ROZDZIAŁ 11 POPYT NA PRACĘ W POLSCE - AKTUALNE TENDENCJE

Transkrypt

1 Grażyna Węgrzyn ROZDZIAŁ 11 POPYT NA PRACĘ W POLSCE - AKTUALNE TENDENCJE 1. Wprowadzenie W warunkach dokonujących się przemian na polskim rynku pracy, zdeterminowanych z jednej strony racjonalizacją zatrudnienia i restrukturyzacją gospodarki, a z drugiej - presją demograficzną, coraz większego znaczenia nabiera kompleksowy zakres informacji o podstawowych cechach rynku pracy i wynikających stąd potrzebach edukacyjnych. Szczególną rolę w kształtowaniu sytuacji na rynku pracy odgrywa popyt na pracę. Wpływ ten jest wielopłaszczyznowy. Istotne znaczenie ma dynamika popytu na pracę ale również struktura tego popytu i to nie tylko w układzie przestrzennym, sektorowym czy własnościowym ale również struktura kwalifikacyjno-zawodowa. Celem opracowania jest wskazanie kierunku zmian liczby pracujących oraz przyczyn tych zmian na polskim rynku pracy w oparciu o badanie popytu na pracę w latach Zidentyfikowanie aktualnych tendencji w zakresie kształtowania się popytu na pracę ma szczególne znaczenie dla ograniczania bezrobocia. Pozwala bowiem na właściwe ukierunkowanie działań zmierzających do przeciwdziałania bezrobociu. W opracowaniu wykorzystano wyniki badania popytu na pracę przeprowadzanego przez GUS oraz dostępną literaturę przedmiotu. 2. Popyt na pracę Popyt na pracę najczęściej jest definiowany jako zapotrzebowanie (chłonność) gospodarki na potencjał ludzi zdolnych do pracy 1. Należy dodać, że chodzi tu o zapotrzebowanie realne, czyli mające pokrycie w rzeczywistych możliwościach oferowania miejsc pracy przez pracodawców, na warunkach (m.in. poziom wynagrodzenia) możliwych do zaakceptowania przez osoby poszukujące pracy. Chodzi tu więc o popyt efektywny, który można zapisać za pomocą wzoru: D = P + W Gdzie: D - popyt na pracę, P - pracujący (zagospodarowane miejsca pracy), W - wolne miejsca pracy. Pracujący to osoby wykonujące pracę przynoszącą im zarobek lub dochód. Według GUS do pracujących zalicza się 2 : a) osoby zatrudnione na podstawie stosunku pracy (umowa o pracę, powołanie, mianowanie lub wybór), b) pracodawców i pracujących na własny rachunek, a mianowicie: właścicieli, współwłaścicieli i dzierżawców gospodarstw indywidualnych w rolnictwie (łącznie z pomagającymi członkami ich rodzin), 1 E. Kryńska; J. Suchecka; B. Suchecki, Prognoza podaży i popytu na pracę w Polsce do roku IPiSS, Warszawa 1998, s. 17; 2 Pracujący w gospodarce narodowej w 2002 r., GUS, Warszawa 2003, s. VII.

2 124 Grażyna Węgrzyn właścicieli i współwłaścicieli (łącznie z pomagającymi członkami ich rodzin); z wyłączeniem wspólników spółek, którzy nie pracują w spółce, podmiotów prowadzących działalność gospodarczą poza gospodarstwami indywidualnymi w rolnictwie, inne osoby pracujące na własny rachunek, np. osoby wykonujące wolne zawody; c) osoby wykonujące pracę nakładczą, d) agentów pracujących na podstawie umowy agencyjnej lub umowy na warunkach zlecenia, e) członków spółdzielni produkcji rolniczej, f) duchownych pełniących obowiązki duszpasterskie. Wolne miejsca pracy (wakaty) to miejsca pracy powstałe w wyniku ruchu zatrudnionych, bądź nowo utworzone. Nowo utworzone miejsca pracy to miejsca pracy powstałe w wyniku zmian organizacyjnych, rozszerzenia lub zmiany profilu działalności oraz wszystkie miejsca pracy w jednostkach nowo powstałych. Problemem jest tu wybór wiarygodnego źródła informacji. Głównym źródłem informacji o liczbie wolnych miejsc pracy w gospodarce są dane pochodzące z powiatowych urzędów pracy. Jednak w polskim ustawodawstwie nie ma obligatoryjności jeżeli chodzi o zgłaszanie wakatów do urzędów pracy. Obowiązująca ustawa z 14 grudnia 1994 roku o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu stanowi 3 : "Pracodawcy mają obowiązek na bieżąco informować powiatowe urzędy pracy, właściwe dla siedziby pracodawcy, o wolnych miejscach zatrudnienia lub miejscach przygotowania zawodowego...". Jednak zgodnie z zasadą dobrowolności pracodawca może odmówić zatrudnienia osoby skierowanej przez powiatowy urząd pracy 4. Oznacza to, że zgodnie z ustawą istnieje obowiązek zgłaszania wolnych miejsc pracy ale nie przewidziano żadnych kar czy sankcji wobec tych pracodawców, którzy pozyskują pracowników omijając statystyki urzędów pracy. W związku z czym do powiatowych urzędów pracy trafia tylko niewielki odsetek faktycznie wolnych miejsc pracy. Z reguły są to oferty najmniej atrakcyjne. Pracodawcy znaczną część nowych pracowników pozyskują poprzez oferty prasowe lub poprzez "znajomych". Oznacza to, że dane o wolnych miejscach pracy, którymi dysponują powiatowe urzędy pracy, są zdecydowanie niepełne, zaniżone. Przyczyną tego jest to, że pracodawcy po prostu nie chcą pokonywać biurokratycznej drogi jaka czeka ich w powiatowych urzędach pracy. Ponadto, wolą zatrudniać osoby, które same zgłaszają się reagując na ogłoszenie prasowe czy też informację od znajomych, niż osoby skierowane przez urząd pracy. Co do takich osób nigdy nie ma pewności, czy rzeczywiście chcą znaleźć pracę, czy tylko na przykład odzyskać prawo do zasiłku, czy innych świadczeń. 3. Badanie popytu na pracę Główny Urząd Statystyczny od 1995 roku podjął inicjatywę wdrożenia ogólnokrajowego badania popytu na pracę w sektorze przedsiębiorstw. Początkowo badaniem objęto tylko duże jednostki sektora przedsiębiorstw a od 1998 roku badanie rozszerzono na jednostki średnie sektora przedsiębiorstw. Jest to badanie pełne, więc brały w nim udział wszystkie podmioty, w których liczba pracujących wynosiła 6 i więcej osób, czyli tzw. jednostki średnie i duże. W roku 2000 zmianie uległy kryteria podziału jednostek według wielkości zatrudnienia na duże i średnie, tzn.: jednostki średnie - to jednostki, w których liczba pracujących wynosi od osób; jednostki duże - to jednostki, w których liczba pracujących wynosi 50 i więcej osób. 3 Ustawa o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu z 14 grudnia 1994 roku wraz z późniejszymi zmianami (tekst ujednolicony) Dz. U. z 2003 r. Nr 6 poz. 65 art E. Kryńska; J. Suchecka; B. Suchecki, Prognoza podaży..., wyd. cyt. s.21.

3 Popyt na pracę w Polsce - aktualne tendencje 125 Badaniem popytu na pracę w 1997 roku objęto 24,2 tys. przedsiębiorstw, w tym 19,5 tys., tj. 80% stanowiły przedsiębiorstwa sektora prywatnego. Liczba pracujących w badanych przedsiębiorstwach wynosiła 4,4 mln osób. W 2000 roku badaniem popytu na pracę objęto 60 tys. podmiotów gospodarczych, w tym 71,6% stanowiły jednostki średnie pod względem wielkości liczby pracujących. Wśród badanych podmiotów 92,5% stanowiły przedsiębiorstwa sektora prywatnego. Liczba pracujących w tych przedsiębiorstwach wynosiła 4,7 mln osób. Natomiast w roku 2002 badaniem objęto 62,8 tys. podmiotów, w tym 74,2% stanowiły jednostki średnie, a udział jednostek sektora prywatnego wynosił 91,2% ogółu przedsiębiorstw. Liczba pracujących w jednostkach objętych badaniem wynosiła 4,4 mln osób. Informacje uzyskane z Badania popytu na pracę są bardzo ważne z punktu widzenia rynku pracy. Wskazują one nie tylko zmiany ilościowe ale również kierunek zmian w strukturze pracujących, przyczyny tych zmian oraz rozpoznać strukturę kwalifikacyjną i zawodową popytu na pracę. Pozwala to na właściwe ukierunkowanie systemu kształcenia w szkołach ponadgimnazjalnych jak i programów szkoleń i przekwalifikowań organizowanych w ramach aktywnej polityki na rynku pracy. 4. Determinanty popytu na pracę W celu zrozumienia procesów zachodzących na rynku pracy niezbędne jest zidentyfikowanie czynników, które wpływają na tworzenie nowych miejsc pracy, jak i tych które powodują ich likwidację. Różnica między liczbą przyjęć do pracy i zwolnień określa wzrost lub spadek zatrudnienia (lub przyrost - ubytek netto miejsc pracy) 5. Popyt na pracę jest determinowany przez różnorodne czynniki (tablica 1). Niektóre z nich działają dwukierunkowo np.: racjonalizacja zatrudnienia, zmiany organizacyjne, zmiany strukturalne i prywatyzacja. W wyniku racjonalizacji zatrudnienia w 2000 roku zostało zwolnionych 155,7 tys. osób, a w 2002 roku 102,0 tys. osób 6. Tymczasem liczba przyjęć do pracy wyniosła odpowiednio: 94,6 tys. osób i 58,9 tys. osób. W konsekwencji nastąpiło zmniejszenie liczby pracujących o 61,1 tys. osób w roku 2000 i o 43,1 tys. osób w roku Tabela 1 Saldo zmian w liczbie pracujących (w tys.) w okresie I-XI roku 1997, 2000 i 2002 w Polsce według wybranych przyczyn Wyszczególnienie Ogółem +31,7-73,6-73,2 w tym: Wzrost popytu krajowego na wyroby i usługi +109,3 +79,6 +65,4 Wzrost popytu zagranicznego na wyroby i usługi +47,4 +51,8 +36,7 Spadek popytu krajowego na wyroby i usługi -28,9-58,3-78,5 Spadek popytu zagranicznego na wyroby i usługi -17,1-13,4-15,2 Zła sytuacja finansowa przedsiębiorstwa -36,7-63,1-83,6 Rozbudowa przedsiębiorstwa +214,6 +252,5 +196,0 Racjonalizacja zatrudnienia -17,6-61,1-43,1 Inne zmiany strukturalne -2,9-11,6-15,0 Zmiany technologiczne +2,5 +4,3 +3,6 5 U. Jeruszka, Optymalizacja kształcenia zawodowego z punktu widzenia potrzeb rynku pracy, IPiSS, Warszawa 2002, s Popyt na pracę w 2000r., GUS, Warszawa 2001, s. 13; Popyt na pracę w 2002 r., GUS, Warszawa 2003, s. 13.

4 126 Grażyna Węgrzyn Prywatyzacja +4,9-5,9-0,7 Inne zmiany organizacyjne -35,3-39,6-47,8 Odejścia na emeryturę i rentę -81,4-24,2-31,8 Sezonowość produkcji i usług +54,7 +45,9 +43,9 Źródło: Popyt na pracę w 1997 r. GUS, Warszawa 1998; Popyt na pracę w 2000r. GUS, Warszawa 2001, s. 12; Popyt na pracę w 2002r. GUS, Warszawa 2003, s. 12. Drugim czynnikiem mającym wpływ na zmniejszenie liczby pracujących w gospodarce były zmiany organizacyjne. Coraz częstszą przyczyną zmniejszania się liczby miejsc pracy jest zła sytuacja finansowa przedsiębiorstw oraz spadek popytu na wyroby i usługi. O ile w roku 1997 liczba pracujących zmniejszyła się z powodu spadku popytu krajowego o 28,9 tys. miejsc to w roku 2002 z tego powodu pracę straciło 78,5 tys. osób. W przypadku złej sytuacji finansowej firm liczba pracujących obniżyła się o 36,7 tys. osób w roku 1997 i o 83,6 tys. osób w 2002 roku. Z przeprowadzony przez GUS badań wynika, że w badanych latach przyjęcia pracowników spowodowane były głównie poprzez: rozbudowa przedsiębiorstw (196,0 tys. w 2002 roku); wzrost popytu krajowego na wyroby i usługi (65,4 tys.); sezonowość produkcji i usług (43,9 tys. osób). 5. Struktura przyjęć i zwolnień Analizując przyjęcia i zwolnienia w latach zauważa się duże zróżnicowanie według sektorów własności i rodzajów działalności badanych przedsiębiorstw. W zwolnieniach, podobnie jak i w przyjęciach pracowników, wyraźnie zaznaczyły się podmioty sektora prywatnego, na które przypadało 86,8% ogółu zwolnionych pracowników i 89,9% ogółu przyjętych pracowników. Z przewidywań przedsiębiorstw wynika, że najwięcej przyjęć wystąpi w podmiotach prowadzących działalność w zakresie przetwórstwa przemysłowego - 95,6 tys. osób w 2003 roku; handel i naprawy - 36,9 tys. osób i obsługa nieruchomości i firm - 34,0 tys. osób (tabela 2). Tabela 2 Przewidywane zmiany liczby pracujących w 2001 i 2003 roku Wyszczególnienie Przyjęcia Zwolnienia Saldo Przyjęcia Zwolnienia Saldo Ogółem 267,8 311,6-43,8 225,4 232,5-7,1 w tym: Górnictwo i kopalnictwo 2,9 14,8-11,9 2,7 8,4-5,7 Przetwórstwo 104,5 137,7-33,2 95,6 98,3-2,7 przemysłowe Budownictwo 42,8 40,2-0,3 30,0 33,6-3,6 Handel i naprawy 39,3 38,6 +12,3 36,9 23,5 +13,4 Hotele i restauracje 11,4 10,7 +1,6 9,6 9,0 +0,6 Transport, gospodarka magazynowa i łączność 16,3 5,7-14,4 9,7 23,6-13,9 Obsługa nieruchomości i firm; nauka 40,6 34,0 +8,4 34,0 21,9 +12,1 Pozostała działalność 5,0 3,7-0,1 4,2 4,2 0,0

5 usługowa komunalna, społeczna i indywidualna Popyt na pracę w Polsce - aktualne tendencje 127 Źródło: Popyt na pracę w 2000r. GUS, Warszawa 2001, s ; Popyt na pracę w 2002r. GUS, Warszawa 2003, s Na uwagę zasługuje fakt, że znacznie zmniejszyło się ujemne saldo zmian liczby pracujących w przetwórstwie przemysłowym. O ile w 2001 roku wynosiło ono -33,2 tys. osób o tyle w roku ,7 tys. osób. Dodatnie saldo nadal wykazują takie dziedziny gospodarki jak: handel i naprawy (12,3 tys. osób w 2001 roku; 13,7 tys. osób w 2003 roku); hotele i restauracje (odpowiednio: 1,6 tys. osób i 0,6 tys. osób); obsługa nieruchomości i firm; nauka (odpowiednio: 8,4 tys. osób. i 12,1 tys. osób.). Dodatnie saldo zmian w liczbie pracujących według przewidywań wystąpi głównie w przedsiębiorstwach prywatnych krajowych, natomiast we wszystkich badanych przedsiębiorstwach sektora publicznego wystąpi ujemne saldo zmian w liczbie pracujących. Na wzrost zatrudnienia w przedsiębiorstwach prywatnych największy wpływ będzie miała sezonowość produkcji wyrobów i usług (ponad 28% ogółu przyjęć), rozbudowa przedsiębiorstw (ponad 25%) oraz wzrost popytu na wyroby i usługi (około 11%). Analiza przewidywań przedsiębiorstw co do struktury kwalifikacyjno-zawodowej przyjmowanych pracowników pozwala stwierdzić, że wśród przyjętych pracowników najwięcej będzie pracowników o niskich kwalifikacjach zawodowych (wykres 1). Wśród ogółu przyjętych do pracy w 2000 i 2002 roku ponad połowa to osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (odpowiednio: 56,3% i 51,5%). podstawowe zasadnicze zawodowe średnie ogólne średnie zawodowe wyższe 9,3 7,2 6,6 5, ,5 17,6 17,3 51,5 56, I-XI 2000 roku I-XI 2002 roku Wykres 1. Struktura pracowników przyjętych do pracy według poziomu wykształcenia w roku 2000 i Źródło: opracowanie własne. Osoby z wykształceniem wyższym stanowiły w 2000 roku 5,7% ogółu przyjętych do pracy a w roku 2002 udział tej grupy zwiększył się do 6,6%. Zwiększył się również udział osób z wykształceniem średnim zawodowym (z 13,5% w roku 2000 do 15,0% w roku 2002) oraz średnim ogólnym (odpowiednio z 7,2% do 9,3%). Warto również przyjrzeć się strukturze przyjęć pracowników według głównych grup zawodów (tabela 3). Okazuje się, że w latach nastąpiły tu dość znaczne zmiany. W roku 2000 przyjęto o 46 tys. osób więcej niż zwolniono. Największe dodatnie saldo zmian występowało w grupach zawodowych: pracownicy usług osobistych i sprzedawcy (liczba pracujących zwiększyła się o 18 tys. osób) i specjaliści (wzrost o 13 tys. osób). W roku 2002

6 128 Grażyna Węgrzyn zapotrzebowanie przedsiębiorstw na pracowników zmniejszyło się i w konsekwencji przyjęto tylko o 11,4 tys. osób więcej niż zwolniono. Zmianie uległa również struktura zawodowa przyjmowanych jak i zwalnianych pracowników. W roku 2000 wśród przyjmowanych pracowników 32,2% stanowili robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, 17,6% pracownicy przy pracach prostych i 16,2% pracownicy usług osobistych i sprzedawcy. Natomiast w roku 2002 zwiększył się udział: pracowników biurowych (z 7,4% do 8,7%), parlamentarzystów, wyższych urzędników i kierowników (z 0,7% do 1,1%), pracowników usług osobistych i sprzedawców (16,2% do 16,9%), specjalistów (z 5,0% do 5,5%), pracowników przy pracach prostych (z 17,6% do 17,8%). Natomiast zmniejszył się udział przyjmowanych pracowników z takich grup zawodów jak: robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy (spadek z 32,2% do 29,7%), technicy i inny średni personel (z 6,4% do 6,2%), operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń (z 14,2% do 14,0%). Struktura przyjęć i zwolnień pracowników według grup zawodowych w roku 2000 i 2002 Tabela 3 Saldo zmian Struktura w odsetkach Wyszczególnienie Przyjęcia Zwolnienia Ogółem +46,0 +11,4 100,0 100,0 100,0 100,0 w tym Parlamentarzyści, wyżsi +1,2-0,3 0,7 1,1 0,6 1,1 urzędnicy i kierownicy Specjaliści +13,0 +6,3 5,0 5,5 3,6 4,8 Technicy i inny średni +7,5-3,1 6,4 6,2 5,9 6,7 personel Pracownicy biurowi +9,4 +7,0 7,4 8,7 6,7 7,8 Pracownicy usług +18,0 +9,1 16,2 16,9 14,9 15,9 osobistych i sprzedawcy Rolnicy, ogrodnicy, -0,2-0,9 0,3 0,3 0,3 0,4 leśnicy i rybacy Robotnicy przemysłowi i -9,6-16,4 32,2 29,7 35,2 32,5 rzemieślnicy Operatorzy i monterzy -2,2 +1,0 14,2 14,0 15,3 14,0 maszyn i urządzeń Pracownicy przy pracach prostych +9,0 +8,8 17,6 17,8 17,5 16,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Popyt na pracę w 2000r. GUS, Warszawa 2001, s ; Popyt na pracę w 2002r. GUS, Warszawa 2003, s Analiza zwolnień w latach wskazuje, że na utratę zatrudnienia znacznie częściej narażone są osoby o wyższych kwalifikacjach zawodowych. Zmniejsza się udział robotników przemysłowych i rzemieślników, operatorów i monterów maszyn i urządzeń oraz pracowników przy pracach prostych w ogólnej liczbie zwalnianych pracowników. O

7 Popyt na pracę w Polsce - aktualne tendencje 129 ile w 2000 roku udział pracowników z tych trzech grup w ogólnej liczbie zwalnianych osób wynosił 68% to w roku 2002 obniżył się do 63%. Wzrósł natomiast udział w ogólnej liczbie zwolnień osób o wysokich kwalifikacjach takich jak: parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy (wzrost z 0,6% do 1,1%) oraz specjaliści (z 3,6% do 4,8%). 6. Wolne miejsca pracy Ciekawe wnioski można wyciągnąć z analizy wolnych miejsc pracy. W okresie od I- XI 2000 roku powstało 229,8 tys. nowych miejsc pracy, z czego 89,6% w sektorze prywatnym. W analogicznym okresie roku 2002 utworzono 198,5 tys. nowych miejsc pracy czyli o 31,3 tys. miejsc pracy mniej, tj. spadek 13,6%. Tabela 4 Liczba nowych miejsc pracy w okresie I-XI 2000 i 2002 roku według sekcji (w tys.) Wyszczególnienie Saldo zmian Ogółem 229,8 198,5-31,3 w tym: Przetwórstwo przemysłowe 94,8 94,1-0,7 Wytwarzanie i zaopatrywanie w 3,6 1,9-2,0 energię elektryczną, gaz i wodę Budownictwo 22,0 17,6-4,4 Handel i naprawy 49,7 41,8-7,9 Hotele i restauracje 4,2 2,8-1,4 Transport, gospodarka 16,4 9,3-7,1 magazynowa i łączność Obsługa nieruchomości i firm; 34,9 23,0-11,9 nauka Pozostała działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna 3,1 3,9 +0,8 Źródło: Popyt na pracę w 2000r. GUS, Warszawa 2001, s. 86; Popyt na pracę w 2002r. GUS, Warszawa 2003, s. 86. Największy spadek liczby nowych miejsc pracy wystąpił w obsłudze nieruchomości i firm (spadek o 11,9 tys. miejsc pracy), w handlu i usługach (spadek o 7,9 tys.) oraz w transporcie, gospodarce magazynowej i łączności (spadek o 7,1 tys.). Wzrost natomiast odnotowano tylko w pozostałej działalności usługowej komunalnej, społecznej i indywidualnej (0,8 tys. nowych miejsc pracy). Zmianie ulega również struktura zapotrzebowania gospodarki na pracowników według poziomu wykształcenia. Wykres 2 przedstawia strukturę wolnych miejsc pracy dla pracowników według poziomu wykształcenia - według stanu na 30 XI 2000 i 2002 roku.

8 130 Grażyna Węgrzyn podstawowe średnie ogólne wyższe 8 7,4 6,2 5,7 15,5 15,9 15,4 17,7 54,9 53,3 Wykres 2. Struktura wolnych miejsc pracy według poziomu wykształcenia w roku 2000 i stan w dniu 30 IX Źródło: Popyt na pracę w 2000r. GUS, Warszawa 2001, s. 85; Popyt na pracę w 2002r. GUS, Warszawa 2003, s. 85. W badanym okresie najwięcej wolnych miejsc pracy było dla osób posiadających wykształcenie zasadnicze zawodowe: 53,3% w roku 2000 oraz 54,9% w 2002 roku. W porównaniu z rokiem 2000 w roku 2002 nastąpił również wzrost udziału osób z wykształceniem podstawowym i średnim ogólnym w ogólnej liczbie wolnych miejsc pracy. Zmniejszył się natomiast udział wolnych miejsc pracy dla osób w wykształceniem wyższym (z 17,7% na 15,4%) i średnim zawodowym (z 15,9% do 15,5%) w ogólnej liczbie wolnych miejsc pracy. 7. Podsumowanie Analiza popytu na pracę, niestety tylko, potwierdziła powszechne przekonanie o tym, że na polskim rynku pracy mamy do czynienia z wyjątkowo trudną sytuacją. Z przewidywań przedsiębiorstw wynika, że sytuacja szybko się nie zmieni, czyli problem bezrobocia nadal pozostanie problemem najważniejszym dla naszej gospodarki. GUS podjął się zadania dostarczania informacji na temat zapotrzebowania gospodarki na pracowników, co w istocie oznacza zdolność gospodarki do tworzenia nowych miejsc pracy 7. Badanie popytu na pracę zostało przeprowadzone trzykrotnie tj. w 1997, 2000 i 2002 roku. Analizując wyniki tych badań można zauważyć, że: jedynie w roku 1997 wystąpiło dodatnie saldo zmian liczby pracujących, natomiast w roku 2000 i 2002 było już ujemne i wynosiło odpowiednio: -73,6 tys. i -73,2 tys., co oznacza, że liczba miejsc pracy będzie się zmniejszała; główne przyczyny wzrostu zatrudnienia to: rozbudowa przedsiębiorstw, wzrost popytu krajowego na wyroby i usługi oraz sezonowość produkcji; 7 M. Kołaska, J. Witkowski, Niedopasowanie strukturalne podaży i popytu na pracę w Polsce, "Kontrola Państwowa" Nr r., s

9 Popyt na pracę w Polsce - aktualne tendencje 131 główne przyczyny spadku zatrudnienia to: racjonalizacja zatrudnienia, zmiany organizacyjne oraz zła sytuacja finansowa przedsiębiorstw; największa fluktuacja dotyczyła zawodów robotniczych o niskich kwalifikacjach zawodowych; zwiększa się nieznacznie udział osób z wyższym wykształceniem w ogólnej liczbie przyjmowanych pracowników; możliwości wzrostu liczby pracujących wystąpiły tylko w trzech sekcjach rodzaju działalności, tj. w handlu i naprawach, obsłudze nieruchomości i firm; nauce oraz hotelach i restauracjach; najwięcej wolnych miejsc pracy powstaje w sektorze prywatnym, dodatnie saldo w liczbie wolnych miejsc pracy wystąpiło jedynie w sekcji: pozostała działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna. Z powyższych wniosków wynika, że badanie popytu na pracę nie zapowiada korzystnych zmian w najbliższym czasie. Ponadto menedżerowie sygnalizują problemy z pozyskiwaniem pracowników w zawodach związanych z funkcjonowaniem nowoczesnej gospodarki rynkowej. Z jednej strony szybkie tempo rozwoju postępu technicznego i technologicznego powoduje wzrost zapotrzebowania na wysoko wykwalifikowane kadry ale z drugiej - popyt na pracowników nisko wykwalifikowanych nadal pozostaje na wysokim poziomie. Kształtowanie się liczby pracujących według poziomu wykształcenia i zawodów jest bardzo ważnym wyznacznikiem sytuacji na rynku pracy. Wydaje się, że wyniki badania popytu na pracę powinny stanowić punkt wyjścia przeprowadzanych zmian strukturalnych i programowych systemu edukacji w Polsce.