WSPÓLNE ZGROMADZENIE PARLAMENTARNE AKP-UE Dokument z posiedzenia 19.2.2008 AKP-UE/100.205/B/08 SPRAWOZDANIE w sprawie kwestii bezpieczeństwa żywnościowego w krajach AKP i roli współpracy AKP-UE Komisja Rozwoju Gospodarczego, Finansów i Handlu Współsprawozdawcy: Mohammed Ali (Etiopia) i Alain Hutchinson Część B: UZASADNIENIE PR\709389.doc PE100.205/B
PE100.205/B 2/8 PR\709389.doc
UZASADNIENIE 1. Ogólne kwestie polityczne dotyczące bezpieczeństwa żywnościowego Na Światowym Szczycie Żywnościowym w 1996 r. wyznaczono cel ograniczenia liczby ludzi cierpiących głód na świecie o połowę do 2015 r. Cztery lata później cel ten został ponownie ujęty w pierwszych milenijnych celach rozwoju, w których wyznaczono cel zredukowania o połowę zarówno liczby ludzi cierpiących głód, jak i żyjących za mniej niż 1 dolara dziennie. Prawie jedna trzecia ludności krajów AKP cierpi z powodu braku bezpieczeństwa żywnościowego, który pozbawia ją możliwości prowadzenia zdrowego i produktywnego życia. Wskaźnik głodu jest wyższy na obszarach wiejskich, gdzie żyje ponad 60% ludności. Warunki życia tych osób zależą bezpośrednio od rolnictwa i związanej z rolnictwem wiejskiej, ale nie rolnej działalności. 2. Znaczenie sektora rolnego dla gospodarek krajów AKP Rolnictwo stanowi blisko 20% produktu narodowego brutto (PNB) i dwie trzecie zatrudnienia. Ponadto sektor rolniczy zapewnia dużą część dochodu z obrotów dewizowych w przypadku wielu krajów AKP. Rolnictwo, które zapewnia żywność, zatrudnienie i dochód jest podstawową działalnością dla większości ludzi w krajach AKP. Jego udział w zatrudnieniu jest szacowany na 60% we wszystkich krajach AKP. Pomimo faktu, że większość ubogich ludzi żyje na obszarach wiejskich, ani rządy krajowe, ani polityka współpracy na rzecz rozwoju UE nie traktują priorytetowo tego kluczowego sektora. 3. Sytuacja bezpieczeństwa żywnościowego w krajach AKP W latach 90. dostępność żywności w przeliczeniu na jednego mieszkańca obliczona zgodnie ze wskaźnikiem spożywanych kalorii (ang. DES - dietary energy supply) w przeliczeniu na jednego mieszkańca wzrosła w krajach AKP o nieco ponad 3%. Największy wzrost nastąpił w krajach afrykańskich (3,2%), a najmniejszy w krajach Pacyfiku (0,3%). Minimalne zapotrzebowanie energetyczne służące utrzymaniu życiowych funkcji metabolicznych średnio wynosi w krajach AKP 1850 kilokalorii, a spożycie kalorii przez tę grupę krajów wynosi średnio 120% tego minimum. Sumy te maskują jednak znaczące różnice w adekwatności dostępności wśród ludności poszczególnych krajów. 4. Współpraca AKP-UE a bezpieczeństwo żywnościowe Umowy o partnerstwie gospodarczym (EPA) Pomimo uprzywilejowanego dostępu do rynku europejskiego, jakim cieszyły się państwa AKP, ich udział w imporcie do UE wciąż malał, spadając z 6,7% w 1976 r. do zaledwie 3% w 2002 r. W obliczu tego faktu bezwzględnie konieczne jest nadanie nowego impulsu partnerstwu AKP-UE, poprzez udzielenie krajom AKP niezbędnych środków w celu rzeczywistego zróżnicowania ich gospodarek, przyznanie im więcej czasu na wzmocnienie PR\709389.doc 3/8 PE100.205/B
rynków i konkurencyjności w ramach integracji regionalnej oraz dostarczenie im potrzebnego wsparcia dla opracowania polityki społecznej i środowiskowej. EFR i rolnictwo Od 1990 r. główne zainteresowanie Europejskiego Funduszu Rozwoju (EFR) przeniosło się z rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich na wsparcie dla dostosowań strukturalnych i sektora transportu. Połowa środków 9. EFR przyznanych krajowym programom orientacyjnym krajów AKP, obejmującym okres 2000-2007, jest obecnie przeznaczana na programy dostosowania strukturalnego (30,7%) i transport (21,4%), przy czym jedynie 7% na rozwój obszarów wiejskich i 1,1% na działalność bezpośrednio związaną z rolnictwem. Jednak, pomimo znaczenia rolnictwa w krajach AKP, jedynie około 1% środków 9. Europejskiego Funduszu Rozwoju zostało przeznaczone na rolnictwo. W porozumieniach w ramach 9. EFR tylko 4 z 78 krajów AKP zaliczyło rolnictwo do priorytetów, a rozwój obszarów wiejskich tylko 15 z nich. W ramach 10. EFR 20 krajów AKP uznało rolnictwo za priorytet. Jeżeli obecna polityka będzie kontynuowana, to ani cel ONZ, jakim jest ograniczenie o połowę ludzi cierpiących głód (800 milionów) do 2015 r., ani milenijne cele rozwoju nie zostaną osiągnięte. Dotacje eksportowe dla europejskich produktów rolnych Poprzez szeroko rozpowszechnioną praktykę przyznawania dotacji własnym produktom rolnym Unia Europejska w rzeczywistości stosuje dumping na rynkach AKP, co niesie ze sobą tragiczne konsekwencje dla wielu lokalnych producentów na małą skalę, którzy nie są w stanie konkurować z produktami europejskimi, sprzedawanymi za jedną trzecią ceny produktów lokalnych. W porozumieniu z krajami AKP UE powinna priorytetowo potraktować ten fakt i dostarczyć konkretnych odpowiedzi z należytym uwzględnieniem zobowiązań podjętych w ramach dążenia do milenijnych celów rozwoju. 5. Wyzwania związane z bezpieczeństwem żywnościowym w krajach AKP Zmiany klimatyczne i bezpieczeństwo żywnościowe Zgodnie z wnioskami raportu w sprawie milenijnej oceny ekosystemu w przybliżeniu 60% światowego ekosystemu, w tym woda pitna, zasoby rybne, jest niszczone lub wykorzystywane w niezrównoważony sposób, a najbardziej cierpi z powodu degradacji ekosystemu najbiedniejsza ludność świata. Najbardziej narażone sektory obejmują wodę, rolnictwo, zdrowie ludzi, bioróżnorodność i podnoszenie się poziomu mórz. Spodziewane jest częstsze występowanie powodzi i susz, prowadzące do głodu i dalekosiężnych zakłóceń dobrobytu społeczno-ekonomicznego w krajach AKP. Biopaliwa Pobudzona wzrostem cen ropy i uzasadniona celami redukcji emisji gazów cieplarnianych produkcja biopaliw odniosła ogromny sukces. Produkcja biopaliw szybko prowadzi do problemów związanych z dostępnością ziem uprawnych. We wrześniu 2007 r. - piętnaście lat po jego wprowadzeniu - Komisja Europejska zniosła obowiązek odłogowania 10% ziemi, a w krajach południa mnożą się projekty upraw na szeroką skalę. PE100.205/B 4/8 PR\709389.doc
Pomoc żywnościowa Pomimo iż pomoc żywnościowa stanowi istotny czynnik współpracy na rzecz rozwoju i polityki pomocy humanitarnej, musi zostać włączona do polityki krajów rozwijających się w celu zapewnienia ich bezpieczeństwa żywnościowego, w szczególności poprzez opracowanie strategii w zakresie żywności mających na celu zmniejszanie ubóstwa i skierowanych na osiąganie ostatecznego celu, jakim jest uczynienie pomocy żywnościowej zbędną. Produkcja rolna Wzrost produkcji żywności jest głównym elementem zwiększenia bezpieczeństwa żywnościowego i zmniejszenia plagi głodu. Wzrost produkcji żywności skierowany na wydajność miał silny pozytywny wpływ na gospodarkę wiejską, prowadząc do zwiększonej dostępności żywności i redukcji cen żywności na lokalnych rynkach. Z drugiej strony wyższy dochód producentów pobudza działalność gospodarczą na obszarach wiejskich powodując zwiększony popyt na produkty innych sektorów, które albo są związane z rolnictwem (np. przetwórstwo i usługi rolne), albo dostarczają rolnikom towarów konsumpcyjnych. Gospodarka rolniczymi zasobami wodnymi i nawadnianie Pojęcie gospodarki rolniczymi zasobami wodnymi jest szerokim pojęciem obejmującym coraz liczniejsze technologie i metody mające na celu ulepszanie gospodarowania wodą i ziemią. W Afryce Subsaharyjskiej dominuje rolnictwo zasilane opadami deszczu: bezpieczeństwo żywnościowe i dochód ludności wiejskiej są zależne od zmienności opadów, a produkcja żywności jest często niższa od zapotrzebowania rosnącej populacji. Zmienne opady i erozja gleby częściowo wyjaśniają stagnację plonów rolnych, jedną z przyczyn chronicznego braku żywności. Nawadnianie może zatem znacząco zwiększyć i zapewnić produkcję rolną na odpowiednim poziomie i stanowi niezaprzeczalnie możliwość rozwoju. Zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych i gospodarowanie nimi Zrównoważone wykorzystanie podstawowych zasobów naturalnych i wykorzystanie substancji agrochemicznych oraz innych technologii ma wpływ na metody upraw i produkcję. Problem ciągłej degradacji gleby, wpływ urbanizacji na rolnictwo, agrobiotechnologia i zapotrzebowanie na wodę w rolnictwie stanowią największe wyzwania. Niszczenie ziem uprawnych i jałowienie gleb nadal są największym zagrożeniem dla bezpieczeństwa żywnościowego. Dostęp do wody pitnej PR\709389.doc 5/8 PE100.205/B
Obecnie na świecie 1,4 mld ludzi wciąż nie ma dostępu do wody pitnej, a 2,6 mld do usług zdrowotnych, w wyniku czego każdego dnia około 30 tysięcy osób umiera z powodu chorób związanych z brakiem czystej wody i odpowiedniej higieny. W obliczu tej sytuacji, która jest rzeczywistością milionów ludzi w krajach AKP, i z uwagi na znaczenie wody dla bezpieczeństwa żywnościowego niezbędne jest podkreślenie, że woda nie może być uznawana za towar, a związane z nią usługi nie mogą być uważane za usługi komercyjne. Gotowość do podjęcia działań w sytuacjach zagrożenia Częstotliwość sytuacji zagrożenia w sektorze rolnym związanych z katastrofami naturalnymi lub spowodowanymi działalnością człowieka zaostrza problemy bezpieczeństwa żywnościowego, a jednocześnie zmniejsza się środki na pomoc żywnościową dla krajów AKP przed i po katastrofach. W związku z tym wysiłki zmierzające do zmniejszenia plagi głodu w większości krajów AKP są niweczone przez katastrofy naturalne i powodowane działalnością człowieka, w tym konflikty zbrojne. Badania naukowe, rozwój i rozpowszechnianie technologii Grupa krajów Afryki, Karaibów i Pacyfiku składa się z krajów silnie zależnych od rolnictwa i działalności związanej z rolnictwem jeżeli chodzi o dochód, handel i zatrudnienie. Badania naukowe muszą oddziaływać szybciej i w sposób definitywny: należy zidentyfikować i wyeliminować słabe punkty. Finansowanie i inwestycje w rolnictwo Inwestycje w infrastrukturę, badania rolne, edukację i popularyzację są niezbędne dla promowania rozwoju rolnictwa oraz bezpieczeństwa żywnościowego. Obecne wydatki publiczne w wielu krajach AKP nie odzwierciedlają znaczenia sektora, szczególnie w krajach o wysokim wskaźniku niedostatku żywności i niedożywienia. Równość płci Kobiety odgrywają kluczową rolę w zapewnianiu bezpieczeństwa żywnościowego i produkcji żywności oraz w produkcji rolnej na własne potrzeby, są także odpowiedzialne za hodowlę drobnego inwentarza i za zajmowanie się inwentarzem niewypasanym na wolnych pastwiskach, za zdobywanie jedzenia, paszy i drewna na opał, jak również za gospodarowanie wodą. Często wykonują większą część prac związanych z szeregiem czynności po żniwach, obejmujących składowanie, obróbkę, przetwarzanie i marketing. Zdrowie ludzkie i HIV/AIDS Według szacunków FAO w 25 najbardziej dotkniętych krajach w Afryce, 7 mln pracowników rolnych zmarło na AIDS od 1985 r., a w ciągu następnych dwóch dziesięcioleci przybędzie prawdopodobnie kolejnych 16 mln ofiar. W dziesięciu najbardziej dotkniętych krajach afrykańskich przewiduje się spadek siły roboczej o 10 26%. Stanowi to bardzo poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego, rozwoju społecznego i gospodarczego Afryki, gdzie rolnictwo odgrywa główną rolę. Powszechne występowanie HIV/AIDS w wielu krajach zagraża dostarczanej pracy poprzez obniżanie nie tylko ilości pracy, ale również jej jakości w związku z chorobą. PE100.205/B 6/8 PR\709389.doc
Przyrost ludności i bezpieczeństwo żywnościowe Przewidywane postępy w zmniejszaniu plagi głodu odzwierciedlają znaczący wzrost średniego spożycia żywności w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Pomimo ogólnego wzrostu spożycia żywności w kilku krajach AKP, nie będzie on wystarczający, aby w znaczący sposób zmniejszyć liczbę niedożywionych osób. Zmniejszanie plagi głodu będzie zatem szczególnie trudne w krajach tradycyjnie cechujących się bardzo wysokim wskaźnikiem głodu, bardzo niskim spożyciem żywności, słabymi perspektywami wzrostu gospodarczego, wysokim wskaźnikiem przyrostu populacji i ograniczonymi zasobami rolnymi. 6. Odpowiedzi na wyzwania związane z bezpieczeństwem żywnościowym w krajach AKP Integracja pionowa i międzysektorowa Dzięki pionowej integracji systemów produkcji rosnąca podaż produktów rolnych przyczyni się do wspierania wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy na obszarach wiejskich o dużym potencjale i dużej gęstości zaludnienia w pobliżu ośrodków miejskich. Doprowadziłoby to do wzrostu wartości dodanej przed dotarciem produktu do konsumenta. Ogromne znaczenie ma promowanie przemysłu spożywczego i większa integracja gospodarcza z sektorem rybołówstwa, leśnictwa i turystyką. Gotowość do podjęcia działań w sytuacjach zagrożenia Przy przygotowaniach do związanych z klęskami nagłych sytuacji konieczne są szeroko zakrojone i skoncentrowane wysiłki zmierzające do ograniczenia ryzyka. Powinny one obejmować zarówno same systemy rolne, jak i związane z nimi systemy zaangażowane w dostawy produktów, przetwarzanie i marketing. Byłoby to również korzystne dla usprawnienia, powiązania i rozbudowania wielu istniejących systemów wczesnego ostrzegania i monitorowania. Zakres oznaczania zagrożeń bezpieczeństwa żywnościowego musi być rozszerzony, tak aby określić i lepiej ocenić ryzyko, słabe punkty i przyczyny. Dostęp do informacji i zwiększanie uprawnień Kluczowy jest szerszy dostęp do zmodernizowanych technologii informacyjnych służących tworzeniu możliwości i lepszemu informowaniu rolników o metodach, cenach i dostępie do produktów oraz rynków zbytu. Rozszerzanie uprawnień społeczności lokalnych poprzez zwiększanie wiedzy i dostępu do informacji, nowe umiejętności i większą zdolność planowania i zarządzania ich działalnością ma kluczowe znaczenie dla sukcesu zrównoważonego rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich. Powinno to jednak być poparte reformami instytucyjnymi obejmującymi wzmocniony proces wdrażania reform przez rząd oraz zarządzanie budżetowe. Przepływ środków i mechanizm finansowania PR\709389.doc 7/8 PE100.205/B
Konieczna jest większa oficjalna pomoc rozwojowa (ODA), szczególnie dla najsłabiej rozwiniętych krajów w celu zapewnienia podstawowej infrastruktury na obszarach wiejskich. Niezbędne jest zbadanie możliwości przyciągnięcia zagranicznych inwestycji bezpośrednich (FDI) i opracowanie zasad zapewniających przeznaczanie większej części inwestycji na rolnictwo i ogólnie rozwój obszarów wiejskich. Należy określić warunki dla realnych synergii między publicznymi i prywatnymi inwestycjami w rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich; jednocześnie należy pamiętać, że inwestycje prywatne można przyciągnąć jedynie dzięki odpowiedniemu poziomowi infrastruktury i innym środkom sprzyjającym łatwemu dostępowi do rynków. Wysiłki ze strony rządu należy skupić na zwiększonym przepływie środków do obszarów wiejskich poprzez mobilizację środków krajowych i zwiększone ich wykorzystanie. Lepsza polityka i programy Istnienie i stosowanie właściwej polityki jest decydujące dla osiągnięcia celów, jakimi są zrównoważone rolnictwo, bezpieczeństwo żywnościowe i cele Światowego Szczytu Żywnościowego. Niewystarczający stopień koordynacji wysiłków programowych obciąża zarówno zasoby ludzkie, jak i finansowe, zwłaszcza na szczeblu krajowym, ale także w ramach rozwoju wspólnoty międzynarodowej. Istnieje potrzeba określenia obszarów, w których szczególnie brakuje koordynacji polityki oraz opracowania sposobów skutecznego promowania tego typu integracji na wszystkich szczeblach. Właściwa polityka jest niezbędna dla przeprowadzenia wielu mikroekonomicznych i innych reform strukturalnych w celu maksymalnego ograniczenia negatywnych skutków makroekonomicznych zmian polityki. PE100.205/B 8/8 PR\709389.doc