji - powinno zatem spełnia szereg nastpujcych warunków: a) produkcja i/lub koszty finansowania powinny obejmowa ograniczony (ang ruduced) zysk lub powinny zosta czciowo pokryte publicznymi lub prywatnymi subsydiami, b) płacona cena za mieszkanie lub czynsz najmu powinna si kształtowa poniej poziomu rynkowego ale nie koniecznie poniej kosztu, c) efekt subsydiowania powinien stanowi poytek dla gospodarstw domowych o niskich dochodach W ujciu syntetycznym socjalne mieszkalnictwo naleałoby zdefiniowa jako dobro subsydiowane, udostpniane warstwom ludnoci o niskich dochodach Potrzeba i fakt subsydiowania mieszkalnictwa jest oczywisty Stopie subsydiowania jest natomiast czsto trudno wymierny W zalenoci od przyjtego systemu subsydiowania udział subsydiów w koszcie lub cenie mieszkania moe si kształtowa w granicach od 5% do 50%, w zalenoci od stopy przyszłej inflacji Cena mieszkania lub czynsz najmu mog przekracza nawet poziom rynkowy jeli nabywca lub lokator korzystaj ze specyficznego transferu dochodu zwizanego z poszczególnym mieszkaniem Subsydiowanie nie moe by powszechne lecz adresowane do okrelonej grupy ludnoci Z subsydiowaniem wie si najczciej szereg warunków i ogranicze, a take uprawnie, sporód których na podkrelenie zasługuj: subsydia mog wygasn lub zosta wczeniej cofnite jeli naruszony zostanie prawny status socjalnego mieszkalnictwa, regulacja cen mieszka lub czynszów najmu moe by traktowana alternatywnie, przewidziane s pewne ograniczenia w sposobie wykorzystania subsydiów subsydiowane mieszkanie moe by sprzedane dotychczasowemu uytkownikowilokatorowi przy spełnieniu okrelonych warunków-ogranicze zwizanych z socjalnym mieszkalnictwem, po pewnym czasie rzeczywicie uprawnione gospodarstwo domowe moe osiga wysze dochody przekraczajc pułap uprawniajcy do uzyskania socjalnego mieszkania w pocztkowym okresie, publiczne podmioty mog nabywa prywatne mieszkania czynszowe lub zawiera umowy najmu z zamiarem potraktowania takich mieszka jako socjalnego mieszkalnictwa, prywatni właciciele mieszka mog przez okrelony czas pobiera opłaty czynszów rynkowych bez zmiany statusu nie socjalnego na socjalne i odwrotnie Przytoczony pogld, oparty na bogatej współczesnej literaturze przedmiotu jest prób moliwie szerokiego i elastycznego podejcia do pojcia społecznego mieszkalnictwa z jednoczesnym ucileniem kryteriów i wskazaniem na ograniczenia i uwarunkowania 13 Kategoria socjalnych mieszka czynszowych w krajach Unii Europejskiej 1 Donner Ch: Housing Policies in the European Union Theory and Practice Austrian Federal Ministry of Economic Affaires and Labour Vienn 15 December 2000, s 2-3

Mieszkalnictwo nie jest obszarem pozostajcym w kompetencji Unii Europejskiej, a zatem i przedmiotem regulacji prawa europejskiego W publikacjach i innych materiałach powiconych rónym aspektom mieszkalnictwa w krajach unijnych lub grupach tych krajów podkrela si czsto, i najbardziej zadowalajca jest statystyka budowlano-mieszkaniowa i oparte na niej analizy i oceny porównawcze o charakterze ilociowym Za dalece niewystarczajce uwaa si natomiast wiedz o systemach gospodarki i polityki mieszkaniowej, w tym podsystemach publicznego wspomagania poday i dostpnoci mieszka i pomieszcze o charakterze socjalnym Dotyczy to w szczególnoci krajów Europy Południowej takich jak Grecja, Włochy, Portugalia a nawet Hiszpania 2 W okreleniach kategorii socjalnych mieszka czynszowych w poszczególnych krajach unijnych wystpuj elementy wspólne jak te niekiedy znaczne rónice Nie sposób wyodrbni okrelonych grup tych krajów w oparciu o wyra ne organizacyjno-systemowe kryteria czy te według geograficznego połoenia Bardziej zasadna wydaje si charakterystyka według kolejnoci alfabetycznej krajów W Austrii za socjalne mieszkania czynszowe uwaa si mieszkania budowane przez gminy lub przez organizacje mieszkaniowe nie nastawione na zysk Bardziej rozwinite okrelenie uywane jest w Belgii, gdzie socjalnymi mieszkaniami czynszowymi s mieszkania, które zostały wybudowane lub nabyte przez publiczne instytucje wynajmujce te mieszkania osobom o skromnych dochodach (ang modest incomes) uprawionym do otrzymanie socjalnej pomocy W Danii społeczne mieszkania czynszowe s wynajmowane przez niedochodowe stowarzyszenia mieszkaniowe (ang non-profit Housing Associations), które: musz by zatwierdzone przez władze lokalne właciwe dla terenu działalnoci stowarzysze, otrzymuj publiczn pomoc finansow, s zobligowane do równowaenia ponoszonych kosztów z wpływami czynszów i ze rodkami publicznej pomocy finansowej Przy ubieganiu si o społeczne mieszkanie czynszowe nie stosuje si pułapów dochodowych Gospodarstwom domowym z dziemi przysługuje priorytet najmu duego socjalnego mieszkania czynszowego Podkrelenia wymaga, i władze lokalne w Danii maj prawo dysponowania co czwartym wolnym mieszkaniem dla rozwizania pilnych potrzeb mieszkaniowych o charakterze socjalnym We Francji rónice midzy socjalnymi mieszkaniami czynszowymi a mieszkaniami prywatnymi wynikaj głównie ze statusu włacicielskiego Włacicielem socjalnych mieszka czynszowych s róne podmioty skupione w Organizacji Mieszkaniowej o Umiarkowanym Czynszu (HLM) Pozostałe socjalne mieszkania korzystajce z pastwowych subsydiów pozostaj we władaniu podmiotów wchodzcych w skład dwóch duych organizacji 3 W Finlandii socjalne mieszkania czynszowe s finansowane ze rodków subsydiowanych poyczek pastwowych Poyczki takie udzielane s zarówno publicznym podmiotom jak te towarzystwom mieszkaniowym nie nastawionym na zysk Naley podkreli, i najemcy takich mieszka s badani i selekcjonowani w oparciu o socjalne kryteria i testy dotyczce posiadanych rodków - sytuacji materialnej Grecja stanowi na tle krajów Unii Europejskiej - wyjtek gdzie budowa mieszka i istniejcy zasób mieszkaniowy nale wyłcznie do prywatnego sektora Nie ma zatem socjalnych mieszka czynszowych ani w dyspozycji podmiotów na szczeblu centralnym ani te lokalnym Trudno byłoby potraktowa jako rozwizanie systemowe niewielk, symboliczn niemal działalno Organizacji Mieszkaniowej Robotników (ang Worker, s Housing Organization) polegajc na wynajmie lub sprzeday czci mieszka budujcym je robotnikom w regionach cierpicych niedostatek mieszkaniowy Warunki wynajmu, wysoko czynszu i inne sprawy rozstrzygane s w tym przypadku przez właciwe administracje W Hiszpanii rónica pomidzy socjalnymi mieszkaniami czynszowymi czyli sponsorowanymi a mieszkaniami prywatnymi dotyczy wysokoci czynszu W przypadku mieszka socjalnych czynsz stanowi okrelon cz ceny mieszkania Administracyjnie ustalany czynsz jest corocznie aktualizowany na podstawie wska nika cen konsumpcyjnych 2 3 Housing Statistics in the European Union 2002 International Centre Research and Information on the Public and Cooperative Economy University of Liege, 2002, s 68-73 Societies d, Economie Mixte - SEM Societe Centrale Immobiliere de la Caisse des Depots et Consignation - CDC

Wyrónikiem socjalnych mieszka czynszowych jest zatem ich subsydiowanie ze rodków publicznych W Holandii nalecej do grupy krajów o rozwinitym podsektorze mieszka socjalnych, za socjalne mieszkania czynszowe uwaa si mieszkania subsydiowane, a zatem relatywnie tanie, wynajmowane przez organizacje mieszkaniowe nie nastawione na zysk lub przez gminy Krajem o rozbudowanym i sprawnie funkcjonujcym systemie socjalnej pomocy na mieszkanie jest Irlandia Socjalne mieszkania czynszowe s dostarczane przez samorzdy lokalne jak te towarzystwa mieszkaniowe Na szczeblu gmin prowadzone s listy przydziału mieszka socjalnych rodzinom najbardziej potrzebujcym W Luksemburgu do socjalnego zasobu mieszkaniowego zalicza si zasób gminny oraz zasób mieszkaniowy pozostajcy w gestii dwóch organizacji mieszkaniowych o umiarkowanym czynszu 4 Zasób socjalnych mieszka czynszowych znacznie si skurczył w ostatnich latach w rezultacie działania przepisów dotyczcych: budowy takich mieszka na mniej korzystnych warunkach finansowych, transferu czci mieszka na podstawie umowy dzierawy (ang leasehold tenure), przekształcenia statusu najmu w status właciciela - uytkownika mieszkania Do najmu socjalnych mieszka czynszowych s uprawnione tylko te gospodarstwa domowe, które nie posiadaj mieszka własnociowych i spełniaj okrelone kryteria dochodowe W Niemczech wyra nego rozrónienia pomidzy socjalnymi mieszkaniami czynszowymi a mieszkaniami prywatnymi dokonano pod koniec lat czterdziestych Przez socjalne mieszkania czynszowe rozumie si generalnie mieszkania, na które przeznaczana jest publiczna pomoc finansowa W Portugalii, podobnie jak w Hiszpanii, socjalnymi mieszkaniami czynszowymi s mieszkania popierane finansowo i zarzdzane przez władze centralne i samorzdy lokalne lub przez stowarzyszenia mieszkaniowe nie nastawione na zysk Czynsze za takie mieszkania kształtuj si poniej poziomu rynkowego Wysoko stawek za poszczególne mieszkania ustalana jest w zalenoci od wielko gospodarstwa domowego i poziomu jego dochodu W Szwecji nie ma socjalnych mieszka czynszowych w znaczeniu nadawanym w przewaajcej czci krajów Unii Europejskiej, a take wielu krajów Europy rodkowo-wschodniej Stosowany jest czsto termin publiczne mieszkalnictwo (ang Public housing) dla mieszka znajdujcych si w wielorodzinnych budynkach czynszowych bdcych własnoci gminnych organizacji mieszkaniowych nie nastawionych na zysk Czynsz za najem takich mieszka jest podobny do czynszu za porównywalne standardowe mieszkanie prywatne Nie stosuje si adnych ogranicze w wynajmie takich mieszka Dla złagodzenia obcie budetów gospodarstw domowych z tytułu czynszu najmu przyznawane s dodatki mieszkaniowe uzalenione od sytuacji rodzinnej i dochodowej Uprawnienia do dodatków przysługuj niezalenie od formy - statusu uytkownika mieszkania W Wielkiej Brytanii podział na socjalne mieszkania czynszowe i mieszkania prywatne nie opiera si ju od wielu lat na wyra nym oddzieleniu - wykluczeniu si tych kategorii Najem mieszka stanowicych zasób stowarzysze mieszkaniowych nie nastawionych na zysk jest oparty zarówno na zasadzie czynszu socjalnego (social rent) jak te prywatnego (private rent) zblionego do czynszu rynkowego Do zasobów socjalnych mieszka czynszowych wchodzi take kurczcy si od lat, zasób mieszka bdcych własnoci i zarzdzanych przez lokalne władze samorzdowe We Włoszech socjalne mieszkania czynszowe pozostaj we władaniu publicznych korporacji mieszkaniowych W odrónieniu od włacicieli prywatnych mieszka czynszowych, działajcych na otwartym rynku, publiczne korporacje mieszkaniowe dokonuj selekcji lokatorów w oparciu o społeczne kryteria oraz sporzdzane listy najemców * * * W czeskiej literaturze przedmiotu podkrela si, e pojcie socjalnego mieszkalnictwa nie jest zdefiniowane a rola gminnego mieszkalnictwa pozostaje mało klarowna 5 Zapotrzebowanie na socjalne mieszkania czynszowe oraz róne pomieszczenia mieszkalne jednak wzrasta przy kurczcych si finansowych moliwociach ich zaspokajania 4 5 Fr: Fonds pour le Legement a cout Modere Fr: Sociele Nationale des Habitations a Bon Marche Sykora Ludek: Between the state and Market: Local Government and Housing in the Czech Republic /W:/ Housing Policy an End or New Beginning? First published in 20003 by Local Government and Public Service Reform Initiative Open Society Institute - Budapest, s69

Na Wgrzech zaspokajanie zapotrzebowanie na socjalne mieszkania czynszowe spoczywa wyłcznie na władzach lokalnych Podobnie jak w Czechach w wielu gminach prowadzone s listy uprawnionych oczekujcych na takie mieszkania * * * Z dokonanego przegldu definicji i zakresu terminu socjalne mieszkanie czynszowe, dla przewaajcej wikszoci analizowanych krajów wspólnymi cechami takich mieszka s głównie: subsydiowanie-ze rodków budetu pastwa lub budetów gmin-kosztów budowy mieszka lub utrzymania zasobów mieszkaniowych, budowa i zarzdzanie zasobami przez róne wyspecjalizowane organizacje mieszkaniowe nie nastawione na zysk lub przez samorzdy lokalne, pobieranie czynszu najmu ustalanego poniej poziomu rynkowego, wynajem mieszka z reguły w oparciu o sytuacj rodzinn i poziom dochodów gospodarstwa domowego Specyficznymi wyjtkami od zasady charakterystycznej dla krajów Unii Europejskiej jest brak podsektora socjalnych mieszka czynszowych w Grecji czy łagodzenie obcie budetów domowych z tytułu najmu mieszkania czynszowego wyłcznie poprzez system dodatków mieszkaniowychprzyznawanych niezalenie od formy własnoci i statusu uytkowania mieszkania, cile zwizanych jednak ze struktur demograficzn i poziomem dochodu gospodarstwa domowego - w Szwecji Zwieczeniem wyej przedstawionych rozwaa i porówna moe by art 34 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej dotyczcy zabezpieczenia społecznego i pomocy społecznej (ang Social security and social assistance) W punkcie 2 wspomnianego artykułu stwierdza si generalnie, e kady mieszkajcy i poruszajcy si legalnie w obrbie Unii Europejskiej jest uprawniony do wiadcze ubezpieczenia społecznego i korzyci społecznych zgodnie z prawem lokalnym, prawem krajowym oraz z praktyk W nastpnym punkcie 3 zawarte jest stwierdzenie, i w celu zapobiegania społecznemu wykluczeniu i ubóstwu, Unia uznaje i respektuje prawo do pomocy społecznej i mieszkaniowej dla zapewnienia przyzwoitej egzystencji dla tych, którzy nie dysponuj odpowiednimi rodkami, zgodnie z zasadami ustanowionymi przez prawo lokalne, prawo krajowe oraz z praktyk Biec informacj, wymian dowiadcze i koordynacj rónych działa w zakresie socjalnego mieszkalnictwa zajmuje si Europejski Komitet Porozumiewawczy ds Socjalnego Mieszkalnictwa (ang European Liaison Committee for Social Housing - CECODHAS) 14 Pojcie socjalnego mieszkania i pomieszczenia mieszkalnego w polskim ustawodawstwie W polskim ustawodawstwie mieszkaniowym nie wystpuje kategoria socjalne mieszkalnictwo Przymiotnik socjalny wystpuje natomiast w kontekcie rzeczownika budownictwo oraz lokal (mieszkalny) wzgldnie pomieszczenie (mieszkalne) Zgodnie z art 75 Konstytucji RP władze publiczne prowadz polityk sprzyjajc zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, w szczególnoci przeciwdziałaj bezdomnoci, wspieraj rozwój budownictwa socjalnego oraz popieraj działania obywateli zmierzajce do uzyskania własnego mieszkania Przepis ten ma charakter deklaratywny i wydaje si zbyt ogólnikowy, nawet jak na ustaw zasadnicz Problematyka socjalnego budownictwa czy socjalnych lokali dalece nieprecyzyjnie ujta jest take w ustawach szczegółowych, do których odsyła ustawa zasadnicza W art 7 ust 1 ustawy o samorzdzie gminnym stwierdza si jedynie, i zaspokojenie zbiorowych potrzeb wspólnoty naley do zada własnych gminy, w szczególnoci zadania własne gminy obejmuj sprawy () gminnego budownictwa mieszkaniowego Z kolei w art 4 ust 1 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminnym i o zmianie Kodeksu cywilnego okrela si, i tworzenie warunków do zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorzdowej naley do zada własnych gminy, która na zasadach i w wypadkach przewidzianych w ustawie zapewnia lokale socjalne i lokale zamienne, a take zaspokaja potrzeby mieszkaniowe gospodarstw o niskich dochodach Zgodnie z przepisami wspomnianej ustawy lokalem socjalnym jest lokal nadajcy si do zamieszkania ze wzgldu na wyposaenie i stan techniczny, którego powierzchnia pokoi przypadajca na członka gospodarstwa domowego najemcy nie moe by mniejsza ni 5 m 2, a w przypadku

jednoosobowego gospodarstwa domowego 10 m 2, przy czym lokal ten moe by o obnionym standardzie Cytowana definicja zwizana ze sfer dystrybucji a cilej przydziału lokalu socjalnego nie wydaje si dostatecznie precyzyjna i nie ułatwia gminom podejmowania decyzji dotyczcych wspomagania rozwoju podsektora socjalnych mieszka czynszowych Odnosi si to midzy innymi do przyzwolenia na obnienie standardu lokalu socjalnego Z kategori mieszkania lub lokalu (pomieszczenia) socjalnego do lu no wie si pojcie lokalu zamiennego czy tymczasowego pomieszczenia traktowanego jako sposób wykonania eksmisji Dla uzupełnienia obowizujcych regulacji prawnych zwizanych z problematyk socjalnego mieszkalnictwa wspomnie naley o przepisie art 10 ust 2 ustawy o pomocy społecznej, według którego do zada własnych z zakresu pomocy społecznej o charakterze obowizkowym, realizowanych przez gminy naley () udzielanie schronienia () osobom tego pozbawionym, w tym osobom bezdomnym Dyskusyjne w kontekcie przytoczonych regulacji prawnych, aczkolwiek spójne z europejsk koncepcj socjalnego mieszkalnictwa s przepisy wielokrotnie nowelizowanej ustawy o niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego i o zmianie niektórych ustaw Okrelone w ustawie jako społeczne (czyt socjalne) budownictwo czynszowe realizowane przez Towarzystwa Budownictwa Społecznego wpisuje si pod wieloma wzgldami w podsektor socjalnych mieszka czynszowych, wystpujcy w przewaajcej liczbie krajów Unii Europejskiej * * * Dla pełniejszej informacji naley wspomnie o podjtych rzdowych inicjatywach zwizanych z socjaln pomoc mieszkaniow W lipcu br Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej oraz Urzd Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast przygotowały Projekt programu budownictwa mieszka dla osób wymagajcych pomocy socjalnej Zaproponowany program przyjty został przez Rad Ministrów 29 lipca 2003r Programowi budowy i utrzymania mieszka socjalnych winny towarzyszy cile przyporzdkowane rodki budetu centralnego, budetów jednostek samorzdu terytorialnego oraz innych podmiotów, w tym organizacji pozarzdowych Niezbdna jest wizja i długofalowa koncepcja wspomagania szeroko rozumianej dostpnoci lokali socjalnych w warunkach działania praw rynku i niewydolnoci budetów gospodarstw domowych czci ludnoci ostro odczuwajcej niezaspokojone zapotrzebowanie na mieszkania lub pomieszczenia mieszkalne Rozdział II POZIOM I UDZIAŁ BUDOWNICTWA SOCJALNYCH MIESZKA CZYNSZOWYCH Socjalne budownictwo czynszowe zwane zamiennie budownictwem społecznym siga swymi pocztkami w Europie XIX w Pocztkowo miało charakter budownictwa patronackiego, a dopiero na przełomie XIX i XX w, stało si budownictwem realizowanym na szersz skal i wspomaganym publicznymi rodkami finansowymi W okresie midzywojennym stosunkowo najwikszy udział tego budownictwa wystpował w takich krajach jak Belgia, Holandia, Niemcy i W Brytania Najwiksze programy socjalnego budownictwa czynszowego realizowane były w okresie bezporednio powojennym, a nastpnie w latach 50-tych i 60-tych Do wymienionej ju grupy krajów dołczyły nastpne takie jak Austria, Francja i kraje nordyckie Zainteresowanie rzdów i samorzdów lokalnych, a take partii politycznych i zwizków zawodowych tanimi mieszkaniami czynszowymi zwizane było z utrzymujcym si stosunkowo duym ilociowym deficytem mieszka, poziomem i tempem wzrostu płac i dochodów gospodarstw domowych oraz potrzeb zwikszenia poziomej i pionowej mobilnoci siły roboczej w ramach szerszych programów wykorzystania budownictwa mieszkaniowego jako jednego z głównych katalizatorów wzrostu społeczno-gospodarczego W latach 70-tych i 80-tych strategi tak stosowały Hiszpania oraz Grecja (wyłcznie budownictwo prywatne) i ze znacznie skromniejszymi efektami Portugalia Stosunkowo najwyszy udział socjalnych mieszka czynszowych w liczbie mieszka oddawanych do uytku posiadaj nadal takie kraje jak Dania, Finlandia, Holandia, Austria, WBrytania i Niemcy W grupie tej naleałoby wymieni take Szwecj, w której tzw budownictwo publiczne realizowane jest przez gminne organizacje mieszkaniowe nie nastawione na zysk - tabela 1 Charakterystyczn i wspóln zarazem cech dla wikszoci krajów unijnych jest kurczenie si udziału mieszka budowanych bezporednio przez samorzdy lokalne - gminy, wzrost natomiast-w poday socjalnych mieszka czynszowych-udziału rónych stowarzysze mieszkaniowych nie

nastawionych na zysk W ostatnich latach udział socjalnych mieszka czynszowych realizowanych przez gminy kształtował si w wielu krajach w granicach 0,5-5% ogólnej liczby wybudowanych mieszka, podczas gdy takie mieszkania oddawane do uytku przez organizacje mieszkaniowe nie nastawione na zysk stanowiły od kilkunastu do kilkudziesiciu procent Tabela 1 Udział w % mieszka socjalnych w liczbie mieszka ogółem oddanych do u ytku Kraje 1980 1985 1990 1995 2000 2001 Austria Belgia Dania Francja Finlandia Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Luksemburg Niemcy Portugalia Szwecja WBrytania Włochy 19 26 15 24 0 34 22 11 22 45 23 30 22 17 0 38 28 12 28 21 17 3 51 15 21 0 31 8 16 2 25 17 25 4 59 22 49 0 26 13 12 26 21 7 44 12 25 0 14 6 3 12 14 8 47 15 22 0 13 9 14 Czechy Wgry x x x x 19 13 12 11 ródła: Zestawienie własne na podstawie danych zawartych w: Housing Statistics in the European Union 20002 International Centre for Research and Information on the Public and Cooperative Economy (CIRIEC) University of Liege Liege, 2002 s 41 ta 311 Balletin of Housing and Building Statistics for Europe and North America United Nations New York and Geneva, 2000 Statistics on Housing in the European Community 1992The Netherlands Ministry of Housing, Spatial Planning and Environment and Finnish Ministry of Environment, Haque, 1994 Rozdział IIIUDZIAŁ MIESZKA CZYNSZOWYCH, W TYM SOCJALNYCH, MIESZKANIOWYCH OGÓŁEM W ZASOBACH 31 Rola sektora mieszka czynszowych i tendencje zmian Sektor mieszka czynszowych składa si zasadniczo z dwóch podsektorów: z podsektora prywatnych mieszka czynszowych funkcjonujcego generalnie w oparciu o działanie mechanizmu rynkowego, gdzie cena mieszkania w postaci czynszu kształtuje si w wyniku popytu i poday na lokalnym rynku mieszkaniowym oraz z podsektora socjalnych mieszka czynszowych pozostajcych we władaniu samorzdów lokalnych - gmin, rzadziej agencji rzdowych oraz w coraz wikszej mierze w posiadaniu rónych organizacji mieszkaniowych nie nastawionych na zysk - aktywnie wspieranych publicznymi rodkami finansowymi Włacicielami prywatnych mieszka czynszowych s osoby fizyczne jak te prawne, natomiast włacicielami socjalnych mieszka czynszowych niemal wyłcznie s osoby prawne stosujce róne formy zarzdu

W dłuszym okresie czasu wystpuje tendencja spadku udziału mieszka czynszowych w zasobach mieszkaniowych ogółem, prawie we wszystkich analizowanych krajach U podłoa tego zjawiska ley szereg przyczyn, sporód których co najmniej trzy wydaj si zasadnicze: wysoki poziom dochodów przekłada si na preferencje i efektywny popyt na prywatne mieszkania (domy i apartamenty) przeznaczone na uytek własny, sprzeda w niektórych krajach znacznej czci komunalnych mieszka czynszowych dotychczasowym uytkownikom - najemcom, traktowanie prywatnego mieszkania jako sprawdzonej i pewnej lokaty kapitału Z danych zamieszczonych w tabeli 2 wynika, i udział mieszka czynszowych jest w wikszoci krajów unijnych nadal znaczcy i w 2000 r wynosił kilkadziesit procent Stosunkowo najwiksz rol sektor mieszka czynszowych odgrywa nadal w takich krajach jak Niemcy, Holandia, Dania, a take Austria, Francja i Finlandia Jest charakterystyczne, i w krajach o duym udziale i znaczeniu sektora mieszka czynszowych jest jednoczenie dobrze rozwinity i funkcjonujcy podsektor socjalnych mieszka czynszowych i vice versa Tabela 2 Udział w % mieszka czynszowych - razem w zasobach mieszkaniowych ogółem Kraje 1970 1980 1990 2000 Austria Belgia Dania Francja Finlandia Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Luksemburg Niemcy Portugalia Szwecja WBrytania Włochy 47 42 47 43 38 27 65 29 64 46 52 51 44 43 38 41 41 29 25 21 58 24 39 55 39 42 42 36 41 33 42 39 25 24 15 55 18 30 28 44 35 25 41 x) 23 x) 45 38 x) 31 20 x) 11 x) 47 16 26 57 x) 28 x) 31 Czechy Wgry x x x x x x 29 11 xx) xx) Dane dla 1996 r x) Dane dla 1999 r ródła: Zestawienie własne na podstawie danych zawartych w: Housing Statistics in the European Union 20002 International Centre for Research and Information on the Public and Cooperative Economy (CIRIEC) University of Liege Liege, 2002 s 41 ta 311 Balletin of Housing and Building Statistics for Europe and North America United Nations New York and Geneva, 2000 Statistics on Housing in the European Community 1992The Netherlands Ministry of Housing, Spatial Planning and Environment and Finnish Ministry of Environment, Haque, 1994 32 Podsektor socjalnych mieszka czynszowych Jak podkrelono wczeniej do podsektora socjalnych mieszka czynszowych zalicza si w zasadzie mieszkania dotowane na etapie budowy lub utrzymania, bdce własnoci samorzdów lokalnych - głównie gmin oraz posiadajcych róne nazwy własne organizacji mieszkaniowych nie nastawionych na zysk Wystpowały i nadal wystpuj due trudnoci w porównawczej statystyce dotyczcej mieszka czynszowych traktowanych jako socjalne Liczne luki wystpujce w statystycznych publikacjach krajowych i midzynarodowych wynikaj najczciej z

nieprzystawalnych kryteriów grupowania danych i mało ostrych rozgranicze pod wzgldem formy i stopnia subsydiowania Dane przytoczone w tabeli 3 odnosz si do socjalnych mieszka czynszowych łcznie czyli mieszka stanowicych zasób samorzdów lokalnych - gmin przy bardzo niewielkim w niektórych krajach udziale agencji rzdowych oraz zasób organizacji mieszkaniowych nie nastawionych na zysk Zwraca uwag wysoki w wielu krajach udział socjalnych mieszka czynszowych w zasobach mieszkaniowych ogółem W rankingu krajów Unii Europejskiej na czołowym miejscu znajduj si takie kraje jak Holandia, Niemcy, WBrytania, Austria, Dania i Francja Mieszka takich nie posiada Grecja, a w takich krajach jak Hiszpania i zapewne Portugalia oraz Belgia i Luksemburg udział mieszka socjalnych nie przekracza kilku procent Według szacunków odnoszcych si do wszystkich pitnastu krajów Unii Europejskiej udział socjalnych mieszka czynszowych w zasobach mieszkaniowych ogółem kształtował si na koniec 2000 r na poziomie około 18% Dostpne dla wielu krajów dane pozwalaj na odniesienie liczby socjalnych mieszka czynszowych do zasobu czynszowego razem obejmujcego podsektor prywatnych mieszka czynszowych Tabela 3 Udział w % mieszka socjalnych w zasobach mieszkaniowych ogółem Kraje 1980 1990 2000 2001 Austria Belgia Dania Francja Finlandia Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Luksemburg Niemcy Portugalia Szwecja WBrytania Włochy 14 15 0 34 12 20 31 5 7 17 17 0 2 38 10 22 25 6 19 16 16 0 36 9 21 6 20 19 15 0 3 35 9 2 26 20 21 Czechy x Wgry x ródła: Jak pod tabel 2 x x 43 5 Tabela 4 Udział w % mieszka socjalnych w czynszowych zasobach mieszkaniowych - razem Kraje 1980 1990 2000 2001 Austria Belgia Dania Francja Finlandia Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Luksemburg Niemcy Portugalia Szwecja 40 18 35 33 39 0 58 53 10 48 48 19 40 37 56 0 21 70 55 41 10 50 24 43 41 52 0 75 49 43 0 75 48 9

WBrytania Włochy 74 13 73 23 69 25 68 Czechy x Wgry x ródła: Jak pod tabel 2 x x Z danych zawartych w tabeli 4 wynika, i mieszkania o charakterze socjalnym dominuj w sektorze mieszka czynszowych w takich krajach jak Holandia, WBrytania, Finlandia czy do niedawna Irlandia W pozostałych krajach, dla których s dostpne wiarygodne dane, udział takich mieszka jest take wysoki wynoszc od 25 do 45% Z przytoczonych danych wyliczonych i zestawionych w oparciu o aktualne publikacje statystyczne dotyczce krajów europejskich mona sformułowa generaln konkluzj, i w przewaajcej wikszoci krajów o rozwinitej gospodarce rynkowej utrzymywany jest nadal znaczcy podsektor socjalnych mieszka czynszowych czyli mieszka subsydiowanych z rónych ródeł, w rónych formach i w rónym zakresie Rozdział IV EKONOMICZNE I SPOŁECZNO DEMOGRAFICZNE UWARUNKOWANIA ORAZ CZYNNIKI KSZTAŁTUJCE ZAPOTRZEBO- WANIE NA LOKALE SOCJALNE 41 Ekonomiczno społeczne czynniki kształtujce zapotrzebowanie na lokale socjalne W zachodniej literaturze przedmiotu wyrónia si kilka, a nawet kilkanacie czynników wpływajcych na utrzymujce si od lat, z tendencj wzrostow w niektórych krajach, zapotrzebowanie na tanie mieszkania czynszowe oraz na róne formy pomieszcze socjalnych Wymienia si najczciej kilka nastpujcych czynników: zbyt niskie dochody czci gospodarstw domowych, które mimo stosownych systemów bezporednich przedmiotowych i podmiotowych subsydiów oraz ulg podatkowych nie s nadal w stanie ud wign obnionego kosztu budowy lub ceny mieszkania i wymagaj dodatkowej, głbszej pomocy finansowej, wystpujca prawie we wszystkich krajach prawidłowo polegajca na znacznie szybszym wzrocie kosztów budowy i ceny oferowanych mieszka w stosunku do cen towarów konsumpcyjnych i usług oraz tempa wzrostu płac i dochodów gospodarstw domowych, duy, kształtujcy si w granicach 20 30 %, udział wydatków na mieszkanie w wydatkach budetów gospodarstw domowych, zagraajcy wielu rodzinom i osobom samotnym nieakceptowane społecznie ograniczenie konsumpcji innych podstawowych dóbr i usług, znaczce w niektórych krajach ( Wielka Brytania, Czechy, Wgry ) uszczuplenie bazy socjalnych mieszka czynszowych w wyniku masowej sprzeday mieszka tanich z komunalnego zasobu mieszkaniowego, dekapitalizacja i potrzeba wyburze czci czynszowych budynków i zespołów mieszkaniowych, wysoki i wzrastajcy w wielu krajach udział niepełnych rodzin wychowujcych dzieci oraz osób starszych (15 18 % z całej populacji), dla których podstaw egzystencji stanowi emerytura, wzgldnie renta 42 Główne przyczyny obligujce samorzdy do dostarczenia lokali socjalnych Istotne wydaje si stwierdzenie, e w przewaajcej wikszoci krajów Unii Europejskiej, podobnie jak innych krajów zachodnich, problemy lokali socjalnych rozwizywane s przez władze lokalne w ramach szerszych rzdowych i samorzdowych programów wspomagania budowy i modernizacji oraz adaptacji mieszka, budynków i zespołów mieszkaniowych, umoliwiajcych dostp do mieszka słabszym ekonomicznie grupom ludnoci Słabe angaowanie si pastwa w realizacj takich programów i niewielka skala podejmowanych przedsiwzi skutkuj rozszerzaniem si obszaru niezaspokojonych potrzeb mieszkaniowych okrelanych jako potrzeby cile socjalne, wymagajce specjalnego trybu ich zaspokojenia W analizowanych i porównywanych krajach przyczyny dostarczania socjalnych lokali mieszkalnych s róne Rónice pomidzy poszczególnymi krajami dotycz głównie natenia ich wystpowania oraz podejmowania procedur Jedn z głównych przyczyn obligujcych samorzdy lokalne do dostarczenia lokalu socjalnego s eksmisje na mocy wyroków wydanych przez sdy powszechne lub specjalne sdy mieszkaniowe

funkcjonujce np w krajach nordyckich Jest respektowana powszechna zasada, e konsekwencji orzecze sdowych nie ponosi prywatny właciciel nieruchomoci Tabela 5 Przyczyny dostarczania lokali socjalnych Kraje Mieszkania dostarczane przez samorzdy wskutek: Sdowych Orzecze właciwych Ubóstwa Bezdomnoci lub Innych wyroków organów lub decyzji wyludnienia przyczyn władz samorzdowych Austria + + + Belgia + + + + 1) Dania0, + + + + + 1) Francja + + + + + 1) Finlandia + + + Grecja + Hiszpania + + + + 1) Holandia + + + + 1) Irlandia + + + + Luksemburg Niemcy + + + + + 1) Portugalia + + Szwecja + + + + + 1) Wielka Brytania + + + + Włochy + + + 1) Czechy + + + + Wgry + + + + + 1) + 1) imigranci, mniejszoci narodowe Cyganie (Wgry)ródła: Donner Ch: Housing Policies in The European Union Op cit Oxley M: Financing Social Housing in Europe [E:] Housing Finance- International Vol VIII, No 3, March 1993r Z naciskiem naley w tym miejscu podkreli, i zgodnie z cytowan wczeniej Kart Praw Podstawowych Unii Europejskiej i standardami przestrzeganymi przez kraje członkowskie, nie stosuje si eksmisji do nikd, inaczej na bruk Parlament Europejski przyjł na pocztku lat dziewidziesitych rezolucj, w której wzywa rzdy, aby w ramach prawa obywatelskiego do mieszkania, nikt nie był eksmitowany bez zapewnienia innego lokalu Przydział lokalu mieszkalnego zwanego czsto lokalem opiekuczym nastpuje w trybie administracyjnym w ramach socjalnych zasobów czynszowych gminy W przypadku gdy gmina nie dysponuje lokalem socjalnym, najczciej o niszym standardzie, to moe wybra jedno z co najmniej dwóch nastpujcych rozwiza: dostarczy zainteresowanemu gospodarstwu domowemu mieszkanie normalne - pełno standardowe, zwróci si do działajcego na jej terenie towarzystwa mieszkaniowego nie nastawionego na zysk o wynajem lokalu socjalnego albo innego lokalu mieszkalnego na zasadach ustalonych w umowie przez obie strony Zwyczajowo lub na mocy prawa lokalnego (orzeczenia lub decyzji władz lokalnych) z lepszych (wikszych i lepiej wyposaonych) lokali socjalnych korzystaj z reguły rodziny z dziemi Lokale o niszym standardzie przydziela si najczciej osobom samotnym i rodzinom bezdzietnym W W Brytanii podobnie jak w wikszoci innych krajów, gminy i za ich porednictwem lub samorzutnie towarzystwa mieszkaniowe nie nastawione na zysk przydzielaj lokale socjalne w pierwszej kolejnoci: samotnym kobietom w ciy, osobom o niskich dochodach z dziemi na utrzymaniu, osobom ułomnym fizycznie lub psychicznie, osobom starszym o niskich emeryturach i rentach, osobom bezdomnym Podkrelenia wymaga, i wbrew obiegowym opiniom sdowe wyroki nie s najwa niejszym ródłem i przyczyn kreowania zapotrzebowania na lokale socjalne Główn przyczyn jest status społeczno-dochodowy i mo liwoci płatnicze czci lokalnej społecznoci Problem

poda y i dostpnoci lokali socjalnych jest postrzegany szerzej i rozwizywany przede wszystkim z pominiciem stosowania rodków administracyjnych Rozdział V PODMIOTY DOSTARCZAJCE LOKALE SOCJALNE 51 Odpowiedzialno samorzdów lokalnych za dostarczenie lokali socjalnych We wszystkich badanych krajach za dostarczenie mieszka i pomieszcze socjalnych s odpowiedzialne gminy na podstawie ustaw mieszkaniowych lub ustaw o samorzdzie terytorialnym bd o zabezpieczeniu społecznym Zgodnie z powszechnie uznawan i stosowan zasad subsydiarnoci ( Podmioty publiczne nie powinny robi tego co mog zrobi lepiej i taniej inne podmioty np organizacje pozarzdowe ) W latach szedziesitych i siedemdziesitych, a wic w okresie utrzymujcego si jeszcze ilociowego deficytu mieszkaniowego, w wielu krajach (Holandii, Wielkiej Brytanii czy w Szwecji) gminy były znaczcym inwestorem budownictwa mieszkaniowego, realizujcym socjalne mieszkania czynszowe stanowice od kilku do kilkunastu procent budownictwa mieszkaniowego ogółem i od kilkunastu do kilkudziesiciu procent mieszka czynszowych razem oddawanych do uytku W ostatnich latach wskutek dalszych korzystnych zmian zachodzcych na rynku mieszkaniowym, w tym w podsektorze socjalnych mieszka czynszowych, udział budownictwa mieszkaniowego gmin w budownictwie mieszkaniowym ogółem kształtuje si z reguły w granicach 1 3 %, rzadziej 4 5 % Sugestywnym, cho nie jedynym przykładem zachodzcych tendencji w dłuszym okresem czasu jest Holandia, w której udział mieszka wybudowanych przez gminy wynosił w latach 1950 1960 ponad 32 %, a w latach 1990 2000 tylko 3 % W wielu krajach, zwłaszcza prowadzcych aktywn polityk mieszkaniow pastwa, obserwuje si od wielu lat tendencj coraz szerszego włczania w proces ludowy i dostarczania mieszka socjalnych ró nych organizacji mieszkaniowych nie nastawionych na zysk Udział takich organizacji w udostpnianiu mieszka socjalnych, a wic znacznie taszych od mieszka oferowanych po cenach rynkowych, oparty jest na wielu zachtach ekonomicznych finansowych lub fiskalnych, rzadko na regulacjach administracyjno prawnych Obok wpływu na rozdział subsydiów budowlanych dla organizacji mieszkaniowych, oddziaływania za pomoc udostpniania i uzbrajania terenów budowlanych oraz wnoszenia rónych form aportu, władze samorzdowe maj moliwoci bezporedniego uczestniczenia w podejmowaniu strategicznych decyzji przez organizacje mieszkaniowe poprzez uczestniczenie przedstawicieli władzy lokalnej lub regionalnej w posiedzeniach zarzdu stowarzysze, spółdzielni czy fundacji mieszkaniowych W wielu krajach np w Wielkiej Brytanii jest to istotne przy podziale mieszka budowanych i oferowanych przez stowarzyszenia mieszkaniowe na mieszkania czynszowe o charakterze socjalnym i mieszkania pozostałe 52 Rola organizacji mieszkaniowych nie nastawionych na zysk w zaspokajaniu zapotrzebowania na mieszkania socjalne Organizacje mieszkaniowe nie nastawione na zysk działaj od wielu lat prawie we wszystkich krajach Unii Europejskiej Tabela 6 Podmioty dostarczajce socjalne lokale mieszkaniowe Kraje Podmioty zobligowane do zapewnienia lokalu socjalnego Samorzdy lokalne Org Mieszk Nie Inne organizacje nastawione na zysk pozarzdowe Austria + + Belgia + + Dania O + Francja O + Finlandia + + Grecja O O O Hiszpania + + + 1) Holandia + + + 1) Irlandia + + Luksemburg Niemcy + + Portugalia + + 1)

Szwecja + + Wielka Brytania + + Włochy + + Czechy + Wgry + 1) Organizacje charytatywne, kocioły i zwizki wyznaniowe ródła: Housing Finance Op Cit Donner Ch: Housing Policies in The European Union Op Cit Zamiennie uywany przymiotnik niedochodowe czy niezorientowane na zysk nie oznacza, i nie osigaj one adnego zysku ze swej działalnoci, zwłaszcza inwestycyjnej Nie jest to jednak zysk w potocznym znaczeniu rynkowym lecz zysk zwyczajowo okrelony w statusie organizacji, rzadziej w przepisach prawnych odnoszcych si do stowarzysze i innych organizacji mieszkaniowych W latach dziewidziesitych osigany zysk kształtował si z reguły w wysokoci 2 3 % wartoci ponoszonych nakładów inwestycyjnych w skali rocznej lub 1 2 % nakładów poniesionych na gospodark zasobami mieszkaniowymi Podstawowym warunkiem osignicia zysku jest jego przeznaczenie na działalno statutow organizacji, a cilej na rozwój budownictwa mieszkaniowego i popraw standardu posiadanego zasobu mieszkaniowego 6 Do podstawowej działalnoci statutowej organizacji mieszkaniowych nie nastawionych na zysk naley: budowa socjalnych mieszka czynszowych lub mieszka oferowanych na zasadzie własnoci gospodarowanie posiadanym zasobem mieszkaniowym, kupno starych domów mieszkalnych lub obiektów niemieszkalnych (pomieszcze magazynowych, hal fabrycznych czy kociołów) celem ich remontu i adaptacji do potrzeb rodzin biednych poszukujcych tanich mieszka wzgldnie pomieszcze mieszkalnych, prowadzenie działalnoci opiekuczo-medycznej w budynkach i zespołach mieszkaniowych zamieszkałych przez osoby wymagajce specjalnej troski Stosunkowo zawony profil działalnoci maj organizacje mieszkaniowe nie nastawione na zysk w Austrii, wystpujce w formie towarzystw spółdzielczych lub towarzystw korzystajcych z dogodnych ulg podatkowych Na mocy odpowiednich przepisów s zobligowane do spoytkowania kapitału tylko na cele niedochodowe, w tym na finansowanie dalszej działalnoci budowlanomieszkaniowej W Danii, na powstanie i działalno organizacji mieszkaniowej nie nastawionej na zysk musi by wyraona zgoda władz samorzdowych, na terenie których organizacje zamierzaj prowadzi działalno gospodarcz Na budow socjalnych mieszka czynszowych organizacje otrzymuj rzdowe subsydia w formie specjalnych grantów zwanych powszechnie publicznymi grantami (ang: public grants) Właciwe spoytkowanie budowlanych subsydiów jest przedmiotem kontroli lokalnych władz W zakresie gospodarki zasobami mieszkaniowymi wpływy z czynszów i publiczna pomoc finansowa musz si bilansowa z poniesionymi kosztami Francja jest jednym z nielicznych, a pod pewnymi wzgldami jednym krajem o silnie scentralizowanej organizacji mieszkaniowej nie nastawionej na zysk, zajmujcej si budow mieszka o umiarkowanych kosztach, adresowanych do grup ludnoci o niskich i rednich dochodach Pod wzgldem organizacyjno-instytucjonalnym Mieszkalnictwo o Niskich Kosztach realizowane pod powszechnie znan w Europie nazw HLM(Habitation à Loyer Modeéré) składa si z trzech segmentów grup organizacji: komunalnych biur mieszkaniowych, towarzystw mieszkaniowych nie nastawionych na zysk, spółdzielni i spółek mieszkaniowych 8 Dominiak W : Niedochodowe organizacje mieszkaniowe w wybranych krajach o gospodarce rynkowej Instytut Gospodarki Mieszkaniowej Warszawa 1995r

Komunalne biura mieszkaniowe HLM s instytucjami publicznymi o charakterze administracyjnym, powstajcymi na wniosek społecznoci lokalnej jako biura gminne, midzy gminne, miejskie i okrgowe Ich celem jest budowa i zarzdzanie mieszkaniami czynszowymi przeznaczonymi dla osób o niskich dochodach Po uzyskaniu odpowiednich kompetencji zajmuj si one take modernizacj budynków i zespołów mieszkaniowych a take planowaniem przestrzennym i innymi usługami z dziedziny urbanistyki i gospodarki przestrzennej Gminy nie posiadaj bezporednich kompetencji w zakresie polityki mieszkaniowej Odgrywaj jednak wan rol w podsektorze socjalnych mieszka czynszowych za porednictwem rónych instytucji, w tym HLM, nad którymi sprawuj kontrol Socjalne mieszkania czynszowe s przyznawane bezporednio przez instytucje HLM Samorzdy terytorialne s jednak uprawnione do zarezerwowania mieszka na zaspokojenie najpilniejszych potrzeb socjalnych W Grecji, co ju podkrelono wczeniej, nie funkcjonuj stowarzyszenia mieszkaniowe nie nastawione na zysk w znaczeniu nadawanym w innych krajach Za socjalne organizacje mieszkaniowe uwaane s te organizacje, które dysponuj własnymi funduszami wykorzystywanymi na budow domów o niskich kosztach wzgldnie w formie udzielanych poyczek mieszkaniowych Niewielka pod wzgldem skali pomoc oparta jest na kryteriach społeczno-dochodowych W Hiszpanii subsydia mieszkaniowe s przyznawane organizacjom mieszkaniowym, które buduj i oferuj mieszkania socjalne na szczeblu centralnym, regionalnym lub gminnym, na podstawie specjalnych przepisów mieszkaniowych Na szczeblu centralnym do prowadzenia pastwowej polityki mieszkaniowej w zakresie dostpnoci mieszka socjalnych, jest upowanione ministerstwo rozwoju, działajce za porednictwem Generalnego Zarzdu ds Mieszkalnictwa, Architektury i Planowania Regiony autonomiczne majce od wielu lat wyłczn władz w dziedzinie mieszkalnictwa mog opracowywa i realizowa programy i inne przedsiwzicia mieszkaniowe, które s niezalene albo komplementarne w stosunku do programów i rónych przedsiwzi mieszkaniowych szczebla centralnego W Holandii stowarzyszenia mieszkaniowe s prywatnymi podmiotami utworzonymi do budowy i zarzdzania socjalnymi mieszkaniami czynszowymi W zarzdzie stowarzysze pozostaje przewaajca cz mieszka socjalnych Reszt zarzdzaj gminy Wydaje si interesujce, i Holandia jest jedynym krajem w którym udział mieszka o limitowanym czynszu w czynszowych zasobach razem jest wysoki i cechuje si dynamicznym wzrostem, na co zwracaj uwag nastpujce dane: 1947r 17% 1980r 62% 1960r 38% 1990r 74% 1970r 47% 2000r 75% W Niemczech stowarzyszenia mieszkaniowe i społeczno lokalna s traktowane w wietle ustawy o mieszkalnictwie nie opartym na zysku jako podmioty nie kierujce si w swej działalnoci motywem zysku w potocznym rynkowym znaczeniu Wymieniona grupa inwestorów budownictwa mieszkaniowego i zarzdców zasobów mieszkaniowych znajduje si w orbicie szczególnych zainteresowa pastwa, zwłaszcza krajów zwizkowych Wszystkie inne korporacje mieszkaniowe nie s traktowane jako stowarzyszenia mieszkaniowe nie nastawiajce na zysk, nawet jeli s one połczone lub zachowuj okrelone zwizki z takimi stowarzyszeniami W W Brytanii i Północnej Irlandii jednym z głównych celów powoływania i działalnoci stowarzysze mieszkaniowych jest dostarczenie mieszka i pomieszcze mieszkalnych (Accomodation) po kosztach własnych pomniejszonych o uzyskane subsydia W połowie lat dziewidziesitych stowarzyszenia mieszkaniowe w W Brytanii budowały 21% ogólnej liczby mieszka oddanych rocznie do uytku, podczas gdy gminy niecały 1% W Irlandii stowarzyszenia s zarejestrowane w Ministerstwie rodowiska i buduj socjalne mieszkania czynszowe w oparciu o zapotrzebowanie na mieszkania i pomieszczenia socjalne okrelane przez Północno Irlandzki Zarzd Mieszkaniowy Zarzd jest poza ministerialnym publicznym podmiotem podległym bezporednio premierowi Jest on zarazem pełn regionaln władz mieszkaniowa dysponujc odpowiednimi rodkami bud etowymi Zarzd zajmuje si nie tylko budow mieszka lecz tak e ich utrzymaniem 53 redniookresowe programy i strategie mieszkaniowe W niektórych krajach wanym narzdziem redniookresowej strategii oddziaływania na podsektor socjalnych mieszka czynszowych s 3-4 letnie programy budowy mieszka i pomieszcze mieszkalnych o charakterze socjalnym Sporód grupy krajów Unii Europejskiej przykładem moe by W Brytania i Irlandia oraz Hiszpania, a z krajów oczekujcych na członkostwo w Unii-Czechy i Wgry

W Irlandii Północnej Jednolity (zunifikowany) program mieszkalnictwa socjalnego na lata 1998-2001 (Unified Socjal Housing Programme 1998-2001-USHP) jest ju drugim redniookresowym programem budowy mieszka i pomieszcze mieszkalnych dla: biednych, wielodzietnych rodzin, osób fizycznie lub psychicznie ułomnych, osób bezdomnych programy zostały przygotowane i s realizowane przez stowarzyszenia mieszkaniowe przy cisłej współpracy z zarzdem mieszkaniowym W Hiszpanii co zostało ju wspomniane, rednio-okresowe programy budownictwa wspomaganego ze rodków publicznych przygotowane s przez władze autonomicznych regionów w konsultacji z Generalnym Zarzdem ds Mieszkalnictwa, Architektury i Planowania Programy te s najczciej komplementarne w stosunku do programów konstruowanych i zatwierdzanych na szczeblu centralnym Na szczeblu rzdowym polityka mieszkaniowa pastwa ogniskuje si na trzech zasadniczych obszarach: mieszkalnictwie regulowanym, mieszkalnictwie po okrelonych cenach, rehabilitacji zasobów Dwa pierwsze obszary oddziaływania rzdu na popyt i dostpno mieszka były przedmiotem ustale zawartych w kolejnych rednioterminowych planach popierania rozwoju mieszkalnictwa Obszar trzeci po raz pierwszy uwzgldniony został w planie na lata 1988-1991 Na lata 1992-1994 rzd, przy współdziałaniu autonomicznych regionów, przyjł nastpny trzyletni plan rozwoju mieszkalnictwa, w tym popierania dostpnoci tanich mieszka socjalnych W Czechach programy i strategie mieszkaniowe usytuowane s wyłcznie na szczeblu lokalnym Cechuje je du y stopie rozdrobnienia celów i rodków realizacji Badania ankietowe przeprowadzone w 2000 roku wykazały, e 31,5% gmin posiada własn strategi mieszkaniow, a dalsze 9% przygotowało tak strategi, ale jej nie zatwierdziło 58,4% badanych miast nie posiadało strategii mieszkaniowej W 1997 roku podobne badania wykazały, ze tylko 24% gmin posiadało strategie mieszkaniowe Gminne strategie polityki mieszkaniowej (ang Municipal Housing Policy Strategy) miały w wietle wyników bada nastpujcy stan zaawansowania: Strategia zatwierdzona przez rad gminy - 31,5% Strategia przygotowana lecz nie zatwierdzona - 9,0% Brak strategii - 58,4% Brak polityki mieszkaniowej - 1,1% 100 % Połowa miast powyej 25 tysicy mieszkaców realizuje polityk mieszkaniow jako program zatwierdzony przez polityczn reprezentacj Prawie ¾ miast poniej 25 tysicy ludnoci nie prowadzi tak rozumianej polityki mieszkaniowej Sporód siedmiu rónych programów mieszkaniowych, które mog by realizowane przez gminy z finansowym wsparciem budetu pastwa znaczce miejsce (73% badanych miast) zajmuje: Program wspomagania budowy mieszka z udziałem pomocy z opieki społecznej (ang Program For The Support of Construction of Housing with Social Care Support) 7 Pozostałe programy to: Program popierania budowy czynszowych mieszka komunalnych i towarzyszcej infrastruktury technicznej (95,5% badanych miast) Program modernizacji zasobów mieszkaniowych (poyczki zasilajce gminne fundusze mieszkaniowe) 77,5% miast Program remontów zasobu mieszkaniowego (usuwanie efektów powstałych z zastosowania prefabrykatów) 28,1% Program remontów pofabrykowanych budynków (modernizacji i rekonstrukcji) 28,2% 9 Svkora Ludêk: Between the state and the Market: Local Government and Housing in the Czech Republic [W:I] Housing Policy an End or New Beginning? First published in 2003 by Local Government and Public Service Reform Initiative, Open Society Institute-Budapest

Program rewitalizacji osiedli zespołów mieszkaniowych (36%) Subsydia procentowe na spłaty kredytów hipotecznych zacignitych przez gmin na budow mieszka 28,1% Na Wgrzech w latach dziewidziesitych, w ramach tzw Planu Szechenyiego, realizowany był program budowy mieszka Program ten składał si z kilku podprogramów mieszkaniowych adresowanych do okrelonych grup ludnoci Wskazywał jednoczenie na ródła i zasady wspomagania budowy mieszka z publicznych rodków finansowych Jednym z wanych składników programu był rozwój podsektora socjalnych mieszkaniowych Jako cele realizacji programu okrelono m in: wzrost liczby i udziału mieszka czynszowych, głównie socjalnych, poszerzenie dostpnoci mieszka (w uzyskaniu i uytkowaniu) dla grup ludnoci o najniszych dochodach, pomoc w dostpie do mieszka i pomieszcze mieszkalnych osobom posiadajcym specyficzne potrzeby mieszkaniowe 8 54 Listy oczekujcych na mieszkania i pomieszczenia socjalne W niektórych badanych krajach, takich jak: Austria, Irlandia, Holandia, Czechy i Wgry na szczeblu lokalnym sporzdzane s listy osób najbardziej potrzebujcych socjalnych lokali mieszkalnych Listy podlegaj corocznej weryfikacji z okreleniem kolejnoci przydziału socjalnego mieszkania czynszowego lub innego pomieszczenia Listy oczekujcych na lokale socjalne (ang waiting list) s sporzdzane i okresowo weryfikowane nie tylko przez gminy lecz take przez towarzystwa mieszkaniowe nie nastawione na zysk i w nielicznych przypadkach przez właciwe agendy rzdowe W Wielkiej Brytanii na podstawie wielokrotnie nowelizowanej Ustawy mieszkaniowej z 1977 r Samorzdy lokalne s zobligowane do prowadzenia listy potrzebujcych i oczekujcych na tanie mieszkania czynszowe Samorzdy w zalenoci od lokalnej sytuacji mieszkaniowej i potrzeb mieszkaniowych, s uprawnione do ustalania własnych priorytetów podziału lokali socjalnych osobom okrelonym w ustawie Do wpisu na list uprawnionych do taniego mieszkania czynszowego i na takie mieszkanie oczekujcych nie jest jednak wymagane zamieszkanie na terenie gminy, powiatu czy regionu Rozwizanie takie ułatwia przestrzenne-poziome przemieszczanie si ludnoci do regionów i miejscowoci oferujcych miejsca pracy i atrakcyjniejsze zarobki W Irlandii listy oczekujcych na mieszkania socjalne (Executives waiting list) Prowadzi take Zarzd Budownictwa Mieszkaniowego Połow oczekujcych na socjalne mieszkania czynszowe stanowiły w 2000 r rodziny posiadajce potrzeby do rozwizania w pilnym trybie We Włoszech socjalne mieszkania czynszowe pozostaj we władaniu publicznych korporacji mieszkaniowych W odrónieniu od włacicieli prywatnych mieszka czynszowych, działajcych na otwartym rynku, publiczne korporacje mieszkaniowe dokonuj selekcji lokatorów w oparciu o kryteria społeczne oraz sporzdzane listy W Czechach gminy prowadz listy przydziału mieszka tym osobom i rodzinom, które nie wykazuj inicjatywy partycypacji ani w kosztach budowy ani te w kosztach utrzymania mieszka Sporód takiej społecznoci znaczn cz stanowi Cyganie Na Wgrzech, podobnie jak w Czechach, zaspokojenie zapotrzebowania na lokale socjalne spoczywa na gminach, sporód których znaczn cz (gminy miejskie) sporzdza i monitoruje listy uprawnionych i oczekujcych na takie lokale 9 Podkrelenia wymaga, i poza Irlandi brak jest w dostpnej zagranicznej literaturze przedmiotu bardziej szczegółowych informacji dotyczcych przygotowywania, zatwierdzania i praktycznego funkcjonowania list przydziału socjalnych lokali mieszkalnych Rozdział VI: PODSTAWY PRAWNE I KRYTERIA PRZYZNAWANIA LOKALI SOCJALNYCH 61 Lokale socjalne w wietle ustawodawstwa mieszkaniowego Przegld zagranicznej literatury przedmiotu, w tym odnoszcej si do obowizujcej regulacji prawnej, nie potwierdza wystpowania oddzielnych ustaw czy innych podobnych aktów prawnych ( np 8 The housing situation in the Hungary in post decades and the Government s plans for housing Finance Hungarian Ministry of Economic Affairs Budapest, 2001 9 The housing situation in The Hungary in post decades and The Government`s plans for housing finance op cit

dekretów królewskich) powiconych wyłcznie lokalom socjalnym lub szerzej podsektorom socjalnych mieszka czynszowych Problematyka ta traktowana jest zazwyczaj jako element szerszej regulacji odnoszcej si np do budownictwa wspomaganego lub do mieszka o umiarkowanych kosztach W wikszoci krajów lokale mieszkalne o charakterze socjalnym s w szerszym, wzgldnie wszym zakresie, ujte w trzech rodzajach ustaw: ustawach lub dekretach mieszkaniowych, o samorzdzie terytorialnym, o zabezpieczeniu społecznym W Danii problematyka dostpnoci tanich mieszka dla specjalnych grup ludnoci jest przedmiotem regulacji co najmniej trzech ustaw: ustawy mieszkaniowej z 1996 r wielokrotnie nowelizowanej ustawy czynszowej z 1980 r i ustawy o budowie mieszka dla osób starszych z 1987 r We Francji pierwsza ustawa o tanim budownictwie mieszkaniowym została uchwalona w 1894 r Historyczn ramow-ustaw, zawierajc podstawowe systemowe regulacje odnoszce si do sektora mieszkaniowego i polityki mieszkaniowej pastwa, jest ustawa o mieszkaniach po umiarkowanych kosztach (HLM) Towarzyszy jej szereg bardziej szczegółowych przedmiotowych ustaw odnoszcych si do mieszkalnictwa na szczeblu krajowym i regionalnym departamentalnym, w mniejszym za stopniu na szczeblu lokalnym-gminnym W Hiszpanii polityka pobudzania przez pastwo popytu mieszkaniowego siga do pocztku XX wieku, a cilej do 1908 r, w którym wydany został odpowiedni dekret królewski Rozwój ustawodawstwa mieszkaniowego nastpiło po II wojnie wiatowej, głównie po 1976 r Obecnie prawna regulacja dotyczca mieszkalnictwa, w tym publicznego oddziaływania na dostpno mieszka dla niezamonych grup ludnoci zawarta jest w dwóch królewskich dekretach wydanych w 1991 r W Holandii ustawa o budownictwie mieszkaniowym z 1965 r, parokrotnie zmieniana, zawiera regulacje odnoszce si do dwóch segmentów subwencjonowanego budownictwa mieszkaniowego, oferujcego mieszkania po cenach ( i czynszach) kształtujcych si znacznie poniej cen rynkowych: segment czynszowych mieszka subwencjonowanych realizowanych na podstawie przepisów ustawy szczegółowych jej regulacji, segment innych mieszka subwencjonowanych Lokale socjalne s przedmiotem przepisów odnoszcych si do segmentu czynszowych mieszka stosunkowo najgłbiej subsydiowanych adresowanych do grup ludnoci o najniszych i niskich dochodach Podobnie jak Francja, Niemcy czy Holandia bogate ustawodawstwo mieszkaniowe posiada Wielka Brytania i charakteryzujca si du ym podobiestwem regulacji prawnych Irlandia Podstaw prawn brytyjskiej polityki mieszkaniowej, w tym polityki odnoszcej si do podsektora socjalnych mieszka czynszowych s trzy zasadnicze ustawy: ustawa mieszkaniowa z 1983 r (Housing Act 1983) a wczeniej ustawa o finansowaniu mieszkalnictwa z 1977 r (Housing Financing Act of 1977), ustawa o samorzdzie lokalnym z 1987 r (Local Government Act of 1987) ustawa czynszowa z 1987 r (Housing Rent Act of1987) Głównymi celami ustawy mieszkaniowej z 1983 r, podobnie jak ustawy o finansowaniu mieszkalnictwa 1977r, jest: stworzenie prawnych gwarancji subsydiowania okrelonych ustaw segmentów budownictwa mieszkaniowego oraz społeczno-dochodowych grup ludnoci, kształtowanie sprawiedliwych czynszów mieszkaniowych w drodze przyznawania najemcom odpowiednich zniek w opłatach bd dodatków mieszkaniowych, stworzenie finansowych i fiskalnych zacht dla stowarzysze mieszkaniowych nie nastawionych na zysk celem ich włczenia w proces budowy i przydziału mieszka i pomieszcze socjalnych Ustawa składa si z szeciu rozdziałów zatytułowanych midzy innymi: subsydia mieszkaniowe, obniki czynszów i dodatki mieszkaniowe, oddziaływanie na stowarzyszenia mieszkaniowe Ustawa nakłada ponadto na władze lokalne odpowiedzialno za dostarczenie mieszka rodzinom i osobom, które utraciły lokale bez swej woli, osobom zagroonym przez choroby, starszym i upoledzonym oraz bezdomnym