Jacek Batóg Uniwersytet Szczeciński Analiza struktury wynagrodzeń w województwie zachodniopomorskim Poziom wynagrodzeń otrzymywanych za pracę jest silnie skorelowany z aktualnym stanem gospodarki. W długim okresie o wysokości wynagrodzeń decyduje przede wszystkim zdolność danego kraju do wytwarzania produktu krajowego brutto. Natomiast kształtowanie się wartości wynagrodzeń w krótkim okresie uzależnione jest od sytuacji rynkowej. Istotną rolę odgrywa w tym przypadku relacja między sytuacją finansową przedsiębiorstw a kondycją gospodarstw domowych. Gospodarstwa domowe osiągające wysokie dochody, głównie w formie płac, skłonne są do konsumowania znaczącej ich części, nabywając towary i usługi produkowane przez przedsiębiorstwa. Skłonność do konsumpcji jest tym wyższa, im korzystniejsza jest bieżąca sytuacja makroekonomiczna i im lepsze są przewidywania co do dalszego wzrostu gospodarczego. Wysoki popyt wykazywany przez gospodarstwa domowe wpływa na wzrost przychodów ze sprzedaży, a w konsekwencji również na wzrost zysków przedsiębiorstw, które mogą wówczas oferować wyższe wynagrodzenia swoim pracownikom. Oprócz analizy dynamiki wynagrodzeń istotną rolę odgrywa również badanie ich struktury. Rezultatem takiego badania mogą być na przykład wnioski dotyczące kategorii pracowników, na których przedsiębiorstwa wyrażają w danym momencie największe zapotrzebowanie. Analizując strukturę wynagrodzeń można również podjąć próbę określenia, które rodzaje działalności gospodarczej mają korzystne perspektywy rozwoju. Jest to możliwe, jeśli przyjmiemy założenie, że przedsiębiorstwa funkcjonujące w sektorach o wysokim poziomie wynagrodzeń charakteryzują się również wysokim popytem na swoje produkty i usługi. Analiza prawidłowości w zakresie struktury wynagrodzenia brutto dotyczyła pracowników pełnoetatowych województwa zachodniopomorskiego. Dane wykorzystane w obliczeniach pochodzą ze sprawozdania statystycznego 1 Z-12 i obrazują strukturę wynagrodzeń na dzień 31.1.1999. Spośród podmiotów gospodarczych i instytucji (urzędów, szkół, itp.) zatrudniających ponad pięciu pracowników wylosowano pewien zbiór jednostek statystycznych. Każda wylosowana jednostka zobowiązana była do ustalenia pełnej liczby 1 Badanie przeprowadzone w ramach tego sprawozdania miało charakter reprezentacyjny.
zatrudnionych osób, które otrzymały wynagrodzenie w październiku 1999 roku. Następnie poszczególne podmioty i instytucje losowały poszczególnych pracowników. Jako wynagrodzenie traktowane były wszystkie składniki płac wypłacone w październiku (płaca zasadnicza, nadgodziny, dodatki stażowe, funkcyjne, itd.) oraz odpowiednia część wynagrodzeń za czas dłuższy niż miesiąc (na przykład 1/3 premii kwartalnej). Zebrane dane były następnie uogólniane w oparciu o wskaźniki ogólnokrajowe na pełnozatrudnione osoby w województwie 2. Otrzymane w ramach przeprowadzonego badania wyniki pozwalają stwierdzić, że w województwie zachodniopomorskim przeważały wynagrodzenia miesięczne brutto w wysokości około 12 zł (zob. rys. 1). Przeciętna wartość wynagrodzenia kształtowała się na znacznie wyższym poziomie i osiągała około 17 zł. Porównanie powyższych wartości z wartością mediany świadczy o silniej prawostronnej asymetrii wynagrodzeń zatrudnianych osób. Oznacza to, że najwięcej zatrudnionych osób otrzymywało wynagrodzenia kształtujące się na poziomie znacznie niższym niż wynagrodzenie przeciętne. 2 18 16 14 12 8 6 4 2 Mediana Rys. 1. Miary tendencji centralnej dla wynagrodzeń miesięcznych brutto pracowników zatrudnionych w województwie zachodniopomorskim w 1999 roku 2 Daszkowski J.: Niektóre czynniki różnicujące rozpiętość wynagrodzeń w Polsce. Wiadomości Statystyczne 9/2.
Analiza struktury wynagrodzeń według wykształcenia, stażu pracy, wielkości zakładu pracy (liczby pracujących), sekcji gospodarki narodowej oraz wykonywanego zawodu (zob. rys. 2-6) upoważnia do sformułowania następujących wniosków: przeciętne wynagrodzenie miesięczne brutto wzrastało wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia (zob. rys. 2), najwyższą różnicą między średnim i najczęściej występującym wynagrodzeniem charakteryzowały się osoby z wykształceniem wyższym, zasadniczym zawodowym i niepełnym podstawowym, zjawisko to świadczy o silnym zróżnicowaniu płac tych osób, między stażem pracy i wynagrodzeniem występowała silna dodatnia korelacja, odstępstwem od tej prawidłowości był identyczny poziom najczęściej oferowanego wynagrodzenia wszystkim pracownikom poniżej 1 lat pracy (zob. rys. 3), identyczny jak staż pracy wpływ na poziom wynagrodzeń posiadała wielkość zakładu pracy, zjawisko to jest szczególnie widoczne jeśli weźmiemy pod uwagę zakłady pracy zatrudniające powyżej 2 pracowników pełnozatrudnionych (zob. rys. 4), najwyższe wynagrodzenia otrzymywały osoby pełniące funkcje kierownicze (grupa zawodowa 1), uwagę jednak zwraca fakt, iż pracownicy zatrudnieni przy pracach prostych (grupa zawodowa 9) posiadali w porównaniu do grupy zawodowej 5 (pracownicy usług osobistych i sprzedawcy) i grupy zawodowej 6 (rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy) zbliżoną wartość przeciętnych zarobków oraz wyższe wynagrodzenie występujące najczęściej (zob. rys. 5 oraz oznaczenia z tab. 2), najwyższym średnim wynagrodzeniem miesięcznym charakteryzowały się osoby zatrudnione w następujących sekcjach PKD: górnictwo i kopalnictwo (C), zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę (E), pośrednictwo finansowe (J), obsługa nieruchomości, wynajem i działalność związana z prowadzeniem interesów (K) oraz administracja publiczna i obrona narodowa (L) (zob. rys. 6 oraz oznaczenia z tab.1), najniższym średnim wynagrodzeniem miesięcznym charakteryzowały się osoby zatrudnione w następujących sekcjach PKD: rybołówstwo i rybactwo (B) oraz hotele i restauracje (H), zbliżone i stosunkowo niskie dominanty wynagrodzeń, świadczące o zatrudnianiu przede wszystkim osób o niskich kwalifikacjach posiadali pracownicy firm należących do sekcji: rybołówstwo i rybactwo (B), działalność produkcyjna (D), budownictwo (F), handel i naprawy (G), hotele i restauracje (H) oraz co jest zastanawiające sekcji obsługa nieruchomości, wynajem i działalność związana z prowadzeniem interesów (K).
25 2 15 5 Wyższe Policealne Średnie zawodowe Średnie ogólnokształcące Zasadnicze zawodowe Podstawowe Niepełne podstawowe Rys. 2. i średnia wartość wynagrodzeń miesięcznych osób zatrudnionych w województwie zachodniopomorskim w 1999 roku według wykształcenia 25 2 15 5 do 1 roku 2-4 lata 5-9 lat 1-14 lat 15-19 lat 2-24 lat 25-29 lat 3 lat i więcej Rys. 3. i średnia wartość wynagrodzeń miesięcznych osób zatrudnionych w województwie zachodniopomorskim w 1999 roku według stażu pracy
3 25 2 15 5 do 9 pracujących 1-2 osób 21-49 osób 5-1 osób 11-2 osób 21-5 osób 51- osób 11-2 osób 21-5 osób 51 i więcej osób Rys. 4. i średnia wartość wynagrodzeń miesięcznych osób zatrudnionych w województwie zachodniopomorskim w 1999 roku według wielkości zakładu pracy 4 35 3 25 2 15 5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Rys. 5. i średnia wartość wynagrodzeń miesięcznych osób zatrudnionych w województwie zachodniopomorskim w 1999 roku według grupy zawodowej
25 2 15 5 A B C D E F G H I J K L M N O Rys. 6. i średnia wartość wynagrodzeń miesięcznych osób zatrudnionych w województwie zachodniopomorskim w 1999 roku według sekcji PKD Opis sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) Nazwa sekcji PKD Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo Rybołówstwo i rybactwo Górnictwo i kopalnictwo Działalność produkcyjna Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę Budownictwo Handel hurtowy i detaliczny, naprawy... Hotele i restauracje Transport, gospodarka magazynowa i łączność Pośrednictwo finansowe Obsługa nieruchomości, działalność związana z... Administracja publiczna, obrona narodowa Edukacja Ochrona zdrowia i opieka socjalna Pozostała działalność usługowa, komunalna, socjalna,... Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników Oznaczenie sekcji PKD A B C D E F G H I J K L M N O P Tabela 1 Kody zawodów według Klasyfikacji Właściwej Zawodów i Specjalności Kod zawodu Nazwa zawodu 1 Parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy 2 Specjaliści 3 Technicy i inny średni personel 4 Pracownicy biurowi 5 Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 6 Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 7 Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 8 Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 9 Pracownicy przy pracach prostych Tabela 2
Jak widać, "idealnym" typem pracownika ze względu na osiągany poziom wynagrodzenia jest osoba posiadająca wykształcenie wyższe, z co najmniej 3 letnim stażem pracy, zatrudniona na stanowisku kierowniczym w bardzo dużym zakładzie pracy. Otrzymane wyniki pozwalają jednocześnie potwierdzić prawdziwość poglądu o istnieniu korzystnych perspektyw rozwoju sektorów gospodarczych, w których wynagrodzenia kształtują się na wysokim poziomie. W 1999 roku w porównaniu z 1998 rokiem liczba pracujących w województwie zachodniopomorskim zmniejszyła się z 624,1 do 599,2 tys. osób (o 4 %). W tym samym okresie w sektorach pośrednictwo finansowe i obsługa nieruchomości i firm charakteryzujących się wysokim poziomem wynagrodzeń liczba pracujących wzrosła odpowiednio o 2,5 tys. osób (o 17,2 %) oraz 2,9 tys. osób (o 9,8 %). W związku z powyższymi tendencjami ważnym aspektem sterowania procesami gospodarczymi staje się wybór specjalności i zawodów, w których przede wszystkim powinno się kształcić przyszłych pracowników. Umiejętne dostosowanie struktury podaży siły roboczej determinowanej przez strukturę ludności w wieku produkcyjnym (pod względem wieku i posiadanych kwalifikacji) do struktury popytu na pracowników kreowanego przez przedsiębiorstwa, jest jednym z czynników skutecznie ograniczających poziom bezrobocia. Zwłaszcza zaś bezrobocia o charakterze strukturalnym, które zawsze towarzyszy procesom transformacji gospodarki.